Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 września 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Agata Zając (spr.)

Sędzia SA– Teresa Mróz

Sędzia SO (del.) – Marian Kociołek

Protokolant: sekr. sądowy – Beata Pelikańska

po rozpoznaniu w dniu 7 września 2012 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa (...) S.A. w S. (poprzednio (...) sp. z o.o. w S.)

przeciwko Gminie P. w P.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 15 lutego 2012 r.

sygn. akt III C 578/11

I oddala apelację;

II zasądza od Gminy P. na rzecz (...) S.A. w S. (poprzednio (...) sp. z o.o. w S.) kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt 531/12

UZASADNIENIE

Powód (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. (dalej, jako (...) sp. z o.o.) w pozwie z dnia 6 czerwca 2011 roku skierowanym przeciwko Gminie P. domagał się zasądzenia od pozwanej kwoty 159.339,05 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 marca 2011 roku do dnia zapłaty tytułem wynagrodzenia za sporządzenie dokumentacji projektowej oraz zasądzenia kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości.

Gmina P. wniosła o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 15 lutego 2012 roku Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od Gminy P. na rzecz (...) sp. z o.o. kwotę 159.339,05 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 marca 2011 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 11.584,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Rozstrzygnięcie Sądu I instancji oparte zostało na następujących ustaleniach faktycznych.

W dniu 2 czerwca 2009 roku Gmina P. – po przeprowadzeniu przetargu na wykonanie projektu budowlanego i wykonawczego ul. (...) na odcinku od ul. (...) do ul. (...) w Ż. do granicy gminy w J. – jako zamawiający – zawarła z Przedsiębiorstwem (...) sp. z o.o. z siedzibą w S., jako wykonawcą umowę o dzieło. Przedmiotem umowy było wykonanie prac projektowych polegających na opracowaniu projektu przebudowy ul. (...) wraz z chodnikiem i odwodnieniem za wynagrodzeniem określonym ryczałtowo na kwotę 237.819,48 zł brutto. Odbiór poszczególnych prac dokonywany miał być częściami:

-

mapa do celów projektowych, dokumentacja geotechniczna, koncepcja – z terminem realizacji 31 grudnia 2009 roku za wynagrodzeniem 78.480,43 zł;

-

decyzja środowiskowa, projekt budowlany i wykonawczy, projekt zieleni, uzgodnienia – z terminem realizacji 26 lutego 2010 roku za wynagrodzeniem 111.775,15 zł;

-

zezwolenie na realizację inwestycji z terminem realizacji 31 maja 2010 roku za wynagrodzeniem 47.563,90 zł.

W dniu 21 stycznia 2010 roku powód przedstawił dwa warianty koncepcji przebiegu ulicy, w odpowiedzi na co Gmina P., pismem z dnia 2 marca 2010 roku poinformowała o zatwierdzeniu wariantu zgodnego z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego dla wsi J. – tj. o szerokości 16 m w liniach granicznych.

W dniu 8 września 2010 roku Gmina P. zwróciła się do powoda o opracowanie dodatkowego wariantu przebiegu ul. (...), a następnie – pismem z dnia 18 października 2010 roku poinformowała, że ze względu na protesty mieszkańców czasowo wstrzymane zostało opracowanie projektu zgodnie z zatwierdzoną koncepcją. Wobec powyższego 16 listopada 2010 roku spółka (...) złożyła na podstawie art. 640 w zw. z art. 639 k.c. oświadczenie o odstąpieniu od umowy.

W dniu 9 grudnia 2010 roku strony zawarły umowę dodatkową nr 1, na podstawie której (...) sp. z o.o. zobowiązała się do wykonania dodatkowej koncepcji przebudowy ul. (...) w J. i Ż. o parametrach: pas jezdni o szerokości 6 m., jednostronny chodnik o szerokości 2 m., pobocze o szerokości ok. 0,75 m. wraz z koncepcją odwodnienia. Ustaliły one wynagrodzenie za wykonanie tego przedmiotu zamówienia, jako kwotę ryczałtową 18.300,00 zł brutto, określając termin realizacji dodatkowej koncepcji na 15 grudnia 2010 roku. Tego samego dnia strony zawarły aneks do umowy z dnia 2 czerwca 2009 roku na podstawie art. 144 ust. 1 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku Prawo zamówień publicznych (dalej: p.z.p.), ustalając, że w związku z licznymi protestami mieszkańców, powód zobowiąże się do opracowania i przekazania Gminie w terminie do dnia 15 grudnia 2010 roku dodatkowej koncepcji przebudowy przedmiotowej ulicy. Po wykonaniu zamówienia Gmina miała poddać dodatkową koncepcję konsultacjom społecznym, a po ich przeprowadzeniu – dokonać wyboru koncepcji, w oparciu o którą powód miał wykonać projekt przebudowy ulicy. Gmina zobowiązała do poinformowania spółki (...) o dokonanym wyborze do dnia 15 lutego 2011 roku, a w przypadku braku zgody mieszkańców na opracowanie projektu zgodnie z dodatkową koncepcją przebudowy – projekt miał zostać opracowany w oparciu o koncepcję zatwierdzoną przez Gminę (...) z dnia 2 marca 2010 roku. Na wypadek niedokonania przez Gminę wyboru koncepcji przebudowy ulicy zgodnie z zapisami aneksu, zastrzeżono domniemanie braku wyrażenia przez Gminę zgody na kontynuowanie przez powoda prac projektowych w oparciu o jakiekolwiek koncepcje przebudowy ulicy oraz przyznano powodowi prawo odstąpienia od umowy z zastrzeżeniem art. 639 k.c.

