Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SK 37/12
POSTANOWIENIE
Dnia 20 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Halina Kiryło
w sprawie z powództwa PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna Spółki
Akcyjnej w B.
przeciwko Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki
o ustalenie kosztów osieroconych,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 20 marca 2013 r.,
na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 marca 2012 r.,
1. odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,
2. zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 180 (sto
osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 27 marca 2012 r., oddalił apelację Prezesa
Urzędu Regulacji Energetyki (Prezes Urzędu) od wyroku Sądu Okręgowego w W. z
dnia 26 maja 2010 r., w sprawie z powództwa PGE Górnictwo i Energetyka
Konwencjonalna S.A. w B. (poprzednio PGE Elektrociepłownia G. S.A. w G.,
powód) o ustalenie kosztów osieroconych.
Decyzją z dnia 31 lipca 2009 r. Prezes Urzędu ustalił wysokość korekty
rocznej kosztów osieroconych dla powoda na kwotę 11.929.374 zł.
2
Na skutek odwołania powoda wyrokiem z dnia 26 maja 2010 r. Sąd
Okręgowy – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zmienił zaskarżoną decyzję
w ten sposób, że ustalił wysokość korekty rocznej kosztów osieroconych dla
powoda w kwocie dodatniej wynoszącej 19.612.905 zł.
Oddalając apelację Prezesa Urzędu od powyższego wyroku, Sąd Apelacyjny
wskazał, że zasadnicze znaczenie dla oceny zaskarżonego rozstrzygnięcia mają
dwie kwestie: rozkład ciężaru dowodu w zakresie wykazania braku
konkurencyjnego rynku sprzedaży przez powódkę energii elektrycznej
przedsiębiorstwom obrotu należącym do grupy kapitałowej PGE S.A. w 2008 r. oraz
wykładnia art. 32 ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o zasadach pokrywania
kosztów powstałych u wytwórców w związku z przedterminowym rozwiązaniem
umów długoterminowych sprzedaży mocy i energii elektrycznej (Dz. U. Nr 130, poz.
905 ze zm., dalej jako ustawa).
Sąd Apelacyjny stwierdził, że na Prezesie Urzędu spoczywał obowiązek
wykazania za pomocą środków dopuszczalnych według przepisów Kodeksu
postępowania cywilnego jako dowody, że sprzedaż przez powódkę energii
elektrycznej przedsiębiorstwom obrotu należącym do grupy kapitałowej PGE S.A. w
2008 r. nie była dokonywana na rynku konkurencyjnym, ponieważ takie założenie
stanowiło zasadniczą podstawę wydania zaskarżonej decyzji. Tymczasem
twierdzenia Prezesa Urzędu w tym zakresie przedstawione zarówno w
postępowaniu administracyjnym, jak i postępowaniu sądowym pozostawały jedynie
w sferze deklaracji i założeń niepopartych żadnymi dowodami.
Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że istnienie grup kapitałowych na rynku
energetycznym było znane ustawodawcy przed uchwaleniem ustawy. Dlatego
Prezes Urzędu zobowiązany był wykazać, że na rynku sprzedaży energii
elektrycznej, na którym działają zintegrowane pionowo grupy kapitałowe, nie
zachodzą relacje konkurencyjne. Ustawodawca nie usankcjonował różnicowania
sprzedaży energii do podmiotów z danej grupy kapitałowej od sprzedaży
kierowanej do podmiotów spoza grupy. Dlatego dla wyliczenia wyniku finansowego
powoda na podstawie art. 27 ust. 4 ustawy należało uwzględnić przychód ze
sprzedaży energii elektrycznej do spółek obrotu z PGE S.A., skoro Prezes Urzędu
nie wykazał, by sprzedaż tym kanałem dystrybucji energii nie mieściła się w pojęciu
3
rynku konkurencyjnego. Prezes Urzędu poprzestał na porównaniu ceny za energię
uzyskaną przez powoda (137,40 zł/MWh) ze średnią ceną uzyskiwaną przez inne
podmioty zajmujące się obrotem anergią, a nie jej wytwarzaniem i na tej podstawie
przyjął, że cena uzyskana przez powoda nie została uzyskana na rynku
konkurencyjnym. Dlatego Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Okręgowego,
że nie jest zasadne stanowisko Prezesa Urzędu, który a priori przyjął brak
konkurencyjności rynku w zakresie sprzedaży za pośrednictwem spółek z grupy
kapitałowej, bez analizy mechanizmów regulujących politykę cenową panującą
wewnątrz grupy. W konsekwencji wyliczenie przez Sąd Okręgowy wysokości
korekty rocznej kosztów osieroconych dla powoda w oparciu o rzeczywiste
przychody jest prawidłowe.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia at. 32 w związku z art. 30 ust. 1 i art. 2
pkt 12 ustawy Sąd Apelacyjny stwierdził, że z przepisów tych wynika, iż w kalkulacji
kosztów osieroconych wytwórcy uwzględnia się wynik finansowy innego podmiotu,
jeżeli spełnione łącznie są dwa kryteria: po pierwsze, wytwórca uprawniony do
skorzystania z mechanizmu wsparcia przewidzianego w ustawie wchodzi w skład
grupy kapitałowej; po drugie, wytwórca wykonuje działalność gospodarczą w
określonych jednostkach wytwórczych wskazanych w załączniku nr 7 do ustawy.
