Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 maja 2013 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 maja 2013 r. w Gdańsku

sprawy D. G.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o prawo do wypłaty niezrealizowanego świadczenia

na skutek apelacji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 sierpnia 2012 r., sygn. akt VIII U 1053/12

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

Sygn. akt III AUa 1707/12

UZASADNIENIE

Ubezpieczona D. G. odwołała się od decyzji pozwanego organu rentowego – Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział (...) w G. z dnia 04.06.2012 r., którą odmówiono jej prawa do wypłaty niezrealizowanego świadczenia po zmarłym ojcu W. B. za miesiąc maj 2012 r., gdyż kwoty przekazane na rachunek w banku, w miesiącu, w którym nastąpił zgon i przysługujące za ten miesiąc, traktuje się jako kwoty należne zmarłemu i organ rentowy nie ma podstaw do żądania zwrotu kwoty świadczenia przekazanej na rachunek bankowy zmarłego. Do dnia wydania decyzji nie nastąpił zwrot świadczenia za miesiąc maj 2012 r. i należy uznać to świadczenie za należne zmarłemu.

Ubezpieczona kwestionując powyższą decyzję twierdziła, że po zmarłym w dniu 14.05.2012 r. ojcu nie otrzymała świadczeń.

Pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania i podał, że w dniu 16.05.2012 r. przekazał należne W. B. świadczenie (płatne do 20-go dnia miesiąca) za miesiąc maj na jego konto bankowe. W dniu 15.05.2012 r. ubezpieczona złożyła wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego z tytułu zgonu ojca i wniosek o wypłatę niezrealizowanego świadczenia. Pozwany uznał, że zgodnie z art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie ma podstaw do żądania zwrotu kwoty świadczenia przekazanej na rachunek bankowy zmarłego, a bank nie zwrócił dochodzonej przez ubezpieczoną kwoty świadczenia.

Wyrokiem z dnia 28.08.2012 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonej prawo do niezrealizowanego świadczenia po zmarłym w dniu (...) ojcu W. B..

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach.

W. B. (ur. (...)) posiadał prawo do połowy emerytury rolnej w wysokości 410,52 zł, w zbiegu z rentą inwalidy wojennego ( (...)) w kwocie 2.235,48 zł oraz dodatek pielęgnacyjny w kwocie 195,67 zł, dodatek kombatancki w kwocie 195,67 zł, ryczałt energetyczny w kwocie 157,67 zł i dodatek kompensacyjny w kwocie 29,35 zł. Łącznie do wypłaty netto przysługiwała kwota 3.196,36 zł.

W dniu 14.05.2012 r. W. B. zmarł.

W dniu 15.05.2012 r. ubezpieczona (córka W. B.), złożyła wniosek o wypłatę niezrealizowanego świadczenia za miesiąc maj 2012 r. oraz o wypłatę zasiłku pogrzebowego.

W dniu 16.05.2012 r. pozwany przekazał kwoty należne W. B. na jego rachunek bankowy.

Decyzją z dnia 28.05.2012 r. przyznano ubezpieczonej prawo do zasiłku pogrzebowego po zmarłym ojcu.

Zaskarżoną decyzją z dnia 04.06.2012 r. pozwany odmówił ubezpieczonej prawa do wypłaty niezrealizowanego świadczenia po zmarłym ojcu za miesiąc maj 2012 r.

Powyższy stan faktyczny był między stronami bezsporny.

Sąd Okręgowy dokonał ustalenia powyższych okoliczności na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach ubezpieczeniowych dotyczących W. B., których prawdziwość nie była przez strony kwestionowana.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołanie było zasadne.

Zgodnie z art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r., nr 50, poz. 291 ze zm.) do przyznawania świadczeń z ubezpieczenia i do ich wypłaty stosuje się odpowiednio przepisy regulujące przyznawanie i wypłatę odpowiednich świadczeń przysługujących pracownikom i członkom ich rodzin. Celem rozstrzygnięcia spornej kwestii, konieczne jest zatem przytoczenie treści przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227).

Zgodnie z art. 101 pkt 2 cyt. ustawy prawo do świadczeń ustaje ze śmiercią osoby uprawnionej. Jak wynika z art. 136 ust. 1 w/w ustawy, w razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia określone ustawą, świadczenia należne jej do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku - małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku - innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba.