Dnia 23 grudnia 2010 roku powód przesłał Gminie dodatkową koncepcję „Przebudowy ulicy (...) w J. i Ż.”.

Pismem z dnia 30 grudnia 2010 roku Gmina powiadomiła spółkę, że w związku z w/w aneksem, traktuje ona oświadczenie powoda zawarte w piśmie z dnia 16 listopada 2010 roku w zakresie odstąpienia od umowy, jako nieaktualne. Zapewniła również, że dołoży wszelkich starań, aby powiadomić powoda o wyborze wariantu w umownym terminie.

W dniu 9 lutego 2011 roku Gmina P. złożyła na podstawie art. 145 p.z.p. oświadczenie, że odstępuje od umowy zawartej dnia 2 czerwca 2009 roku wraz z aneksem nr (...) z dnia 24 lutego 2010 roku i aneksem nr (...) z dnia 9 grudnia 2010 roku w związku z brakiem wyrażenia przez mieszkańców miejscowości J. zgody na opracowanie przedmiotowego projektu oraz budowę ul. (...) – zarówno w wariancie 16 metrowej szerokości drogi, jak i rozwiązań o zawężonych parametrach.

Pismem z dnia 18 lutego 2011 roku (...) sp. z o.o. poinformowała Gminę, że odstępuje od umowy zawartej dnia 2 czerwca 2009 roku wraz z aneksem nr (...) z dnia 24 lutego 2010 roku i aneksem nr (...) z dnia 9 grudnia 2010 roku z powodu uchybienia przez Gminę terminowi do wyboru wariantu koncepcji przedmiotowej przebudowy. Wskazał, że termin określony w § 1 ust. 3 aneksu nr (...) upłynął w dniu 15 lutego 2011 roku i do tego czasu Gmina nie poinformowała spółki o wyborze koncepcji, w związku z tym powód uprawniony był do odstąpienia od umowy z zachowaniem prawa do całości umownego wynagrodzenia. Wobec powyższego powód wezwał Gminę do zapłaty kwoty 159.339,05 zł wynagrodzenia w terminie 7 dni, podnosząc, że uznaje za bezskuteczne odstąpienie pozwanej od umowy dokonane pismem z dnia 9 lutego 2011 roku.

W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo, uznając oświadczenie o odstąpieniu powoda od umowy – złożone w dniu 18 lutego 2011 roku za skuteczne, natomiast odstąpienie pozwanego od umowy - na podstawie art. 145 p.z.p. – za bezskuteczne.

Oceniając odstąpienie Gminy P. od umowy, Sąd Okręgowy dokonał analizy przesłanek wymienionych w art. 145 p.z.p., wskazując, że w niniejszej sprawie brak było podstaw do odstąpienia od umowy. W szczególności podniósł, że sprzeciw mieszkańców nie stanowił okoliczności nadzwyczajnej, której nie dało się przewidzieć w chwili zawierania umowy z powodem. Sąd Okręgowy uznał protesty mieszkańców za zjawisko typowe praktycznie dla każdej inwestycji budowlanej, a zwłaszcza związanej z koniecznością zajęcia prywatnych nieruchomości. Wobec powyższego, pozwana – w dacie zawierania przedmiotowej umowy – musiała przewidywać, że dojdzie do tego rodzaju wypowiedzi. Nadto, Sąd wskazał, że przebudowa drogi leżała w interesie publicznym, albowiem miała ona przynieść znaczne korzyści ogółowi mieszkańców, zaś sprzeciw zgłosiła jedynie część z nich. Jak zauważył Sąd Okręgowy – pozwana w niniejszej sprawie na podstawie specustawy drogowej (budowa drogi na podstawie specustawy nie została zmieniona na tryb realizacji inwestycji na podstawie prawa budowlanego) mogła zaproponować odpowiednie odszkodowania za zajęcie części nieruchomości prywatnych, czego Gmina jednak nie uczyniła odstępując od umowy. Konkludując, Sąd Okręgowy stwierdził, że odstąpienie pozwanej od umowy złożone w dniu 9 lutego 2011 roku było nieskuteczne.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy uznał, że w niniejszej sprawie doszło do przekroczenia terminu przewidzianego aneksem nr (...) do umowy na dokonanie przez pozwaną wyboru koncepcji w oparciu o którą powód miał wykonać projekt przebudowy ulicy (tj. do dnia 15 lutego 2011 roku). Implikowało to uznaniem za skuteczne odstąpienia powodowej spółki od umowy – na podstawie art. 639 k.p.c. z zachowaniem zapłaty pozostałej części wynagrodzenia przewidzianego umową, tj. kwoty 159.339,05 zł, albowiem powód pozostawał w gotowości do wykonania zamówienia, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących pozwanego.

