Pełny tekst orzeczenia

377/4/B/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 24 maja 2012 r.
Sygn. akt Ts 261/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Wojciech Hermeliński,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej ROLNIK Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Barłożnie w sprawie zgodności:
art. 130 § 1 i 2 w związku z art. 168 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 2 września 2011 r. (data nadania) ROLNIK Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Barłożnie (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność art. 130 § 1 i 2 w związku z art. 168 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującą sprawą. 28 czerwca 2010 r. skarżąca wniosła przeciwko Grupie ANIMPOL Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Spółka komandytowa w Gorzowie Wielkopolskim pozew o zapłatę wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych w postaci opłaty sądowej od pozwu. Postanowieniem Sądu Okręgowego w Szczecinie – VIII Wydział Gospodarczy z 22 października 2010 r. (sygn. akt VIII GC 256/10) referendarz sądowy oddalił powyższy wniosek. Na orzeczenie to skarżąca złożyła skargę. Sąd Okręgowy w Szczecinie – VIII Wydział Gospodarczy postanowieniem z 25 listopada 2010 r. utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie. W okresie od 2 do 17 grudnia 2010 r. jedyny członek zarządu skarżącej doznał nagłego pogorszenia stanu zdrowia, w wyniku czego nie był zdolny do dokonywania czynności w imieniu spółki. 20 grudnia 2010 r. skarżąca złożyła wniosek do Sądu Okręgowego w Szczecinie o przywrócenie terminu do uiszczenia opłaty sądowej od wniesionego pozwu oraz uiściła opłatę. Zarządzeniem z 28 grudnia 2010 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie zwrócił pozew z powodu braku formalnego – nieuiszczenia w terminie opłaty sądowej. Skarżąca wniosła zażalenie na zarządzenie o zwrocie pozwu. Zarządzeniem z 18 lutego 2011 r. uchylono zarządzenie z 28 grudnia 2010 r. Postanowieniem z 18 kwietnia 2011 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie – VIII Wydział Gospodarczy odrzucił wniosek skarżącej o przywrócenie terminu oraz zarządzeniem z 18 kwietnia 2011 r. przewodniczący w Sądzie Okręgowym w Szczecinie zarządził zwrot pozwu (oba doręczono 26 kwietnia 2011 r.). Postanowieniem z 27 maja 2011 r. Sąd Apelacyjny w Szczecinie – I Wydział Cywilny (sygn. akt I ACz 370/11; doręczone 3 czerwca 2011 r.) oddalił zażalenie skarżącej na zarządzenie z 18 kwietnia 2011 r.
W skardze konstytucyjnej zarzucono, że wskazane w petitum przepisy k.p.c. naruszają zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) oraz prawo do sądu, wprowadzając nieuzasadnione konstytucyjnie ograniczenia (art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji). W opinii skarżącej do naruszenia postanowień ustawy zasadniczej doszło w wyniku zastosowania przez sąd „błędnej i zawężonej” wykładni art. 130 § 1 i 2 w związku z art. 168 k.p.c. Uznanie przez Sąd Okręgowy w Szczecinie, a następnie przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie, że uiszczenie opłaty sądowej nie stanowi czynności procesowej, spowodowało, iż w świetle art. 168 k.p.c. skarżącej nie przysługiwała możliwość złożenia wniosku o przywrócenie terminu do dokonania opłaty sądowej od pozwu, co skutkowało zwrotem pozwu obciążonego brakiem formalnym w postaci nieuiszczenia tej opłaty i – tym samym – pozbawieniem skarżącej prawa do merytorycznego rozpoznania sprawy.
Skarżąca podkreśliła, że złożony przez nią wniosek spełniał przesłanki przywrócenia terminu do dokonania czynności procesowej. Do uchybienia terminowi wniesienia opłaty od pozwu doszło bowiem bez jej winy „z przyczyn od niej niezależnych i trudnych do przewidzenia”, a konsekwencją zwrotu pozwu było przedawnienie roszczeń, co oznacza, że skarżąca poniosła ujemne skutki procesowe. Zatem jedynie „problem interpretacji przepisów” stanowił przyczynę odrzucenia wniosku o przywrócenie terminu do uiszczenia opłaty sądowej od pozwu w postanowieniu Sądu Okręgowego w Szczecinie. Na marginesie skarżąca w uzasadnieniu skargi zaznaczyła również, że wskazane przepisy k.p.c. naruszają art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 3 listopada 2011 r. skarżąca została wezwana do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej, w szczególności przez wskazanie praw lub wolności naruszonych, zdaniem skarżącej, przez art. 130 § 1 i 2 w związku z art. 168 § 1 i 2 k.p.c. oraz dokładne określenie sposobu tego naruszenia, a także doręczenie odpisów orzeczeń wydanych w sprawie skarżącej wraz z ich uzasadnieniami.
