Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze II Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

PrzewodniczącySSO Wojciech Damaszko /spr/

SędziowieSSO Maria Lechowska, SSR del. do SO Bożena Roman

ProtokolantMagdalena Rybak

po rozpoznaniu w dniu 11 września 2014 r. w Jeleniej Górze

na rozprawie

sprawy z wniosku E. K. (1)

z udziałem Skarbu Państwa - Starosty (...) i Gminy P.

o zasiedzenie

na skutek apelacji uczestnika Gminy P.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Jeleniej Górze

z dnia 24 lutego 2014 r., sygn. akt I Ns 400/13

p o s t a n a w i a:

I.  apelację oddalić;

II.  ustalić, że koszty postępowania w instancji odwoławczej każdy z uczestników ponosi zgodnie ze swym udziałem w sprawie.

Sygn. akt II Ca 430/14

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze po rozpoznaniu sprawy z wniosku E. K. (1) z udziałem Skarbu Państwa – Starosty (...) i Gminy P. zaskarżonym postanowieniem stwierdził, że wnioskodawca nabył przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 2011 roku własność nieruchomości, stanowiącej gospodarstwo rolne z zabudowaniami, obejmujące działki gruntu numer (...) o łącznej powierzchni 9,06 ha położonej w Ś., Gmina P., dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze prowadzi księgę wieczystą (...), zaś kosztami postępowania obciążył wnioskodawcę i uczestników zgodnie z ich udziałem w sprawie.

Rozstrzygniecie to poprzedziły następujące ustalenia faktyczne.

Aktem nadania z dnia (...) roku numer (...) Powiatowa (...) w J. nadała J. K. (1) – ojcu wnioskodawcy - gospodarstwo rolne nr (...) położone w Ś.. W dniu 30 grudnia 1958 roku Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w J. wydało orzeczenie o wykonaniu aktu nadania. Na podstawie umowy darowizny z dnia 6 maja 1974 roku rodzice wnioskodawcy J. K. (1) i E. K. (2) przekazali synowi E. K. (1) prawo własności nieruchomości stanowiącej gospodarstwo rolne z zabudowaniami, położonej w Ś., dla której nieruchomości Państwowe Biuro Notarialne w J. prowadziło księgę wieczystą nr (...). Gospodarstwo to składało się z częściowo zabudowanych działek nr (...) o łącznej powierzchni 9,06 ha. Dla nieruchomości tej obecnie Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze prowadzi księgę wieczystą o nr (...).

Wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 1979 roku w sprawie o sygn. akt II KR (...) E. K. (1) skazany został na karę 5 lat pozbawienia wolności, grzywnę w wysokości 80 000 zł, pozbawienie praw publicznych na okres 5-u lat i konfiskatę całego mienia. Na poczet kary zaliczono mu okres tymczasowego aresztowania od 8 czerwca 1977 roku do 11 czerwca 1978 roku. Ponadto E. K. (1) karę pozbawienia wolności odbywał od kwietnia 1984 roku do dnia 27 października 1984 roku, kiedy to udzielono mu przerwy w odbywaniu kary.

Chcąc zapobiec przejściu prawa własności nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa notarialną umową darowizny z dnia 21 maja 1979 roku rep. A nr (...) E. K. (1) przekazał prawo własności nieruchomości na rzecz siostry S. P.. Umowa ta wyrokiem Sądu Rejonowego w Jeleniej Górze z dnia 10 lutego 1984 roku w sprawie sygn. akt I C 739/83 została uznana za bezskuteczną wobec Skarbu Państwa. S. P. w chwili zawarcia umowy darowizny nie mieszkała już na terenie powyższej nieruchomości.

W związku z tym ustalił dalej Sąd Rejonowy, że wobec treści orzeczenia skazującego E. K. (1) właścicielem nieruchomości stał się Skarb Państwa. Mimo to gospodarstwo rolne nadal znajdowało się w jego posiadaniu przynajmniej od 1980 roku. E. K. (1) prowadzi je samodzielnie uprawiając zboża, ziemniaki, hodując trzodę chlewną, bydło i drób. Podczas pobytu w areszcie i zakładzie karnym gospodarstwem na jego polecenie i wskazówki udzielane podczas widzeń i w listach, zajmował się syn J. K. (2). Prowadzeniu gospodarstwa nie przeszkodziło wydanie przez Urząd Skarbowy w J. decyzji z dnia 20 stycznia 1987 roku konfiskaty nieruchomości i jej przekazania Naczelnikowi Gminy P..