Przepis powyższy (o identycznej treści jak uchylony art. 104 ustawy z dnia 14.12.1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin) reguluje sytuację prawną osób bliskich zainteresowanego, który zmarł po wniesieniu wniosku o świadczenie (tzw. niezrealizowane świadczenia). W takim stanie rzeczy do świadczeń należnych tej osobie do dnia śmierci uprawnione są trzy kategorie osób:

I - małżonek i dzieci, z którymi osoba zmarła prowadziła wspólne gospodarstwo domowe,

II - małżonek i dzieci, z którymi osoba zmarła nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego,

III - inni członkowie rodziny uprawnieni do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała osoba zmarła.

Osoby zaliczane do II i III kategorii będą uprawnione do niezrealizowanego świadczenia wyłącznie o ile nie będzie osób zaliczanych do wyższej (wyższych) kategorii. W konsekwencji, gdy istnieją osoby należące do I kategorii, organ rentowy nie będzie mógł dokonać wypłaty na rzecz osób należących do II kategorii, także wówczas, gdy osoby należące do I kategorii oświadczą, że rezygnują z przysługującego im prawa, czy też nie złożą wniosku jako pierwsze (zob. wyrok SA w Katowicach z dnia 28.02.2006 r., III AUa 2981/04, Lex nr 217129).

Z treści cytowanego art. 136 wynika także, że przepis ten reguluje, w sposób odmienny od prawa spadkowego (ma tu zastosowanie art. 922 § 2 k.c., nie trzeba więc przeprowadzać sformalizowanego postępowania spadkowego), uprawnienia członków rodziny do niezrealizowanych świadczeń po zmarłym uprawnionym do emerytury/renty (zob. wyrok SA w Lublinie z dnia 19.08.1999 r., III AUa 229/99, OSA 2000, z. 7-8, poz. 32; wyrok SA w Warszawie z dnia 07.08.1997 r., III AUa 587/97, Lex nr 30440); zob. także D. Ciszewska, Następstwo..., s. 51 i nast.).

Powyższe stanowisko znalazło również potwierdzenie w treści wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 19.08.1999 r., III AUa 229/99, w którym wskazano, że skoro do świadczeń niezrealizowanych, należnych osobie, które zmarła po wystąpieniu o nie, art. 104 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (aktualnie art. 136 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) ogranicza krąg osób najbliższych, którym przysługuje roszczenie o ich wypłatę, to nie można przyjmować, że do identycznych świadczeń emerytalno-rentowych, tyle że do przyznanych zmarłemu przed jego śmiercią, ale nie wypłaconych z uwagi na zgon, uprawniony będzie inny krąg osób. W uzasadnieniu powyższego orzeczenia Sąd Apelacyjny w Lublinie podał, że osoby określone w art. 104 ust. 1 zwykle należą do grona spadkobierców, ale przepis art. 104 lepiej zabezpiecza interesy tych osób niż przepisy prawa spadkowego, gdyż osoby te mogą zrealizować zaległe świadczenia bez potrzeby przeprowadzania formalności wynikających i przewidzianych w postępowaniu spadkowym, a przede wszystkim mogą je zrealizować także wówczas, gdy długi spadkowe są wyższe niż aktywa, a osoby te odrzuciły spadek.

Pomimo wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, powyższe orzeczenie zachowuje swoją aktualność ze względu na to, że treść przywołanego przepisu art. 104 ust. 1 w niezmienionej treści została ujęta w art. 136 ust. 1 nowej ustawy.

Tym samym, w ocenie Sądu Okręgowego, W. B., zmarły w dniu (...)., nie był po tej dacie osobą uprawnioną emerytury. Była nią natomiast ubezpieczona – córka zmarłego, która złożyła wniosek.

Rozważenia wymagało zatem, czy wypłacenie kwoty emerytury W. B. za miesiąc maj 2012 r. na jego rachunek bankowy po dacie śmierci, może zostać uznane za realizację świadczenia na rzecz ubezpieczonej.

W uzasadnieniu wyroku z dnia 05.01.2011 r., III CSK 119/10, Sąd Najwyższy podał, że zgodnie, z art. 354 § 1 k.c. dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno - gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. Przede wszystkim zobowiązanie powinno być wykonane zgodnie z jego treścią, zaś pozostałe dyrektywy zawarte w tym przepisie (cel społeczno - gospodarczy, zasady współżycia społecznego, ustalone zwyczaje) mają charakter uzupełniający w stosunku do treści zobowiązania i nie mogą prowadzić do wniosków i oceny sprzecznej z treścią zobowiązania.

