Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 9/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
Protokolant Izabella Janke
w sprawie z powództwa A. B.
(przeciwko PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. w Bełchatowie
poprzednio : Elektrownia Opole S.A. w Brzeziu)
o stwierdzenie nieważności ewentualnie o uchylenie uchwały Walnego
Zgromadzenia Akcjonariuszy,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 13 grudnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 14 września 2011 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 270 (dwieście
siedemdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód A. B. wniósł w pozwie skierowanym przeciwko PGE Elektrownia
Opole S.A. w Brzeziu o stwierdzenie nieważności uchwały nr 4 podjętej 16 sierpnia
2010 r. w trybie art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h. przez Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie
Akcjonariuszy PGE Elektrownia Opole S.A. w Brzeziu w przedmiocie połączenia tej
Spółki ze spółkami: PGE Elektrownia Turów S.A. w Bogatyni, PGE Kopalnia Węgla
Brunatnego Bełchatów S.A. w Rogowcu, PGE Kopalnia Węgla Brunatnego Turów
S.A. w Bogatyni, PGE Zespół Elektrowni Dolna Odra S.A. w Nowym Czarnowie,
PGE Elektrociepłownia Lublin-Wrotków spółką z o.o. w Lublinie, PGE
Elektrociepłownia Kielce S.A. w Kielcach, PGE Elektrociepłownia Rzeszów S.A. w
Rzeszowie, Energetyka Boruta spółką z o.o. w Zgierzu, Przedsiębiorstwo
Energetyki Cieplnej Gorzów spółką z o.o. w Gorzowie Wielkopolskim, PGE
Elektrociepłownia Gorzów S.A. w Gorzowie Wielkopolskim, PGE Zespół
Elektrociepłowni Bydgoszcz S.A. w Bydgoszczy, Przedsiębiorstwo Energetyki
Cieplnej spółką z o.o. w Gryfinie razem z PGE Elektrownią Bełchatów S.A. z
siedzibą w Rogowcu. Ponadto powód wniósł o ewentualne uchylenie tej uchwały na
podstawie art. 422 § 1 w zw. z art. 509 § 2 k.s.h.
Wyrokiem z dnia 31 marca 2011 r. Sąd Okręgowy w O. oddalił powództwo.
Ustalił, że powód jest mniejszościowym akcjonariuszem pozwanej spółki PGE
Elektrownia Opole S.A. z siedzibą w Brzeziu. Głównym akcjonariuszem pozwanej
była PGE Górnictwo i Energetyka S.A. w Łodzi posiadająca 69% ogólnej liczby jej
akcji, następnie PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. w Warszawie posiadająca
16% ogólnej liczby akcji i Skarb Państwa mający 8,2% tej ogólnej liczby. Skarb
Państwa posiadał też akcje w PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. (15%) i PGE
Górnictwo i Energetyka S.A. (85%). W wyniku połączenia PGE Polska Grupa
Energetyczna S.A. jako spółki przejmującej, ze spółkami przejmowanymi: PGE
Górnictwo i Energetyka S.A. oraz PGE Energia S.A., obecnie większościowym
akcjonariuszem pozwanej stała się spółka PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. w
Warszawie, która przejęła cały majątek dotychczasowego większościowego
akcjonariusza pozwanej PGE Górnictwo i Energetyka S.A. w Łodzi.
3
W dniu 25 stycznia 2010 r. opracowany został plan połączenia pozwanej
spółki i spółek grupy PGE, tj.: PGE Elektrownia Bełchatów S.A. w Rogowcu, PGE
Elektrownia Turów S.A. w Bogatyni, PGE Kopalnia Węgla Brunatnego Bełchatów
S.A. w Rogowcu, PGE Kopalnia Węgla Brunatnego Turów S.A. w Bogatyni, PGE
Zespół Elektrowni Dolna Odra S.A. w Czarnowie, PGE Elektrociepłownia Lublin
Wrotków spółki z o.o. w Lublinie, PGE Elektrociepłownia Kielce S.A. w Kielcach,
PGE Elektrociepłownia Rzeszów S.A. w Rzeszowie, PGE Elektrociepłownia
Gorzów S.A. w Gorzowie, PGE Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz S.A.
w Bydgoszczy, Energetyka Boruta spółki z o.o. w Zgierzu, Przedsiębiorstwo
Energetyki Cieplnej spółki z o.o. w Gryfinie oraz Przedsiębiorstwo Energetyki
Cieplnej Gorzów spółki z o.o. w Gorzowie Wielkopolskim - polegający na przejęciu
w trybie art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h. powyższych spółek, przez jedną z nich, tj. przez
Elektrownię Bełchatów.
Plan połączenia zawierał załącznik z wyceną majątku spółek
przejmowanych, według stanu na dzień 1 grudnia 2009 r., opracowany przez firmę
P.W.C. Polska spółkę z o.o. (dalej: „PwC”), wyłonioną w drodze przetargu. Nadto
ogłoszony został w Monitorze Sądowym i Gospodarczym w dniu 5 lutego 2010 r. z
informacją, że dokumenty dotyczące planu połączenia są w siedzibie pozwanej lub
kancelarii obsługującej proces łączenia tj. „W. – P. R. Spółka komandytowa”.
W ogłoszonym planie połączenia wskazano m.in. parytet wymiany akcji, metody
zastosowane dla określenia parytetu wymiany, zasady dotyczące przyznania akcji
połączeniowych - sposób wyliczenia liczby akcji połączeniowych przyznawanych
w zamian za akcje spółek przejmowanych oraz prawa przyznane przez przejmującą
spółkę wspólnikom spółek przejmowanych lub innym uprawnionym podmiotom.
Wskazano także, że spółka przejmująca podejmie działania w celu zniesienia
uprawnień wspólnika Gminy Gryfino w drodze umowy między nimi, oraz że statut
spółki przejmującej przyzna wspólnikom spółki PGE Polskiej Grupy Energetycznej
i Skarbowi Państwa uprawnienia co najmniej równoważne z uprawnieniami
przysługującymi tym wspólnikom w spółkach przejmowanych. Mowa była też
o szczególnych uprawnieniach, jakie przysługują akcjonariuszowi mającemu
powyżej 50% akcji.
4
W dniu 31 maja 2010 r. pozwana sporządziła sprawozdanie uzasadniające
połączenie PGE Elektrownia Bełchatów S.A.
W kwietniu 2010 r., na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Ł., w
postępowaniu rejestrowym dotyczącym połączenia, sporządzona została opinia
biegłego rewidenta, który przeprowadził badanie planu połączenia wraz
z ustaleniem wartości majątku spółek przejmowanych oraz tego, czy plan został
przygotowany zgodnie z art. 499 k.s.h., jak również czy metody wyceny
są prawidłowe, a stosunek wymiany udziałów i parytety poprawnie ustalone. Opinia
była pozytywna dla sporządzonego planu połączenia i zastosowanych w nim
metod. Jednocześnie wskazywała, że w związku z szeroką zawartością
sporządzonych analiz, nie jest zasadne by wyceny znalazły się w domenie
publicznej - ze względu na ryzyko ujawnienia informacji stanowiących tajemnicę
przedsiębiorstwa.
W dniu 22 lipca 2010 r. wspólnik spółki Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej
spółka z o.o. - Gmina Gryfino, w związku z informacją zamieszczoną w planie
połączenia, iż przed powzięciem uchwały połączeniowej prawa Gminy zostaną
zniesione poprzez sprzedaż ich udziałów, zbyła swoje udziały na rzecz Elektrowni
Dolna Odra S.A., objętej procesem połączenia.
W dniu 16 sierpnia 2010 r. podczas Nadzwyczajnego Walnego
Zgromadzenia Akcjonariuszy pozwanej podjęta została uchwała nr 4 w sprawie
połączenia powyższych spółek. Oddano na nią 929.958 głosów za i 33.362 głosów
przeciw. Pełnomocnik powoda głosował jego imieniu przeciw uchwale nr 4
dotyczącej połączenia spółek, żądając zaprotokołowania sprzeciwu. Podczas tego
zgromadzenia, nie została akcjonariuszom ujawniona wycena majątku spółek
przejmowanych. Wobec tego, w toku zgromadzenia, akcjonariusze mniejszościowi
zadawali zarządowi pozwanej szereg pytań mających na celu ustalenie sposobu
wyceny, uzasadnienia ekonomicznego dla połączenia, wartości rynkowej majątku
pozwanej, udostępnienia jej danych finansowych, planów zarządu co do przyjęcia
akcji akcjonariuszy nie zgadzających się na istotną zmianę przedmiotu działalności
pozwanej itp. W celu umożliwienia akcjonariuszom mniejszościowym zapoznania
się z treścią wyceny i innymi dokumentami wnioskowana była przerwa w obradach.