Uznając powództwo – ze wskazanych powyżej przyczyn – za zasadne, Sąd Okręgowy zasądził od Gminy P. na rzecz (...) sp. z o.o. kwotę 159.339,05 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 29 marca 2011 roku (stosownie do treści pism wzywających pozwaną do zapłaty) do dnia zapłaty.

W przedmiocie kosztów procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniosła pozwana, zaskarżając wyrok w całości.

W apelacji pozwana zarzuciła naruszenie prawa materialnego, tj. art. 145 ust. 1 p.z.p., polegające na jego błędnej wykładni, co skutkowało uznaniem, że oświadczenie pozwanej Gminy o odstąpieniu od umowy było skutecznego oraz naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c., polegające na braku wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegające na pominięciu treści § 1 ust. 6 aneksu nr (...) do umowy nr (...) co spowodowało uznanie, iż powód mógł w dniu 18 lutego 2011 roku skutecznie odstąpić od powyższej umowy.

W związku z powyższym pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów postępowania, a w razie nieuwzględnienia tego wniosku o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach instancji odwoławczej.

Powód wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej nie zasługuje na uwzględnienie, aczkolwiek nie wszystkie zawarte w niej argumenty okazały się bezzasadne, natomiast wyrok Sądu I instancji pomimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu.

Sąd Okręgowy dokonał zasadniczo prawidłowych ustaleń faktycznych dotyczących zawarcia w dniu 2 czerwca 2009 roku umowy pomiędzy stronami, faktu oraz okoliczności odstąpienia powoda od tej umowy, zawarcia kolejnej umowy i aneksu, jak i składanych kolejno oświadczeń woli stron w przedmiocie odstąpienia od umowy, które Sąd Apelacyjny akceptuje i uznaje za własne.

Dokonując oceny zgromadzonego przed Sądem I instancji materiału dowodowego, niezbędne było – w ocenie Sądu odwoławczego – częściowe uzupełnienie stanu faktycznego.

Przede wszystkim podkreślenia wymaga, że umowa z dnia 2 czerwca 2009 roku zawarta została w trybie ustawy Prawo zamówień publicznych. Dodatkowo wskazać należy, że w lipcu 2010 roku mieszkańcy wsi J. złożyli protest przeciwko budowie drogi o szerokości 16 m. – w liniach rozgraniczających, na którą miały składać się: jezdnia o szerokości 7 m., ciągi pieszo-rowerowe dwustronne oraz zatoki autobusowe. W związku z powyższym Gmina P. przedstawiła nową propozycję zaprojektowania jezdni (k. 54 – notatka służbowa).

Pismem z dnia 25 sierpnia 2010 roku powód poinformował Gminę, że brak decyzji w sprawie projektu przebudowy drogi uniemożliwia kontynuowanie prac projektowych (k. 57 – pismo). Natomiast pismem z dnia 29 września 2010 roku (...) sp. z o.o. wniosła o zajęcie stanowiska dotyczącego kontynuowania prac projektowych w oparciu o zaakceptowaną koncepcję ze wskazaniem na stan zaawansowania robót (k. 59 – pismo).

Powód, argumentując odstąpienie od umowy z dnia 2 czerwca 2009 roku dokonane pismem z dnia 16 listopada 2010 roku podniósł, że zaakceptowana przez Gminę koncepcja spełniała wymogi SIWZ oraz umowy, a także stała się podstawą zaawansowanych prac projektowych wykonanych przez niego, co implikuje żądanie zapłaty ustalonego w umowie wynagrodzenia (k. 61-62 – pismo powoda z 16 listopada 2010 roku). Pozwana przyznała fakt otrzymania powyższego pisma.

Stan faktyczny uzupełniony został przez Sąd Apelacyjny we wskazanym zakresie w oparciu o dowody z wymienionych powyżej dokumentów, które nie były kwestionowane przez strony, jak również Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw, aby odmówić im waloru wiarygodności.