Powód i PGE Elektrownia B. S.A. w 2008 r. wchodziły w skład grupy kapitałowej,
ale nie zostały zakwalifikowane przez ustawodawcę jako należące do tej samej
grupy kapitałowej w załączniku nr 7 do ustawy. Natomiast wszelkie określone w
załącznikach do ustawy dane prognozowane dotyczące wytwórców wchodzących w
skład grupy kapitałowej zostały wyliczone przy założeniu istnienia wyłącznie Grupy
BOT oraz ZE PAK (załączniki nr 1, 2 i 5). Racjonalny ustawodawca nie mógł nie
zakładać, że na polskim rynku energetycznym nie utworzą się w przyszłości kolejne
grupy kapitałowe, w których skład wchodzić będą wytwórcy energii elektrycznej
będący stronami umowy długoterminowej, która została przedterminowo
rozwiązana. Ustawa mogła zostać wyposażona w postanowienia o treści
pozwalającej na kalkulację kosztów osieroconych wytwórcy z uwzględnieniem
wyniku finansowego innego podmiotu. Jednakże obowiązująca ustawa
jednoznacznie wiąże możliwość kalkulacji kosztów osieroconych wytwórcy z
uwzględnieniem wyniku finansowego innego podmiotu wskazanego w załączniku nr
4
7. Dlatego Sąd Okręgowy słusznie nie uwzględnił w kalkulacji korekty rocznej
kosztów osieroconych powoda wyniku PGE Elektrownia B. S.A.
Prezes Urzędu zaskarżył w całości wyrok Sądu Apelacyjnego skargą
kasacyjną. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie: 1) art. 2 pkt 1 ustawy w
związku z załącznikiem nr 7 przez przyjęcie, że treść załącznika nr 7 do ustawy
posiada walor determinujący określenie, że do danej grupy kapitałowej nie należy
podmiot, który będąc jednym z podmiotów wskazanych w art. 3 ust. 1 pkt 44 ustawy
o rachunkowości nie jest jednocześnie podmiotem, którego jednostki wytwórcze
umieszczone zostały w przedmiotowym załączniku w sposób wskazujący na
istnienie powiązania między tym podmiotem a innymi podmiotami należącymi
faktycznie do tej samej co on grupy kapitałowej; 2) art. 32 ust. 1 ustawy w związku
z załącznikiem nr 7 do tej ustawy przez przyjęcie, że dla uwzględnienia wielkości
oznaczonych symbolami N, Sd, R i P niewystarczające jest spełnienie przesłanek
wskazanych w art. 32 ust. 1 ustawy, ponieważ powinna ziścić się dodatkowa
przesłanka w postaci odpowiedniego umiejscowienia danych jednostek
wytwórczych w załączniku nr 7; 3) art. 6 k.c. przez przyjęcie, że to na Prezesie
Urzędu spoczywał ciężar udowodnienia, że powód nie działała na rynku
konkurencyjnym.
