Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 15/13
POSTANOWIENIE
Dnia 7 sierpnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
Prezes SN Lech Paprzycki (przewodniczący)
SSN Krzysztof Cesarz (sprawozdawca)
SSN Michał Laskowski
Protokolant Ewa Oziębła
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Mieczysława Tabora
w sprawie A. Ł.
skazanego z art. 18 § 3 kk w zw. z art. 286 § 1 kk i innych
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 7 sierpnia 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę
od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 23 maja 2012 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego z dnia 13 stycznia
2012 r.,
1) oddala kasację;
2)oddala wniosek o zasądzenie wynagrodzenia za
sporządzenie i wniesienie kasacji oraz za obronę w
postępowaniu przed Sądem Najwyższym;
3) zwalnia skazanego od kosztów sądowych postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 13 stycznia 2012 r., uznał A. Ł. za winnego
czynu wypełniającego dyspozycję art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i 297 § 1
k.k. w zw. z art. 12 k.k., opisanego w ten sposób, że oskarżony w dniu 1 lipca 2005
2
r. w W. działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej i bezpośrednio zmierzając
do doprowadzenia PKO BP S.A. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez
wprowadzenie w błąd pracowników ww. banku w zakresie swojej wiarygodności
kredytowej jako poręczyciel przedłożył sfałszowane zaświadczenie o zatrudnieniu i
wysokości zarobków w celu uzyskania dla R. D. kredytu w wysokości 12.000 zł,
lecz zamierzonego celu nie osiągnął z uwagi na interwencję pracowników banku, i
za to na podstawie art. 14 § 1 k.k. w zw. z art. 286 §1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k.
wymierzył karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie na podstawie
art. 69 k.k. i 70 § 1 pkt 1 k.k. warunkowo zawiesił na okres próby 3 lat.
Apelację od tego wyroku złożył obrońca z urzędu oskarżonego, zarzucając
obrazę szeregu przepisów postępowania i błąd w ustaleniach faktycznych m.in.
przez przyjęcie, że oskarżony popełnił przypisany mu czyn w dniu 1 lipca 2005 r., a
nadto obrazę prawa materialnego przez uznanie, że w ustalonym stanie faktycznym
wyczerpał on znamiona art. 286 § 1 k.k. i 297 § 1 k.k. w zw. z art. 13 § 1 k.k.
W końcowej części uzasadnienia apelacji podniesiono, że oskarżony co
najwyżej pomagał R. D. w popełnieniu czynu z art. 286 § 1 k.k.
W konkluzji skarżący wniósł o uniewinnienie A. Ł. od przypisanego mu
czynu.
Wyrokiem z dnia 23 maja 2012 r., Sąd Okręgowy w W. zmienił zaskarżony
wyrok przez przyjęcie, że „przypisane oskarżonemu zachowanie miało miejsce w
dniu 8 lipca 2005 r. i miało na celu ułatwienie R. D. wyłudzenia kredytu, co
wyczerpało znamiona czynu z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art.
297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.” po czym stwierdził, że „te przepisy przyjmuje za
podstawę skazania, zaś za podstawę wymiaru kary przyjmuje art. 19 § 1 k.k. w zw.
z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k.”, zaś w pozostałej części utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok.
Ten sam obrońca wniósł kasację, zarzucając Sądowi odwoławczemu rażące
naruszenie prawa, mające wpływ na treść orzeczenia, to jest:
„I. przepisów art. 433 § 1 i § 2 k.p.k. i art. 434 § 1 k.p.k. i art. 455 k.p.k. w zw. z art.
413 § 2 pkt 1 k.p.k. i art. 458 k.p.k. poprzez częściową zmianę zaskarżonego
wyroku i uznanie przez Sąd Okręgowy, że przypisane skazanemu zachowanie
miało miejsce w dniu 8 lipca 2005 r., a nie jak to ustalił Sąd Rejonowy w dniu 1
3
lipca 2005 r., w sytuacji, gdy apelacja została wniesiona jedynie na korzyść
skazanego i obowiązywał w tym zakresie zakaz dokonywania jakichkolwiek
zmian na niekorzyść skazanego, co stanowiło rażące naruszenie przez Sąd
Okręgowy art. 434 § 1 k.p.k. i art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. i art. 458 k.p.k. oraz
wynikającego z tych przepisów zakazu dokonywania jakichkolwiek
niekorzystnych dla skazanego zmian,
II. przepisów art. 14 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. poprzez dokonanie przez
Sąd Okręgowy zmiany opisu czynu przypisanego skazanemu i skazanie
skazanego za czyn różniący się od zarzucanego czynu z uwagi m.in. na brak
tożsamości czasowej i brak tożsamości co do formy stadialnej i sposobu
popełnienia czynu, co doprowadziło do skazania za czyn nie objęty zarzutem
opisanym w akcie oskarżenia i naruszenia przez Sąd Okręgowy zasady
skargowości, co stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą”.