Sąd II instancji – niezależnie od podniesionych w apelacji zarzutów – nie podziela oceny prawnej dokonanej przez Sąd Okręgowy tak kształtującego się stanu faktycznego niniejszej sprawy, co pozostaje w związku z koniecznością jego weryfikacji w kontekście zgodności z przepisami prawa materialnego. Podzielając bowiem ugruntowane stanowisko prezentowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego, podkreślić należy, że postępowanie apelacyjne choć jest postępowaniem odwoławczym i kontrolnym, to jednak zachowuje charakter postępowania rozpoznawczego. Oznacza to, że sąd drugiej instancji ma pełną swobodę jurysdykcyjną, ograniczoną jedynie granicami zaskarżenia. W konsekwencji może, a jeżeli je dostrzeże - powinien, naprawić wszystkie naruszenia prawa materialnego, niezależnie od tego, czy zostały wytknięte w apelacji, pod warunkiem, że mieszczą się w granicach zaskarżenia. Sąd drugiej instancji nie może ograniczać się jedynie do oceny zarzutów skarżącego, lecz musi dokonać ponownych, własnych ustaleń, a następnie poddać je ocenie pod kątem prawa materialnego (wyroki SN z: 7 kwietnia 2011 roku, I UK 357/10, LEX nr 863946, z 20 maja 2011 roku, II UK 346/10, LEX nr 898705, z 27 czerwca 2011 roku, I UK 407/10, LEX nr 1084701, z 12 lipca 2011, II PK 18/11, LEX nr 1044007, z 10 lutego 2012 roku, II CSK 314/11, LEX nr 1130158, z 22 lutego 2012 roku, IV CSK 290/11, LEX nr 1136006).

Dokonując oceny argumentacji oraz subsumcji zastosowanej przez Sąd Okręgowy, na wstępie należało odnieść się do ważności umowy dodatkowej zawartej 9 grudnia 2010 roku oraz aneksu nr (...) do umowy z 2 czerwca 2009 roku w kontekście przepisów ustawy – Prawo zamówień publicznych, która – mając na uwadze przedmiot umowy – ma zastosowanie do kształtującego się w sprawie stanu faktycznego.

Na aprobatę w tym zakresie zasługuje stanowisko skarżącego wyrażone w uzasadnieniu apelacji, który poddał w wątpliwość fakt obowiązywania umowy z dnia 2 czerwca 2009 roku w dacie zawierania aneksu nr (...) – tj. 9 grudnia 2010 roku, podnosząc, że skoro – wskutek nieodwołalnego odstąpienia od przedmiotowej umowy, umowa ta nie obowiązywała – nieuprawnione było zawarcie skutecznego aneksu do niej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego obie czynności prawne, na które powoływał się w uzasadnieniu Sąd Okręgowy, a mianowicie „umowa dodatkowa”, jak i aneks nr (...) zawarte 9 grudnia 2010 roku stanowiły nowe umowy, nowe czynności prawne, autonomiczne w stosunku do pierwotnie zawartej po przeprowadzeniu przetargu umowy o dzieło polegającej na opracowaniu projektu przebudowy ul. (...) w Ż.. O ile w stosunku do „umowy dodatkowej” konstatacja ta nie budzi wątpliwości, albowiem strony same w treści tejże umowy ukształtowały na nowo jej przedmiot, określony, jako „dodatkowa koncepcja wykonania” oraz wynagrodzenie, o tyle – odnośnie do aneksu nr (...), niezbędna była analiza kontekstu zawarcia tego porozumienia, w szczególności w odniesieniu do złożonego przez powoda w dniu 18 listopada 2010 roku oświadczenia o odstąpieniu od umowy z dnia 2 czerwca 2009 roku, jak i jego treści.

Zgodnie z treścią art. 395 k.c. w wypadku skutecznego złożenia przez jedną ze stron oświadczenia o odstąpieniu od umowy, umowę uważa się za nie zawartą, a to, co strony już świadczyły, ulega – co do zasady – zwrotowi w stanie niezmienionym. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.

Wbrew stanowisku Gminy P., wyrażonym w piśmie z 30 grudnia 2010 roku, w którym uznała ona oświadczenie spółki z dnia 16 listopada 2010 roku o odstąpieniu od umowy za nieaktualne, po dotarciu oświadczenia o odstąpieniu od umowy do jego adresata skutki oświadczenia nie mogą być uchylone, nawet za jego zgodą. Późniejszą, po nastąpieniu skutku odstąpienia, zgodę strony, do której skierowane zostało oświadczenie o odstąpieniu należy traktować jako przyjęcie oferty zawarcia umowy kreującej taki sam, lecz już nie ten sam stosunek prawny. Z chwilą skuteczności oświadczenia o odstąpieniu ustaje bowiem więź obligacyjna łącząca dotychczasowe strony, przestaje więc istnieć zarówno przedmiot w odniesieniu do którego odstępujący mógłby złożyć oświadczenie o cofnięciu odstąpienia, jak i strona, do której to oświadczenie miałoby być skierowane (wyrok SN z dnia 6 marca 2009 roku, II CSK 518/08, LEX nr 570131). W związku z powyższym prawidłowa ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego prowadziła do konkluzji, że odstąpienie przez powodową spółkę od pierwotnie zawartej umowy było skuteczne, powodowało wyekspirowanie umowy z 2 czerwca 2009 roku, natomiast późniejsze poczynienie jakichkolwiek ustaleń nie powodowało jej „odżycia”, ale ewentualnie zawarcie nowej umowy. Oznacza to, że podstawą zawarcia przedmiotowej czynności prawnej nie mógł być w szczególności art. 144 ust. 1 p.z.p., który przewiduje wprowadzenie zmian postanowień zawartej uprzednio umowy. Skoro bowiem umowa, do której aneks nr (...) wprowadzać miał w oparciu o omawiany przepis zmiany nie obowiązywała, niemożliwe było dokonywanie w niej jakichkolwiek zmian, natomiast wszelkie składane w tym kontekście oświadczenia woli mogły być traktowane jedynie, jako elementy nowo zawieranej umowy.