Jednak, w związku z brakiem poparcia wymaganej większości akcjonariuszy,
5
uchwały o zarządzeniu przerwy nie podjęto. Zarząd pozwanej poinformował
akcjonariuszy, że odpowiedzi na zadane pytania udzieli na piśmie, natomiast
jeśli chodzi o wartość rynkową pozwanej spółki oznajmił, że jest to kwota
1.392.270.000 zł. Wcześniej powód nie wykazywał zainteresowania zapoznaniem
się z dokumentacją dotyczącą łączenia, w kancelarii obsługującej proces łączenia
lub w siedzibie spółki.
Następnie, w pisemnej odpowiedzi, zarząd Elektrowni Opole wskazał m.in.,
iż przed przystąpieniem do realizacji projektu konsolidacji przeprowadzano szereg
analiz, w tym analiz prawnych, dotyczących modelu przeprowadzenia konsolidacji,
przy uwzględnieniu wielu czynników, w tym prognoz dotyczących wzrostu
zapotrzebowania na energię elektryczną. Wyjaśnił, że istotą połączenia jest
optymalizacja sytuacji ekonomicznej zarówno spółek uczestniczących
w konsolidacji, jak i ich akcjonariuszy. Na tę optymalizację składają się z kolei
szybkość i efektywność realizacji procesu oraz możliwe do osiągnięcia synergie.
Wycena wartości spółek dokonana została na potrzeby ustalenia parytetów
wymiany, a spółka, która dokonywała wyceny (PwC) wybrana została w procesie
przetargowym wspólnym dla wszystkich podmiotów uczestniczących w procesie
konsolidacji. Niemożliwym byłoby, zdaniem pozwanej, aby każdy z podmiotów, we
własnym zakresie, bez porozumienia z innymi podmiotami w grupie, dokonał
wyboru odrębnego doradcy. Mimo zcentralizowanego trybu wyboru firmy
wyceniającej, każdej z wycenianych spółek przedkładany był odrębny raport
z wyceny danej spółki. Zastosowane metody wyceny wartości spółek na potrzeby
ustalenia parytetów wymiany zostały sporządzone przez renomowaną spółkę,
której jednym z zadań był wybór i przyjęcie do wyceny metody najbardziej
adekwatnej dla celów obliczenia parytetu wymiany, pozwalającej na prawidłowe
odzwierciedlenie wartości poszczególnych spółek i przede wszystkim sprawiedliwej
z punktu widzenia wszystkich akcjonariuszy i interesariuszy tych spółek.
Zastosowane metody w sporządzonej wycenie zostały zaakceptowane przez
zarządy wszystkich spółek, a także pozytywnie zaopiniowane przez biegłego
wyznaczonego przez sąd. Pozwana wskazała nadto, że odpowiedzi na część
zadanych pytań, powód znajdzie w wyciągu z wycen przygotowanych przez PwC,
z którymi zapoznać się może w siedzibie kancelarii prawnej W. G.
6
Załącznik nr 4 do planu połączenia ustala wartość majątku spółek
przejmowanych. Dla ustalenia wartości przyjęta została wycena księgowa,
zakładająca, że wartość spółki jest równa wartości jej aktywów netto wyliczonej
w oparciu o bilans spółki, a zatem, że stanowi różnicę pomiędzy sumą aktywów,
a sumą zobowiązań i rezerw na zobowiązania.
Postanowieniem z dnia 1 września 2010 r., Sąd Rejonowy w Ł., XX Wydział
Krajowego Rejestru Sądowego dokonał połączenia niektórych spółek: PGE
Elektrownia Turów S.A., PGE Kopalnia Węgla Brunatnego Bełchatów S.A., PGE
Kopalnia Węgla Brunatnego Turów S.A., PGE Zespół Elektrowni Dolna Odra S.A.,
PGE Elektrociepłownia Lublin Wrotków spółki z o.o., PGE Elektrociepłownia Kielce
S.A., PGE Elektrociepłownia Rzeszów S.A., PGE Elektrociepłownia Gorzów S.A.,
PGE Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcze S.A., Energetyka Boruta spółki z o.o.,
Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej spółki z o.o. i Przedsiębiorstwo Energetyki
Cieplnej Gorzów spółki z o.o.
Pozwana należy do grupy spółek objętych procesem konsolidacji. Polega on
na wniesieniu przez Skarb Państwa akcji spółek konsolidowanych na poczet
pokrycia kapitału zakładowego spółek konsolidujących, które są spółkami
z udziałem Skarbu Państwa lub spółkami z udziałem spółek ze 100% udziałem
Skarbu Państwa.
Wyłączenie spółki z konsolidacji miałoby wpływ na stan majątkowy
pozwanej, jej możliwości regulowania bieżących zobowiązań, zdolność
pozyskiwania finansowania, a także płynność finansową.
Planowane połączenie pozwanej z PGE Bełchatów, skutkować ma tym, że
finansowanie działalności odbywać się będzie w ramach jednego podmiotu, co
wiąże się z ułatwieniem pozyskiwania finansowania, skoro po połączeniu zwiększy
się skala wielkości wyników finansowych, ułatwiony będzie dostęp do finansowania
zewnętrznego, a przy tym nastąpi poprawa wartości wyników w ramach spółki
przejmującej. Płynność finansowa pozwanej jest bowiem zagrożona ze względu na
skumulowanie się obowiązku spłaty szeregu zobowiązań bieżących o znacznej
wartości. Pozwaną obciąża kredyt zaciągnięty w Banku PEKAO S.A. na kwotę
1.044.810.922 zł, a nadto obowiązek spłaty kwoty wynikającej z decyzji Prezesa
URE w wysokości 241.674.150 zł oraz zobowiązań z tytułu dywidendy za 2009 r.
7
w kwocie 265.780.000 zł. Nadto, brak lub opóźnienie spłaty rat kredytowych oraz
ryzyko utraty płynności finansowej uprawnia Bank do wypowiedzenia umowy
i postawienia istniejącego zadłużenia w stan natychmiastowej wymagalności.
Zmiany statutu spółki przejmującej wprowadzone w uchwale połączeniowej
polegałyby na uzupełnieniu zasadniczego profilu działalności spółki poprzez
dopisanie do ubocznych przedmiotów działalności tych elementów, których nie było
w uprzedniej przed połączeniem treści statutu spółki. W dalszym jednak ciągu,
przedmiotem działalności spółki ma być wytwarzanie, przesyłanie, dystrybucja
i handel energią elektryczną.
Sąd Apelacyjny […], wyrokiem z dnia 14 września 2011 r., oddalił apelację
powoda wniesioną od orzeczenia Sądu pierwszej instancji.
Przyjął, odmiennie od Sądu pierwszej instancji, że plan połączenia nie
obejmował wyceny majątku spółek podlegających procesowi połączenia
sporządzonej przez firmę PwC. Załącznik nr 4 obejmował jedynie ustalenie wartości
majątku spółek przejmowanych ujawnionych w ich bilansach sporządzonych na
dzień 1 grudnia 2009 r., a wskazanych w oświadczeniach zawierających informacje
o stanie księgowym tych spółek, stanowiących załącznik nr 6 do planu połączenia.
Błędne było także ustalenie, że plan połączenia ogłoszony w Monitorze Sądowym
i Gospodarczym zawierał informację o tym, że istnieje „Wycena” PwC oraz, że
można się z nią zapoznać.
Przepis art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h. wymaga, aby do planu połączenia dołączony
został pełen dokument wyceny, a akcjonariuszom przysługuje prawo przeglądania
go (art. 505 § 1 pkt 3 k.s.h.). O zachowaniu uprawnień powoda do zaskarżenia
spornej uchwały decydowała sama obiektywna możliwość zaznajomienia się przez
niego z dokumentem wyceny, a nie wykazywanie przez niego jakiejkolwiek
aktywności w uzyskaniu dostępu do tego dokumentu. Skoro więc pełna wycena nie
została udostępniona akcjonariuszom mniejszościowym, to jedynie ta okoliczność
stanowiła podstawę oceny, czy doszło do naruszenia przepisów k.s.h. oraz praw
akcjonariuszy, jak również do naruszenia zasady ich równego traktowania.
Przepis art. 499 k.s.h. określa minimalną treść, która powinien zawierać plan
połączenia spółek, w tym m.in. określenie stosunku wymiany udziałów lub akcji
spółki przejmowanej na udziały lub akcje spółki przejmującej (art. 499 § 1 pkt 2
8
k.s.h.) oraz dokumenty, które winny być do niego dołączone (art. 499 § 2 i 3 k.s.h.).
Stosownie zaś do treści art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h., do planu połączenia należy
dołączyć dokument zawierający ustalenie wartości majątku spółki przejmowanej
bądź spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, na określony dzień
w miesiącu, poprzedzający złożenie wniosku o ogłoszenie planu połączenia.