Wnosząc o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania Prezes Urzędu
powołał się na występowanie w sprawie dwóch zagadnień prawnych. Jako
pierwsze wskazał problem „czy prawnie dopuszczalne jest pominięcie definicji
legalnej grupy kapitałowej, sformułowanej w art. 3 ust. 1 pkt 44 ustawy o
rachunkowości, do którego odnosi się art. 2 pkt 1 ustawy i przyjęcie na gruncie
przepisów ustawy, że nie należy do grupy kapitałowej podmiot wskazany w
powołanej definicji, wykonujący działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania
energii elektrycznej na terytorium RP w jednostkach wytwórczych wymienionych w
załączniku nr 7 do ustawy wyłącznie dlatego, że należące do niego jednostki
wytwórcze nie zostały w treści przedmiotowego załącznika umiejscowione w
sposób wskazujący na powiązanie tego podmiotu z innymi podmiotami
wymienionymi w tym załączniku”.
Jako drugie zagadnienie prawne Prezes Urzędu wskazał problem „czy za
zasadny należy uznać pogląd, iż warunkiem koniecznym do zastosowania art. 32
5
ust. 1 ustawy poprzez uwzględnienie wielkości oznaczonych symbolami N, Sd, R i
P, o których mowa w art. 27 ust. 1 ustawy, dotyczących podmiotu wchodzącego w
skład grupy kapitałowej i wykonującego działalności gospodarcza w zakresie
wytwarzania energii elektrycznej na terytorium RP w jednostkach wytwórczych
wymienionych w załączniku nr 7 do niniejszej ustawy, w kalkulacji kosztów
osieroconych wytwórcy, który zawarł umowę rozwiązującą i faktycznie wchodzi w
skład tej samej grupy kapitałowej co powyższy podmiot, jest również, oprócz
spełnienia przesłanek wskazanych w art. 32 ust. 1 ustawy ziszczenie się
dodatkowej przesłanki w postaci takiego umiejscowienia w załączniku nr 7 do
ustawy jednostek wytwórczych należących do poszczególnych podmiotów
wchodzących w skład jednej grupy kapitałowej, które wskazywałoby na
okoliczność, iż zarówno w dacie wejścia w życie ustawy o rozwiązywaniu umów
długoterminowych, jak i na dzień ustalania korekty rocznej kosztów osieroconych,
tak wytwórca, jak i podmiot, o którym mowa w art. 32 ust. 1 ustawy wchodzą w
skład jednej grupy kapitałowej”.
Powód w odpowiedzi na skargę kasacyjną Prezesa Urzędu wniósł o wydanie
postanowienia o odmowie przyjęcie jej do rozpoznania i zasądzenie kosztów
zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna Prezesa Urzędu nie kwalifikowała się do przyjęcia celem
jej merytorycznego rozpoznania, ponieważ z uzasadnienia wniosku o przyjęcie tej
skargi do rozpoznania nie wynika, by w sprawie występowało istotne zagadnienie
prawne w rozumieniu art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c., które powinno zostać rozstrzygnięte
przez Sąd Najwyższy.
Oba podniesione we wniosku Prezesa Urzędu cząstkowe problemy prawne
dotyczą tej samej kwestii: czy korekty kosztów osieroconych na podstawie
przepisów ustawy dokonuje się w odniesieniu do uprawnionych wytwórców z
uwzględnieniem ich statusu w zakresie samodzielności podejmowania działań
rynkowych na dzień wejścia w życie ustawy, czy też z uwzględnieniem zmian
podmiotowych, jakie po wejściu w życie ustawy mogłyby mieć miejsce w
6
strukturach organizacyjnych wytwórców energii. Kwestia ta może rodzić wątpliwości
interpretacyjne jedynie przy wykładni art. 32 ust. 1 ustawy, zatem samodzielne
powoływanie się na potrzebę rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego wynikającego
z przepisów art. 3 ust. 1 pkt 44 ustawy o rachunkowości oraz art. 2 pkt 1 ustawy
przy konstruowaniu zagadnienia prawnego z art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c. jest już na
pierwszy rzut oka chybione. Dodatkowo nie znajduje oparcia w założeniach
interpretacyjnych leżących u podstaw uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego. Nie ma w konsekwencji potrzeby wypowiadania się przez Sąd
Najwyższy w sprawie pierwszego z podniesionych przez Prezesa Urzędu
problemów prawnych.
