Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 56/13
POSTANOWIENIE
Dnia 19 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z wniosku M. D.
przy uczestnictwie G. D. i J. D.
o podział majątku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 19 czerwca 2013 r.,
zażalenia pełnomocnika wnioskodawczyni
na postanowienie Sądu Okręgowego w W.
z dnia 17 grudnia 2009 r.,
1. zmienia zaskarżone postanowienie w punkcie 2 (drugim)
w ten sposób, że przyznaje radcy prawnemu R. F. od
Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w W. kwotę 1.800
(jeden tysiąc osiemset) złotych powiększoną o należny
podatek od towarów i usług tytułem kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej z urzędu wnioskodawczyni M.
D. w postępowaniu apelacyjnym;
2. nie obciąża uczestników postępowania kosztami
postępowania zażaleniowego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia z 17 grudnia 2009 r., Sąd Okręgowy oddalił apelację
uczestniczki postępowania G. D. od korzystnego dla wnioskodawczyni M. D.
postanowienia Sądu Rejonowego z 14 listopada 2008 r. oraz oddalił wniosek
pełnomocnika wnioskodawczyni z urzędu, radcy prawnego R. F., o przyznanie mu
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu przed
sądem drugiej instancji.
Sąd Okręgowy stwierdził, że wprawdzie pełnomocnik z urzędu złożył
w odpowiedzi na apelację z dnia 23 czerwca 2009 roku, wniosek o przyznanie mu
tych kosztów z oświadczeniem, że nie zostały one opłacone, jednakże na rozprawie
apelacyjnej w dniu 17 grudnia 2009 roku, składając ponownie wniosek o ich
przyznanie, nie ponowił wskazanego oświadczenia, co w świetle paragrafu
16 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku
w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2013 roku, poz.490 t.j.), uzasadniało, zdaniem
Sądu Okręgowego, odmowę ich przyznania.
Zażalenie pełnomocnika z urzędu na to postanowienie, skierowane do Sądu
Najwyższego, zostało odrzucone przez Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 2
czerwca 2010 r. Sąd ten, powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego,
wskazał bowiem, że jest ono niedopuszczalne w świetle art. 3941
§ 1 punkt 2 k.p.c.,
albowiem nie dotyczy kosztów procesu, o których po raz pierwszy orzekał Sąd
drugiej instancji (postanowienie SN z 14 grudnia 2007 r., sygn. akt III CZ 61/07,
uchwała SN z 25 czerwca 2009 r., III CZP 36/09).
Na skutek skargi kasacyjnej R. F., Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia
30 października 2012 roku, sygn. SK 20/11 (Dz.U.2012, poz.1254) orzekł, że art.
3941
§ 1 pkt 2 k.p.c., w brzmieniu obowiązującym do dnia 2 maja 2012 r.,
w zakresie, w jakim nie przewidywał zażalenia na postanowienie sądu drugiej
instancji oddalające wniosek pełnomocnika ustanowionego z urzędu o przyznanie
od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
w postępowaniu przed sądem drugiej instancji, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art.
3
176 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie
jest niezgodny z art. 32 oraz art. 78 Konstytucji.
Postanowieniem z dnia 17 kwietnia 2013 roku, Sąd Okręgowy na skutek
skargi R. F. o wznowienie postępowania, uchylił postanowienie z dnia 2 czerwca
2010 r. odrzucające zażalenie i przedstawił zażalenie do rozpoznania Sądowi
Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Orzecznictwo Sądu Najwyższego na tle art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c.,
w brzmieniu obowiązującym do dnia 2 maja 2012 roku, prezentowało i nadal
prezentuje konsekwentnie pogląd, zgodnie z którym, koszty nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu stronie, których przeciwnik strony korzystającej z tej
pomocy nie ma obowiązku pokryć, nie należą do kosztów procesu, o których mowa
w art. 98 § 1 i 3 k.p.c. (por. postanowienie SN z dnia 15 kwietnia 2010 r., II CZ
118/09, niepubl.).
Obowiązek ich wypłacenia pełnomocnikowi z urzędu spoczywa na Skarbie
Państwa, a jego podstawą nie są przepisy k.p.c. ani przepisy ustawy z dnia 28 lipca
2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, lecz przepisy zawarte
w ustawach o zawodach adwokata i radcy prawnego oraz aktach wykonawczych
(art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze, Dz. U.
z 2009 r. nr 146, poz. 1188, ze zm., paragrafy 19-21 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu, Dz. U. Nr 163, poz. 1348, ze zm., art. 223
ust. 1
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, Dz. U. z 2010 r. nr 10, poz. 65,
ze zm. oraz § 15-17 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu, Dz. U. Nr 163, poz. 1349, ze zm.). Z tych regulacji
o charakterze ustrojowym wynika bowiem subsydiarny i publicznoprawny
obowiązek pokrycia kosztów przez Skarb Państwa, który udzielił pełnomocnikowi
publicznoprawnego „zlecenia” do zastępowania strony w postepowaniu cywilnym.