Stosownie do przepisu z art. 505 § 1 pkt 3 k.s.h., wspólnicy (akcjonariusze) mają
prawo przeglądać ten dokument. Celem tych regulacji jest ustalenie danych
wyjściowych dla określenia parytetu wymiany przyjętego w planie połączenia oraz
zapewnienie akcjonariuszom dostępu do tych danych. Załącznik do planu
połączenia w postaci „ustalenia wartości majątku spółek przejmowanych” nie służy
innemu celowi w toku procesu połączenia. Dokument stanowiący załącznik nr 4,
dołączony do planu połączenia, nie stanowił jednak wyłącznej podstawy do
ustalenia danych wyjściowych dla wyliczenia parytetu wymiany określonego w tym
planie, gdyż dokumentem służącym do ostatecznego ustalenia parytetu wymiany
była wycena sporządzona przez firmę PwC. W konsekwencji, częściowo
uzasadniony był zarzut naruszenia art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h., co w efekcie
doprowadziło także do uchybienia obowiązkom informacyjnym wynikającym z art.
505 § 1 pkt 3 k.s.h. skoro powodowi nie udostępniono pełnej wyceny sporządzonej
przez firmę PwC, stanowiącej podstawę ustalenia parytetu wymiany.
Naruszenia w tzw. fazie menadżerskiej procesie połączeniowym spółek
powołanych wcześniej przepisów nie przesądzało o zasadności powództwa, gdyż
naruszenie wymogów formalnych (także poprzedzających podjęcie uchwały)
skutkuje nieważnością uchwały jedynie wówczas, gdy mogło mieć istotny wpływ na
jej treść. Załącznik w postaci ustalenia wartości majątku spółek przejmowanych ze
swej istoty służy ustaleniu stosunku wymiany udziałów lub akcji. Z tego punktu
widzenia najistotniejszym jego elementem jest metoda wyceny oraz moment
wyceny. Zestawienie tych dwóch danych determinuje efekt końcowy w postaci
wynikowej wartości spółek przejmowanych. Te istotne dane wynikały z planu
połączenia, w którym wskazano metody wyceny spółek przejmowanych oraz
z załącznika nr 4, w którym podano moment wyceny. Dodatkowo, powyższe dane
były udostępniane wszystkim akcjonariuszom na ich żądanie (w tym powodowi)
w formie wyciągu z wyceny sporządzonej przez firmę PwC. Dane te pozwalały
9
powodowi na ocenę procesu łączenia się spółek pod kątem ekonomicznej
opłacalności tego przedsięwzięcia. Na tym etapie procesu łączenia spółek
akcjonariusz nie ma żadnych uprawnień, które pozwalałyby na modyfikację treści
planu połączenia, zwłaszcza w zakresie parytetu wymiany. Nie jest także
uczestnikiem postępowania rejestrowego prowadzonego w oparciu o art. 502 k.s.h.
Podstawowe uprawnienia korporacyjne powoda zostały w procesie połączenia
spółek zagwarantowane, a jego interesy były należycie chronione. Powód nie
wykazał, aby wskazane powyżej uchybienia zaistniałe w fazie menadżerskiej
procesu połączenia miały istotny wypływ na treść zaskarżonej uchwały. Dodatkowo,
nie bez znaczenia pozostawała przy tym obowiązująca w spółkach akcyjnych
zasada dominacji kapitału nad czynnikiem osobowym.
Sąd Apelacyjny za chybiony uznał zarzut naruszenia art. 20 k.s.h.
Nierównoprawne potraktowanie akcjonariuszy może nastąpić jedynie w sytuacjach
obiektywnie uzasadnionych rzeczywistym interesem spółki, który nie jest tożsamy
z interesem akcjonariuszy większościowych. Zasada, wynikająca z powołanego
przepisu, znajduje zastosowanie w relacji pomiędzy organami spółki a wspólnikami
lub akcjonariuszami, nie zaś w relacjach pomiędzy samymi wspólnikami lub
akcjonariuszami. Nie doszło do tego naruszenia również przez nieudostępnienie
akcjonariuszom mniejszościowym dokumentu obejmującego pełną wycenę. Powód,
mimo braku dostępu do pełnego dokumentu wyceny, miał możliwość powzięcia
świadomej decyzji o swym dalszym zaangażowaniu w spółkę przed dniem
13 sierpnia 2010 r., kiedy to upłynął termin do zamiany akcji spółki konsolidowanej
na akcje spółki konsolidującej w trybie art. 5 ustawy z dnia 7 września 2007 r.
o zasadach nabywania od Skarbu Państwa akcji w procesie konsolidacji spółek
sektora elektroenergetycznego (Dz.U. Nr 191, poz. 1367), gdyż, tak jak inni
akcjonariusze, miał dostęp do wyciągu z wyceny, sprawozdań finansowych oraz
sprawozdań z działalności łączących się spółek za trzy ostatnie lata obrotowe wraz
z opinią biegłego rewidenta, sprawozdań zarządów łączących się spółek
sporządzonych dla celów połączenia oraz opinii biegłego oceniającego poprawność
i rzetelność planu połączenia oraz ocenę stosunku wymiany akcji (art. 505 k.s.h.).
Czynności, które miał podjąć, w połączeniu z informacją uzyskaną na
zgromadzeniu o wartości rynkowej spółki dla potrzeb ustalenia parytetu wymiany
10
oraz dostępnym wyciągiem z wyceny, umożliwiały mu ocenę zasadności
podejmowanych decyzji. Nadto, powód mógłby skutecznie powoływać się na
naruszenie wskazanego przepisu, i w konsekwencji jego wpływ na treść uchwały,
jedynie wtedy, gdyby wykazał, że w przypadku udostępnienia mu pełnej wyceny
głosowanie nad połączeniem przedstawiałoby się inaczej. PGE Polska Grupa
Energetyczna posiadała wiedzę dotyczącą pełnej wyceny sporządzonej przez firmę
PwC nie ze względu na szczególne potraktowanie jej jako akcjonariusza
większościowego pozwanej spółki, ale ze względu na zlecenie sporządzenia
wyceny przez tę spółkę.
Sąd Apelacyjny stwierdził także, iż w procesie połączenia spółek
zastosowanie art. 428 k.s.h. nie jest wyłączone.
Nietrafny był zarzut naruszenia art. 509 § 3 k.s.h. Za obejście zakazu
wynikającego z tego przepisu należy uznać taką sytuację, w której skarżący co
prawda wskazuje na naruszenie przepisów kodeksu spółek handlowych
normujących proces połączenia, ale w istocie stara się chronić wyłącznie swoje
indywidualne uprawnienia związane z przyjętym w zaskarżonej uchwale
stosunkiem wymiany akcji. Działania powoda były w istocie zdeterminowane jego
własnym interesem ekonomicznym związanym bezpośrednio z kwestionowanym
przez niego parytetem wymiany. Z tych przyczyn oddalenie przez Sąd pierwszej
instancji, wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego na
okoliczność określenia wartości łączących się spółek oraz nieprawidłowego
ustalenia tych wartości, przyjętych do określenia parytetu wymiany, było zasadne.
Niezasadne było stanowisko Sądu Okręgowego o ograniczeniu kognicji tego
Sądu do badania zgodności zaskarżonej uchwały wyłącznie z przepisami k.s.h.
Artykuł 425 § 1 k.s.h. umożliwia żądanie stwierdzenia nieważności uchwały
walnego zgromadzenia, sprzecznej z ustawą, nie zawężając zakresu kontroli
legalności uchwały wyłącznie do przepisów k.s.h. Podlegał więc badaniu zarzut
powoda sprzeczności uchwały nr 4 z przepisem art. 44b ustawy z dnia 29 września
1994 r. o rachunkowości (jedn. tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223) oraz z art.
9 i art. 13 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów
(Dz.U. Nr 50, poz. 331, dalej „ustawa antymonopolowa”), jednak zarzut ten
bezpośrednio zmierzał do podważenia przyjętego parytetu wymiany akcji, gdyż
11
wprost kwestionował przyjętą wycenę, odwołując się do braku ustalenia „wartości
godziwej” pozwanej spółki i, będący jej konsekwencją, obrany stosunek wymiany
akcji, co w świetle art. 509 § 3 k.s.h. było to niedopuszczalne. Natomiast
w odniesieniu do zarzucanej przez powoda sprzeczności uchwały z przepisami
ustawy antymonopolowej, Sąd Apelacyjny przyjął, że z uwagi na zakres
przedmiotowy jej regulacji oraz kompetencje organów przez nią ukonstytuowanych,
badanie planowanego połączenia w procesie dotyczącym zaskarżenia uchwały,
pod kątem ochrony konkurencji i konsumentów było niedopuszczalne. Rezygnacja
przez Sąd Okręgowy z badania legalności zaskarżonej uchwały pod kątem jej
zgodności z ustawą antymonopolową ostatecznie okazała się więc prawidłowa.
W rezultacie nie doszło też naruszenia przez Sąd przepisu art. 227 k.p.c. poprzez
oddalenie wniosków powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, a oddalenie
powództwa nastąpiło bez naruszenia przepisów art. 9 i art. 13 ustawy
antymonopolowej.