Reasumując, również czynność prawną określoną przez strony, jako aneks nr (...) do umowy z 2 czerwca 2010 roku uznać należało za nową umowę, nie zaś za modyfikację uprzednio zawartej umowy.

Mając powyższe na uwadze – wobec szczególnych regulacji odnoszących się do zamówień publicznych – niezbędna była analiza i ocena obu zawartych umów pod względem ważności, a co za tym idzie – skuteczności w zakresie wzajemnych praw i obowiązków stron.

Obie umowy z dnia 9 grudnia 2010 roku zawarte zostały przez jednostkę samorządu terytorialnego, jaką jest gmina, należącą do sektora finansów publicznych, zaś ich przedmiotem było odpłatne świadczenie usług polegających na wykonaniu dodatkowej koncepcji przebudowy ul. (...) oraz na nowo określały wynagrodzenie wykonawcy (art. 2 pkt 13 w zw. z art. 3 pkt 1 p.z.p. w zw. z art. 9 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych, Dz. U. 2009, nr 157, poz. 1240).

Wobec powyższego tryb zawarcia tejże umowy podlegał regulacjom ustawy – prawo zamówień publicznych. W szczególności – zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy – zamówienia udziela się wyłącznie wykonawcy wybranemu zgodnie z przepisami ustawy a więc przy zastosowaniu dozwolonego dla danej wartości trybu i po dokonaniu niezbędnych przewidzianych prawem czynności. Podstawowymi zaś trybami udzielania zamówień są przetarg nieograniczony i ograniczony (art. 10 p.z.p.). Dla ważności zatem zawarcia przez jednostkę samorządu terytorialnego określonego rodzaju umów mających na celu w szczególności realizację celów publicznych, niezbędne jest uprzednie wyczerpanie ustawowego trybu wyboru najkorzystniejszej oferty po przeprowadzeniu przetargu zgodnie z dyrektywami określonymi w art. 7 ust. 1 i 2 p.z.p. Jako, że norma zawarta w art. 7 ust. 3 p.z.p. ma charakter bezwzględnie obowiązujący, zawarcie umowy z pominięciem ustawowego trybu udzielania zamówień, stanowi zawarcie umowy sprzecznie z przepisami prawa, co skutkuje jej nieważnością, przewidzianą w art. 58 § 1 k.c. Skoro zatem umowa zawarta w trybie omawianej ustawy (po przeprowadzeniu przetargu) z dnia 2 czerwca 2009 roku wyekspirowała, w związku z czym nieuprawnione było czynienie jakichkolwiek zmian tej umowy, to również nieuprawnione było zawieranie nowych umów bez przeprowadzenia przetargu, jako spełniających warunki pierwotnie przedstawionej oferty. Szczególny tryb udzielania zamówień przewidziany w przepisach ustawy – prawo zamówień publicznych ma wszak na celu zagwarantowanie realizacji fundamentalnych zasad zawierania określonych umów pomiędzy podmiotami prawa prywatnego z podmiotami publicznoprawnymi, posiadającym swoisty monopol na prowadzenie, czy przynajmniej zainicjowanie prowadzania konkretnych inwestycji (jak np. budowa dróg publicznych). Poprzedzenie udzielenia zamówienia uregulowanymi ustawowo procedurami zapewnić ma realizację zasad uczciwej konkurencji oraz równego traktowania wykonawców, a także efektywnego i gospodarnego dysponowania środkami publicznymi, czy zapewnienia dostępu do zamówień wszystkim podmiotom zdolnym do ich wykonania. Pominięcie drogi przetargu na wykonanie dodatkowych projektów ul. (...) w Ż. stanowiło egzemplifikację naruszenia przedstawionych powyżej zasad zawierania umów pomiędzy zamawiającym, którym jest jednostka samorządu terytorialnego a wykonawcą, jako przedsiębiorcą. Skoro wszak doszło do odstąpienia od umowy pomiędzy Gminą P. a powodową spółką, to dla sporządzenia nowego projektu niezbędne było przeprowadzenie nowego przetargu, umożliwiającego zaprezentowanie się innych przedsiębiorców zainteresowanych współpracą z gminą. Pominięcie tej procedury, jakkolwiek z pewnością sprzyjające przyspieszeniu realizacji inwestycji, spowodowało pozbawienie wykonawców zajmujących się projektowaniem dróg na tym samym rynku, możliwości przynajmniej starania się dopuszczenia do tejże inwestycji, o ile nie czynnego w niej udziału. Podkreślić bowiem należy, że omawiane regulacje ustawowe stanowią nie tylko gwarancję równouprawnienia podmiotów prywatnych realizujących określone inwestycje na rzecz podmiotów publicznych, lecz także racjonalnego, przejrzystego oraz starannego dysponowania przez władzę publiczną (w tym władzę samorządową) środkami finansowymi obywateli danej społeczności.