Pośredni związek z zagadnieniem prawnym, jakie ewentualnie występuje w
niniejszej sprawie, wykazuje jedynie drugi z podniesionych przez Prezesa Urzędu
problemów prawnych dotyczący wykładni art. 32 ust. 1 ustawy. Dlatego w zakresie
tego drugiego problemu prawnego należy rozważyć, czy uzasadnienie wniosku o
przyjęcie skargi kasacyjnej Prezesa Urzędu do rozpoznania odpowiada wymogom
stawianym wnioskom opartym na art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c. Z utrwalonego
orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika bowiem, że w przypadku powołania się na
art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c., pełnomocnik skarżącego ma obowiązek przedstawienia
wywodu zbliżonego do tego, jaki jest przyjęty przy przedstawieniu zagadnienia
prawnego przez sąd odwoławczy na podstawie art. 390 k.p.c. (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2012 r., III SK 4/12 i powołane tam orzecznictwo).
W uzasadnieniu wniosku Prezes Urzędu najpierw ponownie przytacza treść
drugiego zagadnienia. Następnie przytacza treść art. 32 ust. 1 ustawy.
Bezpośrednio po przywołaniu treści tego przepisu Prezes Urzędu stwierdza, że
przesądza ona o odmiennym – względem dokonanego w orzeczeniu Sądu
Apelacyjnego - rozstrzygnięciu problemu prawnego występującego w niniejszej
sprawie. Następnie skarżący odnosi się do treści załącznika nr 7 i kwestionuje
znaczenie nadane mu przez Sąd Apelacyjny, bez przybliżenia podstaw
argumentacyjnych dla własnego poglądu. Wreszcie, Prezes Urzędu odwołuje się do
uzasadnienia projektu ustawy w zakresie dotyczącym wytwórców należących do
grup kapitałowych.
7
Z powyższego wynika, że uzasadnienie wniosku o przyjęcie do rozpoznania
skargi Prezesa Urzędu ze względu na występowanie w nim zagadnienie prawnego
wymienionego w skardze w drugiej kolejności nie spełnia wymogów stawianych w
utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego tym skargom kasacyjnym, których
wniosek o przyjęcie do rozpoznania oparty został przez skarżącego na art. 3989
§ 1
pkt 1 k.p.c. Nie zawiera żadnego jurydycznie uzasadnionego wywodu, który
wskazywałby na wadliwość rozstrzygnięcie występującego w niniejszej sprawie
zagadnienia prawnego przy wykorzystaniu zapatrywań wyrażonych w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku. Nie zawiera również argumentacji wskazującej na
motywowaną interesem publicznym celowość rozstrzygnięcia przedmiotowego
zagadnienia w sposób odmienny, niż uczynił to Sąd Apelacyjny.
Z punktu widzenia sformułowanych w dotychczasowym orzecznictwie Sądu
Najwyższego wymogów dotyczących tej przesłanki przedsądu, o której mowa w
art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c., uzasadnienie wniosku Prezesa Urzędu o przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania ogranicza się do przedstawienia propozycji
rozstrzygnięcia sformułowanego w nim zagadnienia prawnego w oparciu o tylko
językową wykładnię art. 32 ust. 1 ustawy. Taka wykładnia tego przepisu –
aczkolwiek jest to tylko jeden z rezultatów wykładni tego przepisu - mogłaby
zdaniem Sądu Najwyższego uzasadniać przyjęcie założenia interpretacyjnego,
zgodnie z którym w kolejnych latach rozliczania kosztów osieroconych na
podstawie ustawy uwzględnienia się każdorazowo fakt przynależności - w danym
okresie rozliczeniowym - wytwórcy energii wymienionego w załączniku nr 1 do
ustawy do jakiejkolwiek grupy kapitałowej, w której skład wchodzi wytwórca energii
z załącznika nr 7 ustawy. Literalnie odczytywany przepis art. 32 ust. 1 ustawy
stanowi bowiem jedynie o modyfikacji ogólnego mechanizmu korekty kosztów
osieroconych dla wytwórców energii należących do grup kapitałowych
obejmujących co najmniej jednego innego wytwórcę wymienionego w załączniku nr
1 do ustawy. W rezultacie takiej wykładni art. 32 ust. 1 ustawy można bronić
poglądu, zgodnie z którym przepis ten nie daje podstaw dla przyjęcia założenia,
zgodnie z którym przewidziany w nim mechanizm korekty kosztów osieroconych dla
wytwórców należących do grupy kapitałowej znajduje zastosowanie tylko do tych
8
wytwórców, którzy wchodzili w skład grupy kapitałowej w dniu wejścia w życie
ustawy.
