Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 kwietnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 kwietnia 2013 r. w Poznaniu

sprawy z wniosku K. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o emeryturę i ustalenie wysokości kapitału początkowego

na skutek apelacji wnioskodawczyni K. S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze z dnia 30 sierpnia 2012 r.

sygn. akt IV U 1523/12

oddala apelację

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 2 marca 2012 r. pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. odmówił K. S. prawa do emerytury wobec braku co najmniej 15 – letniego okresu pracy w warunkach szczególnych.

Decyzją z dnia 5 marca 2012 r. ponownie ustalił wysokość kapitału początkowego ubezpieczonej, bez uwzględnienia urlopów bezpłatnych w okresie od 1978 r. do 1983 r.

Od obu przywołanych decyzji K. S. odwołała się do Sądu Okręgowego w Zielonej Górze.

Wyrokiem z dnia 30 sierpnia 2012 r. odwołania oddalono.

U podstaw powołanego rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

K. S. ur. (...) wystąpiła w dniu 19.10.2011 r. z wnioskiem o wcześniejszą emeryturę, wykazując okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze ponad 21 lat.

Do wniosku przedłożyła kserokopie świadectw pracy w charakterze technika dentystycznego oraz wyników badań warunków pracy protezowni gdzie była zatrudniona. Decyzją z dnia 2 marca 2012 r. pozwany odmówił jej prawa do wnioskowanego świadczenia .

Poprzedni wniosek emerytalny spotkał się także z odmowną decyzją pozwanego ( z dnia 20 czerwca 2008 r. ) oraz wyrokiem Sądu Okręgowego w Zielonej Górze oddalającym odwołanie z dnia 9 grudnia 2008 r. (sygn.sprawy IXU 1480/08). Apelację oddalono wyrokiem tut. Sądu z dnia 7 maja 2009 r. (sprawa III AUa 172/09).

Ponownie ustalając kapitał początkowy pozwany przyjął podstawę wymiaru ustaloną decyzją z 20.10.2009 r. (z okresu 1.01.1989 r. do 31.12.1998 r.), ze wskaźnikiem wysokości podstawy wymiaru na poziomie 99,77%. Okresy składkowe wyniosły 20 lat 10 miesięcy i 25 dni; okresy nieskładkowe – 11 miesięcy 11 dni.

Wnioskodawczyni przedłożyła zaświadczenie Rp-7 za okres 1.06.1987 r. do 30.09.1999 r. w SP ZOZ w Z., dokumentując dodatkowo wynagrodzenia z okresu od 1 września 1986 r. do 31 maja 1987 r. Za okresy, za które nie przedłożono danych płacowych pozwany przyjął wysokość minimalnego wynagrodzenia .

W tym stanie faktycznym ustalonym na podstawie dokumentów akt emerytalnych i akt kapitału początkowego sąd uznał odwołanie za bezzasadne.

Sąd wskazał na wstępie, że skutki prawne wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze określone są w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j.Dz.U. z 2009 r., nr 153 poz.1227 ze zm.) i utrzymanymi w mocy przepisami Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8 poz.43 ze zm.).

Dla analizy zasadności odwołania sąd uznał za konieczne powołanie dodatkowo art.184 ustawy emerytalnej, zgodnie z brzmieniem którego ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1)okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

W myśl ust. 2 emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

W myśl par.2 ust.2 cytowanego rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 r. okresy pracy w szczególnych warunkach na podstawie dokumentacji stwierdza zakład pracy w świadectwie pracy. Z ugruntowanego orzecznictwa sądów powszechnych i Sądu Najwyższego wynika, iż w sądowym postępowaniu odwoławczym nie obowiązują ograniczenia dowodowe, wobec czego okresy pracy warunkach szczególnych dowodzić można wszelkimi środkami dowodowymi.

W sprawie pozostawało poza granicami sporu, że wnioskodawczyni na przestrzeni wielu lat wykonywała pracę technika dentystycznego. Praca taka nie jest jednak ujęta w załączniku do rozporządzenia wykonawczego z 7 lutego 1983 r. Wykaz A Dział XII wymienia wyłącznie pracę lekarzy stomatologów. Podobnie wykaz resortowy jest Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 lipca 1983 r., powyższe czyni zasadną decyzję o odmowie emerytury z art.184 ustawy emerytalnej.

Co do ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego wnioskodawczyni sad przywołał art.173 ust.1 ustawy emerytalnej, w myśl którego dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy na dzień wejścia wżycie ustawy (1 stycznia 1999 r.).