Wykonanie zobowiązania sprowadza się w zasadzie do spełnienia świadczenia przez dłużnika, aczkolwiek spełnienie świadczenia nie zawsze musi oznaczać wykonania zobowiązania - np., gdy nie zostaną spełnione ciążące na dłużniku obowiązki funkcjonalnie związane z zobowiązaniem, a nie związane z długiem. Świadczenie może być uznane za wykonane w sposób prawidłowy wówczas, gdy dłużnik zachował się zgodnie z treścią zobowiązania, a rezultatem tego było odniesienie przez wierzyciela korzyści czyniących zadość jego interesowi.

Wierzyciel jest niezdolny do przyjęcia świadczenia nie tylko wtedy, gdy brak mu odpowiedniej zdolności do czynności prawnych, ale także wówczas, gdy jego „niezdolność” ma charakter faktyczny (np. choroba prowadząca do stanu braku świadomości).

W ocenie Sądu Okręgowego, wykonanie zobowiązania nie nastąpiło w sposób określony w art. 354 § 1 k.c., bowiem świadczenie nie zostało spełnione do rąk wierzyciela, a zatem nie zostało spełnione zgodnie z treścią zobowiązania. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, przekazując kwotę świadczenia emerytalnego za miesiąc maj 2012 r. na rachunek zmarłego, wykonał przedmiot zobowiązania i spełnił świadczenie do rąk osoby nieuprawnionej, toteż nie sposób uznać tej czynności jako realizacji świadczenia na rzecz skarżącej.

Bez znaczenia była także okoliczność, czy organ rentowy posiadał wiedzę na temat daty śmierci W. B., ponieważ okoliczność ta nie ma wpływu na prawo skarżącej do wypłaty świadczenia po zmarłym ojcu.

Sąd Okręgowy nie badał, czy wystąpiły szczególne warunki określone w art. 452 k.c., zezwalające na przyjęcie, że interes wierzyciela został zaspokojony w stopniu pozwalającym na uznanie, że zobowiązanie zostało wykonane i wygasło. Przedmiotem niniejszego postępowania było bowiem rozstrzygnięcie, czy ubezpieczonej przysługuje prawo do wypłaty świadczenia emerytalnego po zmarłym W. B. za miesiąc maj 2012 r., a nie czy faktycznie skorzystała z kwoty przekazanej na rachunek zmarłego.

Ewentualne roszczenie organu rentowego względem banku o zwrot przekazanej kwoty nie mieści się w zakresie niniejszej sprawy, także ta kwestia nie była przedmiotem rozważań Sądu Okręgowego. Jeżeli dłużnik spełnił świadczenie do rąk osoby nieuprawnionej, może żądać zwrotu na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (por. art. 410 k.c.). Wobec wierzyciela obowiązany jest on natomiast nadal do spełnienia świadczenia, chyba że zachodzi któraś ze wskazanych w art. 452 okoliczności zwalniających dłużnika (por. też P. Machnikowski, glosa do wyr. SN z 22.11.2002 r., IV CKN 1526/00, OSP 2003, nr 12, poz. 159; zob. K. Zagrobelny, w: Gniewek, Komentarz k.c. 2011, s. 841). Wobec uznania przez Sąd Okręgowy, iż świadczenia emerytalne przekazane na rachunek zmarłego W. B. zostało wypłacone w sposób nieprawidłowy, kwestia ta może być przedmiotem osobnego postępowania.

W konkluzji Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i uwzględnił odwołanie.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiódł pozwany organ rentowy, który zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w całości, domagając się jego zmiany i oddalenia odwołania.

Pozwany zarzucił naruszenie art. 136 ust. 1 i art. 138a ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227), w związku z art. 52 ust. 2 ustawy z dnia 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tj. Dz. U. z 2008 r., nr 50, poz. 291 ze zm.), poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie oraz przyjęcie, że ubezpieczonej przysługuje prawo do niezrealizowanego świadczenia za miesiąc maj 2012 r. po zmarłym ojcu W. B..

