Pełny tekst orzeczenia

318/3/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 16 maja 2012 r.

Sygn. akt Ts 339/11



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Andrzej Rzepliński – przewodniczący

Teresa Liszcz – sprawozdawca

Marek Zubik,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 lutego 2012 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Roberta Z.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



1. W skardze konstytucyjnej Roberta Z. (dalej: skarżący), sporządzonej przez ustanowionego pełnomocnikiem z urzędu adwokata i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 7 grudnia 2011 r. (data nadania), zarzucono niezgodność art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266, ze zm.; dalej: ustawa lokatorska) z art. 2, art. 30, art. 32 oraz art. 75 ust. 1 Konstytucji.

W ocenie skarżącego zakwestionowana regulacja godzi w konstytucyjne zasady sprawiedliwości społecznej, ochrony godności ludzkiej, równości wobec prawa oraz przeciwdziałania bezdomności, ponieważ wyłącza ochronę przed tzw. eksmisją na bruk wobec osób, które – jak skarżący – mają status bezrobotnego i legitymują się orzeczeniem o niepełnosprawności.



2. Postanowieniem z 8 lutego 2012 r. Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) – odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia, spowodowaną niespełnieniem przez skarżącego dyspozycji art. 46 ust. 1 ustawy o TK.



2.1. Wedle art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, w terminie trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. W związku z podjętymi przez skarżącego działaniami, zmierzającymi do uzyskania pomocy prawnej z urzędu, istotnego znaczenia nabiera także unormowanie art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK, zgodnie z którym do czasu rozstrzygnięcia przez sąd wniosku w tym przedmiocie ulega zawieszeniu termin przewidziany w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.



2.2. Uwzględniając powyższe regulacje, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że skarga konstytucyjna została wniesiona z przekroczeniem ustawowego terminu. Trybunał z urzędu ustalił bowiem, że skarżący 30 czerwca 2011 r. otrzymał odpis wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej – II Wydział Cywilny Odwoławczy z 7 czerwca 2011 r. (sygn. akt II Ca 267/11), który wskazał jako ostateczne rozstrzygnięcie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 46 ust. 1 i art. 47 ust. 2 ustawy o TK, a jego wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej został złożony w Sądzie Rejonowym w Żywcu 26 sierpnia 2011 r. Sąd Rejonowy w Żywcu – I Wydział Cywilny, postanowieniem z 7 września 2011 r. (sygn. akt I Co 3261/11), ustanowił skarżącemu pełnomocnika z urzędu i polecił jego wyznaczenie Okręgowej Radzie Adwokackiej w Bielsku-Białej. Pismem z 16 września 2011 r. (znak: Urz.-365/2011) Wicedziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Bielsku-Białej wyznaczył adwokat Agnieszkę Kastelik-Smazę na pełnomocnika z urzędu skarżącego; pismo to zostało doręczone adwokatowi 19 września 2011 r. Oznacza to, że bieg trzymiesięcznego terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej uległ zawieszeniu w okresie od 26 sierpnia 2011 r. (data złożenia wniosku o ustanowienie adwokata z urzędu w celu sporządzenia skargi) do 19 września 2011 r. (data doręczenia adwokat Agnieszce Kastelik-Smazie pisma Wicedziekana Okręgowej Rady Adwokackiej w Bielsku-Białej o wyznaczeniu na pełnomocnika z urzędu – stosownie do postanowienia Sądu Rejonowego w Żywcu z 7 września 2011 r. o sygn. I Co 3261/11).



2.3. W związku z powyższym Trybunał stwierdził, że zgodnie z art. 20 ustawy o TK, w sprawach nieuregulowanych w ustawie o TK do postępowania przed Trybunałem stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. W braku odrębnej regulacji w ustawie o TK – obliczenie terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 oraz art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK, winno nastąpić w oparciu o unormowania zawarte w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), a w myśl odesłania z art. 165 § 1 k.p.c. – według przepisów prawa cywilnego. Zgodnie zaś z treścią art. 114 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.), jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za dni trzydzieści. Oznacza to, że w przypadku skarżącego, który wystąpił do sądu rejonowego z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej, co tym samym spowodowało zawieszenie biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej, termin ten wynosił dziewięćdziesiąt dni i liczony być winien od dnia doręczenia skarżącemu odpisu prawomocnego wyroku Sadu Okręgowego w Bielsku-Białej (tj. 30 czerwca 2011 r.), jednakże bez uwzględnienia okresu rozpoznawania przez sąd rejonowy wniosku skarżącego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu oraz doręczenia adwokat Agnieszce Kastelik-Smazie pisma o wyznaczeniu jej na pełnomocnika do sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej (tj. od 26 sierpnia 2011 r. do 19 września 2011 r.). Prawidłowe obliczenie terminu dziewięćdziesięciodniowego prowadziło więc do wniosku, że ostatnim dniem terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, był dzień 22 października 2011 r. Tymczasem skarga konstytucyjna została wniesiona 7 grudnia 2011 r. (dzień nadania skargi w urzędzie pocztowym), a więc czterdzieści sześć dni po upływie ustawowego terminu. Trybunał wskazał, że sformułowanie art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK rozumiane być powinno jako zawieszenie biegu terminu do wystąpienia ze skargą, nie zaś jego przerwanie (zob. np. postanowienie z 25 listopada 1998 r., Ts 92/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 46). Tym samym po zakończeniu okresu rozstrzygania przez sąd wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu termin ten nie biegnie od nowa, lecz rozpoczyna bieg tylko pozostała jego część.



