Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 317/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Sobczak (przewodniczący)
SSN Zbigniew Puszkarski (sprawozdawca)
SSN Barbara Skoczkowska
Protokolant Dorota Szczerbiak
w sprawie P. A.
w przedmiocie wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 21 listopada 2012 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego
od wyroku łącznego Sądu Rejonowego
z dnia 30 listopada 2009 r.
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu.
UZASADNIENIE
P. A. został skazany wyrokami:
1. Sądu Rejonowego z dnia 26 lutego 1999 r., za przestępstwo z art. 275
§ 1 k.k. popełnione w dniu 21 marca 1998 r., na karę grzywny w wysokości 30
stawek dziennych po 10 złotych każda;
2. Sądu Rejonowego z dnia 22 listopada 1999 r., sygn. kat VII K 133/99,
za przestępstwo z art. 199 § 1 d.k.k., art. 205 § 1 d.k.k. i art. 265 § 1 d.k.k.,
2
popełnione w okresie od dnia 12 grudnia 1996 r. do maja 1997 r., na karę 1 roku i 6
miesięcy pozbawienia wolności oraz karę grzywny w wysokości 1000 złotych z
zamianą w razie nieuiszczenia w terminie na 100 dni następnej kary pozbawienia
wolności oraz za przestępstwo z art. 205 § 1 d.k.k. i art. 265 § 1 d.k.k. popełnione w
okresie od dnia 9 maja 1997 r. do dnia 20 maja 1997 r., na karę 10 miesięcy
pozbawienia wolności; na mocy art. 66 d.k.k. oraz art. 67 § 1 d.k.k. w miejsce kar
pozbawienia wolności wymierzono skazanemu karę łączną 2 lat pozbawienia
wolności, którą warunkowo zawieszono na okres próby wynoszący 4 lata.
Postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 30 stycznia 2001 r. zarządzono
wykonanie warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności;
3. Sądu Rejonowego z dnia 16 września 1999 r., sygn. akt VI K 379/99,
za przestępstwo z art. 199 § 1 d.k.k. popełnione w okresie od dnia 5 listopada 1997
r. do dnia 10 listopad 1997 r. na karę roku pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania za okres próby wynoszący 2 lata. Postanowieniem
Sądu Rejonowego z dnia 8 listopada 2001 r., zarządzono wykonanie warunkowo
zawieszonej kary pozbawienia wolności, następnie postanowienie to tenże Sąd
uchylił postanowieniem z dnia 22 kwietnia 2009 r.;
4. Sądu Rejonowego z dnia 29 sierpnia 2008 r., sygn. akt IV K 375/08,
za przestępstwo z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 280 § 1 k.k. i art. 157 § 2 k.k. w zw. z
art. 11 § 2 k.k. popełnione w dniu 29 kwietnia 2008 r. na karę 2 lat pozbawienia
wolności w warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby wynoszący 5
lat oraz karę grzywny w wysokości 188 stawek dziennych po 30 złotych każda;
5. Sądu Rejonowego z dnia 30 stycznia 2009 r., sygn. akt III K 476/08,
za przestępstwo z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.
popełnione w sierpniu 1998 r., na karę 2 lat pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania na okres próby wynoszący 5 lat oraz karę grzywny w
wysokości 40 stawek dziennych po 15 złotych każda.
Sąd Rejonowy wyrokiem łącznym z dnia 30 listopada 2009 r., sygn. akt III K
237/09:
I. na mocy art. 569 § 1 k.p.k. w zw. z art. 85 k.k. oraz art. 86 § 1 k.k. w
miejsce kar pozbawienia wolności orzeczonych prawomocnymi wyrokami Sądu
Rejonowego z dnia 22 listopada 1999 r., sygn. akt VII K 133/99 i Sądu Rejonowego
z dnia 16 września 1999 r., sygn. akt VI K 379/99 wymierzył skazanemu P. A. karę
łączną 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności;
3
II. na mocy art. 569 § 1 k.p.k. w zw. z art. 85 k.k. oraz art. 86 § 1 i 2 k.k.
w miejsce kar grzywien orzeczonych prawomocnymi wyrokami Sądu Rejonowego z
dnia 26 lutego 1999 r., sygn. akt VI K 44/99, Sądu Rejonowego z dnia 22 listopada
1999 r., sygn. akt VII K 133/99 i Sądu Rejonowego z dnia 30 stycznia 2009 r., sygn.
