Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 maja 2013r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Elżbieta Zarzecka (spr.)

Sędziowie: SA Barbara Orechwa-Zawadzka

SO del. Piotr Prusinowski

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu w dniu 14 maja 2013 r. w Białymstoku

sprawy z wniosku W. Ż. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 12 czerwca 2012 r. sygn. akt V U 288/12

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

III AUa 844/12

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 17 lutego 2012r., na mocy art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 1 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U z 2009r. Nr 153, poz. 227) oraz na podstawie § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (DZ. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), odmówił W. Ż. (2) prawa do emerytury, z uwagi na brak 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku, po rozpoznaniu odwołania W. Ż. (1), który zakwestionował powyższą decyzję i domagał się zaliczenia do stażu pracy w warunkach szczególnych zatrudnienia w Fabryce (...) S.A. w O. (...) Oddział w H. od 1 kwietnia 1990r. do 30 września 1990r. na stanowisku maszynisty lokomotywki spalinowej, wyrokiem z dnia 12 czerwca 2012r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał mu emeryturę od dnia 9 września 2011r. (pkt I) oraz stwierdził, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt II).

Sąd ten ustalił, że organ rentowy przyjął ogólny staż ubezpieczeniowy wnioskodawcy w rozmiarze 28 lat 5 miesięcy i 14 dni oraz staż pracy w warunkach szczególnych 14 lat, 6 miesięcy i 6 dni. Do pracy w warunkach szczególnych nie uwzględnił jego zatrudnienia w Fabryce (...) S.A. w O. (...) Oddział w H. od 1 kwietnia 1990r. do 30 września 1990r., z uwagi na zawarte w świadectwach pracy rozbieżności, co do zajmowanego stanowiska pracy. Na podstawie zeznań świadków, zeznań wnioskodawcy oraz jego akt osobowych, Sąd uznał, że wnioskodawca w spornym okresie pracował w warunkach szczególnych jako maszynista motowozu tj. lokomotywki spalinowej, która jest pojazdem członowym. Legitymował się zatem wymaganym piętnastoletnim okresem pracy w warunkach szczególnych. W tym zakresie Sąd dał wiarę zeznaniom wnioskodawcy i pracującym razem z nim świadkom S. T. i M. N., którzy potwierdzili, że wykonywał on stale i w pełnym wymiarze czasu pracę maszynisty lokomotywy wąskotorowej, a sporadycznie - czynności na żurawiu przewoźnym.

Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodawca spełnił warunki do nabycia prawa do emerytury, na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i na przepisy rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (pkt 2 dział VIII, wykazu A załącznika), zgodnie z którym pracami w szczególnych warunkach są prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, specjalizowanych, specjalistycznych (specjalnych), pojazdów członowych i ciągników samochodowych balastowych, autobusów o liczbie miejsc powyżej 15, samochodów uprzywilejowanych w ruchu w rozumieniu przepisów o ruchu na drogach publicznych, trolejbusów i motorniczych tramwajów, a także na podstawie zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywieniowej z dnia 31 marca 1988r. (dział VIII, poz. 13 pkt. 11), gdzie za pracę w szczególnych warunkach uznano prace kierowcy (pomocnika) lokomotywki spalinowej (wózka motorowego).

Sąd przyjął ponadto, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (art. 118 ust. 1a w/w ustawy).

Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy. Zaskarżając wyrok w całości, zarzucił mu naruszenie:

1. przepisów prawa materialnego:

- art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z § 4 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze poprzez przyjęcie, że wnioskodawca spełnia warunku do nabycia prawa do emerytury w sytuacji, gdy nie legitymuje się piętnastoletnim okresem pracy w warunkach szczególnych;

2. przepisów postępowania:

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie przez Sąd ustaleń faktycznych, sprzecznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegających na ustaleniu, że wnioskodawca w spornym okresie pracował w szczególnych warunkach.

Organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania od zaskarżonej decyzji ZUS.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest zasadna.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd pierwszej instancji rozpoznając sprawę dopuścił się naruszenia przepisów prawa materialnego – art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zw. z § 4 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, jak też prawa procesowego – art. 233 § 1 k.p.c. Niezasadnie bowiem przyjął, że wnioskodawca w okresie zatrudnienia od 1 kwietnia 1990r. do 30 września 1990r. w Fabryce (...) S.A. w O. (...) Oddział w H. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę maszynisty motowozu, czyli lokomotywki spalinowej oraz operatora żurawia i tym samym nabył prawo do wcześniejszej emerytury. Sąd ten dokonał ustaleń faktycznych sprzecznych z treścią zgromadzonych w sprawie dowodów a w szczególności z zeznaniami wnioskodawcy, świadków oraz dokumentacją zawartą w jego aktach osobowych. Analiza tych dowodów nie pozwalała bowiem na przyjęcie, że wnioskodawca legitymuje się 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach, a zatem nie spełnia jednej z przesłanek do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wymiarze wieku emerytalnego, o której mowa § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Zgodnie z przepisem art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27. Z kolei zgodnie z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (DZ. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn i posiada wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Wszechstronna ocena materiału dowodowego, zeznań świadków zatrudnionych z W. Ż. (1) w spornym okresie S. T., M. N., M. M., samego wnioskodawcy oraz dokumentacji osobowej (...) Spółki Akcyjnej Oddziału w H. nie wykazała aby pracował on stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako maszynista motowozu (lokomotywki spalinowej wąskotorowej) i operator żurawia, tj. na stanowiskach wymienionych w wykazie A w dziale VIII, poz. 2, stanowiącym załącznik do w/w rozporządzenia.

Z dokumentacji osobowej wynika, że wnioskodawca zajmował w spornym okresie różne stanowiskach. W świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 5 grudnia 2011r. wystawionym przez Fabryki (...) S.A. w O. (...) Oddział w H. wskazano, że od 1 stycznia 1990r. do 9 października 1990r. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu prace przy obsłudze żurawia wymienione w dziale VIII poz. 2 załącznika A do w/w rozporządzenia oraz w dziale VIII poz. 2 pkt 2 załącznika nr 1 do zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1998r.

W świadectwach pracy z dnia 11 stycznia 2007r. Fabryki (...) S.A. oraz z dnia 19 października 2001r. (...) Spółka Akcyjna Oddział w H. podano, że wnioskodawca pracował jako „robotnik, brygadzista obsługa żurawia – maszynista”, w tym w świadectwie z 19 października 2001r., że wykonywał prace w warunkach szczególnych od 1 kwietnia 1990r. do 30 września 1990r. przy obsłudze żurawia – według wykazu A załącznika do w/w rozporządzenia.

Ze świadectwa pracy „(...) Spółka z o.o. w W. Oddział w H. z dnia 3 listopada 1994r. wynikało, że wnioskodawca był zatrudniony jako robotnik. W dokumencie tym znajduje się także adnotacja, o jego wystawieniu na podstawie karty zarobkowej. Podobnie potwierdzało świadectwo pracy z dnia 24 maja 1993r., że w okresie od 1 stycznia 1990r. do 16 maja 1993r. wnioskodawca pracował jako pomoc produkcji drzewnej, robotnik

W zaświadczeniu o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (Rp-7) z dnia 8 czerwca 2005r. wydanym przez (...)Spółka Akcyjna w H. wpisano, iż ubezpieczony był zatrudniony od 1 stycznia 1990r. do 9 października 1990r. ostatnio jako obsługa żurawia – maszynista (k. 49 akt ZUS). Na zaświadczeniu zaznaczono, że zostało ono wydane na podstawie kartotek zarobkowych i zasiłkowych.