2.4. Odpis powyższego postanowienia został doręczony pełnomocnikowi skarżącego 12 lipca 2011 r.



3. Pismem procesowym, sporządzonym przez pełnomocnika z urzędu i wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 27 lutego 2012 r. (data nadania), skarżący złożył zażalenie na wyżej wymienione postanowienie, wnosząc o jego uchylenie.

W zażaleniu zarzucono Trybunałowi, że „wydając zaskarżone postanowienie, błędnie ustalił stan faktyczny”, gdyż dzień 26 sierpnia 2011 r. „stanowi jedynie datę wpływu wniosku [o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej] do właściwego w tym zakresie sądu, tj. Sądu Rejonowego w Żywcu. W rzeczywistości wniosek [ten] (…) został złożony przez skarżącego w dniu 14 czerwca 2011 r. do Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej, który wydał wyrok w drugiej instancji. Skarżący nie był świadomy faktu, że wniosek ten powinien był złożyć w sądzie rejonowym właściwym ze względu na jego miejsce zamieszkania. (…) Do sądu właściwego wniosek wpłynął 26 sierpnia 2011 r. i ta data została przyjęta przez Trybunał Konstytucyjny jako początek biegu zawieszenia terminu do złożenia skargi konstytucyjnej”. W ocenie pełnomocnika skarżącego „zawieszenie terminu do złożenia skargi konstytucyjnej powinno liczyć się od dnia rzeczywistego złożenia przez skarżącego wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, nawet jeśli wniosek ten został, na skutek omyłki skarżącego, złożony do niewłaściwego sądu”, zaś „pełnomocnik z urzędu otrzymał właściwe pismo Okręgowej Rady Adwokackiej 19 września 2011 r. Tym samym termin do złożenia skargi konstytucyjnej rozpoczął bieg w dniu 20 września 2011 r. i upłynął w dniu 18 grudnia 2011 r.”.

Do zażalenia pełnomocnik dołączył kopię postanowienia Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej – I Wydział Cywilny z 2 sierpnia 2011 r. (sygn. akt I Co 48/11) w przedmiocie stwierdzenia swojej niewłaściwości rzeczowej i przekazania wniosku skarżącego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do Sądu Rejonowego w Żywcu jako właściwego w sprawie.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w związku z art. 36 ust. 6 i 7 w związku z art. 49 ustawy o TK). Na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada przede wszystkim, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.



2. Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie uznaje, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a argumenty podniesione w zażaleniu nie podważyły ustaleń przedstawionych w tym orzeczeniu i dlatego nie zasługują na uwzględnienie.



3. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo wystąpić ze skargą konstytucyjną, kwestionując w niej przepisy ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o prawach lub wolnościach albo obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Zasady korzystania z tego środka prawnego precyzuje ustawa o TK. Jak wynika z art. 46 ust. 1 tej ustawy, trzymiesięczny termin na wniesienie skargi konstytucyjnej jest nieprzywracalnym terminem prawa materialnego. W orzecznictwie Trybunału przyjmuje się, że „termin ten ogranicza w czasie możność dokonania czynności proceduralnej, niezbędnej (choć niewystarczającej) do wywołania skutku materialnoprawnego w postaci stwierdzenia niezgodności zaskarżonego przepisu z Konstytucją. Naruszenie tego terminu wyłącza możliwość merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej. Artykuł 48 ust. 2 ustawy o TK przewiduje ponadto, że w razie niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej, skarżący może zwrócić się do sądu rejonowego, właściwego dla jego miejsca zamieszkania, o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Do czasu rozstrzygnięcia przez sąd wniosku nie biegnie trzymiesięczny termin przewidziany w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Równocześnie należy podkreślić, że wystąpienie z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu powoduje jedynie zawieszenie terminu złożenia skargi konstytucyjnej” (postanowienie TK z 4 marca 2008 r., Ts 223/07, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 119).



