Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 177/12
POSTANOWIENIE
Dnia 15 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący)
SSN Marta Romańska
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
Protokolant Izabella Janke
w sprawie z wniosku wierzyciela Z. B., F.W. G. m.b.H. w S. (Austria)
przy uczestnictwie D. P.
o zakaz prowadzenia działalności gospodarczej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 15 marca 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego
w L.
z dnia 2 grudnia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od wnioskodawcy na rzecz
uczestnika postępowania 120 (sto dwadzieścia) zł kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 12 lipca 2011 r. Sąd Rejonowy w W. orzekł, że
pozbawia D. P. na okres 10 lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na
własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub
pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni,
fundacji lub stowarzyszeniu.
Sąd ustalił, że D. P. pełnił w „P. T. TD” M. T. M. J. spółce jawnej w Ł. funkcję
prokurenta samoistnego. Spółka nakazem zapłaty Sądu Okręgowego w L. została
zobowiązana do zapłaty na rzecz wnioskodawcy kwoty 135 908 euro. Egzekucja
z majątku spółki okazała się bezskuteczna, spółka ma także znaczne długi
w stosunku do innych wierzycieli.
Zdaniem Sądu prokurent spółki jawnej należy do kręgu podmiotów
zobowiązanych na podstawie art. 21 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. prawo
upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r., Nr 176, poz. 1360 ze zm.;
dalej – „u.p.n.”) do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości i ponosi
odpowiedzialność za niedopełnienie tego obowiązku. Za obciążeniem go
odpowiedzialnością za niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości
przemawia funkcja ochronna art. 21 ust. 3 p.u.n., nakazująca przede wszystkim
ochronę wierzycieli i samego dłużnika. W ocenie Sądu D. P. miał świadomość
podejmowanych przez wspólniczki spółki czynności zmierzających do pozbywania
się przez nie majątku ruchomego spółki. W zachowaniu D. P. Sąd dopatrzył się
winy umyślnej, polegającej na przyzwoleniu na dokonywanie czynności
dotyczących majątku spółki ze znacznym pokrzywdzeniem wierzycieli.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w L.– na skutek apelacji
uczestnika postępowania – zmienił postanowienie Sądu pierwszej instancji i oddalił
wniosek oraz orzekł o kosztach postępowania za obie instancje.
Zdaniem Sądu odwoławczego prokurent jest uprawniony do złożenia
wniosku o ogłoszenie upadłości, dysponując szczególnego rodzaju
pełnomocnictwem, jest bowiem umocowany do podejmowania związanych
z prowadzeniem przedsiębiorstwa czynności sądowych i pozasądowych. Może
zatem nie tylko zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości, ale także reprezentować
spółkę w postępowaniu sądowym. Jednakże podstawy jego działania – według
3
Sądu odwoławczego – nie stanowi mandat, ale stosunek prawny łączący
prokurenta z mocodawcą. Ponosi on zatem odpowiedzialność kontraktową za
nienależyte wykonanie umowy. Z art. 21 p.u.n. nie można natomiast wyprowadzić
obowiązku prokurenta do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Nie
ponosi on zatem przewidzianej w art. 373 p.u.n. odpowiedzialności za niezłożenie
wniosku o ogłoszenie upadłości.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, wnioskodawca zarzucił
naruszenie art. 373 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 21 ust. 2 i 3 p.u.n. i art. 1091
k.c.
oraz art. 378 § 1, art. 381, art. 382 k.p.c., art. 391 § 1 w związku z art. 217 § 2
k.p.c., art. 391 § 1 w związku z art. 233 § 1 k.p.c. i art. 391 § 1 w związku z art. 361
i 328 § 2 k.p.c. Powołując się na te podstawy, wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania albo o uchylenie
zaskarżonego orzeczenia i uwzględnienie wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Prawo upadłościowe i naprawcze rozróżnia osoby, którym przysługuje
uprawnienie do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 20) oraz osoby, na
których spoczywa obowiązek zgłoszenie takiego wniosku (art. 21). Nie ulega też
wątpliwości – co zauważono również w literaturze – że obowiązkowi zgłoszenia
wniosku o ogłoszenie upadłości zawsze odpowiada uprawnienie do jego
zgłoszenia, ale uprawnieniu do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie
zawsze odpowiada obowiązek zgłoszenie takiego wniosku. Ogłoszenia upadłości
może domagać się np. wierzyciel dłużnika (art. 20 ust. 1 p.u.n), nie należy on
jednak do kręgu wymienionych w art. 21 p.u.n. podmiotów obciążonych
obowiązkiem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Zgodnie z art. 20 ust. 2 pkt 2 p.u.n. uprawnionym do zgłoszenia wniosku
o ogłoszenie upadłości w stosunku do osób prawnych oraz jednostek
organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa
przyznaje zdolność prawną jest każdy, kto ma prawo je reprezentować sam lub
łącznie z innymi osobami. Przepis ten wywołał kontrowersje, czy przez
reprezentantów, o których w nim mowa, należy rozumieć także osoby, których
umocowanie opiera się na czynności prawnej np. prokurentów.
