Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 kwietnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 kwietnia 2013 r. w Krakowie

sprawy z wniosku Z. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji wnioskodawcy Z. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie Wydziału VII Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 11 lipca 2012 r. sygn. akt VII U 590/12

o d d a l a apelację.

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 23 kwietnia 2013 r.

Wyrokiem z dnia 11 lipca 2012 r. Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił odwołanie Z. K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. z dnia 14 marca 2012 r. odmawiającej Z. K. prawa do dodatku z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

Sąd Okręgowy ustalił, że Z. K. urodził się(...) W dniu 12 listopada 1992 r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek o emeryturę dołączając do wniosku świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach. W dniu 21 stycznia 1993 r. dołączył wymagane przez organ rentowy zaświadczenie z zakładu pracy potwierdzające zatrudnienie na stanowisku wymienionym w wykazie B zarządzenia w chwili osiągnięcia 55 lat. Decyzją z 25 lutego 1993 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych powołując się na przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. z 1982 r., Nr.40, poz.267 ze zm.) przyznał skarżącemu emeryturę od 14 stycznia 1993 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Sąd zważył, że odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie. Obecny stan prawny w zakresie ubezpieczeń społecznych nie przewiduje już prawa do dodatków z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Świadczenia dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przewidywał, istotnie jak wskazywał pełnomocnik skarżącego, art. 53 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. 82.40.267). Stosownie do brzmienia art. 53 ust. 2 za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważało się pracowników stale zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, ustawa ta wykazywała w szczególności rodzaj pracy podlegający tym regulacjom. Kolejny art. stanowił, iż z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przyznane mogło być prawo do emerytury w wieku niższym niż 65 lat dla mężczyzn lub przyznany mógł być wzrost emerytury lub renty inwalidzkiej w wysokości 10 lub 15% podstawy jej wymiaru. Rodzaje prac lub stanowisk pracy oraz warunki, na podstawie których przysługiwały świadczenia określała Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Ustawa ta jednakże straciła moc obowiązującą z dniem 15 listopada 1991 r. tj. z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450), która w art. 21 stanowiła, iż do emerytur i rent, nie przysługują żadne inne dodatki, wzrosty ani zwiększenia, poza pielęgnacyjnym i dla sieroty zupełnej oraz wskazanym w art. 15 ust. 3-3b tej ustawy, a także dodatkiem za tajne nauczanie oraz dodatkiem określonym w przepisach o kombatantach oraz niektórych innych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego. Obecnie obowiązująca ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 grudnia 1998 r., która weszła w życie z dniem 1 stycznia 1999 r. , także w dziale IV nie przewiduje wskazanego dodatku. Ustawa ta jedynie w art. 32 wskazuje na możliwość uzyskania świadczenia emerytalnego na określonych warunkach, w wieku niższym niż 65 lat dla mężczyzny, zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Nie jest to jednakże równoznaczne z otrzymaniem dodatku, taki bowiem, z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze nie przysługuje. Równocześnie należy podkreślić, iż także ustawa o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2008 r., Nr 237, poz. 1656) nie przewiduje wypłaty takiego dodatku. W myśl art. 21 tejże ustawy, na który powołuje się pełnomocnik skarżącego, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Stosownie zaś do art. 2 pkt 5 tej ustawy rekompensata to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Z treści tych przepisów wyraźnie wynika, iż taka rekompensata- odszkodowanie przysługuje wyłącznie osobom, które utraciły możliwość nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach i które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Jak wynika z bezspornego stanu faktycznego decyzją z 25 lutego 1993 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych powołując się na przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. z 1982 r., Nr 40, poz.267 ze zm.) przyznał skarżącemu wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach od 14 stycznia 1993 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Emerytura została zatem przyznana już po 15 listopada 1991 r., pod rządami ustawy, która nie przewidywała już żadnych dodatków, wzrostów ani zwiększeń z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Sam fakt zaś wykonywania takiej pracy przyczynił się do obniżenia wieku emerytalnego po osiągnięciu którego i po spełnieniu innych przesłanek skarżący mógł przejść na emeryturę wcześniej, tj. w 55 roku żyć. W świetle powyższych rozważań zarówno w dniu przejścia skarżącego na emeryturę jak i obecnie brak było i brak jest możliwości przyznania skarżącemu dodatku z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Z tych względów sąd, na podstawie wyżej powołanych przepisów oraz art. 477 ^{( 14)} § 1 k.p.c., odwołanie jako bezzasadne oddalił.

Apelację od wyroku złożył Z. K. zaskarżając wyrok w całości. Zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 53 ust. 1 w zw. z art. 54 ust. 1 pkt 2 z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin w zw. z art. 21 ust. 4 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent …(Dz.U. Nr 104, poz. 450) w zw. z art. 2 Konstytucji RP. Wniósł o zmianę wyroku oraz decyzji poprzez uznanie, że odwołujący nabył prawo do świadczenia z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w postaci przyznania wzrostu emerytury, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu podniósł, że z rozstrzygnięciem sądu nie sposób się zgodzić. Przedstawionej interpretacji przeciwstawia się wynikająca z zasady ochrony praw nabytych zasada ochrony ekspektatywy prawa, którą wywodzi się z art. 2 Konstytucji Wnioskodawca przez blisko 32 lata wykonywał pracę w szczególnie szkodliwych warunkach. Zdecydował się na podjęcie jej ze względu na przywileje wyrównujące uciążliwości związanych z wykonywaniem takiej pacy w postaci wcześniejszego przejścia na emeryturę i przyznania wzrostu do emerytury. Dwa lata przed możliwością przejścia na wcześniejszą emeryturę prawodawca zniósł wskazane przywileje ustawą o rewaloryzacji emerytur i rent… Ubezpieczony nabył ekspektatywę prawa podmiotowego albowiem jedynie 2 lata dzieliły go od uzyskania dodatkowych świadczeń do emerytury. Zgodnie z orzeczeniem TK m.in. w wyroku z dnia 24 października 2000 r. SK 7/00 ochrona praw słusznie nabytych obejmuje również ochronę ekspektatywy prawa podmiotowego. Chociaż ochrona ekspektatywy nie ma charakteru absolutnego, to w przypadku praw emerytalno-rentowych są one objęte silniejszą ochroną. Przedstawiona przez sąd wykładnia przytoczonych przepisów całkowicie pomija zasadę ochrony ekspektatywy prawa podmiotowego. A zatem jest nietrafna. Wypada uznać, że niniejsze przepisy należy rozumieć w ten sposób, że zniosły one wskazane dodatki jedynie względem osób, które dopiero od momentu wejścia w życie przedmiotowej ustawy rozpoczęły prace w warunkach szkodliwych, a nie wobec osób już tę pracę wykonujących. Taka wykładnia jest zgodna z zasadą zaufania obywateli do państwa. W innym wypadku niewątpliwie doszłoby do naruszenia obowiązku lojalności państwa wobec obywateli. Przedmiotowa zasada istniała również w obowiązującym wówczas stanie prawnym i wynikała również z zasady demokratycznego państwa prawa.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Art. 54 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), powoływanej dalej jako "ustawa o z.e.p.", przewidywał możliwość przyznania wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej w wysokości 10 lub 15% podstawy wymiaru świadczenia, z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Rodzaje prac i stanowiska pracy oraz warunki, które uzasadniały przyznanie ubezpieczonym wzrostu świadczeń określały przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), wydanego na podstawie art. 55 pkt 2 ustawy o z.e.p. Z dniem 15 listopada 1991 r. weszła w życie ustawa z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), powoływana dalej jako "ustawa rewaloryzacyjna", która w art. 21 ust. 4 ograniczyła liczbę uprzednio przysługujących dodatków do emerytur i rent do enumeratywnie wymienionych w ust. 1 - rodzinnego, pielęgnacyjnego, dla sieroty zupełnej oraz w ust. 4 - za tajne nauczanie i za działalność kombatancką. Przepisy ustawy miały zastosowanie do wniosków zgłoszonych począwszy od dnia jej wejścia w życie lub przed dniem jej wejścia w życie, jeżeli choćby jeden z warunków do uzyskania prawa do świadczenia został spełniony począwszy od tego dnia (art. 26). Zasada ta została utrzymana w mocy po nowelizacji ustawy rewaloryzacyjnej ustawą z dnia 2 grudnia 1993 r. o zmianie ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 127, poz. 583), z tą jednak modyfikacją, że do osób, które do dnia 15 listopada 1991 r. nie zgłosiły wniosku o emeryturę lub rentę, mimo, że spełniały warunki do przyznania jednego z tych świadczeń, stosowało się przepisy dotychczasowe. Ustawa z dnia 17 października 1991 r. pogarszała sytuację pewnych kategorii uprawnionych do świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego. Toteż Trybunał Konstytucyjny rozpoznając zgodność niektórych jej przepisów z Konstytucją, w tym także art. 21 ust. 4, wydał orzeczenie o potrzebie zrekompensowania emerytom i rencistom utraty ekwiwalentu za pracę w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze (orzeczenie z dnia 11 lutego 1992 r., K. 14/91, OTK 1992 r., poz. 9). Konsekwencją tego orzeczenia była ustawa z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego nie podwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent (jednolity tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 23, poz. 294). Ustawy: o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r. (Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) oraz o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 grudnia 1998 r. (Dz. U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) nie zawierają żadnej merytorycznej regulacji, którą można by odnieść do utraty przez emerytów i rencistów dodatków do świadczeń za pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i ich rekompensaty.

Stan faktyczny rozpoznawanej sprawy jest bezsporny. Skarżący nie był emerytem lub rencistą przed 15 listopada 1991 r. i przed tą datą nie spełniał warunków do przyznania jednego z tych świadczeń. Tym samym nie spełniał też warunku przyznania mu dodatku do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Wbrew twierdzeniom apelacji, w sytuacji wnioskodawcy nie można było jeszcze mówić o maksymalnie ukształtowanej ekspektatywie (do jakiej nawiązuje powołany w apelacji wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 24 października 2000 r. sygn. akt SK 7/00) w postaci prawa do spornego dodatku, ponieważ prawo do niego powstawało i podlegało realizacji dopiero po spełnieniu wszystkich przesłanek przysługiwania prawa do emerytury. Przesłanki te zostały przez skarżącego spełnione dopiero po wejściu w życie ustawy rewaloryzacyjnej, a zatem w stanie prawnym nieprzewidującym pobierania dodatku do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. W przedmiocie uprawnień emerytalnych decydujące znaczenie dla zakresu prawa do świadczeń i ich wysokości mają przepisy obowiązujące w dacie złożenia wniosku o świadczenie, a przede wszystkim w dacie spełnienia wszystkich warunków przysługiwania prawa do emerytury. Tak też kształtuje się orzecznictwo Sądu Najwyższego. Dla przykładu w wyroku z dnia 8 lutego 2000 r. II UKN 376/99 (OSNP 2001/14/467) sąd stwierdził, że nabycie prawa do emerytury powinno być oceniane według stanu prawnego istniejącego w dacie złożenia wniosku. W stanie faktycznym tej sprawy sąd przesądził o niezaliczeniu do nauczycielskiego stażu pracy określonego rodzaju pracy, który w okresie jej wykonywania był zaliczany do pracy nauczycielskiej, a w dacie złożenia wniosku i spełnienia wszystkich pozostałych warunków przysługiwania emerytury nauczycielskiej już do takiej pracy nie był zaliczany.

W tej sytuacji nie do zaakceptowania jest wykładnia przedstawiona w apelacji, jakoby nowelizację przepisów ustawą rewaloryzacyjną należało rozumieć w ten sposób, że zniosła one wskazane dodatki jedynie względem osób, które dopiero od momentu wejścia w życie przedmiotowej ustawy rozpoczęły pracę w warunkach szkodliwych, a nie wobec osób już tę pracę wykonujących. W istocie przedmiotowa nowelizacja zlikwidowała dodatek z tytułu pracy w szczególnych warunkach w stosunku do wszystkich ubezpieczonych, którzy prawo do emerytury nabyli po wejściu w życie nowelizacji. Należy przy tym zwrócić uwagę, że ustawa rewaloryzacyjna wprowadziła zasadniczą reformę ustalania wysokości świadczeń emerytalnych i rentowych wprowadzając szereg zmian obowiązujących od wejścia jej w życie, a odnoszących się właśnie do osób, które po tej dacie spełnią warunki przysługiwania prawa do świadczeń. Jednym z celów tej reformy była likwidacja szeregu wzrostów i dodatków do emerytury, w tym dodatku z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Uprawnieniem związanym z wykonywaniem pracy w szczególnych warunkach, które ustawa zachowała, a z którego wnioskodawca skorzystał, była możliwość przejścia na emeryturę w obniżonym wieku.

Wobec powyższego na podstawie art. 385 kpc orzeczono jak w sentencji wyroku.