Tylko ubocznie ocenił Sąd Apelacyjny, że art. 9 ustawy antymonopolowej nie
ma zastosowania do, zarzucanego przez powoda, ewentualnego zamiaru
budowania pozycji dominującej. Poza tym, zamiar koncentracji nie podlega
zgłoszeniu, gdy dotyczy, tak jak w rozpoznawanej sprawie, przedsiębiorców
należących do tej samej grupy kapitałowej (art. 14 pkt 5 ustawy).
Niezasadny był zarzut niezachowania w procesie połączeniowym spółek
wymagania zawartego w art. 501 k.s.h. wskutek, zarzucanego przez powoda, braku
uzasadnienia ekonomicznego połączenia. Powód nie kwestionował, że wskazany
dokument został sporządzony. Ograniczył się do kwestionowania treści
przedstawionego uzasadnienia, ściśle łącząc swe stanowisko z eksponowaną
przez niego kwestią parytetu wymiany akcji. Zasadnie zatem przyjął Sąd pierwszej
instancji, że art. 509 § 3 k.s.h. wyklucza uchylenie lub stwierdzenie nieważności
uchwały w oparciu o tę podstawę. Celowe jest, aby zawarte w uzasadnieniu
argumenty zostały tak dobrane, by przekonać wspólników do planowanego
połączenia. Ekonomiczne uzasadnienie połączenia należy rozumieć jako motywy,
które legły u podstaw wszczęcia procedury połączenia oraz celów, które w jej
wyniku mają zostać osiągnięte. Kwestionowane uzasadnienie zostało oparte na
argumentach ekonomicznych. Okoliczność, że nie zostały one zaaprobowane przez
12
skarżącego, nie zmieniała tego faktu. Nadto, na aprobatę nie zasługiwał również
zarzut dotyczący użycia argumentów tożsamych co do natury i treści
w uzasadnieniach ekonomicznych sporządzonych przez zarządy łączących się
spółek. Dopuszczalna jest bowiem sytuacja, w której każdej z łączących się spółek
przyświeca ten sam cel, który chce osiągnąć przez transformację. Sposób redakcji
sprawozdania oraz kwestie stylistyczne są okolicznościami pozbawionymi
znaczenia.
Nieuzasadnionym był zarzut naruszenia art. 416 k.s.h., gdyż Sąd Okręgowy
prawidłowo ocenił, iż w związku z połączeniem nie zaplanowano istotnej zmiany
przedmiotu działalności spółki przejmującej, a jedynie uzupełniono jej profil
działalności. Niewystarczające jest jedynie zwiększenie zakresu dotychczasowej
działalności i jej skali. Od pojęcia istotnej zmiany działalności należy oddzielić
konsekwencje połączenia się spółek, które mają charakter organizacyjno-
logistyczny, które związane są z ujednoliceniem procesu produkcji czy też
dystrybucji oraz zarządzania przedsiębiorstwem
Za pozbawiony uzasadnionych podstaw uznał również zarzut naruszenia art.
422 k.s.h. Powód nie udowodnił przesłanek uzasadniających uwzględnienie
powództwa na tej podstawie prawnej, tj. aby zaskarżona uchwała podjęta została
z naruszeniem dobrych obyczajów pojmowanych jako normy przyzwoitego
postępowanie w obrocie gospodarczym i uczciwości kupieckiej uwzględniające
w odpowiednim stopniu różne interesy służące wszystkim akcjonariuszom przy
jednoczesnym uwzględnieniu wszystkich omówionych aspektów funkcjonowania
pozwanej jako spółki akcyjnej. Podjęcie uchwały nie miało charakteru niegodziwego
i nagannego oraz nie było działaniem świadomie i wprost nakierowanym na
wyrządzenie szkody interesom pozwanej spółki. Powód nie wykazał także, aby
sporna uchwała została podjęta z zamiarem pokrzywdzenia jego jako akcjonariusza
mniejszościowego.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wniósł powód, który
zaskarżył go w całości. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzucił
naruszenie:
- art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h. w zw. z art. 506 § 4 k.s.h. (zarzut nr 1) poprzez jego
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu, że
13
braki w zakresie planu połączenia, polegające na niedołączeniu do niego
załącznika określonego w art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h. skutkują, wyłącznie
naruszeniem określonych w art. 505 k.s.h. praw informacyjnych
akcjonariuszy, które to naruszenie może skutkować nieważnością uchwały
połączeniowej wyłącznie w sytuacji, gdy naruszenie to miało wpływ na treść
uchwały, podczas gdy prawidłowa wykładnia i zastosowanie wymienionych
wyżej przepisów prowadzi do wniosku, że plan połączenia stanowi integralną
całość, określoną treścią art. 499 § 1 i 2 k.s.h., będącą koniecznym
elementem uchwały połączeniowej, stąd brak któregokolwiek z załączników
wskazanych w art. 499 § 2 k.s.h. powoduje, że uchwała wyrażająca zgodą
na taki wadliwy plan połączenia jest nieważna, albowiem nie zawiera
wszystkich elementów nakazanych przez prawo (art. 506 § 4 k.s.h.);
- art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h. (zarzut nr 2) poprzez jego błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu, że braki w zakresie
planu połączenia, polegające na niedołączeniu do niego załącznika
określonego w art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h. skutkują wyłącznie naruszeniem praw
informacyjnych akcjonariuszy określonych w art. 505 k.s.h., które to
naruszenie może skutkować nieważnością uchwały połączeniowej wyłącznie
w sytuacji, gdy naruszenie to miało wpływ na treść uchwały, podczas gdy ze
względu na szczególny charakter procedury połączeniowej niedołączenie do
planu połączenia załącznika, o którym mowa w art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h.,
skutkuje nieważnością uchwały w przedmiocie wyrażenia zgody na tak
sporządzony plan połączenia, bez względu na to, czy wadliwość ta miała
wpływ na decyzję akcjonariuszy co do sposobu głosowania;
- art. 20 k.s.h. (zarzut nr 3) poprzez jego niewłaściwe zastosowanie,
polegające na dokonaniu nieuzasadnionego zróżnicowania praw
akcjonariuszy pozwanej, skutkującego uznaniem, że usprawiedliwione było
przyznanie uprzywilejowanej pozycji PGE Polska Grupa Energetyczna S.A.
z siedzibą w Warszawie oraz PGE Górnictwo i Energetyka S.A. z siedzibą
w Łodzi podczas gdy prawidłowa wykładnia i zastosowanie wymienionych
wyżej przepisów prowadzi do wniosku, że na gruncie niniejszej sprawy brak
14
było obiektywnych podstaw dla zróżnicowania praw akcjonariuszy strony
Pozwanej w zakresie dostępu do informacji związanych z połączeniem;
- art. 428 § 1 k.s.h. i art. 505 k.s.h. w zw. z art. 425 k.s.h. i w zw. z art. 20
k.s.h. (zarzut nr 4) poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie, polegające na przyjęciu, że naruszenie prawa do informacji
określonego we wskazanych wyżej przepisach może stanowić podstawę do
zaskarżenia uchwały jedynie wtedy, gdy akcjonariusze mniejszościowi
dysponują taką ilością głosów, która pozwoliłaby „zablokować" uchwałę,
podczas gdy prawidłowa wykładnia i zastosowanie wymienionych wyżej
przepisów prowadzi do wniosku, że naruszenie takie może uzasadniać
uznanie uchwały połączeniowej za nieważną, nawet jeśli akcjonariusze,
którym nie udzielono informacji, nie stanowili mniejszości zdolnej
zablokować jej podjęcie;
- art. 505 k.s.h. w zw. z art. 428 § 2 k.s.h. (zarzut nr 5) poprzez jego błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu, że zarząd
spółki biorącej udział w procesie połączenia może uchylić się od udzielenia
akcjonariuszowi informacji w zakresie objętym dyspozycją art. 505 k.s.h., ze
względu na tajemnicę przedsiębiorstwa, podczas gdy prawidłowa wykładnia
i zastosowanie wymienionych wyżej przepisów prowadzi do wniosku, iż
przepis art. 505 k.s.h. wyłącza, jako przepis szczególny, zastosowanie art.
