Pełny tekst orzeczenia

190/5/B/2008

POSTANOWIENIE
z dnia 3 września 2008 r.
Sygn. akt Ts 59/06

Trybunał Konstytucyjny w składzie:




Ewa Łętowska – przewodnicząca


Stanisław Biernat – sprawozdawca


Zbigniew Cieślak,


po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 października 2006 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Henryka Szlajfera,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 17 marca 2006 r. Henryk Szlajfer, zwany dalej skarżącym, wniósł o stwierdzenie niezgodności art. 18a ust. 3 in fine ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne (Dz. U. z 1999 r. Nr 42, poz. 428, ze zm.; zwanej dalej ustawą lustracyjną) z art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 45 ust. 1, art. 47 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Skarżący zarzucił w skardze konstytucyjnej, że zaskarżony przepis art. 18a ust. 3 ustawy lustracyjnej przekracza zakres dopuszczalnego ograniczenia prawa do sądu oraz dochodzenia na drodze sądowej naruszonych praw. Przepis ten narusza także kryterium zupełności zróżnicowania osób, które w świetle art. 3 ustawy mają prawo do zainicjowania postępowania lustracyjnego, a w ten sposób narusza zasadę równości wobec prawa. Ponadto, zawężająca wykładnia zaskarżonego przepisu pozbawia go prawa do ochrony prawnej dobrego imienia i tym samym narusza art. 47 Konstytucji oraz – zamykając drogę do dochodzenia naruszonych praw – narusza art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Postanowieniem z 16 października 2006 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Zasadniczym powodem takiego rozstrzygnięcia była oczywista bezzasadność zarzutów. Istota zarzutów skarżącego związana była z twierdzeniem, że art. 18a ust. 3 ustawy lustracyjnej zamyka skarżącemu możliwość zainicjowania postępowania lustracyjnego. Trybunał podkreślił jednak, że zakres osób poddanych lustracji określa przepis art. 3 ustawy, nie zaś zaskarżony art. 18a ust. 3 ustawy, który przewiduje jedynie możliwość wszczęcia postępowania „w szczególnie uzasadnionych wypadkach”. Zgodnie z zaskarżonym przepisem sąd wszczyna postępowanie z urzędu w wypadkach złożenia oświadczenia przez osobę wymienioną w art. 8, a także w innych szczególnie uzasadnionych wypadkach. Przywołany przepis art. 8 ustawy odwołuje się do pojęcia osoby pełniącej funkcje publiczne oraz wymienia osoby zobowiązane do złożenia oświadczenia lustracyjnego. Definicję ustawową osób pełniących funkcje publiczne zawierają tymczasem przepisy art. 3 ustawy lustracyjnej. Wśród podmiotów wskazanych w tym przepisach nie mieszczą się osoby pełniące funkcję ambasadora. Trybunał podkreślił, że – jak jednoznacznie wynika z tytułu ustawy z 11 kwietnia 1997 r. „o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne” – zakres ustawy obejmuje jedynie osoby pełniące funkcje publiczne. Oczywiste jest więc, że wskazany przez skarżącego przepis art. 18a ust. 3 ustawy, określając upoważnienie dla sądu do wszczęcia postępowania lustracyjnego z urzędu, odnosić się musi do zakresu podmiotowego określonego w ustawie. Określona w tym przepisie możliwość wszczęcia z urzędu postępowania także „w innych szczególnie uzasadnionych wypadkach” ma charakter ogólnej klauzuli, umożliwiającej rozszerzenie postępowania na inne szczególne przypadki, których rozpoznanie jest zgodne z założeniami ustawy lustracyjnej, zaś decyzja o tym, kiedy możemy mieć do czynienia z owymi szczególnymi przypadkami, należy do sądu orzekającego w konkretnej sprawie. Przepis art. 18 ust. 3 ustawy nie zamyka zatem w sposób oczywisty drogi sądowej, określa jedynie zakres wszczynania postępowania lustracyjnego z urzędu wobec wszystkich osób objętych zakresem ustawy. Prowadzi to do jednoznacznego ustalenia, że w istocie to przepisy art. 3 ustawy zawierają rozstrzygające wskazanie zakresu osób podlegających postępowaniu lustracyjnemu. Tym samym stwierdzić należy, że zarzuty skarżącego, iż przepis art. 18 ust. 3 ustawy lustracyjnej jest niezgodny z wskazanymi wzorcami konstytucyjnymi w zakresie, w jakim wyłącza prawo do postępowania lustracyjnego dla osób niepełniących funkcji publicznych, są oczywiście bezzasadne.
Zażalenie na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu wniósł pełnomocnik skarżącego. Podniósł w nim, że zasadnicze zarzuty skarżącego dotyczą nie samego brzmienia przepisu art. 18a ust. 3 in fine ustawy lustracyjnej, lecz jego wykładni zawartej w uchwale Sądu Najwyższego z 17 listopada 2005 r. (sygn. akt I KZP 42/05). Ponadto, skarżący wskazał, że stosownie do treści art. 3 ust. 1 ustawy lustracyjnej, osoba pełniąca funkcję ambasadora spełnia kryteria uznania jej za osobę pełniącą funkcje publiczne i tym samym ma prawo żądać od właściwych organów państwa możliwości przywrócenia jej dobrego imienia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś zarzuty podniesione w zażaleniu nie podważają ustaleń dokonanych w tym postanowieniu i w ocenie Trybunału nie zasługują na uwzględnienie.
Na wstępie, odwołując się do treści skargi konstytucyjnej, przypomnieć należy, że zarzuty skarżącego, odwołujące się do treści art. 18a ust. 3 ustawy lustracyjnej, dotyczą niedopuszczalnego, jego zdaniem, pominięcia pewnej kategorii osób z zakresu podmiotów uprawnionych do żądania wszczęcia postępowania lustracyjnego. Ponadto, według skarżącego, sytuacja ta wynika z przyjęcia przez Sąd Najwyższy określonej wykładni zaskarżonego przepisu. Tymczasem uchwała Sądu Najwyższego, do której odwołuje się skarżący, dotyczyła odpowiedzi na pytanie zadane przez Sąd Apelacyjny w Warszawie, czy na podstawie art. 18a ust. 3 ustawy lustracyjnej jest dopuszczalne wszczęcie postępowania lustracyjnego wobec osoby niepełniącej, aktualnie i w przeszłości, funkcji publicznej w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 2 ustawy. Odpowiadając na tak sformułowane pytanie, Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi negatywnej, uznając, że nie jest dopuszczalne wszczęcie postępowania lustracyjnego wobec osoby, która nie pełni ani nie pełniła w przeszłości funkcji publicznej w rozumieniu art. 3 ustawy. Ustalenie to ma istotne znaczenie dla oceny zarzutów skarżącego, wskazuje bowiem jednoznacznie na zasadność ustalenia dokonanego przez Trybunał w zaskarżonym postanowieniu, że w istocie zarzuty skarżącego skierowane są przeciwko treści art. 3 ustawy lustracyjnej. Podstawą bowiem ostatecznego orzeczenia zapadłego w sprawie skarżącego było, dokonane już na wstępie uznanie, że nie pełnił on ani nie pełni funkcji publicznej w rozumieniu art. 3 ustawy. Okoliczność ta przesądza jednocześnie o niedopuszczalności nadania biegu skardze konstytucyjnej.
Zdaniem skarżącego podstawą naruszenia jego praw była określona wykładnia przepisu art. 18a ust. 3 ustawy lustracyjnej, dokonana przez Sąd Najwyższy. Sprowadza się ona tymczasem w istocie do uznania, że zaskarżony przepis nie stanowi ogólnej podstawy wszczęcia postępowania wobec osób, które nie mogą być w świetle art. 3 ustawy uznane za osoby pełniące funkcje publiczne (por. str. 5 uzasadnienia uchwały SN z 17 listopada 2005 r.). Tym samym, Sąd Najwyższy potwierdza w uchwale, że przepisów ustawy nie stosuje się do osób, które nie mieszczą się w podmiotowym zakresie ustawy.
Przypomnieć w tym miejscu wypada, że w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego istnieje utrwalone stanowisko, że skoro stałość, powtarzalność i powszechność praktyki sądowej nadaje przepisowi w sposób stały i powszechny pewien sens, to tak odczytany przepis może się stać przedmiotem kontroli konstytucyjności. Stałość i powszechność praktyki, wynikającej z odczytywania przepisów w sposób niekonstytucyjny, powoduje bowiem nadanie samym przepisom trwałego, niekonstytucyjnego znaczenia. Nawet jednak przyjęcie istnienia utrwalonej praktyki w zakresie nadania konkretnemu przepisowi określonego brzmienia nie mogłoby zmienić rozstrzygnięcia Trybunału w niniejszej sprawie, ze względu na oczywistą bezzasadność zarzutów skarżącego związanych z tą domniemaną wykładnią. Za bezzasadne należy bowiem uznać zarzuty zmierzające do wykazania niekonstytucyjności wykładni przyjętej przez Sąd Najwyższy w przytoczonej uchwale z 17 listopada 2005 r., która sprowadza się do uznania, że ustawy nie stosuje się do osób, do których nie jest ona adresowana (tj. znajdujących się poza zakresem podmiotowym). Uznanie, że przepisy aktu prawnego stosowane być mogą jedynie do podmiotów wskazanych w tej ustawie lub innym akcie prawnym, należy do podstawowych reguł wykładni prawa.
Należy ponadto wskazać, że w obowiązującym obecnie stanie prawnym oraz w świetle wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 11 maja 2007 r. (K 2/07, OTK ZU nr 5/A/2007, poz. 48), skarżącemu przysługuje skuteczny środek ochrony wskazanych w skardze konstytucyjnej praw i wolności.
Zgodnie z art. 20 ust. 5 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. Nr 218, poz. 1592), w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 14 lutego 2007 r. o zmianie ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów i ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. Nr 25, poz. 162), wniosek o wszczęcie postępowania może złożyć do sądu również osoba, która przed dniem wejścia w życie ustawy pełniła funkcję publiczną, o której mowa w art. 4, a która została publicznie pomówiona o fakt pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. i złożyła oświadczenie lustracyjne. Zgodnie zaś z art. 4 pkt 11 powołanej powyżej ustawy osobami pełniącymi funkcje publiczne w rozumieniu ustawy są osoby wchodzące w skład służby zagranicznej w rozumieniu ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o służbie zagranicznej (Dz. U. Nr 128, poz. 1403, ze zm.). Zakres podmiotowy w nowej ustawie jest zatem szerszy niż w poprzednio obowiązującej regulacji prawnej i obejmuje także osobę skarżącego.
Na niezbędność zapewnienia możliwości osobie pomówionej o fakt pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi, wszczęcia postępowania wskazał Trybunał Konstytucyjny w powołanym wyżej wyroku w sprawie K 2/07. Trybunał podkreślił, że czynnikiem dyskryminującym w rozumieniu art. 32 ust. 2 Konstytucji jest pozbawienie osoby pomówionej o pracę lub służbę w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracę z nimi możliwości poddania się lustracji. „Artykuł 20 ust. 5 ustawy o ujawnianiu informacji tak stanowi wobec osób, które nie pełniły funkcji publicznej wymienionej w art. 4 ustawy. O ile można było doszukiwać się ratio legis takiego unormowania na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy lustracyjnej (wąski krąg osób lustrowanych; ograniczone możliwości jedynego sądu lustracyjnego), to obecnie, przy rozszerzonym katalogu osób lustrowanych, a przede wszystkim w związku z przekazaniem tego typu spraw sądom okręgowym, cel tego rozwiązania jest niezrozumiały. Osoby wykluczone tym przepisem musiałyby dochodzić swoich praw na drodze cywilnej lub karnej na ogólnych zasadach (najczęściej art. 212 k.k.) w sytuacji, kiedy w systemie prawa jest procedura szczególna, lepiej dostosowana do kategorii spraw lustracyjnych. Tego rodzaju ograniczenie należy uznać za arbitralnie dyskryminujące; niezrozumiałe jest bowiem wyłączenie z całej grupy osób pomówionych tych tylko, które nie pełniły funkcji publicznej przed wejściem w życie ustawy. Jest to rozwiązanie nieproporcjonalnie (art. 31 ust. 3 Konstytucji) ograniczające pokrzywdzonego w możliwości dochodzenia ochrony jego naruszonych praw, co stanowi także uchybienie art. 6 Konwencji”.
W świetle powyższych ustaleń oraz wyroku Trybunału Konstytucyjnego K 2/07 stwierdzić należy, że skarżącemu przysługuje obecnie skuteczny środek prawny, za pomocą którego może dochodzić ochrony konstytucyjnych praw i wolności wskazanych w skardze konstytucyjnej.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.