akt III K 476/08, wymierzył skazanemu P. A. karę łączną grzywny w wysokości
1500 złotych.
III. na mocy art. 572 k.p.k. umorzył postępowanie o wydanie wyroku
łącznego w pozostałym zakresie;
IV. pozostałe rozstrzygnięcia zawarte w wyrokach objętych wyrokiem
łącznym pozostawił do odrębnego wykonania;
V. na mocy art. 627 k.p.k. zasądził od skazanego na rzecz Skarbu
Państwa kwotę 70 złotych tytułem wydatków, zaś na mocy art. 624 § 1 k.p.k. w
pozostałym zakresie zwolnił skazanego od ponoszenia kosztów sądowych w
sprawie.
Wyrok ten nie został zaskarżony przez żadną ze stron i uprawomocnił się w
dniu 8 grudnia 2009 r.
Kasację od powyższego wyroku wniósł na podstawie art. 521 § 1 k.p.k.
Prokurator Generalny. Zaskarżył wyrok w całości na korzyść skazanego P. A.,
zarzucając:
1. rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów
prawa materialnego i procesowego to jest art. 366 § 1 k.p.k. w zw. z art. 89 § 1 k.k.
w brzmieniu obowiązującym do dnia 8 czerwca 2010 r. i art. 85 k.k., polegające na
zaniechaniu wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy związanych z
zarządzeniem wykonania kar pozbawienia wolności orzeczonych wyrokami, które
zostały połączone i wymierzeniu w wydanym wyroku łącznym bezwzględnej kary
pozbawienia wolności, mimo że jedna z połączonych kar jednostkowych orzeczona
została z warunkowym zawieszeniem jej wykonania i nie zarządzono wykonania tej
kary;
2. rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów
prawa materialnego i procesowego, to jest art. 366 § 1 k.p.k. w zw. z art. 85 k.k.,
polegające na zaniechaniu przed objęciem wyrokiem łącznym orzeczonych kar
grzywny, wyjaśnienia wszystkich okoliczności i niedopuszczeniu dowodu z akt
wszystkich objętych wyrokiem łącznym spraw, w wyniku czego doszło do objęcia
wyrokiem łącznym kary grzywny orzeczonej w sprawie sygn. akt VI K 44/99 Sądu
4
Rejonowego, który to wyrok uległ zatarciu z mocy prawa oraz kary grzywny w
sprawie sygn. akt VII K 133/99 Sądu Rejonowego zamienionej na zastępczą karę
pozbawienia wolności.
Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu, wskazując na możliwość
wydania wyroku łącznego w odniesieniu do kar grzywny orzeczonych w sprawach
Sądu Rejonowego o sygn. IV K 375/08 oraz Sądu Rejonowego o sygn. III K 476/08.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Oczywista zasadność kasacji przemawiała za uwzględnieniem jej w całości
na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k. Z akt sprawy wynika zresztą, że
wadliwość wydanego w sprawie P. A. wyroku łącznego dostrzegł sam Sąd
orzekający, który podjął czynności zmierzające do wniesienia kasacji przez
Prokuratora Generalnego.