Wszystkie powyższe argumenty przemawiają zatem, aby – nawet w przypadku, gdy realizacja zamówienia publicznego miała sprowadzać się do swoistego „dopracowania”, czy modyfikacji częściowo wykonanego już zamówienia, pozbawionego jednak podstawy, jaką jest nieobowiązująca już umowa – każde udzielenie zamówienia publicznego powinno zostać – pod rygorem nieważności – poprzedzone jawnym i uczciwym przetargiem. Zaniechanie temu obowiązkowi przez gminę godzi nie tylko w obowiązujące przepisy prawa zamówień publicznych, lecz także w konstytucyjne gwarancje legalności działania jednostek samorządu terytorialnego, czy równości obywateli wobec prawa.

Konkludując – umowy zawarte 9 grudnia 2010 roku pomiędzy Gminą P. a (...) sp. z o.o. były bezwzględnie nieważne, jako zawarte z pominięciem ustawowej procedury przetargu.

Wobec powyższego, podstawą wzajemnych rozliczeń pomiędzy Gminą P. a spółką (...) nie były – w związku z ich nieważnością – umowa zawarta 9 grudnia 2010 roku, czy aneks nr (...) zawarty tego samego dnia, ale umowa zawarta 2 czerwca 2010 roku, jako umowa ważna, poprzedzona ustawowym trybem przetargowym. Umowa ta – jak prawidłowo ocenił Sąd Okręgowy była umową o dzieło, do której wykonania znajdowały zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego.

Zgodnie z treścią art. 640 k.c. jeżeli do wykonania dzieła potrzebne jest współdziałanie zamawiającego, a tego współdziałania brak, przyjmujący zamówienie może wyznaczyć zamawiającemu odpowiedni termin z zagrożeniem, iż po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu będzie uprawniony do odstąpienia od umowy. Zamawiający nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania dzieła, jeżeli przyjmujący zamówienie był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zamawiającego (art. 639 k.c.).

W realiach niniejszej sprawy zasadniczo bezsporny był fakt skutecznego odstąpienia powoda od umowy. Również w ocenie Sądu Apelacyjnego okoliczności towarzyszące realizacji opracowania projektu ul. (...) w Ż. uzasadniały odstąpienie wykonawcy od umowy z zachowaniem prawa do pozostałej części wynagrodzenia. O ile bowiem powód przedstawił dwa warianty koncepcji przebiegu ulicy, z których jeden został przez Gminę zaakceptowany, to do ostatecznej realizacji tego projektu nie doszło z przyczyn leżących po stronie zamawiającego. Wskazać należy, że to Gmina zadecydowała o czasowym wstrzymaniu opracowania projektu zgodnie z zatwierdzoną koncepcją, pomimo pozostawania wykonawcy w gotowości do realizacji dzieła. Jak wynika wszak z treści pism, o które Sąd Apelacyjny uzupełnił stan faktyczny sprawy – powód kilkakrotnie informował Gminę, że zaniechanie podjęcia decyzji w przedmiocie projektu przebudowy drogi uniemożliwia kontynuowanie prac projektowych, których stan określił, jako zaawansowany (k. 57-59 – pisma). Również na okoliczności te powoływał się uzasadniając żądanie zapłaty wynagrodzenia (k. 61-62 – oświadczenie o odstąpieniu od umowy). Ostatecznie Gmina dopiero w październiku 2010 roku (a zatem pięć miesięcy po wskazanym w umowie terminie oddania dzieła) poinformowała o wstrzymaniu opracowania projektu (k. 60 – pismo Gminy). Nastąpiło to wszak w sytuacji, w której po stronie wykonawcy nie zachodziły żadne przeszkody do wykonania dzieła, którego realizacja znajdowała się w znacznym stadium zaawansowania.