W piśmie z 17 listopada 2011 r. (data nadania) skarżąca wskazała, że zakwestionowane przepisy k.p.c. naruszają zasadę sprawiedliwego procesu, prawo do sprawiedliwego procesu oraz prawo dostępu do sądu wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim wyłączają możliwość przywrócenia terminu do wniesienia opłaty od pozwu w sytuacji, gdy uchybienie nastąpiło bez winy strony i pociąga za sobą negatywne skutki procesowe. Ponadto skarżąca zauważyła, że w sprawie, w związku z którą sformułowano skargę konstytucyjną już sama wysokość opłaty sądowej od pozwu stanowiła ograniczenie prawa dostępu do sądu. W opinii skarżącej art. 130 § 1 i 2 w związku z art. 168 § 1 i 2 k.p.c. narusza zasadę równości i wynikający z niej zakaz stosowania dyskryminacji (art. 32 Konstytucji – w piśmie błędnie wskazany jako art. 33). Zakwestionowana regulacja prowadzi bowiem do niekonstytucyjnego rozróżnienia czynności, do dokonania których stronie przysługuje prawo do przywrócenia terminu, oraz innych czynności, jak uiszczenie opłaty od pozwu, które „rzekomo” nie stanowią czynności procesowych, choć są w sposób nierozerwalny związane z procesem. Przedstawione rozróżnienie, zdaniem skarżącej, dyskryminuje osoby, których pismo procesowe obarczone zostało brakiem formalnym polegającym na nieuiszczeniu w terminie opłaty sądowej w stosunku do osób, które nie usunęły innych braków formalnych i mają możliwość przywrócenia terminu do dokonania tych czynności. Skarżąca doprecyzowała także, że unormowania k.p.c. wskazane w petitum skargi konstytucyjnej naruszają wyrażone w art. 2 Konstytucji: zasadę sprawiedliwości społecznej i praworządności oraz zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasadę prawidłowej legislacji, w tym dostatecznej określoności prawa. W piśmie nie podtrzymano natomiast zarzutu naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna służy eliminacji z systemu obowiązującego prawa przepisów ustaw lub innych aktów normatywnych, które stanowiły podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, naruszającego wolności lub prawa albo obowiązki skarżącego określone w Konstytucji. W świetle tego przepisu nie ulega wątpliwości, że jedynym dopuszczalnym przedmiotem skargi konstytucyjnej mogą być unormowania wykazujące szczególną kwalifikację. Po pierwsze, muszą być one podstawą prawną orzeczenia, z wydaniem którego skarżący wiąże zarzut naruszenia przysługujących mu praw podmiotowych, znajdujących swoje źródło w unormowaniach konstytucyjnych. Po drugie, to w normatywnej treści kwestionowanych przepisów tkwić musi przyczyna wskazywanych przez skarżącego naruszeń, tym samym przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego powinna pozostawać kwestia ich zgodności z uregulowaniami konstytucyjnymi, które wyrażają podmiotowe prawa skarżącego. Weryfikacja spełnienia obowiązków formalnych następuje w ramach wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej. Wstępna kontrola przesądza, czy skarga nie wykazuje braków formalnych oraz czy sformułowane w niej zarzuty nie są oczywiście bezzasadne.
W niniejszej sprawie Trybunał Konstytucyjny uznaje, że badana skarga konstytucyjna nie spełnia przesłanek formalnych, co stanowi podstawę odmowy nadania jej dalszego biegu. Argumentacja zawarta w skardze konstytucyjnej oraz piśmie będącym odpowiedzią na zarządzenie sędziego TK wzywające do usunięcia braków formalnych skargi wskazuje bowiem jednoznacznie, że skierowana została ona na akt stosowania, a nie stanowienia prawa.
W myśl art. 130 § 1 k.p.c., jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych lub jeżeli od pisma nie uiszczono należnej opłaty, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia, uzupełnienia lub opłacenia go w terminie tygodniowym. Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie właściwym. Po bezskutecznym upływie terminu – zgodnie z § 2 art. 130 k.p.c. – przewodniczący zwraca pismo stronie. Pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu.
Zgodnie natomiast z art. 168 k.p.c jeżeli strona nie dokonała w terminie czynności procesowej bez swojej winy, sąd na jej wniosek postanowi przywrócenie terminu (§ 1). § 2. Przywrócenie nie jest dopuszczalne, jeżeli uchybienie terminu nie pociąga za sobą ujemnych dla strony skutków procesowych.