Zgodnie z brzmieniem art.174 ust.2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przy ustaleniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy : okresy składkowe (art.6), okresy nieskładkowe (art.7 pkt5) oraz okresy nieskładkowe o których mowa w art.7 pkt 1-4 i 6-12 w wymiarze nie większym niż określony w art.5 ust.2.

Z kolei podstawę wymiaru kapitału początkowego zgodnie z art.174 ust.3 i 4 cytowanej ustawy ustala się na zasadach określonych w art.15-17 ust.1 i 3 oraz w art.18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu sprzed 1 stycznia 1999 r.

Mając powyższe na względzie sąd uznał za niemożliwe przyjmowanie okresów po 1 stycznia 1999 r. czego domagała się odwołująca.

Mając na uwadze przywołane argumenty oba odwołania oddalono kierując się normą art.477 ¹⁴par.1 k.p.c.

Apelację od powołanego orzeczenia wniosła K. S., domagając się zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnienia odwołań.

W uzasadnieniu wniesionego środka zaskarżenia apelująca naprowadzała, że w okresie do 1976 r. do 1999 r. pracowała w charakterze technika dentystycznego, w warunkach szkodliwych dla zdrowia z uwagi na panujące zapylenie, toksyczność, hałas i wibrację. Oczekiwała od sądu orzekającego aby ten uznał wnioskowany okres pracy za zatrudnienie w warunkach szczególnych na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. wskazywała , że ten rodzaj prac był uznawany za pracę w warunkach szczególnych ( pełen etat skrócono do 7 godzin, pracownicy otrzymywali mleko). Z uwagi na charakter zatrudnienia apelująca cierpi na schorzenia układu kostnego, neurologiczne, naczyniowo-nerwowe. Nie dysponuje świadectwem pracy w warunkach szczególnych ale wnioskowała o przesłuchanie świadków na okoliczność faktycznych szkodliwych warunków jej spornego zatrudnienia. Dołączyła pisemne oświadczenia B. S. i R. K. .

Pozwany organ rentowy nie zajął wobec wniesionej apelacji żadnego stanowiska.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja K. S. jest bezzasadna.

Sąd Apelacyjny w całości aprobuje ustalenia poczynione na etapie postępowania pierwszo instancyjnego, co czyni zbędnym ich ponowne w tym miejscu szczegółowe przywoływanie.

Prawidłowo wskazano materialno prawne podstawy rozstrzygnięcia.

Art.184 ustawy emerytalnej stanowi, że ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1)okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

W myśl ust. 2 emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Zgodnie z art. 32 ust. 1 w związku z art. 46 ustawy emerytalnej, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3 art. 32 ustawy, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 ustawy emerytalnej. W myśl ust. 2 art. 32 ustawy emerytalnej, dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne i otoczenia. Natomiast stosownie do ust. 4 art. 32, wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01 (OSNP 2002 nr 10, poz. 243) wskazał jako nadal stosowane "przepisy dotychczasowe" tylko niektóre przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wyłączając dalsze obowiązywanie tych, które zawierały upoważnienie dla ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralnych związków spółdzielczych do ustalenia wykazu stanowisk pracy w podległych im zakładach pracy. Stwierdził, że odesłanie do wykazów obejmujących świadczenie pracy w warunkach szczególnych nie obejmuje przepisów kompetencyjnych § 1 ust. 2-3 rozporządzenia. To pozwala na wniosek, że ustanowione przed dniem wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach przepisy, o których mowa w odesłaniu, to tylko przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., a wśród nich § 2 ust. 1 stanowiący, iż okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, § 4-8a określające wiek emerytalny i staż wymagany od pracowników wykonujących prace wyszczególnione w wykazach A i B stanowiących załącznik do rozporządzenia oraz właśnie te wykazy.