428 § 2 k.s.h. w tym zakresie;
- art. 509 § 3 k.s.h. (zarzut nr 6) poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie na gruncie niniejszej sprawy, a to wobec przyjęcia, że
w świetle tego przepisu nie jest dopuszczalne zaskarżenie uchwały
połączeniowej ze względu na zarzuty dotyczące uzasadnienia
ekonomicznego połączenia, prawidłowości i rzetelności ustalenia wartości
łączących się spółek oraz naruszenia interesu łączących się spółek, podczas
gdy prawidłowa wykładnia i właściwe zastosowanie przepisu art. 509 § 3
k.s.h. na gruncie niniejszej sprawy wyklucza uznanie za niedopuszczalne
zarzutów odnoszących się do uzasadnienia ekonomicznego połączenia,
prawidłowości i rzetelności ustalenia wartości łączących się spółek oraz
naruszenia interesu łączących się spółek;
15
- art. 501 k.s.h. (zarzut nr 7) poprzez jego błędną wykładnię prowadzącą do
przyjęcia, że ogólne (niepoparte żadnymi konkretnymi danymi) uzasadnienie
ekonomiczne połączenia, wspólne dla wszystkich łączących się spółek,
spełnia wymogi prawidłowo sporządzonego sprawozdania zarządu łączącej
się spółki, podczas gdy w świetle prawidłowej wykładni przepisu art. 501
k.s.h. ekonomiczne uzasadnienie połączenia powinno być
zindywidualizowane (sporządzone osobno dla każdej z łączących się spółek)
i zawierać szczegółową analizę ekonomicznych skutków połączenia z punktu
widzenia konkretnej spółki, biorącej udział w połączeniu;
- art. 416 k.s.h. (zarzut nr 8) poprzez jego niezastosowanie na gruncie
niniejszej sprawy wobec uznania, że dokonana w związku z połączeniem
zmiana umowy spółki PGE Elektrowni Bełchatów S.A. nie była istotna,
podczas gdy zarówno ilość zmian podjętych przez Nadzwyczajne Walne
Zgromadzenie Akcjonariuszy spółki PGE Elektrowni Bełchatów, jak
i charakter oraz treść tych zmian nie pozostawiają wątpliwości, że doszło do
istotnej zmiany przedmiotu działalności tejże spółki, a tym samym przepis
art. 416 k.s.h. znajdował zastosowanie na gruncie niniejszej sprawy;
- art. 509 § 3 k.s.h. w zw. z art. 44b ustawy z dnia 22 września 1994 r.
o rachunkowości (zarzut nr 9) poprzez ich niewłaściwą wykładnię oraz
błędne zastosowanie polegające na przyjęciu, iż zarzuty powoda, w myśl
których sporządzona na potrzeby połączenia wycena wartości strony
pozwanej, stanowiąca podstawę dla ustalenia parametrów połączenia
zawartych w uchwale nr 4 Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia
Akcjonariuszy pozwanej z dnia 16 czerwca 2010 r. jest zarzutem w ramach
niniejszego sporu niedopuszczalnym, albowiem jest objęta zakazem z art.
509 § 3 k.s.h., podczas gdy prawidłowa wykładnia przepisu art. 509 § 3
k.s.h. prowadzić musi do wniosku, że zarzut naruszenia przez zaskarżoną
uchwałę przepisu art. 44b ustawy o rachunkowości, nie jest
niedopuszczalny, stąd zaskarżona uchwała polegała ocenie zgodności z art.
44b ustawy o rachunkowości;
- art. 6 ewentualnie art. 9 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie
konkurencji i konsumentów (zarzut nr 10) poprzez ich niezastosowanie
16
wynikające z bezzasadnego uznania, że sąd powszechny nie może badać
zarzutów co do tego, że połączenie jest przejawem nieważnego
porozumienia ograniczającego konkurencję oraz co do tego, że jest ono
przejawem nadużycia pozycji dominującej (w obu wypadkach ze skutkiem
w postaci nieważności zaskarżonej uchwały), podczas gdy przepisy te
znajdowały zastosowanie na gruncie niniejszej sprawy, a zaskarżona
uchwała, jako sprzeczna z powołanymi wyżej przepisami, jest nieważna, co
sąd może i powinien ustalić, badając ważność zaskarżonej uchwały;
- art. 422 k.s.h. (zarzut nr 11) poprzez jego niewłaściwe zastosowanie na
gruncie niniejszej sprawy, a to wobec przyjęcia, że uchwała połączeniowa
nie była sprzeczna z dobrymi obyczajami i nie godziła zarazem w interes
spółki, mając na celu pokrzywdzenie akcjonariuszy mniejszościowych,
podczas gdy prawidłowe zastosowanie przepisu art. 422 k.s.h. na gruncie
niniejszej sprawy oznaczało konieczność uchylenia zaskarżonej uchwały,
bowiem jest ona sprzeczna z dobrymi obyczajami i godzi ona w interes
spółki, mając również na celu pokrzywdzenie akcjonariuszy
mniejszościowych.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzucił naruszenie:
- art. 227 w zw. z art. 278 k.p.c. (zarzut nr 12) poprzez ich niewłaściwe
zastosowanie, polegające na oddaleniu dowodu z opinii biegłego na
okoliczność wpływu planowanego połączenia na powstanie pozycji
dominującej PGE Elektrowni Bełchatów na rynku, podczas gdy ze względu
na konieczność rozpoznania na gruncie niniejszej sprawy naruszenia przez
zaskarżoną uchwałę również art. 6 ewentualnie art. 9 ustawy z dnia
16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów przeprowadzenie
dowodu z opinii biegłego na wskazane wyżej okoliczności było konieczne.
Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Po zakończeniu postępowania apelacyjnego została wykreślona
z Krajowego Rejestru Sądowego pozwana PGE Elektrownia Opole S.A. w Brzeziu.
W jej miejsce w postępowaniu kasacyjnym brała udział PGE Górnictwo
i Energetyka Konwencjonalna S.A. w Bełchatowie.
17
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W odniesieniu do uchwały o połączeniu spółek, będącej przedmiotem
zaskarżenia powództwem z art. 245 § 1 k.s.h., zakres rozpoznania sprawy
obejmował badanie zarówno zgodności treści uchwały z ustawą, w szczególności
przepisami k.s.h., jak również badanie zgodności z przepisami procedury
poprzedzającej podjęcie zaskarżonej uchwały.
Pierwszy z zarzutów skargi kasacyjnej dotyczy zgodności treści zaskarżonej
uchwały połączeniowej z wymaganiami przewidzianymi dla tego rodzaju uchwały
w art. 506 § 4 k.s.h., który określa minimalną, a zarazem obligatoryjną treść, jaką
powinna zawierać uchwała połączeniowa. Brak jednego z tych elementów
powoduje nieważność podjętej uchwały jako sprzecznej – w zakresie treści –
z bezwzględnie obowiązującym przepisem. Zgodnie z art. 506 § 4 k.s.h., uchwała
połączeniowa, powinna zawierać zgodę na plan połączenia, a także na
proponowane zmiany umowy albo statutu spółki przejmującej bądź na treść umowy
albo statutu nowej spółki. Zgoda na plan połączenia wyrażany w uchwale
połączeniowej dotyczy planu połączenia sensu stricto, tj. planu połączenia,
o którym mowa w art. 499 § 1 k.s.h., bez dokumentów stanowiących załączniki do
tego planu według art. 499 § 2 k.s.h. (planu połączenia sensu largo). Z tej
przyczyny, uchybienie polegające na niezałączeniu do planu podziału jednego
z dokumentów wymienionych w art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h. – ustalenia wartości
majątku spółki przejmowanej bądź spółek łączących się przez zawiązanie nowej
spółki na określony dzień w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku
o ogłoszenie planu połączenia - nie powoduje niezgodności podjętej uchwały
połączeniowej z prawem, jeżeli plan połączenia sensu stricto, na który wyrażono
zgodę w uchwale, zawiera wszystkie elementy określone w art. 499 § 1 k.s.h.
Istotne jest bowiem to, czy w planie połączenia został określony stosunek wymiany
udziałów lub akcji spółki przejmowanej bądź spółek łączących się przez zawiązane
nowej spółki na udziały lub akcje spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej
i wysokość ewentualnych dopłat, nadto zasady dotyczące przyznania udziałów
albo akcji w spółce przejmującej bądź w spółce nowo zawiązanej (art. 499 § 1 pkt 2
i 3 k.s.h.). Za taką wykładnią przemawia to, że dokumenty określone w art. 499 § 2
k.s.h., stanowiące załączniki do planu podziału, pełnią jedynie rolę pomocniczą dla
18
określenia niezbędnej, wymaganej w art. 499 § 1 k.s.h., treści planu podziału.
Ponadto uchwała połączeniowa, jak wprost stanowi art. 506 § 4 k.s.h., powinna
zawierać zgodę na proponowane zmiany umowy albo statutu spółki przejmującej
bądź na treść umowy albo statutu nowej spółki. Byłoby to zbędne gdyby zgoda na
plan podziału, wyrażana w uchwale połączeniowej, miała obejmować także zgodę
na treść jego załączników, tj. plan połączenia sensu largo.