Zapis protokołu rozprawy przeprowadzonej w dniu 27 listopada 2009 r. (inna
data wyroku wynika z odroczenia jego wydania) wskazuje, że w ramach przewodu
sądowego zostały odczytane odpisy wymienionych wyżej wyroków Sądu
Rejonowego oraz akta sprawy Sądu Rejonowego o sygn. III K 476/08, nadto
informacja o karalności skazanego (k. 41). Na tej podstawie Sąd orzekający przyjął,
zapewne dlatego, że postanowieniem z dnia 8 listopada 2001 r. zarządzono
wykonanie kary orzeczonej w sprawie o sygn. VI K 379/99, że istnieją warunki do
połączenia kar pozbawienia wolności orzeczonych wobec P. A. przez Sąd
Rejonowy w sprawach o sygn. VII K 133/99 i VI K 379/99. Odstępując od zbadania
akt wszystkich spraw – co było równoznaczne z naruszeniem przepisu art. 366 § 1
k.p.k., obligującego przewodniczącego do baczenia, aby zostały wyjaśnione
wszystkie istotne okoliczności sprawy – nie wiedział jednak Sąd, że wspomniane
postanowienie z dnia 8 listopada 2001 r. zostało uchylone przez Sąd Rejonowy
postanowieniem z dnia 22 kwietnia 2009 r., sygn. IV Ko 364/09 (k. 176 akt sprawy
VI K 379/99). W konsekwencji, łącząc kary pozbawienia wolności, z których jedna
była w postaci bezwzględnej, a druga z warunkowym zawieszeniem wykonania i
orzekając karę łączną bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, Sąd
orzekający dopuścił się naruszenia art. 89 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym do
dnia 8 czerwca 2010 r., a także art. 572 k.p.k., niezależnie od tego, że zawieszeniu
kary sprzeciwiał się przepis art. 69 § 1 k.k. Jak to niejednokrotnie wskazywał przed
tą datą Sąd Najwyższy (zob. np. powołane w kasacji: uchwałę z dnia 27 marca
5
2001 r., I KZP 2/01, OSNKW 2001, z. 5-6, poz. 41; wyrok z dnia 5 października
2004 r., V KK 224/04, OSNKW 2004, z. 10, poz. 98), w razie skazania za
zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania i bez warunkowego zawieszenia – orzeczenie kary
bez warunkowego jej zawieszenia w wyroku łącznym jest niedopuszczalne. Jeżeli
zatem Sąd orzekający nie widział warunków do wymierzenia skazanemu kary
łącznej z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, powinien umorzyć
postępowanie w tym zakresie.
Ma również rację skarżący, gdy wskazuje, że naruszenie przepisu art. 366 §
1 k.p.k. spowodowało wydanie wadliwego rozstrzygnięcia o karze łącznej grzywny,
przez co doszło do rażącej i mogącej mieć wpływ na treść orzeczenia obrazy art.
85 k.k., chociaż użyta w tym zakresie argumentacja nie jest w pełni trafna. W
szczególności uwaga ta odnosi się do tezy, że zamiana kary grzywny na zastępczą
karę pozbawienia wolności (ściślej rzecz ujmując, zarządzono wykonanie
zastępczej karę pozbawienia wolności określonej przez Sąd Rejonowy w sprawie o
sygn. akt VII K 133/99 na wypadek nieuiszczenia grzywny w terminie – k. 722 akt
tej sprawy), czyniła niemożliwym objęcie kary grzywny karą łączną. Uzasadnienie
kasacji (str. 7) zdaje się przy tym świadczyć, że skarżący, wskazując na
uregulowania zawarte w rozdziale IX Kodeksu karnego oraz akcentując, że wynika
z nich, iż „możliwe jest łączenie w jedną karę łączną: kar jednorodzajowych, kar
różnorodzajowych podlegających łączeniu oraz środków karnych i
zabezpieczających” (błędna jest teza o możliwości łączenia środków
zabezpieczających) i wywodząc dalej, że „stąd też brak było podstaw
prawnomaterialnych do połączenia w wyroku łącznym kary grzywny orzeczonej
wyrokiem Sądu Rejonowego w sygn. akt VII K 133/99” nie wziął pod uwagę, że
właśnie tę karę połączono z karami grzywny orzeczonymi w innych sprawach, tj.