W aktach osobowych prowadzonych przez Fabryki (...) S.A. w O. Odział w H. znajduje się umowa o pracę z dnia 2 stycznia 1990r. zawarta przez wnioskodawcę z (...) Spółka z o.o. w B., z której wynika, że od dnia 1 stycznia 1990r. do 31 grudnia 1990r. powierzono mu stanowisko koordynatora produkcji zakładu w H.. Według § 1 umowy przysługiwała mu też prowizja od wyprodukowanego wyrobu. W aktach tych znajduje się także pismo pracodawcy z dnia 2 lutego 1990r. o udzieleniu urlopu, w którym wpisano stanowisko wnioskodawcy jako robotnika wykwalifikowanego K.L. Załączone również zostały podania W. Ż. (1), w których odmiennie określał zajmowane stanowiska. Początkowo podawał, iż był pracownikiem F., następnie brygadzistą, a dopiero w podaniu o zwolnienie z pracy z dnia 3 października 1990r. wskazał, że pracował jako maszynista TOR. Istotnym dowodowo dokumentem, załączonym do tych akt, jest podanie wnioskodawcy z czerwca 1990r. o zwolnienie z obowiązków brygadzisty działu F. przy(...) H. i umożliwienie pracy w (...) na stanowisku maszynisty lokomotyw spalinowych. Prośba wnioskodawcy potwierdza bowiem okoliczność, że nie pracował on na stanowisku maszynisty, co najmniej do czerwca 1990r., gdyż do tego miesiąca był brygadzistą.

Z kolei w aktach osobowych założonych przez Ośrodek (...) w B. znajduje się kwestionariusz osobowy z dnia 19 grudnia 1969r, wypełniony i podpisany przez wnioskodawcę, w którym wskazał on, że od 1 stycznia 1990r. do 30 października 1990r. pracował w (...) jako koordynator produkcji.

Zeznania świadków S. T., M. N., M. M. oraz zeznania wnioskodawcy również nie potwierdziły okoliczności, że pracował on stale i w pełnym wymiarze czasu na stanowisku maszynisty lokomotywki spalinowej, bądź operatora żurawia.

S. T. zeznał (k. 35), iż wnioskodawca podstawiał wagony do sortowania wałków drewnianych. Gdy wałki wytoczyły się, to wyciągał je i odwoził do moczenia, dalszej produkcji i konserwacji. Gdy wagony nie były podstawiane, to pracował na żurawiu przewoźnym, przenosząc wałki do moczenia i do konserwacji. Świadek dodał, że wnioskodawca był także brygadzistą w (...).

M. N. podał (k. 35, 36), że W. Ż. (1) głównie pracował jako maszynista lokomotywki, dostarczając materiał do produkcji. Czasami pełnił obowiązki operatora żurawia, którym ładował materiał na wózki do produkcji lub rozładowywał wagony z materiałami. Był również brygadzistą.

Sąd Apelacyjny uzupełnił materiał dowodowy o zeznania świadków M. M. i K. B., zatrudnionych z wnioskodawca w spornym okresie (k. 75v i 82v). Przesłuchał także wnioskodawcę w charakterze strony (k. 67v, 68).

Z zeznań świadka M. M. wynikało, że W. Ż. (1) przywoził motowozem materiał do produkcji , a potem go odbierał. Czasem pomagał pracownikom wyładować i załadowywać materiał oraz wytaczać kołki. Nie siedział bezczynnie podczas załadunku trwającego czasem do dwóch godzin. Wnioskodawca rozdzielał także pracę.

Z kolei zeznania K. B. nie miały znaczenia dowodowego w sprawie, gdyż nie pamiętał on charakteru pracy wnioskodawcy.

Wnioskodawca podał (k. 67v), że w spornym okresie cały czas pracował jako maszynista lokomotywki spalinowej. Praca ta polegała na podstawianiu wagonów do załadunku i rozładunku, przewożeniu surowców do hali produkcji, następnie - gotowych produktów do magazynu. Jednocześnie był brygadzistą pracowników, którzy sortowali drewno oraz wytaczali kołki. Jako brygadzista rozdzielał obowiązki pracownikom, co zajmowało mu około 10 minut dziennie. W jego brygadzie pracowało 6 – 8 osób, w tym dwie przy sortowaniu i dwie przy wytaczaniu kołów. Nie ładował i nie rozładowywał wagonów, gdyż tym zajmowali się podlegli mu pracownicy. Stanowisko koordynatora produkcji jednocześnie obejmowało prace: maszynisty, brygadzisty i obsługującego żuraw.