Niezasadność omówionego wyżej zarzutu przesądza o bezzasadności
kolejnego zarzutu skargi kasacyjnej kwestionującego zasadność stanowiska Sądu
Apelacyjnego, że naruszenie art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h., polegające na niezałączeniu
do planu podziału załącznika wymaganego przez ten przepis, nie skutkowało, z tej
tylko przyczyny, koniecznością stwierdzenia nieważności uchwały, lecz zostało
zakwalifikowane jedynie jako naruszenie w procedurze podejmowania uchwały
prawa akcjonariusza do uzyskania stosowanych informacji, które mogło mieć co
najwyżej wpływ na treść zaskarżonej uchwały. Stanowisko powoda byłoby słuszne
gdyby ustalono, że dokument wymieniony w art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h. nie został
w ogóle sporządzony w ramach procedury poprzedzającej podjęcie uchwały
połączeniowej. Z dokonanych ustaleń wynika natomiast, że taki dokument,
w postaci wyceny WpC, został sporządzony, a uchybienie przepisom polegało
jedynie na tym, że do planu połączenia został załączony jedynie wyciąg z tej
wyceny i tylko do tego dokumentu mieli dostęp akcjonariusze mniejszościowi.
Większość pozostałych zarzutów skargi kasacyjnej odnosiła się do oceny
istnienia i skutków dalszych, wskazywanych przez powoda, uchybień przepisom
regulującym procedurę podjęcia zaskarżonej uchwały. Trafnie przyjął Sąd
Apelacyjny, odwołując się do utrwalonego stanowiska Sądu Najwyższego
(por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 grudnia 1998 r., I CKN 243/98, OSNC
1999, nr 6, poz. 116, z dnia 16 lutego 2005 r. , III CK 296/04, OSNC 2006, nr 2,
poz. 31, z dnia 19 września 2007 r., II CSK 165/07, nie publ.), że naruszenie
przepisów dotyczących procedury podjęcia uchwały walnego zgromadzenia
akcjonariuszy, sama w sobie nie skutkuje nieważnością podjętej uchwały, gdyż
każdorazowo należy ocenić, czy naruszenie przepisu ustawy o charakterze
proceduralnym mogło mieć wpływ na treść podjętej uchwały.
19
W pierwszej kolejności, bez badania wpływu ewentualnego uchybienia na
treść zaskarżonej uchwały, należy wykluczyć zarzut naruszenia art. 416 k.s.h.
przez przyjęcie przez Sąd Apelacyjny, że uchwała połączeniowa nie prowadziła do
istotnej zmiany przedmiotu działalności spółki przejmującej. Według dokonanych
ustaleń, poszerzenie działalności o nowe elementy mieściło się w zasadniczym
profilu działalności tej spółki, który nadal został zachowany, a ponadto zmiany,
będące następstwem połączenia spółek, miały charakter organizacyjny. Pojęcie
„istotnych zmian przedmiotu działalności spółki” jest zwrotem niedookreślonym.
W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2010 r., II CSK 565/09 (Lex nr
852543) przyjęto, że ze zmianą przedmiotu działalności, która jest istotna mamy do
czynienia tylko wtedy, gdy w porównaniu z dotychczas prowadzoną działalnością
spółka zamierza rozszerzyć lub ograniczyć w sposób znaczący przedmiot swojej
działalności. Dodać należy, iż chodzi o poszerzenie lub ograniczenie rodzaju
(profilu) prowadzonej działalności. Wskazywana w skardze kasacyjnej duża liczba
zmian w przedmiocie działalności spółki przejmującej nie uzasadnia wniosku, że
tym samym doszło do istotnej zmiany przedmiotu działalności spółki, jeżeli dodane
nowe rodzaje działalności jedynie uzupełniały bądź konkretyzowały zasadniczą
działalność prowadzoną dotychczas przez spółkę przejmującą. Uzasadnienie skargi
kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 416 k.s.h. wskutek jego niezastosowania
w odniesieniu do zaskarżonej uchwały, odwołuje się jedynie w sposób ogólny do
treści i charakteru dokonanych zmian w działalności spółki przejmującej, nie
wskazując żadnych konkretnych zmian przedmiotu działalności tej spółki, które,
zdaniem skarżącego, należało zakwalifikować jako istotne w rozumieniu tego
przepisu, gdyż wykraczające poza zakres zasadniczej działalności prowadzonej
przez spółkę przejmującą.
Ponadto, przed dalszą oceną pozostałych zarzutów dotyczących naruszenia
procedury podjęcia uchwały, za niezasadny należy uznać zarzut naruszenia art.
428 § 2 k.s.h., gdyż Sąd Apelacyjny nie przyjął, aby z przepisu tego można było
wyprowadzić uprawnienie do ograniczenia prawa akcjonariuszy mniejszościowych
do uzyskania dostępu do odpowiednich dokumentów i informacji wymienionych
w art. 505 § 1 pkt 3 k.s.h. Sąd Apelacyjny przyjął natomiast, że w zakresie
nieobjętym szczególnymi przepisami dotyczącymi procedury połączeniowej nie jest
20
wyłączone stosowanie art. 428 § 2 k.s.h. Taka, prawidłowa, wykładnia tego
przepisu była przesłanką uznania przez Sąd drugiej instancji, że wymienione prawa
powoda, jako akcjonariusza, do uzyskania stosownych informacji w procedurze
połączenia spółek, zostały naruszone.
Nie doszło do naruszenia art. 501 k.s.h. w sytuacji, gdy ustalono, że zostało
sporządzone wymagane przez ten przepis pisemne sprawozdanie zarządów
łączących się spółek, uzasadniające połączenie, jego podstawy prawne
i uzasadnienie ekonomiczne. Celem tego dokumentu jest przedstawienie
najważniejszych, „strategicznych” dla procesu połączenia zagadnień. Zarzucane
przez powoda niedostatki w uzasadnieniu tego sprawozdania nie są
wystarczającym argumentem przemawiającym za przyjęciem wpływu takiego,
hipotetycznego, uchybienia na treść podjętej uchwały, jeśli się uwzględni, że
kwestie objęte sprawozdaniem są przedmiotem dalszych szczegółowych analiz
w innych dokumentach sporządzanych w procedurze połączeniowej, są
przedmiotem badania biegłego rewidenta wyznaczonego przez sąd, a następnie
przedmiotem obrad walnego zgromadzenia akcjonariuszy przed podjęciem uchwały
połączeniowej.
Przepisy zawarte w art. 499 § 2 w zw. z art. 500 § 2 oraz art. art. 505 § 1 pkt
3 i § 3 k.s.h. mają na celu zagwarantowanie wszystkim akcjonariuszom równego
prawa do uzyskania wszystkich istotnych informacji niezbędnych dla podjęcia przez
akcjonariuszy racjonalnej decyzji w przedmiocie podlegającej głosowaniu uchwały
połączeniowej. Ograniczenie akcjonariuszy w możliwości realizacji tego prawa,
w sytuacji jednoczesnego zapewnienia dostępu do wszystkich informacji,
chociażby wskutek okoliczności faktycznych wskazanych przez Sąd Apelacyjny
(zlecenia przez akcjonariuszy większościowych wykonania wyceny spółek firmie
zewnętrznej), innym, większościowym akcjonariuszom niewątpliwe powoduje także,
wbrew stanowisku tego Sądu, naruszenie zasady równego traktowania wszystkich
akcjonariuszy w tych samych okolicznościach (art. 20 k.s.h.). W takiej bowiem
sytuacji organy spółki powinny przedsięwziąć odpowiednie działania zmierzające
do zagwarantowania także akcjonariuszom mniejszościowym dostęp do
odpowiednich dokumentów. Wymienione wyżej przepisy, gwarantujące każdemu
akcjonariuszowi, bez dodatkowych warunków, prawo do informacji w procedurze
21
połączeniowej, mają charakter szczegółowych regulacji chroniących równe
traktowanie wszystkich akcjonariuszy, zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 20 k.s.h.
Naruszając prawo powoda do uzyskania stosownych informacji, doszło tym samym
do naruszenia zasady wynikającej z art. 20 k.s.h. Nie zmienia to jednak
prawidłowości oceny Sądu Apelacyjnego, co do braku podstaw do uwzględnienia
powództwa o stwierdzenie nieważności zaskarżonej uchwały.
Sąd Apelacyjny, badając wpływ uchybień w zapewnieniu powodowi prawa
do informacji, obejmującego także uprawnienie do dostępu do dokumentu
wymienionego w art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h., przyjął, że nie miało ono wpływu na treść
zaskarżonej uchwały. Na takiej ocenie Sądu, zaważyły trzy zasadnicze argumenty.