3.1. Choć – jak wynika z uzasadnienia zażalenia oraz załączonej do niego kopii postanowienia Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z 2 sierpnia 2011 r. (sygn. akt I Co 48/11) – skarżący zwrócił się z wnioskiem o ustanowienie dla niego pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej 14 czerwca 2011 r. (czyli po wydaniu 7 czerwca 2011 r. wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej o sygn. II Ca 267/11, a przed otrzymaniem 30 czerwca 2011 r. odpisu tegoż orzeczenia), to w rozpatrywanej sprawie okoliczność ta ma skutek prawnie irrelewantny. Artykuł 200 § 3 k.p.c. nie ma bowiem tutaj – wbrew sugestiom poczynionym w uzasadnieniu zażalenia – zastosowania. Wprawdzie na podstawie art. 20 ustawy o TK w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie do postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, jednakże odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu oznacza, że niektóre z tych unormowań w ogóle nie znajdują zastosowania bądź z uwagi na odmienną regulację danego zagadnienia w ustawie o TK, bądź z powodu ich nieadekwatności (bezprzedmiotowości) w tym postępowaniu (zob.: postanowienie TK z 17 lipca 2003 r., K 13/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 72; A. Zieliński, Zakres stosowania przepisów Kodeksu postępowania cywilnego w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, „Palestra” 1998, nr 78, s. 54; Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 79; M. Masternak-Kubiak, Procedura postępowania w sprawie skargi konstytucyjnej, [w:] Skarga konstytucyjna, red. J. Trzciński, Warszawa 2000, s. 171).



3.2. Zawieszenie biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej może wynikać jedynie z określonej w art. 48 ust. 2 ustawy o TK aktywności skarżącego, tj. wystąpienia tylko i wyłącznie do sądu rejonowego miejsca zamieszkania o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Skarżący musi zatem po dokonaniu oceny odnośnie do niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej skierować wniosek do wskazanego w tym przepisie właściwego sądu rejonowego. Językowa wykładnia art. 48 ust. 2 ustawy o TK jednoznacznie wskazuje, że na bieg określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK terminu nie mają wpływu żadne inne okoliczności, w tym zwrócenie się do organów samorządu adwokackiego czy radcowskiego o udzielenie pomocy prawnej lub – jak in casu – wystąpienie z wnioskiem o pomoc prawną do sądu niewłaściwego (por. postanowienie TK z 31 marca 2011 r., Ts 121/10, OTK ZU nr 5/B/2011, poz. 362).

Na samym skarżącym spoczywa bowiem obowiązek zadbania o udzielenie pełnomocnictwa lub złożenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do właściwego rzeczowo sądu rejonowego w czasie pozwalającym na terminowe złożenie skargi konstytucyjnej. Zawieszenie biegu terminu na czas trwania postępowania w sprawie o ustanowienie pełnomocnika z urzędu uzasadnione jest zaś tym, że skarżący nie może ponosić negatywnych konsekwencji niemożności poniesienia kosztów zastępstwa procesowego wynikających z upływu czasu koniecznego do rozpatrzenia jego wniosku przez sąd. Ani względy racjonalne, ani też celowościowe nie przemawiają natomiast za stosowaniem art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK jako środka uniemożliwiającego rozpoczęcie biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej przed ustanowieniem przez sąd pełnomocnika z urzędu celem sporządzenia skargi. Artykuł 46 ust. 1 ustawy o TK bowiem wyraźnie stanowi, że „skarga konstytucyjna (…) może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia”.



3.3. Skarżącemu – co Trybunał ustalił z urzędu – 30 czerwca 2011 r. doręczono odpis wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z 7 czerwca 2011 r., a więc najwcześniej tego dnia mógł on podjąć działania mające na celu sporządzenie i wniesienie skargi konstytucyjnej. Z kolei wniosek skarżącego o ustanowienie dlań pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej (art. 48 ust. 2 zdanie pierwsze ustawy o TK) wniesiony został dopiero 26 sierpnia 2011 r. do właściwego rzeczowo i miejscowo Sądu Rejonowego w Żywcu (czyli po upływie pięćdziesięciu siedmiu dni). Bez znaczenia jest tu okoliczność, czy skarżący uczynił to samodzielnie, czy też wniosek taki został – w trybie art. 200 § 1 k.p.c. – przekazany przez sąd niewłaściwy rzeczowo (in casu Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej), do którego został złożony przez skarżącego „omyłkowo”. Tym samym – jak prawidłowo ustalił w zaskarżonym postanowieniu Trybunał Konstytucyjny – termin do wniesienia skargi konstytucyjnej uległ zawieszeniu w okresie 26 sierpnia 2011 r. do 19 września 2011 r. (data doręczenia adwokat Agnieszce KastelikSmazie pisma o wyznaczeniu na pełnomocnika z urzędu w sprawie), a ostatnim dniem terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK (uwzględniając art. 48 ust. 2 zdanie drugie oraz art. 20 ustawy o TK w związku z art. 165 § 1 k.p.c. w związku z art. 114 k.c.), był 22 października 2011 r. (wypadający po upływie trzydziestu trzech dni od ustania zawieszenia biegu terminu do wniesienia skargi). Skarga konstytucyjna wniesiona została tymczasem 7 grudnia 2011 r. (dzień nadania), czyli z rażącym przekroczeniem ustawowego terminu, który ma charakter materialny i nie może zostać ani przerwany (co sugeruje zażalenie), ani przywrócony (por. postanowienie TK z 7 czerwca 2010 r., Ts 239/09, OTK ZU nr 4/B/2010, poz. 297).



Z przedstawionych wyżej powodów Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 36 ust. 7 w związku z art. 49 ustawy o TK – postanowił jak w sentencji.