Od 2004 roku E. K. (1) otrzymywał pomoc finansową w postaci płatności bezpośrednich do gruntów rolnych w związku z gospodarowaniem na nieruchomości w Ś., z tytułu wspierania działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, a także w ramach systemów wsparcia bezpośredniego. Ponadto wnioskodawca uiszcza podatki od opisanej nieruchomości od 1980 roku do chwili obecnej.

Decyzją Wojewody (...) z dnia 30.09.2013 r. stwierdzono, iż mienie Skarbu Państwa obejmujące nieruchomość położoną w Ś. jako działki nr (...), stało się z mocy prawa, nieodpłatnie własnością Gminy P..

W świetle tak poczynionych ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy uznał wniosek o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie za uzasadniony. Wskazał, że stosownie do treści art. 172 k.c. do nabycia w drodze zasiedzenia prawa własności nieruchomości konieczne jest łączne spełnienie dwóch przesłanek: samoistnego posiadania oraz upływu czasu dwudziestu lub trzydziestu lat. Wyjaśnił przy tym, że przed dniem 1 października 1990 r. nie było możliwości zasiedzenia nieruchomości państwowych bowiem na podstawie art. 7 ustawy z dnia 14 lipca 1961 roku o gospodarce terenami w miastach i osiedlach z dniem 21 lipca 1961 roku wyłączone zostało zasiedzenie nieruchomości państwowych położonych na obszarach, do których miały zastosowanie przepisy tej ustawy. Natomiast zakaz nabywania przez zasiedzenie wszelkich nieruchomości będących przedmiotem własności państwowej wprowadzony został następnie w art. 177 k.c. obowiązującym od dnia 1 stycznia 1965 r. Zakaz ten zniesiono z dniem 1 października 1990 r., wobec uchylenia art. 177 k.c. przez art. 1 pkt. 34 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321). Tym samym bieg zasiedzenia opisywanych nieruchomości mógł się rozpocząć dopiero po dniu 1 października 1990 roku. Sąd pierwszej instancji powołał również art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny zgodnie z którym jeżeli przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy istniał stan, który według przepisów dotychczasowych wyłączał zasiedzenie nieruchomości, a według przepisów obowiązujących po wejściu w życie tej ustawy prowadzi do zasiedzenia, zasiedzenie biegnie od dnia wejścia jej w życie; jednakże termin ten ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem w życie ustawy, lecz nie więcej niż o połowę. Zatem co do osób, które były posiadaczami samoistnymi takich nieruchomości przed dniem 1 października 1990 roku kodeksowe terminy ulegają skróceniu o czas trwania tego posiadania, lecz nie więcej niż o połowę tj. nie więcej niż o dziesięć i piętnaście lat.

W niniejszej sprawie wnioskodawca co prawda na skutek wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 1979 roku utracił własność nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej nr (...) Sądu Rejonowego w Jeleniej Górze na rzecz Skarbu Państwa, a potem Gminy P., ale cały czas samodzielnie władał tą nieruchomością będąc posiadaczem samoistnym w złej wierze.

Z zebranych dowodów wynikało, że E. K. (1) przynajmniej od 1980 roku prowadził gospodarstwo rolne obejmujące nieruchomość i płacił podatki. Nawet w okresach tymczasowego aresztowania i odbywania kary pozbawienia wolności zajmował się tym gospodarstwem samodzielnie podczas przepustek lub przerw albo udzielając instrukcji synowi. Okoliczności powyższe wynikały wprost z zeznań świadków mieszkańców Ś.: M. K., A. L., S. L., J. W., W. P., T. H., syna J. K. (2), córek M. Z. i M. N.. Zeznania powyższe Sąd Rejonowy ocenił jako wiarygodne i korespondujące z zebraną w sprawie dokumentacją. Zwrócono przy tym uwagę, że umowa darowizny nieruchomości z 21 maja 1979 roku na rzecz siostry S. P., wyrokiem Sądu Rejonowego w Jeleniej Górze z dnia 10.02.1984 r. uznana za bezskuteczną wobec Skarbu Państwa nie zmieniała faktu samoistnego władania nieruchomością przez wnioskodawcę.