Należy podkreślić, że praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do w/w rozporządzenia. Taki pogląd wyraził także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 czerwca 2010r. (II UK 21/10). W innym orzeczeniu z dnia 16 czerwca 2009r. (I UK 20/09) stwierdził, że praca w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w sposób znaczny jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki, co wynika wprost z treści art. 32 ust. 2 w/w ustawy. Motyw przyświecający ustawodawcy w stworzeniu instytucji przewidzianej w art. 32 w/w ustawy opiera się na założeniu, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Z kolei w wyroku z dnia 4 czerwca 2008r. (II UK 306/07) uznał, że z przywileju przejścia na emeryturę w niższym wieku emerytalnym, przysługującego pracownikom zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą korzystać wyłącznie pracownicy, którzy byli rzeczywiście zatrudnieni stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szkodliwych warunkach pracy (art. 32 w/w ustawy w zw. z § 2 ust. 1 w/w rozporządzenia). Stąd nie jest dopuszczalne uwzględnianie do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika. Od tej reguły istnieją odstępstwa, na które wskazuje orzecznictwo. Pierwsze z nich dotyczy sytuacji, kiedy inne prace stanowią integralną część (immanentną cechę) większej całości dającej się zakwalifikować pod pozycję załącznika do w/w rozporządzenia. Drugie odstępstwo dotyczy przypadków, kiedy czynności wykonywane w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia mają charakter incydentalny, krótkotrwały, uboczny. Taki pogląd, zaaprobowany w niniejszej sprawie, wyraził również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 kwietnia 2012r. (II UK 233/11, LEX nr 1216852).

Nie ma, zatem możliwości uwzględniania do okresów pracy w szczególnych warunkach innych prac zwykle wykonywanych w ramach czasu pracy, które nie miały szkodliwego wpływu na zdrowie pracownika. W realiach niniejszej sprawy wnioskodawca takie inne prace wykonywał. Materiał dowodowy wykazał bowiem, że poza pracą kierowcy lokomotywki spalinowej i operatora żurawia pomagał pracownikom przy rozładunku i załadunku wagonów, wytaczaniu kołków, czy sortowaniu drzewa. Nie pracował zatem stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowiskach kierowcy lokomotywki spalinowej i operatora żurawia wymienionych w wykazie A załącznika do w/w rozporządzenia. Jednocześnie pełnił obowiązki brygadzisty i koordynatora produkcji. Praca na stanowiskach brygadzisty i koordynatora produkcji mogłaby zostać zakwalifikowana jako praca w szczególnych warunkach, według wykazu A, dział XIV, pozycja 24 załącznika do w/w rozporządzenia (kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno – techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie), pod warunkiem gdyby wnioskodawca sprawował dozór wyłącznie nad pracownikami, których zawody zostały wymienione w wykazie A załącznika do w/w rozporządzenia. Jak wynikało z zeznań świadków i wnioskodawcy jako brygadzista i koordynator produkcji pracował z osobami zatrudnionymi na różnych stanowiskach produkcyjnych (pomocnicy przy produkcji, przy załadowaniu materiałów do wagonów i przy wytaczaniu kołków). Nie świadczył, zatem dozoru jedynie nad pracownikami, których stanowiska zostały uwzględnione w wykazie A załącznika do w/w rozporządzenia, a zatem nie sprawował dozoru stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że prawo do emerytury w wieku niższym od powszechnego z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy. Praca taka, świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też wykonująca ją osoba ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo (wyroki SN: z dnia 8 czerwca 2011r., I UK 393/10, LEX nr: 950426; z dnia 22 lutego 2007r., I UK 258/06, OSNP 2008 Nr 5-6, poz. 81; z dnia 17 września 2007r., III UK 51/07, OSNP 2008 Nr 21-22, poz. 328; z dnia 6 grudnia 2007r., III UK 62/07, Lex Nr 375653; z dnia 6 grudnia 2007r., III UK 66/07, Lex Nr 483283; z dnia 13 listopada 2008r., II UK 88/08, niepubl.; z dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09, Lex Nr 509022).

Z uwagi na powyższe nie można było doliczyć do stażu pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych okresu pracy w Fabryce (...) S.A. w O. (...) Oddział w H. od 1 kwietnia 1990r. do 30 września 1990r., przez co nie spełnił on przesłanki posiadania co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Stąd nie było podstaw do przyznania mu emerytury na mocy art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz na podstawie § 4 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Mając powyższe okoliczności na uwadze orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.