Określenie rodzajów prac lub stanowisk pracy oraz warunków, na podstawie których przysługuje prawo do emerytury w wieku niższym niż powszechny, powierzone zostało w art. 55 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) Radzie Ministrów, z czego wypływa wniosek, że upoważnienie wynikające z § 2 ust. 2 tego rozporządzenia nie stwarzało podstawy prawnej do wydawania aktów wykraczających poza regulację rozporządzenia, lecz obejmowało tylko ustalenie przez właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralnych związków spółdzielczych (w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych) w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach. Tylko w granicach i na podstawie rozporządzenia wymienione podmioty mogły wskazać, na których stanowiskach w podległych im zakładach pracy wykonywane są prace wyszczególnione w wykazach - załącznikach do rozporządzenia jako prace w szczególnych warunkach, nigdy zaś ustanawiać wykazy nowych stanowisk pracy jako pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Wykazy resortowe mają zatem charakter informacyjny, techniczno-porządkujący, uściślający. Taki wykaz resortowy ułatwia identyfikację określonego stanowiska pracy jako stanowiska pracy w szczególnych warunkach - w szczególności, jeśli w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. nie wymienia się konkretnych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym. Innymi słowy, zarządzenia resortowe mogą mieć znaczenie jedynie w sferze dowodowej. Z faktu, że właściwy minister, kierownik urzędu centralnego, czy centralny związek spółdzielczy, w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych, ustalił w podległych i nadzorowanych zakładach pracy, że dane stanowisko pracy jest stanowiskiem pracy w szczególnych warunkach, może płynąć domniemanie faktyczne, że praca na tym stanowisku w istocie wykonywana była w takich warunkach i odwrotnie, brak konkretnego stanowiska pracy w takim wykazie może - w kontekście całokształtu ustaleń faktycznych - stanowić negatywną przesłankę dowodową (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r., II UK 218/09, LEX nr 590247).

Taką argumentację – w pełni akceptowaną przez sąd orzekający – przedstawił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 16 listopada 2010 r. sygn.I UK 124/10.

W tym kontekście nieprawidłowe jest czynienie przez sąd I instancji ustaleń, czy wnioskodawca wykonywał czy też nie pracę określoną w Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 lipca 1983 r., powyższe czyni zasadną decyzję o odmowie

Istotą sporu jest bowiem odpowiedź na pytanie czy praca wnioskodawcy może być zakwalifikowana jako praca w szczególnych warunkach wyłącznie w ramach Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

Postępowanie dowodowe przeprowadzone w sprawie pozwala zdaniem Sądu II instancji na ustalenie, że wnioskodawczyni nie wypełnia warunku dla uznania pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – jak zasadnie wskazał sąd I instancji Wykaz A Dział XII wymienia wyłącznie pracę lekarzy stomatologów, nie zaś techników dentystycznych.

W tej mierze godzi się przywołać wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 4 października 2007 r.I UK 111/07, gdzie w uzasadnieniu podkreślono, że przewidziane w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach prawo do emerytury w niższym niż określony w art. 27 tej ustawy wieku emerytalnym jest ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy. Praca taka, świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też wykonująca ją osoba ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo (por. między innymi wyroki z dnia 22 lutego 2007 r., I UK 258/06, OSNP 2008 Nr 5-6, poz. 81; z dnia 17 września 2007 r., III UK 51/07, OSNP 2008 Nr 21-22, poz. 328; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, Lex Nr 375653; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07, Lex Nr 483283; z dnia 13 listopada 2008 r., II UK 88/08, niepublikowany; z dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09, Lex Nr 509022).

W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2012 r. III UK 86/11 wprost wskazano, że :”Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji wymienionych w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.)”. LEX nr 1215157

Odnośnie drugiej z zaskarżonych decyzji sąd I instancji prawidłowo przywołał art.173 ust.1 ustawy emerytalnej, w myśl którego dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy na dzień wejścia wżycie ustawy (1 stycznia 1999 r.). Zgodnie z brzmieniem art.174 ust.2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przy ustaleniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy : okresy składkowe (art.6), okresy nieskładkowe (art.7 pkt5) oraz okresy nieskładkowe o których mowa w art.7 pkt 1-4 i 6-12 w wymiarze nie większym niż określony w art.5 ust.2. Z kolei podstawę wymiaru kapitału początkowego zgodnie z art.174 ust.3 i 4 cytowanej ustawy ustala się na zasadach określonych w art.15-17 ust.1 i 3 oraz w art.18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu sprzed 1 stycznia 1999 r.

Mając powyższe na względzie sąd zasadnie uznał za niemożliwe przyjmowanie okresów po 1 stycznia 1999 r. czego domagała się odwołująca.

Mając na uwadze całość przywołanej argumentacji orzeczono o oddaleniu apelacji K. S. jako bezzasadnej w myśl art.385 k.p.c.

SSA Marta Sawińska SSA Hanna Hańczewska-Pawłowska SSA Maria Michalska-Goźdź