Ponieważ E. K. (1) był posiadaczem nieruchomości w złej wierze wiedząc, że nie przysługuje mu prawo do jej zajmowania okres posiadania niezbędny do nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie wynosił 30 lat. Przyjmując, że wnioskodawca władał nieruchomością przynajmniej od 1980 roku okres posiadania prowadzący do zasiedzenia mijał z końcem 2010 r.

W związku z powyższym Sąd Rejonowy ustalił, że E. K. (1) nabył przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 2011 roku własność nieruchomości stanowiącej gospodarstwo rolne z zabudowaniami, składające się z działek nr (...), dla której obecnie Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze prowadzi księgę wieczystą o nr (...).

Na podstawie art. 520 §1 kpc rozstrzygnął o kosztach postępowania przyjmując, że każdy z uczestników postępowania ponosi te koszty zgodnie ze swoim udziałem w sprawie.

Rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego w apelacji w całości zaskarżył uczestnik postępowania Gmina P. zarzucając naruszenie przepisów postępowania i prawa materialnego, a mianowicie:

1.  art. 227 k.p.c. przez pominięcie decyzji Urzędu Skarbowego w J. Wydziału (...) z dnia 20.01.1987 r. nr US. VI (...) ustalającej konfiskatę nieruchomości położonej w Ś. nr (...) Kw nr (...), obecnie będącej przedmiotem postępowania o zasiedzenie i wniosku Urzędu Skarbowego w J. z dnia 20.01.1987 r. nr US VI (...) o wpis prawa własności Skarbu Państwa tejże nieruchomości, wydanych w trybie egzekucji na podstawie art. 126 ust. 1 ustawy z 19 kwietnia 1969 r. kodeks kamy wykonawczy (Dz.U. z 1985 nr 31, poz. 138), a także pominięcie protokołu opisu i oszacowania z dnia 6 marca 1987 r. i protokołu zdawczo odbiorczego nieruchomości z 1987 r. opatrzonych podpisem wnioskodawcy, z których to dowodów wynikają fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie mianowicie, że wydanie wyroku Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu z dnia 29 maja 1978 r. sygn. akt III K 98/77 i Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 1979 r. sygn. akt II K 58/79 o konfiskacie mienia wnioskodawcy i wyegzekwowanie tych wyroków spowodowało nastąpienie przerwy biegu zasiedzenia,

2.  naruszenie art. 123 § 1 kc w zw. z art. 175 kc przez ich niezastosowanie i nieuwzględnienie faktu, że egzekucja kary konfiskaty mienia przerywa bieg terminu zasiedzenia, zwłaszcza w sytuacji gdy w czynnościach odebrania nieruchomości brał udział samoistny posiadacz nieruchomości,

3.  naruszenie art. 172 kc przez zastosowanie przy niespełnieniu przez wnioskodawcę przesłanek do zasiedzenia,

4.  sprzeczność poczynionych przez sąd ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału przez przyjęcie, że okres pobytu wnioskodawcy w zakładzie penitencjarnym nie przerwał ciągłości posiadania.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący domagał się zmiany postanowienia poprzez oddalenie wniosku i obciążenie wnioskodawcy kosztami postępowania za obie instancje ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy sadowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację E. K. (1) wnosił o jej oddalenie i zasądzenie od uczestnika na jego rzecz kosztów postępowania za drugą instancję.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja, pomimo, że niektóre z podniesionych w niej zarzutów były trafne, ostatecznie podlegała oddaleniu.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że Sąd pierwszej instancji poczynił w sprawie generalnie poprawne ustalenia faktyczne, które Sąd Odwoławczy aprobuje (art. 382 kpc). Należycie, wszechstronnie i bez naruszenia zasad wynikających z treści art. 233§1 k.p.c. ocenił również zebrany materiał materiał dowodowy dając temu wyraz w pisemnych motywach rozstrzygnięcia. Ustalenia te przede wszystkim wskazują, że E. K. (1) na podstawie umowy darowizny z dnia 6 maja 1974 r. nabył prawo własności i zarazem objął w posiadanie gospodarstwo rolne położone w miejscowości Ś.. Nie budziło również wątpliwości, że prawo własności powyższego gospodarstwa (...) utracił na podstawie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 1979 r. orzekającego konfiskatę całego mienia. Stosownie bowiem do treści art. 47 § 2 ustawy kodeks karny z dnia 19 kwietnia 1969 r. mienie objęte konfiskatą przechodziło na rzecz Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się wyroku. Trafnie Sąd Rejonowy przyjął, że w konsekwencji powyższego orzeczenia E. K. (1) stał się posiadaczem w złej wierze nieruchomości, która uprzednio stanowiła jego własność. Okoliczności tej zresztą żaden z uczestników postępowania nie kwestionował.