Po pierwsze, powód mógł zapoznać się z wyciągiem z wyceny sporządzonej przez
PwC, która zawierała najważniejsze dane, w tym dotyczące przyjętej metodologii
wyceny. Po drugie, dostrzeżone uchybienia zostały w pewnym stopniu „sanowane”
na skutek udzielenia powodowi dodatkowych informacji przed podjęciem
zaskarżonej uchwały. Ponadto powód posiadał dostęp do wszystkich innych
dokumentów, w tym obrazujących stan finansowy spółek. Po trzecie, większościowi
akcjonariusze, którzy głosowali za przyjęciem uchwały, znali pełną treść wyceny,
mogli więc na podstawie wszystkich dokumentów sporządzonych w procedurze
połączeniowej, podjąć decyzję dotyczącą kwestionowanej uchwały. W tych
okolicznościach, dużym uproszczeniem jest konstrukcja zarzutu skargi kasacyjnej
naruszenia art. 20 k.s.h. w zw. z art. 428 § 1 k.s.h. i art. 505 k.s.h. w zw. z art. 20
k.s.h. zarzucająca przyjęcie przez Sąd Apelacyjny, że uwzględnienie stwierdzonych
uchybień mogłoby spowodować skuteczne zaskarżenie podjętej uchwały
połączeniowej tylko wówczas, gdyby akcjonariusze mniejszościowi dysponowali
taką liczbą głosów, która pozwoliłaby im „zablokować” zaskarżoną uchwałę.
W istocie bowiem nie tylko siła głosów, jaką dysponowali akcjonariusze
mniejszościowi, ale również szersze okoliczności towarzyszące podjęciu
zaskarżonej uchwały, były podstawą oceny Sądu Apelacyjnego, że stwierdzone
uchybienia w procedurze podjęcia uchwały polegające na ograniczeniu prawa
powoda jako akcjonariusza mniejszościowego w dostępie do wszystkich
dokumentów, nie miały wpływu na treść podjętej uchwały. Jest rzeczą mało
prawdopodobną, aby powód (względnie inni akcjonariusze mniejszościowi)
22
posiadając dostęp do dokumentu wyceny, do którego mieli dostęp akcjonariusze
większościowi, zdołał przekonać akcjonariuszy do zajęcia innego stanowiska
wobec podlegającej głosowaniu uchwały.
Jednak nawet gdyby nie podzielić tego stanowiska i przyjąć, że uzyskanie
przez akcjonariuszy mniejszościowych pełnych danych zawartych w dokumencie
wyceny mogło spowodować przedstawienie na zgromadzeniu akcjonariuszom
dodatkowych argumentów merytorycznych mogących wpłynąć na decyzje
pozostałych, obecnych na nadzwyczajnym walnym zgromadzeniu akcjonariuszy,
a w konsekwencji na treść uchwały, to i tak, ze względu na regulację zawarta w art.
509 § 3 k.s.h., stwierdzone naruszenia przepisów dotyczących procedury podjęcia
uchwały połączeniowej nie pozwalały na uwzględnienie powództwa o stwierdzenie
nieważności uchwały. Stwierdzone wcześniej uchybienia przepisom wiązały się
bowiem z ograniczeniem prawa powoda w dostępie do dokumentu wymienionego
w art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h. służącemu wyłącznie ustaleniu w planie połączenia
właściwego parytetu wymiany udziałów lub akcji spółek przejmowanych na udziały
lub akcje spółki przejmującej (art. 499 § 1 pkt 2 k.s.h.). W konsekwencji, naruszenia
przepisów proceduralnych mogły mieć wpływ na treść uchwały tylko w zakresie
dotyczącym parytetu wymiany akcji. Zgodnie natomiast z art. 509 § 3 k.s.h.,
uchwała walnego zgromadzenia w sprawie połączenia spółek nie podlega
zaskarżeniu ze względu na zastrzeżenia dotyczące wyłącznie stosunku wymiany
udziałów lub akcji. Niedopuszczalne jest więc kwestionowanie uchwały
połączeniowej ze względu na naruszenia przepisów dotyczących procedury jej
podjęcia związanych z ustaleniem parytetu wymiany akcji w planie podziału
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2012 r., II CSK 77/12, nie publ.).
Za taką, ścieśniającą, wykładnią art. 509 § 3 k.s.h. przemawia cel tego
unormowania zmierzającego do silnej ochrony podjętej uchwały połączeniowej
przejawiającej się w znacznym ograniczeniu przez ustawodawcę możliwości
wzruszenia takiej uchwały, co wynika nie tylko z treści art. 509 § 3 k.s.h., ale także
art. 509 § 2 k.s.h. przewidującego istotne ograniczenia czasowe w możliwości
wniesienia, a następnie uwzględnienia powództwa o uchylenie albo stwierdzenie
nieważności uchwały połączeniowej. Ustawodawca chroni stabilność uchwały
połączeniowej godzącej różne sprzeczne interesy akcjonariuszy, udziałowców
23
łączących się spółek, interesy samych spółek biorących udział w połączeniu, która
ponadto oddziaływuje na sytuację osób trzecich, uczestników obrotu. Ograniczając
możliwość wzruszenia tego rodzaju uchwały, jednocześnie ustawodawca
przewidział uregulowania mające przeciwdziałać nieprawidłowemu określeniu
parytetu wymiany akcji i udziałów, a po podjęciu uchwały, zapewniające
wyrównanie ewentualnej szkody wyrządzonej akcjonariuszowi na skutek
niewłaściwego ustalenia parytetu wymiany udziałów lub akcji. W fazie
poprzedzającej podjęcie uchwały następuje bowiem sprawdzenie prawidłowości
zakładanego w planie połączenia parytetu wymiany udziałów lub akcji poprzez
obligatoryjne badanie tego planu przez biegłego rewidenta powołanego przez sąd
rejestrowy (art. 502 § 1 k.s.h.). Zgodnie z art. 503 § 1 pkt 1 i 2 k.s.h., biegły
sporządza na piśmie szczegółową opinię i składa ją wraz z planem połączenia
sądowi rejestrowemu oraz zarządom łączących się. Opinia ta obejmuje
stwierdzenie, czy stosunek wymiany udziałów lub akcji został ustalony należycie
oraz wskazanie metody albo metod użytych dla określenia proponowanego
w planie połączenia stosunku wymiany udziałów lub akcji wraz oceną zasadności
ich stosowania. Opinia sporządzona przez biegłego nie ma charakteru wiążącego
dla akcjonariuszy, ale jest pomocna do oceny przez nich wszystkich okoliczności,
w tym ustalonego parytetu wymiany udziałów lub akcji, mających znaczenie dla
podjęcia decyzji w przedmiocie zasadności i warunków połączenia spółek.
Natomiast, według art. 509 § 3 zd. drugie k.s.h., ograniczenie możliwości
zaskarżenia uchwały ze względu na zastrzeżenia dotyczące wyłącznie stosunku
wymiany udziałów lub akcji, o których mowa w art. 499 § 1 pkt 2, nie ogranicza
prawa do dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych.
Przewidziane w art. 509 § 3 k.s.h. ograniczenie możliwości kwestionowania
uchwały połączeniowej ze względu na zastrzeżenia dotyczące wyłącznie stosunku
wymiany lub akcji, nie ma charakteru bezwzględnego, co oznacza, że tego rodzaju
zarzut może być podniesiony łącznie z innymi zarzutami uzasadniającymi
powództwo o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwały połączeniowej.
Chodzi jednak o tego rodzaju zarzuty natury merytorycznej albo formalnej, które
mają charakter rzeczywisty, a nie pozorny i nie są funkcjonalnie związane
z ustaleniem parytety wymiany udziałów lub akcji. Z tej przyczyny, podstawą
24
powództwa nie może być także zarzut niewłaściwego ustalenia wartości spółek
objętych połączeniem. Skoro bowiem nie można podnosić w ramach powództwa
zmierzającego do zakwestionowania uchwały połączeniowej prawidłowości
ustalonego w takiej uchwale parytetu wymiany udziałów lub akcji, to tym samym nie
można również opierać powództwa o zarzut niewłaściwej wyceny spółek, która była
podstawą ustalenia w uchwale określonego parytetu wymiany udziałów lub akcji.
Prowadzi to do uznania za niezasadnego także zarzutu naruszenia art. 509 § 3
k.s.h. w zw. z art. 44b ustawy o rachunkowości, który – jak zasadnie przyjął Sąd
Apelacyjny - zmierzał do wykazania, że przyjęta w wycenie metodologia wyceny
była niewłaściwa w następstwie czego błędnie została dokonana wycena spółek,
a w konsekwencji niewłaściwie został ustalony parytet wymiany akcji. Z tej samej
przyczyny, nie był uzasadniony zarzut naruszenia art. 509 § 3 k.s.h. motywowany
tym, że Sąd Apelacyjny, powołując się na ten przepis, zaniechał badania
uzasadnienia ekonomicznego połączenia spółek podważanego przez powoda tym,
iż osadzało się ono na błędnej wycenie wartości spółek objętych połączeniem.