4
W literaturze zdecydowanie dominuje stanowisko, że w rozumieniu
omawianego przepisu prawo do reprezentacji osoby prawnej albo jednostki
organizacyjnej oznacza uprawnienie wynikające z powołania w skład organu,
oparte na mandacie, a nie wynikające z czynności prawnej. Wskazuje na to sposób
sformułowania art. 20 ust. 2 pkt 2 p.u.n. oraz fakt wyraźnego wskazania w art. 20
ust. 2 pkt 5 p.u.n. likwidatorów. Wprawdzie wzgląd na ochronę wierzycieli i interes
dłużnika – zdaniem zwolenników omawianego stanowiska – mógłby przemawiać za
przyznaniem uprawnienia do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości także
prokurentom, a nawet pełnomocnikom dłużnika, jednakże nie ma do tego podstaw.
Zwrócono także uwagę, że w toku prac nad rozporządzeniem Prezydenta
Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (tekst jedn.:
Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zm.) podkomisja postępowania
upadłościowego odrzuciła poprawkę wyłączającą uprawnienie prokurenta do
zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, wychodząc z założenia, że jest to jasne
i bez tego.
Argumentów przemawiających za omawianą wykładnią dostarcza również
uchwała Sądu Najwyższego z dnia z dnia 21 lipca 2006 r., III CZP 45/06 (OSNC
2007, nr 22, poz. 1267), w której Sąd Najwyższy – rozstrzygając wątpliwości, czy
przewidziane w art. 1097
§ 2 k.c. wygaśnięcie prokury wskutek ogłoszenia
upadłości dotyczy tylko ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku
upadłego, czy również upadłości z możliwością zawarcia układu oraz czy jest
dopuszczalne ustanowienie prokury przez upadłego, co do którego ogłoszono
upadłość z możliwością zawarcia układu, pozostawiając mu zarząd własny mieniem
wchodzącym do masy upadłości – orzekł, że z chwilą ogłoszenia upadłości prokura
wygasa, a nowa nie może być ustanowiona. W tej sytuacji trudno dopatrzeć się
racjonalnych argumentów przemawiających za przyznaniem prokurentowi
uprawnienia do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli z chwilą
ogłoszenia upadłości traci on możliwość dalszego działania w sprawie z powodu
wygaśnięcia prokury.
W literaturze można także spotkać odmienny pogląd, że prokurent jest
uprawniony do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy.
Podejmowana przez zwolenników tego poglądu polemika dotyczy jednak kwestii
5
uprawnienia prokurenta do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Odnośnie
zaś kwestii obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości i konsekwencji
jego niedopełnienia wyrażane jest stanowisko, że nie ulega wątpliwości,
iż prokurent nie ponosi odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie
upadłości, a zatem konsekwencji uchybienia obowiązkowi podjęcia stosownych
działań i złożenia wniosku w odpowiednim terminie. Czynność złożenia wniosku
o ogłoszenie upadłości – według omawianego zapatrywania – mieści się bowiem
w zakresie uprawnień prokurenta.
Przedstawiona rozbieżność poglądów miałby znaczenie w sprawie, w której
prokurent zgłosiłby wniosek o ogłoszenie upadłości. Tymczasem w niniejszej
sprawie chodzi o zastosowanie przewidzianej w art. 373 p.u.n. instytucji orzekania
o pozbawieniu prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek
oraz pełnienia wskazanych w tym przepisie funkcji, będącej – jak wyjaśniono
w uzasadnieniu projektu ustawy prawo upadłościowe i naprawcze – środkiem
dyscyplinującym przedsiębiorców do rzetelnej działalności i wykonywania
obowiązków ciążących na nich w postępowaniu upadłościowym. Oparta na
podstawie określonej w art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n. sankcja pozbawienia prawa
prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia
oznaczonych funkcji może być stosowana wobec dłużnika lub jego reprezentanta,
którzy nie wykonali obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości
z przyczyn i w terminach określonych w art. 21 ust. 1 i 2 p.u.n. Tymczasem nie ma
podstaw do przyjęcia, że prokurent – nawet gdyby podzielić pogląd, że przysługuje
mu uprawnienie do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości – jest także
obciążony obowiązkiem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Uszło uwagi
skarżącego, że przedstawiona wyżej kontrowersja w literaturze dotycząca
legitymacji prokurenta do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, do której
odwołuje się w skardze kasacyjnej, dotyczy uprawnienia do zgłoszenia
wspomnianego wniosku, a nie obowiązku jego zgłoszenia. Nawet zwolennicy
poglądu, że prokurent jest uprawniony do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie
upadłości przyjmują, że nie ulega wątpliwości, iż prokurent nie ponosi
odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, a zatem
konsekwencji uchybienia obowiązkowi podjęcia stosownych działań i złożenia
6
wniosku w odpowiednim terminie, ponieważ czynność złożenia wniosku mieści się
w zakresie uprawnień prokurenta, a nie jego obowiązków.