postąpiono po myśli art. 85 k.k. Należy zatem wyrazić pogląd prezentowany już w
orzecznictwie sądów i w piśmiennictwie prawniczym, iż orzeczenie (zarządzenie
wykonania) kary zastępczej nie stoi na przeszkodzie łączeniu kar wymierzonych
prawomocnymi wyrokami za przestępstwa pozostające w zbiegu realnym i
orzeczeniu kary łącznej, jeżeli kary orzeczone tymi wyrokami są karami tego
samego rodzaju lub innymi podlegającymi łączeniu. O dopuszczalności połączenia
kar i wymierzenia kary łącznej, orzekanej w wyroku łącznym, decyduje bowiem nie
to, czy w miejsce podlegających łączeniu kar orzeczono karę zastępczą, lecz rodzaj
6
kar wymierzonych prawomocnymi wyrokami za przestępstwa pozostające w zbiegu
realnym (zob. postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 19.02.2009
r., II AKz 35/09, LEX nr 491190; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia
7.08.2008 r., II AKa 147/08, LEX nr 454029; S. Żółtek w: Królikowski, Zawłocki,
Komentarz KK, t. II, art. 85, Nb 16, Warszawa 2010).
Trzeba natomiast zgodzić się z autorem kasacji, że niedopuszczalne było
objęcie wyrokiem łącznym kary grzywny orzeczonej przez Sąd Rejonowy w sprawie
o sygn. akt VI K 44/99. Skoro bowiem wydany w tej sprawie wyrok uprawomocnił
się w dniu 5 marca 1999 r., a biorąc pod uwagę okoliczność, że w tej dacie
nastąpiło wykonanie w całości wymierzonej skazanemu kary grzywny (co wynikało
z faktu zaliczenia na jej poczet okresu rzeczywistego pozbawienia wolności w
sprawie), to zgodnie z art. 107 § 4 k.k. skazanie uległo zatarciu z dniem 5 marca
2004 r., czego oczywiście nie mógł zmienić fakt wykazania tego skazania w
informacji o osobie z Krajowego Rejestru Karnego (k. 7-8). W orzecznictwie (zob.
np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18.06.2009 r., IV KK 164/09, LEX nr 512144) i
piśmiennictwie prawniczym zgodnie przyjmuje się, że nie jest dopuszczalne objęcie
karą łączną kary, gdy skazanie, w związku z którym ją wymierzono, zostało zatarte i
zgodnie z art. 106 k.k. uważane jest za niebyłe. Dodając uwagi, które nie zostały
zawarte kasacji należy wspomnieć, że przeszkody do zatarcia skazania nie
stwarzał przepis art. 108 k.k., rozpatrywany w powiązaniu z art. 107 § 1 k.k. Co
prawda, wobec zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej
przez Sąd Rejonowy w sprawie o sygn. VII K 133/99 skazany karę tę odbył (został
warunkowo zwolniony postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 18 kwietnia 2002
r.), zatem dla zatarcia tego skazania był wymagany, zgodnie z art. 107 § 1 k.k.,
upływ 10 lat od wykonania kary, jednak nie prowadziło to do przesunięcia zatarcia
skazania w pierwszej z wymienionych spraw. Nie zachodził bowiem żaden z
wypadków określonych w art. 108 k.k., w szczególności niejednoczesność zatarcia
obu skazań była dopuszczalna z uwagi na fakt, że przestępstwa przypisane
skazanemu omawianymi wyrokami pozostawały w zbiegu realnym.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy uwzględni uwagi
zawarte w niniejszym uzasadnieniu i będzie baczył, by wydane przezeń orzeczenie
było zgodne z przepisami prawa. W tym celu m.in. zbada, czy nie doszło do
przedawnienia wykonania kary zastępczej za grzywnę orzeczoną przez Sąd
7
Rejonowy w sprawie VII K 133/99, co sprzeciwiałoby się objęciu tej grzywny karą
łączną.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.