Następnie skarżący oświadczył, że „podstawą wniesienia kasacji jest treść
art. 524 § 4 pkt 1 w zw. z art. 439 § 1 pkt 9 i art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. …”.
Obrońca wniósł o „uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w
całości i uniewinnienie skazanego od zarzucanego mu czynu”, a nadto o
zasądzenie wynagrodzenia tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z
urzędu za sporządzenie kasacji i za reprezentowanie skazanego w toku
postępowania kasacyjnego.
Prokurator w pisemnej odpowiedzi na kasację wnosił o jej oddalenie jako
oczywiście bezzasadnej.
Na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej zajął
analogiczne stanowisko.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W razie skazania oskarżonego za przestępstwo na karę pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania kasacja przysługuje stronie
tylko z powodu uchybień wymienionych w art. 439 k.p.k. To ograniczenie,
wynikające z dyspozycji art. 523 § 4 pkt 1 w zw. z § 3 k.p.k., wyklucza więc
możliwość nie tylko podnoszenia, ale i rozpoznania zarzutów innego rażącego
naruszenia prawa, choćby rzeczywiście nastąpiło. Zatem rozpatrzeniu podlegał
jedynie zarzut z pkt II. Okazał się on niezasadny.
4
Skazanie mimo braku skargi uprawnionego oskarżyciela, czyli uchybienie
określone w art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. i wymienione w art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k.,
zachodzi, gdy sąd przypisze oskarżonemu inne zachowanie niż wyznaczone
zostało ramami zdarzenia faktycznego, ujętego w akcie oskarżenia. Osądowi
bowiem podlega tylko zdarzenie faktyczne, inaczej – historyczne (fragment
rzeczywistości) objęte oskarżeniem. Jednak związanie jedynie ramami tego
zdarzenia faktycznego oznacza, że sąd może dokonywać zmian w opisie
zarzucanego czynu, a w konsekwencji – jego kwalifikacji prawnej, choć oczywiście
tylko takich, które nie spowodują przypisania oskarżonemu innego zachowania
aniżeli odzwierciedlającego to zdarzenie. Sąd ma więc prawo do opisania tego
zdarzenia odmiennie od oskarżyciela, przy użyciu znamion właściwie określających
zachowanie sprawcy, i do nadania mu odpowiedniej (adekwatnej) kwalifikacji
prawnej. Mimo takiej zmiany nie dojdzie do naruszenia tożsamości czynu. Jednak
ocena, czy została zachowana tożsamość czynu, musi być dokonywana na tle
okoliczności konkretnej sprawy, ponieważ nie da się w sposób abstrakcyjny a
zarazem ścisły określić kryteriów tej tożsamości. Na gruncie konkretnej sprawy
może się okazać zasadne przypisanie np. paserstwa zamiast kradzieży (kradzieży
z włamaniem czy rozboju), pomocnictwa do przestępstwa zamiast jego usiłowania
czy dokonania (zob. np. wyroki: z dnia 28 kwietnia 1932 r., II 1 K 403/32 – Zb. O.
SN 1932, z. VIII poz. 146, z dnia 3 września 1934 r., 2 K 789/34 – Zb. O. SN 1935,
z. III poz. 88, uchwała 7 s. SN z dnia 17 października 1963 r., VI KO 20/63 –
OSNKW 1964, z. I, poz. 2, wyroki: z dnia 9 czerwca 2005 r., V KK 446/04 –
OSNKW 2005, z. 11, poz. 110, z dnia 4 stycznia 2006 r., IV KK 376/05 – OSNKW-
R 2006, poz. 35 – lex 181056, postanowienia: z dnia 19 października 2006 r., III KK
246/06 – lex 202125, z dnia 29 kwietnia 2010 r., III KK 368/09 – lex 584761, wyrok
z dnia 25 sierpnia 2010 r., II KK 186/10 – lex 619624, postanowienie z dnia 19
sierpnia 2010 r., III KK 97/10 – OSNKW 2011 r., z. 6, poz. 50, wyrok z dnia 2 marca
2011 r., III KK 366/10 – OSNKW 2011, z. 6, poz. 51, postanowienia: z dnia 14 lipca
2011 r., IV KK 139/11 – OSNKW 2011, z. 9, poz. 84, z dnia 25 października 2012
r., IV KK 87/12 - lex 1226759, z dnia 12 grudnia 2012, V KK 82/12 – OSNKW 2013,
z. 3, poz. 23, z dnia 21 marca 2013 r., II KK 267/12 – OSKW 2013, z. 7, poz. 58,
5
wyrok z dnia 14 maja 2013 r., III KK 395/12 – niepubl., z dnia 25 czerwca 2013 r., II
KK 319/12 – niepubl., oraz powołane tam inne judykaty i literatura).