Sąd Okręgowy w Szczecinie w postanowieniu z 18 kwietnia 2011 r. odrzucił wniosek skarżącej na podstawie art. 171 k.p.c. jako niedopuszczalny z mocy ustawy, wskazując, że opłata od pozwu nie stanowi odrębnej czynności procesowej, co powoduje, że w świetle art. 168 k.p.c. nie można zatem przywrócić terminu do jej uiszczenia. W konsekwencji tego postanowienia Sąd Okręgowy w Szczecinie zarządzeniem z 18 kwietnia 2011 r. na podstawie art. 130 § 1 i 2 k.p.c. w związku z art. 112 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) zwrócił pozew ze względu na nieuiszczenie w terminie tygodniowym opłaty sądowej. Stanowisko sądu I instancji podzielił sąd II instancji w postanowieniu z 27 maja 2011 r. Skarżąca konsekwentnie podnosi, że sądy dokonały błędnej i zawężającej wykładni pojęcia czynność procesowa, co skutkowało odrzuceniem jej wniosku jako niedopuszczalnego, a następnie zwrotem pozwu. W świetle tego zarzutu Trybunał uznaje, że kwestia niekonstytucyjności w rozpoznawanej skardze związana jest ze sferą stosowania prawa, a nie jego stanowienia. Stan niekonstytucyjności wskazywany przez skarżącą wynika bowiem nie z samej treści zaskarżonych przepisów, ale stanowi wynik procesu wykładni – w badanej sprawie pojęcia czynności procesowej. Trybunał w swoim orzecznictwie wielokrotnie podkreślał, że art. 79 ust. 1 Konstytucji jednoznacznie wskazuje, iż przedmiotem kontroli w trybie skargi konstytucyjnej nie mogą być akty stosowania prawa, a więc prawomocne orzeczenia lub ostateczne decyzje zapadłe w indywidualnych sprawach, lecz wyłącznie akty normatywne, na podstawie których rozstrzygnięcia te zostały wydane. Trybunał Konstytucyjny nie jest bowiem kolejnym w toku instancji organem legitymowanym do badania prawidłowości wydanego rozstrzygnięcia, jako że nie posiada kompetencji do kontroli prawidłowości ustaleń sądu, sposobu zastosowania, czy też niezastosowania obowiązujących przepisów, tylko do orzekania w sprawie zgodności z Konstytucją przepisów prawa w celu wyeliminowania z systemu prawnego przepisów z nią niezgodnych (np. postanowienia z: 26 lutego 1999 r., Ts 156/98, OTK ZU nr 5/1999, poz. 105; 29 listopada 1999 r., Ts 46/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 193; 11 października 1999 r., Ts 113/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 24; 29 grudnia 1999 r., Ts 137/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 37; 21 czerwca 2000 r., Ts 33/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 222; 26 października 2009 r., Ts 134/08, OTK ZU nr 6/B/2009, poz. 453). Wyjątek od tej zasady stanowić może sytuacja, w której zarzuty niekonstytucyjności przedstawione w skardze odnoszą się do utrwalonej linii orzeczniczej. Zgodnie bowiem ze stanowiskiem Trybunału „jeżeli jednolita i konsekwentna praktyka stosowania prawa w sposób bezsporny ustaliła wykładnię danego przepisu, a jednocześnie przyjęta interpretacja nie jest kwestionowana przez przedstawicieli doktryny, to przedmiotem kontroli konstytucyjności jest norma prawna dekodowana z danego przepisu zgodnie z ustaloną praktyką” (postanowienie z 4 grudnia 2000 r., SK 10/99, OTK ZU nr 8/2000, poz. 300; podobnie postanowienie z 24 maja 2005 r., SK 50/04, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 56 oraz wyrok z 3 października 2000 r., K 33/99, OTK ZU nr 6/2000, poz. 188). W niniejszej sprawie natomiast, na co wskazuje także sama skarżąca, w orzecznictwie zarówno sądów powszechnych, jak i Sądu Najwyższego występują rozbieżności dotyczące charakteru uiszczenia opłaty sądowej i uznania jej za czynność procesową w rozumieniu art. 168 k.p.c. W orzecznictwie Sądu Najwyższego doszło bowiem do ukształtowania się w tym przedmiocie dwóch różnych stanowisk. Zgodnie z pierwszym z nich stronie przysługuje wniosek o przywrócenie terminu do dokonania opłaty sądowej. Sąd Najwyższy, badając kwestię obowiązku uiszczenia opłaty sądowej od