4
Dostrzegając możliwość popełnienia przez sądy błędów w rozstrzyganiu
wniosków pełnomocników z urzędu o przyznanie wskazanych kosztów, Sąd
Najwyższy uznał, że pełnomocnikowi z urzędu przysługuje - na podstawie art. 394
§ 1 punkt 9 k.p.c. stosowanego w drodze analogii - zażalenie na postanowienie
sądu pierwszej instancji rozstrzygające o ponoszonych przez Skarb
Państwa kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (por. uchwała
SN z 25 czerwca 2009 r., III CZP 36/09, OSNC 2010, nr 2, poz. 24, uchwała SN
z 20 maja 2011 r., III CZP 14/11, OSNC 2012, nr 1, poz. 2, uchwała SN z 8 marca
2012 roku, III CZP 2/12, OSNC 2012, nr 10, poz.115).
Odmiennie jednak i jednolicie, Sąd Najwyższy przyjmuje, że nie jest
dopuszczalne zażalenie pełnomocnika z urzędu na postanowienie sądu drugiej
instancji, oddalające wniosek pełnomocnika o przyznanie kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej z urzędu, z uwagi na brak podstawy prawnej.
Nie stanowił jej bowiem art. 3941
§ 1 punkt 2 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do
dnia 2 maja 2012 roku (por. postanowienie SN z 14 grudnia 2007 r., sygn. akt III CZ
61/07, niepubl., postanowienie SN z 17 listopada 2009 r., III CZ 53/09, OSNC 2010,
nr 5, poz. 79, postanowienie SN z dnia 15 kwietnia 2010 r., II CZ 118/09, niepubl.,
postanowienie SN z dnia 17 czerwca 2010 r., III CZ 20/10, niepubl, postanowienie
SN z dnia 11 marca 2011 r. II CZ 208/10, niepubl., postanowienie SN z dnia
21 lipca 2011 r., V CZ 28/11, niepubl.).
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 października 2012 roku, sygn.
SK 20/11 należy do orzeczeń określanych mianem zakresowych prawotwórczych.
Nie stwierdził bowiem niekonstytucyjności 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c., w brzmieniu
obowiązującym do dnia 2 maja 2012 r., skutkującej utratą jego mocy obowiązującej,
lecz zakwestionował zgodność z Konstytucją braku wskazanej w sentencji wyroku
regulacji prawnej. Wydanie przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia zakresowego
o charakterze prawotwórczym jest równoznaczne z negatywną oceną „pominięcia
ustawodawczego” i sygnalizuje potrzebę dokonania przez ustawodawcę stosownej
nowelizacji badanego przez Trybunał przepisu (por. postanowienie SN z dnia
29 kwietnia 2010 roku, IV CO 37/09, niepubl.).
Zważywszy, że autor zażalenia zainicjował postępowanie przed Trybunałem
Konstytucyjnym, zakończone wyrokiem z dnia 30 października 2012 roku
5
(SK 20/11), a zażalenie uznać należy za oczywiście uzasadnione, Sąd Najwyższy,
w składzie rozpoznającym niniejsze zażalenie, doszedł do przekonania, że należy
je uwzględnić, stosując wyjątkowo art. 3941
§ 1 punkt 2 k.p.c. w drodze analogii.
Wystarczające było zamieszczenie w odpowiedzi na apelację wniosku
pełnomocnika z urzędu o przyznanie mu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, połączone z oświadczeniem, że
koszty te nie zostały pokryte w całości lub części (k. 400 akt sprawy). Z protokołu
rozprawy apelacyjnej z dnia 17 grudnia 2009 roku wynika, że pełnomocnik
wnioskodawczyni podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko zaprezentowane
w odpowiedzi na apelację, stąd przyjąć należy, że Sąd Okręgowy powinien był
przyznać w postanowieniu, kończącym postępowanie w sprawie, te koszty,
ewentualnie, o ile nasuwały się w tej kwestii wątpliwości, odebrać od pełnomocnika
oświadczenie co do ich pokrycia w całości lub części.
Należne skarżącemu wynagrodzenie wynosi, przy wskazanej w apelacji
wartości przedmiotu zaskarżenia, kwotę 1.800 zł., powiększoną o należny podatek
od towarów i usług (§ 15 punkt 1 w związku z § 6 punkt 6, § 12 ustęp 2 punkt 2 i § 2
ustęp 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu, Dz. U. Nr 163, poz. 1349, ze zm.).
W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 39816
k.p.c. w związku z art. 3941
§ 3
k.p.c., orzeczono jak w sentencji. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego znajduje oparcie w treści art. 520 § 1 w związku z art. 3941
§ 3
w związku z 39821
w związku z art.13 § 2 k.p.c.
db

I CZ 56/13

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia