Pełny tekst orzeczenia

79/1/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 5 czerwca 2012 r.
Sygn. akt Ts 257/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Zbigniew Cieślak,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Mariana D. w sprawie zgodności:
1) art. 394 § 1 oraz art. 3989 § 2 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 2, art. 45 ust. 1, art. 78 zdanie pierwsze oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 4241a § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 30 sierpnia 2011 r. (data nadania) Marian D. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 394 § 1 oraz art. 3989 § 2 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 32 ust. 2, art. 45 ust. 1, art. 78 zdanie pierwsze oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim od wydanego na posiedzeniu niejawnym (art. 3989 § 2 zdanie pierwsze k.p.c.) w składzie jednego sędziego (art. 39810 zdanie drugie k.p.c.) orzeczenia Sądu Najwyższego o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania nie przysługuje środek odwoławczy. Ponadto, domaga się zbadania zgodności art. 4241a § 1 z art. 2, art. 32 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim od wspomnianego rozstrzygnięcia nie przysługuje skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, a niemożliwe jest – z powodu braku szkody – stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem w ramach postępowania o odszkodowanie w trybie art. 4241b k.p.c.
Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującym stanem faktycznym. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 20 maja 2011 r. (sygn. akt II CSK 661/10) odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej złożonej przez skarżącego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – Wydział I Cywilny z 7 lipca 2010 r. (sygn. akt I ACa 495/10). Zdaniem Sądu Najwyższego złożona skarga kasacyjna nie spełniała przesłanki, na której została oparta, a określonej w art. 3989 § 1 pkt 4 k.p.c. (oczywista zasadność skargi kasacyjnej).
Skarżący twierdzi, że wynikająca z art. 394 § 1 oraz art. 3989 § 2 zdanie pierwsze k.p.c. norma prawna, zgodnie z którą nie jest możliwa weryfikacja poprawności (zgodności z prawem) orzeczenia Sądu Najwyższego wydanego na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego, narusza przysługujące skarżącemu: prawo do sądu, prawo do zaskarżenia orzeczenia wydanego w pierwszej instancji oraz prawo do żądania ukształtowania postępowania sądowego jako co najmniej dwuinstancyjnego (art. 45 ust. 1, art. 78 zdanie pierwsze oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji). Norma taka jest nadto – w przekonaniu skarżącego – sprzeczna z zakazem dyskryminacji (art. 32 ust. 2 Konstytucji) oraz zasadą sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji). Powołując się na wyrok TK z 30 maja 2007 r. (SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53), skarżący zauważa, że skoro ustawodawca zdecydował się na przyznanie prawa do skargi kasacyjnej, to postępowanie ze skargi powinno odpowiadać standardom rzetelnego procesu; jednak – zdaniem skarżącego – postępowanie to ich nie spełnia. W jego ocenie nie jest też uzasadnione różnicowanie sytuacji osoby, której skargę kasacyjną odrzucono, i osoby, której odmówiono przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania. Nie ma bowiem podstaw, by zażalenie przysługiwało tylko od postanowienia o odrzuceniu skargi kasacyjnej (art. 3941 § 1 pkt 1 k.p.c.). Co więcej, skarżący zaznacza, że wzorcowym postępowaniem wstępnym jest postępowanie dotyczące skargi konstytucyjnej ujęte w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), które przewiduje możliwość kontroli postanowień wydanych w ramach wstępnej kontroli skargi przez jednego sędziego Trybunału Konstytucyjnego na posiedzeniu niejawnym.
Skarżący podkreśla, że wyłączone spod kontroli sądowej – z uwagi na brzmienie art. 4241a § 1 i art. 4241b k.p.c. – są te przypadki, w których wydanie orzeczenia niezgodnego z prawem nie wyrządziło bezpośrednio szkody. Tym samym – w opinii skarżącego – w sposób niedopuszczalny preferowane są tylko majątkowe aspekty ochrony prawnej, co narusza przysługujące skarżącemu prawo do sądu (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 w zw. z art. 32 ust. 2 Konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być tylko ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. To znaczy, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia (zob. m.in. postanowienie TK z 9 września 2010 r., Ts 187/08, OTK ZU nr 6/B/2010, poz. 420 oraz ostatnio wyrok TK z 11 maja 2011 r., SK 11/09, OTK ZU nr 4/A/2011, poz. 32).
Trybunał zwraca uwagę, że art. 394 § 1 k.p.c., podobnie jak przywołany w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej art. 3941 § 1 pkt 1 k.p.c., nie dotyczy orzeczeń Sądu Najwyższego. Przepis ten wskazuje jedynie sytuacje, w których na postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie oraz na postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego, które zostały w nim enumeratywnie wymienione, przysługuje zażalenie do sądu drugiej instancji. Tym samym ustawodawca jednoznacznie rozstrzygnął – co pomija skarżący, że od orzeczeń Sądu Najwyższego nie przysługuje żaden środek zaskarżenia (zob. też postanowienia Sądu Najwyższego z 21 września 2010 r., sygn. akt III PO 4/10, LEX nr 667492, 22 listopada 2010 r., sygn. akt III SO 3/10 LEX nr 694239 oraz 9 marca 2011 r., sygn. akt III SO 1/11, LEX nr 818607).
W świetle powyższych ustaleń Trybunał stwierdza, że art. 394 § 1 k.p.c., którego kontroli domaga się skarżący, nie stanowił podstawy wydanego postanowienie Sądu Najwyższego z 20 maja 2011 r., z którym skarżący wiąże naruszenie swoich konstytucyjnych praw podmiotowych. Okoliczność ta jest – zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – samodzielną podstawą odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
Ponadto, to przepis art. 4241 k.p.c., a nie – jak twierdzi skarżący – art. 4241a § 1 i art. 4241b k.p.c., uzależnia dochodzenie stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia od wystąpienia szkody. Zgodnie z art. 4241a § 1 k.p.c. od wyroków sądu drugiej instancji, od których wniesiono skargę kasacyjną, oraz od orzeczeń Sądu Najwyższego skarga nie przysługuje. W myśl art. 4241b k.p.c., w wypadku prawomocnych orzeczeń, od których skarga nie przysługuje, odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem można domagać się bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności z prawem orzeczenia w postępowaniu ze skargi, chyba że strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych. Stwierdzenie niezgodności normy prawnej wywodzonej przez skarżącego z przywołanych przepisów nie mogłoby więc wywołać pożądanego przez niego skutku w postaci umożliwienia stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w sytuacji, gdy przez jego wydanie nie wyrządzono szkody. Podniesiony w skardze zarzut jest więc – w ocenie Trybunału – oczywiście bezzasadny (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).
Z kolei kwestionowany art. 3989 § 2 zdanie pierwsze k.p.c., według którego o przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania Sąd Najwyższy orzeka na posiedzeniu niejawnym, nie dotyczy w ogóle zaskarżalności orzeczeń Sądu Najwyższego. Przepis ten określa jedynie tryb orzekania Sądu Najwyższego. Argumenty skarżącego zmierzające do wykazania niekonstytucyjności tego przepisu w zakresie, w jakim od orzeczenia Sądu Najwyższego o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, wydanego na posiedzeniu niejawnym nie przysługuje środek odwoławczy, są zatem także – zdaniem Trybunału – oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.