Reasumując, zarzut skarżącego, że zaskarżone postanowienie zostało
wydane z naruszeniem art. 373 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 21 ust. 2 i 3 p.u.n. oraz
1091
k.c. przez błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, iż zakaz prowadzenia
działalności gospodarczej nie może zostać orzeczony wobec uczestnika jako
prokurenta, należało uznać za nieuzasadniony.
Zaskarżone postanowienie nie zostało wydane także – wbrew zarzutom
skarżącego – z naruszeniem przytoczonych w skardze kasacyjnej przepisów
postępowania.
Zarzuty naruszenia art. 378 § 1, art. 381, art. 382, k.p.c. art. 391 § 1
w związku z art. 217 § 2 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c.
sprowadzają się w istocie do zakwestionowania zasadności oddalenia wniosków
dowodowych zgłoszonych w odpowiedzi na apelację na okoliczność,
czy uczestnika postępowania – ze względu na sposób wykonywania prokury – nie
należało traktować jako wspólnika spółki. Skarżący nie przedstawił przekonujących
argumentów, że pominięte tych dowodów mogły mieć istotny wpływ na wynik
sprawy. Działanie prokurenta z przekroczeniem prokury, czy dopuszczanie się
czynów, które – w przekonaniu skarżącego mogły wyczerpywać znamiona
przestępstwa firmanctwa – może uzasadniać jego odpowiedzialność z tytułu
nienależytego wykonywania prokury czy odpowiedzialność karnoskarbową, ale nie
daje podstaw do traktowania go jako wspólnika spółki jawnej uprawnionego do
reprezentowania spółki (art. 29 k.s.h.), wobec którego można orzec sankcję
przewidzianą w art. 373 p.u.n. Należy także przypomnieć, że zgodnie
z ugruntowanym orzecznictwem zarzut naruszenia art. 391 § 1 w związku z art.
233 § 1 k.p.c. – ze względu na art. 3983
§ 3 k.p.c., wyłączający z podstawy skargi
kasacyjnej zarzuty dotyczące ustalenia faktów i oceny dowodów – uchyla się spod
kontroli kasacyjnej (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2009 r.,
III CSK 338/08, nie publ., z dnia 30 lipca 2012 r., II CSK 10/12, nie publ. i z dnia
6 sierpnia 2012 r., II CSK 108/12, nie publ.).
7
W orzecznictwie Sądu Najwyższego jest ugruntowane stanowisko, że zarzut
naruszenia art. art. 328 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może być uznany za
uzasadniony jedynie wtedy, gdy uzasadnienie uniemożliwia kontrolę kasacyjną
orzeczenia (por. por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2001 r.,
I CKN 185/01, nie publ., wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2003 r., I CKN
1862/00, nie publ., z dnia 7 października 2005 r., IV CK 122/05, nie publ., z dnia
28 lutego 2006, III CSK 149/05, nie publ., z dnia 14 stycznia 2008 r., I CSK 347/07,
nie publ. i z dnia 21 lutego 2008 r., III CSK 264/07, OSNC-ZD 2008, nr 4, poz. 118).
Taka sytuacja nie zachodzi w sprawie, zaskarżony wyrok poddaje się kontroli
kasacyjnej, zwłaszcza nie uniemożliwia jej zwięzłe uzasadnienie dotyczące
oddalenia wniosków dowodowych. Zarzut, że zaskarżone postanowienie zostało
wydane z naruszeniem art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. należało zatem
uznać za nieuzasadniony.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, ja w sentencji
postanowienia. (art. 39814
k.p.c. oraz art. 520 § 3 w związku z art. 39821
i art. 391
§ 1 k.p.c.).
es