Niezasadny był zarzut naruszenia art. 6, ewentualnie art. 9 ustawy
antymonopolowej. Przyczyną nieuwzględnienia powództwa opartego o zarzut
naruszenia przez uchwałę przepisów ustawy antymonopolowej było stanowisko
Sądu Apelacyjnego, że badanie sprzeczności uchwały z przepisami tej ustawy
może nastąpić w odrębnym trybie przewidzianym w tej ustawie, co wyłącza badanie
zgodności zaskarżonej uchwały z przepisami ustawy antymonopolowej w ramach
powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały z art. 425 § 1 k.s.h. Innymi słowy,
przesłanką oddalenia powództwa opartego o ten zarzut nie była ocena Sądu drugiej
instancji, że zaskarżona uchwała nie narusza przepisów ustawy antymonopolowej,
lecz to, że zarzut ten powinien podlegać badaniu w innym postępowaniu
uregulowanym w ustawie antymonopolowej. W skardze kasacyjnej trafnie
podniesiono, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. uchwała z dnia 23 lipca
2008 r., III CZP 52/08, OSNC 2009, nr 7-8, poz. 86) przyjęto na tle spraw, w których
badano ważność czynności prawnych, że ustalenie ich nieważności spowodowane
naruszeniem przepisów ustawy antymonopolowej może być przedmiotem
samodzielnego badania sądu, chyba że została już wydana ostateczna decyzja
Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów stwierdzająca naruszenie
25
przepisów ustawy antymonopolowej, w tym art. 9 tej ustawy. Podobnie w wyroku
z dnia 2 marca 2006 r., I CSK 83/05 (Lex nr 369165) przyjęto, że w sytuacji, gdy
postępowanie przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie
zostało wszczęte lub postępowanie wszczęte nie zakończyło się wydaniem decyzji,
o których stanową art. 9 i 10 ustawy antymonopolowej, sąd władny jest dokonać
samodzielnych ustaleń odnośnie do stosowania praktyk ograniczających
konkurencję przy zawieraniu umowy, jako przesłanki stwierdzenia jej nieważności.
Stanowisko takie zostało wyrażone także w wyroku z dnia 5 stycznia 2007 r. III SK
17/06 (Lex nr 489018). Uwzględniając stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone
w powołanych orzeczeniach, należy przyjąć, że skoro art. 425 § 1 k.s.h. stanowi
o sprzeczności uchwały z ustawą dotyczy to sprzeczności z każdą ustawą, w tym
także z przepisami ustawy antymonopolowej. Dlatego też, wbrew stanowisku Sądu
Apelacyjnego, badanie zgodności zaskarżonej uchwały połączeniowej z przepisami
ustawy antymonopolowej mogło nastąpić w ramach powództwa o stwierdzenie
nieważności uchwały, co nie wyklucza możliwości kontroli tej uchwały w trybie
przewidzianym w przepisach ustawy antymonopolowej. Dodać przy tym należy, iż
art. 6 ust. 2 oraz art. 9 ust. 3 ustawy antymonopolowej przewidują sankcję
nieważności bezwzględnej z mocy samego prawa czynności naruszających
przepisy zawarte w art. 6 ust. 1 i art. 9 ust. 1 i 2 ustawy antymonopolowej.
Przedmiotem rozpoznania nie było jednak powództwo o ustalenie nieważności
uchwały na podstawie art. 189 k.p.c., lecz powództwo o stwierdzenie nieważności
uchwały przewidziane w art. 425 § 1 k.s.h., tj. szczególny rodzaj powództwa,
w ramach którego można uzyskać potwierdzenie, że uchwała organu spółki jest
sprzeczna z ustawą.
Mimo wyłączenia przez Sąd Apelacyjny możliwości badania w ramach
wniesionego powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały zarzutu naruszenia
przez zaskarżoną uchwałę przepisów ustawy antymonopolowej, Sąd wypowiedział
się także merytorycznie do podnoszonego przez powoda zarzutu. Przyjął bowiem,
że uchwała dotyczyła przedsiębiorców należących do tej samej grupy kapitałowej
w rozumieniu art. 4 pkt 14 ustawy antymonopolowej. Z tej przyczyny, Sąd drugiej
instancji ocenił, że do procesu połączenia spółek, zgodnie z art. 14 ust. 5 ustawy,
nie miał zastosowania przepis nakazujący notyfikację zamiaru koncentracji.
26
Zasadności tego stanowiska skarżący nie kwestionuje w skardze kasacyjnej, co ma
istotne implikacje dla oceny omawianego zarzutu. Z perspektywy przepisów ustawy
antymonopolowej grupa kapitałowa jest bowiem traktowana jako jeden podmiot
gospodarczy, wobec czego ewentualne porozumienia, w rozumieniu art. 4 pkt 5 tej
ustawy, zawierane pomiędzy przedsiębiorcami wchodzącymi w skład jednej grupy
kapitałowej, są traktowane, zgodnie z doktryną single economic unit, jako
porozumienia wewnętrzne (dotyczące podziału działań wewnątrz jednego
organizmu gospodarczego), wobec których nie mają zastosowania zakazy
porozumień antykonkurencyjnych zawarte w art. 6 ustawy, odnoszące się do
przedsiębiorców od siebie niezależnych i konkurujących ze sobą na rynku
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2003 r., I CKN 1200/00, OSNC
2004, nr 4, poz. 58). W powołanym orzeczeniu wyrażono, pogląd, że „w takim
„wewnętrznym” systemie stosunków o zagrożeniu dla zasady wolnej konkurencji
nie może być rzeczywiście mowy”. Wprawdzie w wyroku z dnia 19 stycznia 2001 r.,
I CKN 1036/98 (nie publ.) Sąd Najwyższy nie wykluczył stosowania tych zakazów
także w przypadkach, gdy uzgodnienia między członkami grupy będą oddziaływać
na stosunki gospodarcze i konkurencję na zewnątrz grupy, jednakże orzeczenie to
zapadło w specyficznym stanie faktycznym, z którego wynikało, że treść
„wewnętrznego” porozumienia przełożyła się na konkretne umowy zawierane przez
członków grupy z podmiotami trzecimi. Kwestionowana uchwała nie naruszała
także art. 9 ustawy antymonopolowej, który zakazuje w sposób naganny
nadużywania pozycji dominującej na rynku wewnętrznym. Zakaz zawarty w tym
przepisie odnosi się do przedsiębiorcy, który zdobył pozycję dominującą na rynku,
a nie do przedsiębiorcy, który podejmuje działania, które mogą spowodować
uzyskanie przez niego takiej pozycji na rynku. Sam skarżący w uzasadnieniu skargi
kasacyjnej popada wielokrotnie w sprzeczność w argumentacji dotyczącej
naruszenia art. 9 ustawy antymonopolowej twierdząc raz, że powołany przepis ma
zastosowanie do porozumień, których efektem będzie zdobycie pozycji dominującej
na rynku, innym zaś razem, że kwestionowana uchwała dotyczyła podmiotu o takiej
pozycji rynkowej.
Powyższa ocena bezzasadności zarzutu naruszenia prawa materialnego
przesądza tym samym o niezasadności zarzutu procesowego (nr 12), w którym
27
kwestionowano zasadność pominięcia przez Sąd Apelacyjny dowodów
zmierzających do wykazania naruszenia przepisów ustawy antymonopolowej.
Również za nieuzasadniony należy uznać zarzut naruszenia art. 422 k.s.h.
albowiem zaistnienie przesłanek określonych w art. 422 § 1 k.s.h., tj. sprzeczność
uchwały z dobrymi obyczajami, godzenie w interes spółki oraz to, że jej celem było
pokrzywdzenie mniejszościowych akcjonariuszy, powód uzasadniał
konsekwencjami wynikającymi z naruszenia omówionych wcześniej przepisów
dotyczących zasad procedowania nad uchwałą połączeniową, w zakresie
udostępnienia akcjonariuszom mniejszościowym dokumentu wyceny spółek,
niewłaściwym ustaleniem wartości spółek podlegających połączeniu oraz błędnym
ustaleniem parytetu wymiany akcji. Przeciwko uwzględnieniu tak uzasadnionego
powództwa o uchylenie uchwały sprzeciwiała się treść art. 509 § 3 k.s.h.
Dodać należy, iż błędne ustalenie parytetu wymiany akcji, także na skutek błędnej
wyceny spółek podlegających łączeniu, zawsze powoduje wskazywane przez
powoda w uzasadnieniu skargi kasacyjnej skutki w postaci zmiany siły praw
korporacyjnych akcjonariuszy w spółce przejmującej w odniesieniu do tej, która
byłaby zapewniona w przypadku innej wyceny parytetu wymiany. Powołanie się
więc na taką konsekwencję, będącą efektem niewłaściwej wyceny spółek
stanowiącej podstawę ustalenia parytetu wymiany, objęte jest ograniczeniem
zawartym w art. 509 § 3 k.s.h. Zarzut naruszenia art. 422 k.s.h. opiera się także na
sprzecznym z ustaleniami faktycznymi Sądu drugiej instancji założeniu, iż uchwała
została podjęta w celu pokrzywdzenia akcjonariuszy mniejszościowych.
Z tych względów skarga jako niezasadna podlegała oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c. O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
db