Do tej ostatniej sytuacji, nieuchybiającej dyspozycji art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.,
doszło w niniejszej sprawie. Nie było tylko zabiegiem stylistycznym stwierdzenie
Sądu odwoławczego, iż przypisane oskarżonemu zachowanie (podkr. – SN)
stanowiło pomocnictwo do przestępstwa oszustwa („wyłudzenia kredytu”). Istota
opisu czynu, nazwanego przez ten Sąd pomocnictwem, nie uległa zmianie.
Zachowany został rdzeń zdarzenia faktycznego, choć określony w zaskarżonym
wyroku jako pomocnictwo. Stało się tak na skutek podzielenia poglądu wyrażonego
w apelacji, że umowa poręczenia „ma akcesoryjny charakter do głównego
zobowiązania”, przy pominięciu ustaleń, że oskarżony i R. D. razem udali się do
banku, gdzie wspólnie wykonywali czynności zmierzające do uzyskania kredytu,
oraz pominięciu treści art. 115 § 4 k.k. Najistotniejsze jest jednak pozostanie Sądu
Okręgowego w obrębie przypisanego przez Sąd Rejonowy zachowania. Uznanie
go za formę zjawiskową (pomocnictwa) zamiast postaci stadialnej (usiłowania) i w
konsekwencji, zamiana art. 13 § 1 k.k. na art. 18 § 3 k.k., nie było wyjściem poza
granice tego samego zdarzenia faktycznego (historycznego).
Inne określenie daty czynu również nie przerwało więzi między zdarzeniem
zarzucanym (i przypisanym przez Sąd Rejonowy) oraz przypisanym przez Sąd
Okręgowy. Błąd Sądu I instancji co do daty zachowania oskarżonego jawi się jako
oczywisty. Datowanie jego zachowania na 1 lipca 2005 r., kiedy to sam R. D. tylko
złożył wniosek o przyznanie kredytu, było powieleniem pomyłki zaistniałej w
zarzucie. W uzasadnieniu aktu oskarżenia wyodrębniono już czynności podjęte po
udaniu się R. D. i oskarżonego wspólnie do banku (zob. k. 393 akt III K …/07 SR).
Uzasadnienie skargi dookreśla ramy zdarzenia faktycznego, będącego
przedmiotem osądu (zob. postanowienie z dnia 19 października 2006 r., II KK
246/06 – lex 201125, wyrok z dnia 14 maja 2013 r., III KK 395/12 niepubl.).
Odmienne, prawidłowe określenie daty czynu, jak wskazywano wielokrotnie, także
w powołanych wyżej judykatach, nie rodzi uchybienia z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k., jeżeli
istota oskarżenia w przypisanym ostatecznie czynie jest zachowana.
Z wszystkich przytoczonych względów zarzut z pkt II, jako jedynie
dopuszczalny, okazał się niezasadny.
6
Nie zasługiwał również na uwzględnienie wniosek o zasądzenie na rzecz
autora kasacji wynagrodzenia za jej sporządzenie i wniesienie oraz za
reprezentowanie (obronę) skazanego w postępowaniu kasacyjnym. Adwokat M. J.
został wyznaczony obrońcą z urzędu oskarżonego w postępowaniu sądowym przez
Sąd Rejonowy, bez upoważnienia do występowania w postępowaniu kasacyjnym
(k. 535 – 536 akt III K 418/07). Po uprawomocnieniu się wyroku skazany nie wnosił
o wyznaczenie mu obrońcy do tego postępowania ani prezes Sądu odwoławczego
z urzędu nie wydał takiego zarządzenia. Kasacja została więc wniesiona wyłącznie
z inicjatywy obrońcy. Obowiązek obrońcy z urzędu do podejmowania czynności
procesowych ustaje wraz z prawomocnym zakończeniem postępowania (art. 84 § 2
k.p.k.). Powinność ich kontynuowania w postępowaniu kasacyjnym, a więc i prawo
do wynagrodzenia za wykonane czynności, powstaje w razie wyznaczenia tego
obrońcy w postępowaniu kasacyjnym. Sąd w niniejszym składzie nie podziela
zatem stanowiska wyrażonego w odosobnionym postanowieniu z dnia 27 kwietnia
2011 r., II KK 316/10 (OSNKW 2011, z. 7, poz. 62), lecz aprobuje zajęte w
judykatach przytoczonych w tym orzeczeniu oraz w krytycznej doń glosie (T.
Bergel, OSP 2012, z. 6, poz. 64), w tym dwa argumenty na poparcie dominującego
zapatrywania: po pierwsze, skazany ma prawo nie tylko do obrony, ale również do
definitywnego zakończenia postępowania sądowego, przeto zgody na wywiedzenie
w jego imieniu kasacji nie można domniemywać, i po drugie, w razie braku postaw
do zwolnienia skazanego od kosztów postępowania kasacyjnego należałoby go
nimi obciążyć po oddaleniu kasacji, której się nie tylko nie domagał, ale nawet o jej
wywiedzeniu mógł nie wiedzieć (gdy wystarczyło zawiadomienie o czynnościach
procesowych przez awizo).

II KK 15/13

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia