Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 329/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSA Agata Pyjas-Luty
w sprawie z odwołania A. O.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 lutego 2014 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 6 lutego 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 6
lutego 2013 r. oddalił apelację ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego –
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. z dnia 20 marca 2012 r., którym
2
oddalono odwołanie A. O. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19
czerwca 2009 r. odmawiającej prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w
związku z wypadkiem przy pracy.
Sąd odwoławczy zaakceptował ustalenia poczynione w sprawie przez Sąd
pierwszej instancji, zgodnie z którymi odwołujący się pobiera rentę z tytułu
częściowej niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia. W dniu 15 kwietnia
2009 r. ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie mu prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy, którego odmówiono mu
zaskarżoną decyzją. Do chwili przyznania świadczeń rentowych z ogólnego stanu
zdrowia odwołujący się pracował jako murarz w „H.” SA w pełnym wymiarze czasu
pracy. W dniu 3 sierpnia 2004 r. w trakcie świadczenia pracy został uderzony łyżką
koparki w prawy bok, w związku z czym przebywał na zwolnieniu lekarskim od 4 do
10 sierpnia 2004 r. W trakcie leczenia okazało się, że doszło do złamania główki
kości promieniowej lewej oraz złamania żeber VIII i IX po stronie lewej, w związku z
czym stwierdzono 5% uszczerbku na zdrowiu, za który przyznano ubezpieczonemu
jednorazowe odszkodowanie. Prawomocnym wyrokiem wydanym w sprawie V
U …/09 Sąd Rejonowy zmienił decyzję organu rentowego, zasądzając na rzecz
odwołującego się kwotę 6.450 zł tytułem jednorazowego odszkodowania w związku
z pogorszeniem się jego stanu zdrowia na skutek wypadku przy pracy o dalsze 10%
uszczerbku na zdrowiu w wyniku upośledzenia funkcji prawej kończyny górnej
spowodowanego urazem prawego barku z uszkodzeniem pierścienia rotatorów. Na
podstawie opinii biegłych lekarzy sporządzonych w niniejszej sprawie ustalono
natomiast, że dolegliwości ze strony barku prawego są aktualnie przyczyną
częściowej niezdolności ubezpieczonego do pracy, ale pozostają bez związku z
wypadkiem przy pracy.
Sąd drugiej instancji za trafne uznał również stanowisko Sądu Okręgowego
co do braku związania przy rozstrzyganiu niniejszej sprawy prawomocnym
wyrokiem Sądu Rejonowego w sprawie V U …/09, wskazując że związanie sądu
prawomocnym orzeczeniem wydanym w innej sprawie w myśl art. 365 § 1 k.p.c.
występuje przy tożsamości przedmiotowej i podmiotowej obu spraw. Tymczasem w
niniejszej sprawie oraz w sprawie, która toczyła się przed Sądem Rejonowym, nie
zachodzi tożsamość przedmiotowa. Sąd Apelacyjny powołał się także na pogląd
3
wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 maja 2008 r., I UK 361/07,
zgodnie z którym rozstrzygnięcia zapadłe w sprawach o jednorazowe
odszkodowanie z tytułu uszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem przy
pracy i o rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z tym wypadkiem nie
pozostają ze sobą w związku prowadzącym do uznania powagi rzeczy osądzonej,
albowiem inne są przesłanki nabycia prawa do każdego z tych świadczeń.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego ubezpieczony zarzucił
naruszenie art. 365 § 1 k.p.c., przez bezpodstawną odmowę uznania
prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w B. z dnia 6 października 2011 r., V
U …/09, za prejudykat w niniejszej sprawie w zakresie związku przyczynowego
pomiędzy urazem prawego barku odwołującego się a wypadkiem przy pracy,
któremu uległ on 3 sierpnia 2004 r.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i jego zmianę
przez uwzględnienie odwołania, a także o zasądzenie na rzecz odwołującego się
kosztów postępowania.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, między innymi, że w stanie faktycznym
sprawy bezsporne jest, że ubezpieczony jest aktualnie niezdolny do pracy, czego
przyczyną są dolegliwości ze strony jego prawego barku. Sąd Rejonowy
prawomocnym wyrokiem z dnia 6 października 2011 r. w sprawie V U …/09
przyznał odwołującemu się jednorazowe odszkodowanie z tytułu zwiększenia
uszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem przy pracy o dalsze 10% z
uwagi na dolegliwości ze strony prawego stawu barkowego, tym samym
przesądzając kwestię istnienia związku przyczynowego pomiędzy wypadkiem przy
pracy a urazem tego barku. Orzeczenie Sądu Rejonowego jest w tym zakresie
wiążące, a odmienne stanowisko Sądu Apelacyjnego narusza art. 365 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona.
W myśl art. 365 § 1 k.p.c., orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i
sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy
4
administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne
osoby. Z prawomocnością orzeczenia sądowego (zarówno w ujęciu materialnym,
jak i formalnym) związana jest powaga rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.), przy
czym jest to konstrukcja prawna odmienna - choć ściśle powiązana - z regulacją
art. 365 § 1 k.p.c. Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do
tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a
ponadto tylko między tymi samymi stronami.
Moc wiążąca orzeczenia (art. 365 § 1 k.p.c.) może być rozważana tylko
wtedy, gdy rozpoznawana jest inna sprawa niż ta, w której wydano poprzednie
orzeczenie oraz gdy kwestia rozstrzygnięta innym wyrokiem stanowi zagadnienie
wstępne. Moc wiążąca prawomocnego orzeczenia sądu charakteryzuje się dwoma
aspektami. Pierwszy z nich odnosi się tylko do faktu istnienia prawomocnego
orzeczenia. Zdaniem Sądu Najwyższego ten aspekt występuje, gdy w poprzednim
postępowaniu, w którym zapadło prawomocne orzeczenie nie brała udziału choćby
jedna ze stron nowego postępowania, a nie jest ona objęta prawomocnością
rozszerzoną. Nie można bowiem takiej strony obciążać dalszymi skutkami
wynikającymi z prawomocnego orzeczenia. Drugi aspekt mocy wiążącej
prawomocnego orzeczenia jest określony jako walor prawny rozstrzygnięcia
(osądzenia) zawartego w treści orzeczenia. Jest on ściśle związany z powagą
rzeczy osądzonej (art. 366 § 1 k.p.c.) i występuje w nowej sprawie pomiędzy tymi
samymi stronami, choć przedmiot obu spraw jest inny. W nowej sprawie nie może
być wówczas zastosowany negatywny (procesowy) skutek powagi rzeczy
osądzonej polegający na niedopuszczalności ponownego rozstrzygania tej samej
sprawy. Występuje natomiast skutek pozytywny (materialny) rzeczy osądzonej
przejawiający się w tym, że rozstrzygnięcie zawarte w prawomocnym orzeczeniu
(rzecz osądzona) stwarza stan prawny taki, jaki z niego wynika. Sądy rozpoznające
między tymi samymi stronami nowy spór muszą przyjmować, że dana kwestia
prawna kształtuje się tak, jak przyjęto to w prawomocnym, wcześniejszym wyroku,
a więc w ostatecznym rezultacie procesu uwzględniającym stan rzeczy na datę
zamknięcia rozprawy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2009 r., II CSK
12/09, LEX nr 515722). Taka jest treść prawomocnego orzeczenia, o którym
stanowi art. 365 § 1 k.p.c., a więc treść wyrażonej w nim indywidualnej i konkretnej
5
normy prawnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2009 r., II PK
302/08, LEX nr 513001). W kolejnym postępowaniu, w którym pojawia się ta sama
kwestia, nie może być ona już więc ponownie badana. Związanie orzeczeniem
oznacza zatem zakaz dokonywania ustaleń sprzecznych z uprzednio osądzoną
kwestią, a nawet niedopuszczalność prowadzenia w tym zakresie postępowania
dowodowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2007 r., II CSK
452/06, OSNC-ZD 2008 nr 1, poz. 20 oraz uzasadnienie uchwały składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2008 r., III CZP 72/08, OSNC 2009
nr 2, poz. 20; Glosa 2009 nr 3, s. 24, z glosą M. Sieradzkiej).
Chociaż powagą rzeczy osądzonej objęta jest w zasadzie jedynie sentencja
wyroku, a nie jego uzasadnienie, to jednocześnie w orzecznictwie trafnie zwraca się
uwagę, że powaga rzeczy osądzonej rozciąga się również na motywy wyroku w
takich granicach, w jakich stanowią one konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia,
niezbędne dla wyjaśnienia jego zakresu (tak np. Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia
15 marca 2002 r., II CKN 1415/00, LEX nr 53284 oraz z dnia 29 marca 2006 r.,
II PK 163/05, OSNP 2007 nr 5-6, poz. 71). W szczególności, powagą rzeczy
osądzonej mogą być objęte ustalenia faktyczne w takim zakresie, w jakim
indywidualizują one sentencję jako rozstrzygnięcie o przedmiocie sporu i w jakim
określają one istotę danego stosunku prawnego. Chodzi jednak tylko o elementy
uzasadnienia dotyczące rozstrzygnięcia co do istoty sprawy, w których sąd
wypowiada się w sposób stanowczy, autorytarny o żądaniu (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 21 maja 2004 r., V CK 528/03, LEX nr 188496 oraz z dnia 21
września 2005 r., V CK 139/05, LEX nr 186929). Tak zwanej prekluzji ulega więc
tylko ten materiał procesowy, który dotyczy podstawy faktycznej w zakresie
hipotezy normy materialnoprawnej zastosowanej przez sąd, natomiast twierdzenia i
dowody dotyczące innej podstawy prawnej są dla konkretnej sprawy obojętne
(uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2003 r., III CZP 97/02,
OSNC 2003 nr 12, poz. 160).
Taka wykładnia przeważa w orzecznictwie i Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym niniejszą sprawę uznaje jej trafność. Nie podziela natomiast
poglądów odmiennych, które w szczególności zostały przedstawione w wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2008 r., III CSK 284/07, LEX nr 380931 i
6
postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2009 r., IV CSK 511/08, LEX nr
511989.
Mając to na uwadze należy stwierdzić, że pomiędzy stronami niniejszego
procesu (który dotyczy prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z
wypadkiem przy pracy) został już rozstrzygnięty spór, w którym wydano
prawomocny wyrok. Przedmiotem wcześniejszego postępowania między tymi
samymi stronami była ocena, czy odwołującemu się przysługuje jednorazowe
odszkodowanie z tytułu uszczerbku na zdrowiu spowodowanego dysfunkcją
prawego stawu barkowego. Sprawa ta została ostatecznie rozstrzygnięta przez Sąd
Rejonowy prawomocnym wyrokiem z dnia 6 października 2011 r., V U …/09,
którym zasądzono na rzecz ubezpieczonego jednorazowe odszkodowanie za 10%
uszczerbku na zdrowiu, będącego wynikiem upośledzenia funkcji prawej kończyny
górnej spowodowanego urazem prawego barku z uszkodzeniem pierścienia
rotatorów, do którego doszło na skutek wypadku przy pracy, albowiem takie
świadczenie przysługuje tylko ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy
lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu
(art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych; jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r.
Nr 167, poz. 1322 ze zm.).
Prawomocność zapadłego w tej sprawie orzeczenia ma ten skutek w
obecnym postępowaniu, że obowiązkiem Sądów jest respektowanie tych
okoliczności faktycznych ustalonych w sposób stanowczy we wcześniejszej sprawie,
które określały istotę sporu i uzasadniały uwzględnienie zgłoszonego w niej
roszczenia. Inaczej rzecz ujmując, w rozpoznawanej sprawie należało ocenić, jakie
były istotne ustalenia i oceny prawne, które spowodowały uwzględnienie odwołania
ubezpieczonego w poprzedniej sprawie między stronami, przyjąć związanie nimi w
rozpoznawanej sprawie i dokonać ich kwalifikacji z punktu widzenia prawa
odwołującego się do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem
przy pracy. Trafne jest zatem stanowisko skarżącego, że w toku niniejszego
postępowania nie podlegała już badaniu kwestia dotycząca istnienia związku
przyczynowego pomiędzy wypadkiem przy pracy a stanem chorobowym prawego
7
barku wnioskodawcy, albowiem została ona rozstrzygnięta prawomocnym
wyrokiem Sądu Rejonowego w sprawie V U …/09.
Do żadnych innych wniosków nie mógł doprowadzić pogląd wyrażony przez
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 maja 2008 r. w sprawie I UK 361/07 (LEX nr
491451), albowiem dotyczył on wyłącznie braku związku pomiędzy sprawami o
jednorazowe odszkodowanie z tytułu uszczerbku na zdrowiu związanego z
wypadkiem przy pracy i o rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z tym
wypadkiem w tym znaczeniu, że przyznanie prawa do jednorazowego
odszkodowania nie oznacza istnienia niezdolności do pracy, która jest warunkiem
przyznania prawa do renty. Stanowisko to jest oczywiście trafne, ale nie znajduje
zastosowania w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy. Kwestią sporną
było bowiem w niej nie samo istnienie niezdolności do pracy, ale związek
stwierdzonej u ubezpieczonego częściowej niezdolności do pracy, spowodowanej
upośledzeniem czynności prawego barku, z wypadkiem przy pracy. Inaczej rzecz
ujmując, chodziło więc o stwierdzenie, czy stan chorobowy prawego barku jest
skutkiem wypadku przy pracy, a to właśnie zostało przesądzone wcześniejszym
prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w sprawie V U …/09.
W tej sytuacji rację ma skarżący, że w sprawie doszło do naruszenia art. 365
§ 1 k.p.c., co mogło mieć istotny wpływ na jej rozstrzygnięcie. Jeżeli bowiem nie
zostanie stwierdzone, że o częściowej niezdolności ubezpieczonego do pracy
decydują jakieś inne schorzenia niż upośledzenie funkcji prawej kończyny górnej
spowodowane stanem chorobowym prawego barku z uszkodzeniem pierścienia
rotatorów, to niedopuszczalne w świetle art. 365 § 1 k.p.c. jest wykluczenie związku
tej niezdolności z wypadkiem przy pracy, co ma bezpośrednie znaczenie dla prawa
do dochodzonego w niniejszej sprawie świadczenia. Wypadkowa renta z tytułu
niezdolności do pracy przysługuje bowiem temu ubezpieczonemu, który stał się
niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy (art. 6 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia
30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy
i chorób zawodowych).
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c. i
art. 39821
w związku z art. 108 § 2 k.p.c.).
8