Odnośnie zaś do oceny skuteczności odstąpienia Gminy P. od realizacji zamówienia, Sąd Apelacyjny podziela argumentację Sądu Okręgowego, w szczególności, co do oceny „nadzwyczajności” protestów mieszkańców i przyjmuje ją za własną. Podkreślić wszak należy, że do wykonania dzieła nie doszło wyłącznie z przyczyn leżących po stronie zamawiającego. Wyraźnie przedłużał on bowiem termin wykonania umowy, aby ostatecznie „wstrzymać opracowanie projektu” na czas bliżej nieokreślony. Niewątpliwie zatem ponosił on odpowiedzialność za niemożność zrealizowania przedmiotowych projektów, w szczególności w sytuacji, gdy od jego woli i oceny zależało to, który z przedstawionych przez powoda projektów podlegać miał wykonaniu. Pomimo pierwotnego zaakceptowania jednego z nich, Gmina P. – wskutek protestów mieszkańców – zwróciła się do powoda o przedstawienie dodatkowego projektu, następnie zaś wstrzymała jego wykonanie. Podzielając argumentację Sądu I instancji, stwierdzić należy, że protesty mieszkańców nie stanowią przyczyny mogącej w sposób obiektywny sprzeciwiać się wykonaniu dzieła, w szczególności w sytuacji, gdy nie są to działania społeczności lokalnej o charakterze masowym (jak wynika z akt sprawy sprzeciw zgłosiło jedynie część mieszkańców), a także, gdy istnieją przewidziane prawem instrumenty zapewniające możliwość wypłaty ekwiwalentu za przejęcie nieruchomości prywatnej pod budowę inwestycji publicznej, jaką jest droga. Istniała zatem możliwość zrealizowania przez (...) sp. z o.o. projektu drogi pomimo działań mieszkańców miejscowości J., poprzez wykorzystanie innych ewentualności niż zmiana samego projektu. Nie skorzystanie z ustawowych możliwości wskazanych przykładowo przez Sąd I instancji, nie może obciążać wykonawcy, który ponosi w związku z realizacją zamówienia pewne koszty, jak również nie może stanowić przesłanki wyłączającej odpowiedzialność Gminy za doprowadzenie do niewykonania umowy.

Reasumując, działanie pozwanego stanowiło przeszkodę dla wykonawcy uzasadniającą odstąpienie od umowy 18 listopada 2010 roku z zachowaniem prawa do pozostałej części wynagrodzenia skonkretyzowanej w pozwie. W związku z tym żądanie powoda było – co do zasady uzasadnione, niemniej jednak jego podstawą faktyczną było oświadczenie o odstąpieniu od umowy z dnia 18 listopada 2010 roku, nie zaś – jak przyjął Sąd Okręgowy – z 18 lutego 2011 roku.

Dokonując powyższej analizy stanu faktycznego w kontekście regulacji przewidzianych w ustawie – Prawo zamówień publicznych, Sąd Apelacyjny miał na względzie szeroko zakreślony zakres podstawy faktycznej dochodzonego roszczenia. Podkreślić należy, że strona powodowa dochodziła swoich roszczeń nie tylko z tytułu umowy zawartej 9 grudnia 2010 roku, ale – w pierwszej kolejności umowy zawartej w dniu 2 czerwca 2009 roku, zmienionej – w ocenie stron– aneksem zawartym tego samego dnia. W każdym jednak przypadku pierwotną umową – wiążącą strony – była umowa zawarta właśnie 2 czerwca 2009 roku. Wobec powyższego nie stanowiło wyjścia ponad żądanie pozwu, a co za tym idzie – poza zakres zaskarżenia apelacją wyroku – przyjęcie za zdarzenie uzasadniające uwzględnienie powództwa pierwotne odstąpienie od tej umowy – z 18 listopada 2010 roku. Skoro bowiem stan faktyczny zakreślony był na tyle szeroko, że obejmował uprawnienia i obowiązki stron wynikające z umowy z 2 czerwca 2009 roku, to – wnioskując a maiori ad minus – obejmował on również podstawy oraz ocenę zasadności oświadczenia o odstąpieniu od tejże umowy.

W tym stanie rzeczy bezzasadne są oba zarzuty apelacji (za wyjątkiem argumentacji pozwanego przedstawionego w uzasadnieniu zarzutu naruszenia art. 233 k.p.c., na co wskazywano powyżej). Odnosząc się do naruszenia przepisu art. 145 p.z.p. w kontekście oceny złożonego przez Gminę P. oświadczenia o odstąpieniu od umowy, jako bezskutecznego, stwierdzić należy, że skoro umowa, od której odstępowała strona pozwana już nie obowiązywała, to tym bardziej złożone przez nią oświadczenie nie mogło wywołać skutków prawnych. Nieuprawnione oraz nielogiczne jest wszak twierdzenie, aby odstępować od umowy, która już nie obowiązuje.