środka odwoławczego, wskazał, że skoro obowiązek ten został uregulowany w odrębnych przepisach, należy uznać go za czynność procesową odrębną od czynności wniesienia środka odwoławczego, a zatem stronie, która wniosła w terminie środek odwoławczy, a uchybiła terminowi do uiszczenia opłaty, służy w myśl art. 168 § 1 k.p.c., wniosek o przywrócenie terminu do dokonania tej czynności procesowej, której uchybiła, a więc o przywrócenie terminu do uiszczenia opłaty (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 17 lipca 1979 r., sygn. akt IV CR 232/79, OSNC z 1980 r., nr 1, poz. 16). Pogląd przeciwny, który wydaje się przeważać w orzecznictwie, wskazuje natomiast, że przewidziana w art. 168 § 1 k.p.c. możliwość przywrócenia terminu do dokonania czynności procesowej, który został przekroczony, dotyczy czynności procesowej, a nie jej elementów składowych, kreujących ją lub tworzących jej formę. Zgodnie z tym stanowiskiem nie istnieje zatem możliwość przywrócenia terminu do usunięcia braku w postaci m.in. nieuiszczenia opłaty sądowej (por. orzeczenia SN z: 6 listopada 1950 r., sygn. akt ŁC 549/50, OSN z 1951 r., nr 1, poz. 30; 12 lipca 1957 r., sygn. akt I CZ 131/57, OSPiKA z 1958 r., nr 4, poz. 103; 2 września 1981 r., sygn. akt II CZ 107/81, niepubl.; 7 czerwca 2002 r., sygn. akt IV CZ 92/02, niepubl.; 27 stycznia 2005 r., sygn. akt II UZ 48/04, niepubl.; 22 lutego 2006 r., sygn. akt III CZ 4/06, niepubl.; 4 stycznia 2008 r., sygn. akt III CZ 119/07, OSNC-ZD z 2008 r., nr D, poz. 98; 9 lipca 2008 r., sygn. akt V CZ 44/08, OSNC-ZD z 2009 r., nr 2, poz. 55).
Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że rozpoznawana skarga, upatrując niekonstytucyjność w procesie stosowania prawa i dokonanej w sprawie skarżącej wykładni pojęcia czynność procesowa – nie spełnia zatem wymogów formalnych, co przesądza o konieczności odmowy nadania jej dalszego biegu na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji.
Trybunał zwraca również uwagę, że zawarte w skardze konstytucyjnej zarzuty oraz argumentacja na ich uzasadnienie dotyczą kwestii przywrócenia terminu do uiszczenia opłaty sądowej od pozwu, a to oznacza, że przedmiotem skargi powinien zostać uczyniony art. 168 k.p.c., a nie – jak określono w petitum skargi – art. 130 § 1 i 2 w związku z art. 168 k.p.c. Jedynie na marginesie Trybunał wskazuje, że art. 168 k.p.c. stanowił podstawę postanowienia Sądu Okręgowego w Szczecinie – VIII Wydział Gospodarczy z 18 kwietnia 2011 r. (sygn. akt VIII GC 256/10). Oznacza to zatem, że za ostateczne rozstrzygnięcie o prawach i wolnościach skarżącej, od daty doręczenia którego biegł określony w art. 46 ust. 1 ustawy o TK termin do wniesienia skargi, należy uznać powyższe orzeczenie sądu okręgowego. W świetle tych ustaleń Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że rozpoznawana skarga nie spełnia wymogów art. 79 ust. 1 Konstytucji w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 oraz art. 46 ust. 1 ustawy o TK, co przesądza o konieczności odmowy nadania jej dalszego biegu.
Ponadto, Trybunał Konstytucyjny wskazuje, iż skarżąca nie wypełniła prawidłowo zarządzenia sędziego TK z 3 listopada 2011 r. w kwestii doręczenia odpisów orzeczeń wydanych w sprawie. Do pisma z 17 listopada 2011 r. nie dołączono bowiem postanowienia Sądu Okręgowego w Szczecinie z 18 kwietnia 2011 r. (sygn. akt VIII GC 256/10) odrzucającego wniosek o przywrócenie terminu do uiszczenia opłaty sądowej od pozwu oraz doręczono jedynie fragmenty postanowienia Sądu Apelacyjnego z 27 maja 2011 r. (sygn. akt I Acz 370/11) o oddaleniu zażalenia na zarządzenie Przewodniczącego w Sądzie Okręgowym w Szczecinie z 18 kwietnia 2011 r. o zwrocie pozwu. Zgodnie z art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 2 ustawy o TK niedołączenie orzeczeń wydanych w sprawie stanowi samodzielną podstawę odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.