Sąd odwoławczy aprobuje również ustalenia i ocenę prawną zaprezentowaną przez Sąd Rejonowy, że posiadanie wnioskodawcy miało przez cały okres charakter samoistny i trwa do chwili obecnej. Definicja posiadania samoistnego zawarta w przepisie art. 336 kc wskazuje, że jest to władztwo wykonywane w taki sam sposób jak posiadanie właściciela. E. K. (1) zamieszkuje na gospodarstwie rolnym objętym niniejszym wnioskiem i w pełni samodzielnie je uprawia. Podejmował – i podejmuje nadal – wyłączne decyzje w zakresie remontu budynków i sposobu gospodarowania gruntami rolnymi, płaci podatki i otrzymywał dotacje unijne do produkcji rolnej. Jak wyjaśnił SN w post. z 7.04.1994 r. III CRN 18/94 posiadanie samoistne ma miejsce nie tylko wtedy, gdy posiadacz jest przekonany o swoich uprawnieniach właściciela, ale także wtedy gdy wie, że nie jest właścicielem, ale chce posiadać rzecz tak, jakby nim był.

Argumentacja zawarta w apelacji sprowadzała się do rozstrzygnięcia o dwóch kwestiach: po pierwsze czy posiadanie E. K. (1) miało charakter ciągły oraz czy doszło do przerwania biegu zasiedzenia.

Niewątpliwie przesłanką zasiedzenia jest wykonywanie posiadania samoistnego przez określony w ustawie okres czasu wynoszący w przypadku wnioskodawcy 30 lat. Posiadanie to ma przy tym być zdarzeniem ciągłym. W sytuacji faktycznej E. K. (1) istotne znaczenie mają okoliczności czy doszło do utraty przez niego posiadania w sytuacji, gdy darował on nieruchomość swojej siostrze, jak również czy miało miejsce przerwanie posiadania podczas jego aresztowania i odbywania kary pozbawienia wolności.

Zawarta w dniu 21 maja 1979 r. notarialna umowa przeniesienia prawa własności na siostrę wnioskodawcy S. P. zawarta została już po wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 1979 r. orzekającego konfiskatę mienia wnioskodawcy, była zatem bezskuteczna wobec Skarbu Państwa. Co więcej w wyniku zawarcia powyższej umowy E. K. (1) nie utracił przymiotu posiadacza nieruchomości. Trafnie bowiem ustalił Sąd pierwszej instancji, że przeniesienie własności nieruchomości miało na celu utrzymanie gospodarstwa w rodzinie. Natomiast cały czas posiadanie nieruchomości (vide: zeznania A. L. i T. H.) przypadło wnioskodawcy. Nie było przy tym niezbędne przeprowadzenie dowodu z zeznań S. P., która od początku lat 80-tych przebywa na stałe w Stanach Zjednoczonych. Fakt, jej wyjazdu za granicę w powiązaniu z okolicznościami przekazania gospodarstwa rolnego przez (...) na rzecz (...) dowodzi, że S. P. nie była zainteresowana prowadzeniem i posiadaniem tego gospodarstwa.

Drugą kwestią były okoliczności związane z pobytem w areszcie i odbywaniem kary pozbawienia wolności. Jak ustalił Sąd Rejonowy wnioskodawca przebywał w areszcie od czerwca 1977 r. do czerwca 1978 r., a karę pozbawienia wolności odbywał od 9 kwietnia 1984 r. do października 1984 r. W tym zakresie należało podzielić stanowisko Sądu pierwszej instancji, że zgodnie z art. 340 kpc niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania. Dwukrotny, kilkumiesięczny pobyt wnioskodawcy w zakładzie karnym było przemijającą przeszkodą, co do której można było przewidywać, że ma charakter czasowy i w końcu ustąpi. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 października 2012 roku przeszkodą przemijającą (wywołującą niemożność posiadania) jest przyczyna natury obiektywnej, np. uwięzienie posiadacza.

Rozważenia wymagał zarzut Gminy P., że podjęte w 1987 r. przez Urząd Skarbowy w J. czynności egzekucyjne doprowadziły do przerwy w biegu zasiedzenia. Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze okoliczności tej nie poświęcił wiele uwagi tymczasem ma ona istotne znaczenie.

Niewątpliwie bowiem na skutek wydania przez Sąd Najwyższy wyroku orzekającego konfiskatę całego mienia Urząd Skarbowy w J. Dział (...)decyzją z dnia 20 stycznia 1987 r. określił, że konfiskacie podlega nieruchomość rolna położona w (...) zapisana w księdze wieczystej (...). W związku z tym organ ten skierował wniosek do Państwowego Biura Notarialnego w J. o przepisanie na rzecz Skarbu Państwa powyższej nieruchomości. Jednocześnie w marcu 1987 r. sporządzono opis i oszacowanie nieruchomości oraz protokół zdawczo – odbiorczy (jednakże bez wskazania daty poza rokiem 1987).

Powyższe postępowanie wszczęte zostało w oparciu o art. 126 kkw wskazujący, że egzekucję kary konfiskaty mienia i przepadku rzeczy prowadzi urząd skarbowy stosując przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Stosownie do art. 163 kkw podstawę do ujawnienia w księdze wieczystej Skarbu Państwa jako właściciela nieruchomości stanowiło orzeczenie o konfiskacie tej nieruchomości lub ostateczna decyzja organu egzekucyjnego ustalająca, że nieruchomość wchodzi w skład mienia objętego konfiskatą.

W ocenie Sądu Okręgowego działania podjęte na podstawie obowiązujących przepisów prawa można by uznać na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 kc w zw. z art. 175 kc za czynność prowadzącą do przerwy zasiedzenia. Stosownie bowiem do treści art. 123 § 1 pkt 1 kc bieg przedawnienia (zasiedzenia) przerywa się między innymi przez każdą czynność przed organem powołanym do egzekwowania roszczeń danego rodzaju. Stanowisko to znajduje oparcie w orzecznictwie wskazującym, że przerwę zasiedzenia powoduje tylko takie działanie właściciela, które bezpośrednio zmierza do przerwania posiadania posiadacza. Gdyby uznać, że w wyniku działań Urzędu Skarbowego w J. doszło do przerwania biegu zasiedzenia to w konsekwencji wniosek o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie podlegałby oddaleniu. Od 1987 r. do chwili obecnej nie upłynęło bowiem jeszcze 30 lat niezbędnych do nabycia prawa własności przez zasiedzenie.

Stosownie do nieobowiązującego już art. 177 kc od dnia 1 stycznia 1965 r. do 30 września 1990 r. istniał zakaz nabywania przez zasiedzenie nieruchomości będących przedmiotem własności państwowej. Przepis ten, jak wiadomo, uchylony został w art. 1 pkt 34 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – kodeks cywilny. Do tego czasu terminy zasiedzenia własności Skarbu Państwa nie biegły. Skoro nie biegły terminy zasiedzenia to w konsekwencji nie znajdowały zastosowania przepisy dotyczące przerwania biegu zasiedzenia. Czynności organu egzekucyjnego jakim był Urząd Skarbowy w J. podjęte w 1987 r. nie mogły przerwać biegu zasiedzenia ponieważ ten się nie rozpoczął. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 października 2004 r. II CK 33/04 zasiedzenie nieruchomości objętych hipotezą art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny rozpoczyna bieg od wejścia w życie tego przepisu. Skróceniu natomiast, najwyżej połowę, ulega ustawowy termin zasiedzenia.

W przedmiotowej sprawie okres 30 lat wymagany do zasiedzenia uległ skróceniu z mocy powołanego wyżej przepisu o niecałe lat 10 – od 1.01.1980 r. do 1.10.1990 r. Z tego względu zasiedzenie nieruchomości przez wnioskodawcę nastąpiło z dniem 1 stycznia 2011 r. co skutkowało oddaleniem apelacji.

Na podstawie art. 520 § 1 kpc przyjęto, że koszty postępowania w instancji odwoławczej każdy z uczestników ponosi zgodnie ze swym udziałem w sprawie.