Aby jednak sprostać wymogom art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c. Prezes Urzędu nie
może ograniczać się do powtórzenia argumentacji powołanej w uzasadnieniu
decyzji, odpowiedzi na odwołanie oraz apelacji. Uzasadnienie wniosku o przyjęcie
skargi kasacyjnej do rozstrzygnięcia ze względu na potrzebę rozstrzygnięcia
zagadnienia prawnego w sposób odmienny niż wynikający z zapatrywań zawartych
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji, musi zawierać
argumentację podważającą sposób rozumowania przyjęty w skarżonym
orzeczeniu.
Zaskarżony w niniejszej sprawie wyrok Sądu Apelacyjnego opiera się zaś na
literalnej wykładni art. 32 ust. 1 ustawy wspartej dodatkowo argumentami natury
celowościowej i systemowej. W przypadku odczytania treści przepisu art. 32 ust. 1
ustawy z uwzględnieniem pozostałych przepisów ustawy dotyczących mechanizmu
wsparcia dla kosztów osieroconych z art. 2 pkt 12 ustawy, wykładnia dokonana
przez Sąd Apelacyjny jest równie uprawniona, jak interpretacja dosłowna
forsowana przez Prezesa Urzędu. Uzasadnienia zaskarżonego wyroku opiera się
bowiem na następującym rozumowaniu: skoro ustawodawca przewidział
mechanizm rozliczania kosztów osieroconych zarówno dla wytwórców działających
samodzielnie, jak i dla wytwórców wchodzących w skład grupy kapitałowej, a
dodatkowo zakres zastosowania tego mechanizmu pod względem czasowym i
kwotowym zrelatywizował w odniesieniu do konkretnych wytwórców (z
uwzględnieniem ich przynależności do grupy kapitałowej), mechanizm rozliczania
kosztów osieroconych adresowany jest do samodzielnych wytwórców oraz
wytwórców wchodzących w skład grup kapitałowych na dzień wejścia w życie
ustawy. Odpowiednie przepisy ustawy, przemawiające za takim kierunkiem
wykładni art. 32 ust. 1 ustawy, zostały powołane i zinterpretowane przez Sąd
drugiej instancji, lecz nie zostały powołane przez Prezesa Urzędu ani w treści
zagadnienia prawnego, ani uzasadnieniu wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania. Skarga kasacyjna Prezesa Urzędu nie nawiązuje zaś do tej
argumentacji, nie podważa jej założeń, nie zawiera jurydycznej polemiki poza
gołosłownym stwierdzeniami o nieprawidłowości rozumowania Sądu drugiej
9
instancji. W konsekwencji argumentacja Prezesa Urzędu w zakresie potrzeby
rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy zarysowanego powyżej zagadnienia
prawnego rozmija się w rezultacie z podstawami, na których opiera się zaskarżone
orzeczenie, także w zakresie, w jakim wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania odwołuje się do art. 32 ust. 1 ustawy.
Uznając, iż Prezes Urzędu nie zdołał wykazać, że zachodzi potrzeba
rozpoznania jego skargi przez Sąd Najwyższy, z mocy art. 3989
§ 2 k.p.c. należało
orzec jak w sentencji. Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego zostało z
kolei oparte na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 13 ust. 4 pkt 2 w związku z §
18 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz.
1348 ze zm.).