Nawet jednak, gdyby dokonywać oceny oświadczenia złożonego przez Gminę P., w kontekście zaistnienia przesłanek z art. 145 p.z.p., to – jak wskazywano powyżej, dokonując analizy przepisów dotyczących umowy o dzieło – niewątpliwie rację przyznać należało Sądowi I instancji, stwierdzającemu, że w realiach niniejszej sprawy nie zaistniała tak istotna zmiana okoliczności, że wykonanie umowy przestało leżeć w interesie publicznym, czego nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy. Dodać jedynie wypada, że - jak słusznie podniósł Sąd Okręgowy – sprzeciw mieszkańców na budowę drogi w okolicach położenia ich nieruchomości jest typową, przewidywalną przy uwzględnieniu zasad doświadczenia życiowego przeszkodą towarzyszącą większości inwestycji aktualizującą się właśnie na etapie projektowania drogi. Profesjonalnie działający zatem zamawiający, który, jako gmina ma szczególny obowiązek dbania o interesy ogółu mieszkańców – powinien jeszcze na etapie planowania inwestycji zadbać o stosowne rekompensaty dla poszkodowanych wskutek budowy mieszkańców, czy ze stosownym wyprzedzeniem przeprowadzić konsultacje społeczne, mające na celu wybór najmniej uciążliwego sposobu realizacji inwestycji publicznej. Ponadto – prawidłowo Sąd Okręgowy ocenił, że sprzeciw pewnej części mieszkańców nie może stanowić – w kontekście zasad doświadczenia życiowego – istotnej zmiany okoliczności. O istotnej zmianie można wszak mówić w sytuacji, gdy przy ocenianym z punktu widzenia przeciętnie doświadczonego człowieka, zmiana ta jest nieprzewidywalna, jest następstwem zdarzeń występujących bardzo rzadko, niezwykłych lub nawet niebywałych, w każdym razie nieobjętą zwykłym ryzykiem kontraktowym, z którym powinni się liczyć kontrahenci. Miernik ten – jak wskazywano, powinien być oceniany surowiej w odniesieniu do podmiotów profesjonalnych, takich jak Gmina w zakresie dbania o rozwój infrastruktury na szczeblu samorządowym. O ile protesty mieszkańców mogą stanowić okoliczność utrudniającą realizację inwestycji, to z pewnością nie jest to okoliczność „istotna” i nieprzewidywalna w chwili jej rozpoczęcia.

Odnosząc się natomiast do przesłanki doprowadzenia do stanu, w którym wykonanie zamówienia nie leży w interesie publicznym, wskazać należy, że chodzi tu o bezcelowość realizacji zamówienia dla interesu publicznego, którego realizację winien zapewniać zamawiający jako podmiot wykonujący zadania publiczne, wynikające z przepisów prawa. Zaistnienie istotnej zmiany okoliczności prowadzącej do stanu, w którym wykonanie nie leży w interesie publicznym nie może być przewidywalne w chwili zawarcia umowy. Świadomość zamawiającego co do istnienia okoliczności powodujących niecelowość wykonywania zamówienia, jak również świadomość nieuchronności zaistnienia takich okoliczności nie dają zamawiającemu uprawnienia do odstąpienia od umowy w trakcie jej realizacji (wyr. S.A. w Warszawie z 7 lipca 2011 roku, I ACa 13/11, LEX nr 1120068).

W realiach niniejszej sprawy inwestycja polegająca na przebudowie drogi lokalnej, mającej zapewnić dogodne oraz bezpieczne połączenie sąsiednich miejscowości (poprzez budowę chodników, czy ścieżek rowerowych), z pewnością miała na celu realizację interesu publicznego określonej społeczności lokalnej. Sporządzenie stosownego projektu, jako etapu wstępnego budowy, czy przebudowy niewątpliwie stanowi integralną część takiej inwestycji i nie może być oceniana w oderwaniu od celu, jaki miała zamiar osiągnąć Gmina P.. Tymczasem stanowisko części mieszkańców, co do sprzeczności tejże inwestycji z ich prywatnym interesem mającym przejawiać się w zajęciu ich nieruchomości na cele budowy ulicy, nie świadczy o „bezcelowości” realizacji przedmiotowego zamówienia, a jedynie implikować może podjęcie przez zamawiającego pewnych kroków zmierzających do wyrównania tymże właścicielom nieruchomości ich uszczerbku.

Odpowiadając natomiast na zarzut naruszenia art. 233 k.p.c., mający przejawiać się w nieprawidłowej interpretacji aneksu nr (...) do umowy z 2 czerwca 2009 roku oraz nieprawidłowości przyjęcia przez Sąd I instancji istnienia podstaw do odstąpienia od umowy, stwierdzić należy, że – w kontekście nieważności tego aneksu – zarzut jest bezpodstawny. Jak wskazywano powyżej – podstawą odstąpienia od umowy nie był opisywany przez apelującego aneks, ale umowa z 2 czerwca 2009 roku oraz oświadczenia o odstąpieniu złożone w dniu 18 listopada 2010 roku. Wobec powyższego, tak skonkretyzowany zarzut, pomimo opisanych powyżej nieprawidłowości Sądu Okręgowego przy ocenie materiału dowodowego, nie mógł wywrzeć skutku w postaci podważenia zaskarżonego wyroku.

Mając powyższe na względzie i uznając podniesione w apelacji zarzuty za bezzasadne, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak na wstępie.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., nakazując przegrywającej pozwanej obowiązek zwrotu powodowi kosztów zastępstwa procesowego na podstawie § 12 ustęp 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. 2002/163/1349).