Uzasadniając apelację pozwany podał, że Sąd Okręgowy naruszył art. 136 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ubezpieczona, jako córka zamarłego, spełniała warunki ustawowe, aby ubiegać się o przyznanie jej prawa do wypłaty niezrealizowanego świadczenia. Art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z FUS nakłada na bank bezwzględny obowiązek zwrotu kwot świadczeń przekazanych na rachunek w banku za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy. Art. 130 ust. 1 i 2 tej ustawy stanowi, że świadczenia wypłaca się za miesiące kalendarzowe w dniu ustalonym w decyzji organu rentowego jako termin płatności świadczeń, osobom uprawnionym, za pośrednictwem osób prawnych prowadzących działalność w zakresie doręczania świadczeń, albo na wniosek tej osoby na rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej. Zatem wypłata emerytur i rent następuje w cyklach miesięcznych, w dniu ustalonym w decyzji organu rentowego, jako termin płatności świadczeń w sposób przewidziany w ustawie. W przypadku W. B. ustalonym terminem wypłaty emerytury był 20-ty dzień każdego miesiąca. Pozwany przekazał stosowne środki na rachunek bankowy w dniu 16.05.2012 r. (rano). Należy wobec tego przyjąć, że dokonanie wypłaty emerytury na rachunek uprawnionego w banku oznacza dokonanie wypłaty świadczenia. Jeżeli rachunek jest rachunkiem indywidualnym, oznacza to wypłatę należności na rzecz uprawnionego będącego posiadaczem rachunku. Tak więc nie można zgodzić się z tezą Sądu I instancji, że pozwany dokonał wypłaty świadczenia emerytalnego z naruszeniem art. 345 § 1 k.c., tj. do rąk osoby nieuprawnionej. Śmierć osoby uprawnionej do emerytury powoduje ustanie prawa do świadczenia, zgodnie z art. 101 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Uprawniony do świadczenia W. B. zmarł w dniu (...)., a więc od czerwca 2012 r. ustało jego prawo do emerytury. Gdyby pozwany wypłacił emeryturę za czerwiec lub następne miesiące 2012 r., to można byłoby zarzucić pozwanemu, iż wypłaty te miały charakter wypłat nienależnych. Istnieje ponadto jeszcze jeden element mający istotne znaczenie w sytuacji, gdy pozwany dokonał wpłaty kwoty emerytury na konto W. B.. Mianowicie śmierć posiadacza rachunku bankowego prowadzi albo do rozwiązania umowy rachunku - jeżeli tak przewidziano w umowie, albo do wstąpienia spadkobierców w prawa i obowiązki zmarłego - spadkobiercy stają się posiadaczami rachunku (art. 922 k.c.). W ocenie pozwanego oraz mając na uwadze art. 130 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, dokonanie wpłaty świadczenia emerytalnego na rachunek indywidualny w banku osoby uprawnionej po jej śmierci nie można potraktować jako wypłacenia - z przyczyn niezależnych od organu rentowego - świadczenia innej osobie, niż wskazana w decyzji organu rentowego. Z tych też względów pozwany stoi na stanowisku, iż ubezpieczonej nie przysługuje prawo do wypłaty niezrealizowanego świadczenia lecz jako spadkobierczyni zmarłego ojca winna dochodzić od banku zwrotu środków zgromadzonych przez ojca na jego rachunku indywidualnym. Pozwany nie widzi żadnych podstaw, aby dochodzić od banku zwrotu wypłaconej kwoty emerytury stosując przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Stan faktyczny w sprawie jest bezsporny.

Świadczenia należne W. B. były wypłacane do 20-go dnia miesiąca. Za miesiąc maj 2012 r. pozwany przekazał świadczenia na jego konto bankowe w dniu 16.05.2012 r. W. B. zmarł w dniu (...)

Zgodnie z art. 101 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS – mającemu zastosowanie na podstawie art. 52 ust. 2 ustawy z dnia 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tj. Dz. U. z 2008 r., nr 50, poz. 291 ze zm.) - prawo do świadczeń ustaje ze śmiercią osoby uprawnionej.

Należy jednak zauważyć, że według art. 136a ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w razie śmierci emeryta lub rencisty wstrzymanie wypłaty świadczenia następuje od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym zmarł emeryt lub rencista.

Art. 130 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowi, że świadczenia wypłaca się za miesiące kalendarzowe w dniu ustalonym w decyzji organu rentowego jako termin płatności świadczeń, osobom uprawnionym, za pośrednictwem osób prawnych prowadzących działalność w zakresie doręczania świadczeń, albo na wniosek tej osoby na jej rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej.

Zatem wypłata świadczeń następuje w cyklach miesięcznych w dniu ustalonym w decyzji organu rentowego jako termin płatności świadczeń w sposób przewidziany w ustawie. Należy wobec tego przyjąć, że dokonanie wpłaty na rachunek uprawnionego w banku oznacza dokonanie wypłaty świadczenia. Jeżeli rachunek jest rachunkiem indywidualnym, oznacza to wypłatę należności na rzecz uprawnionego będącego posiadaczem rachunku.

W. B. miał zatem prawo do świadczeń do miesiąca, w którym nastąpiła jego śmierć, czyli do maja 2012 r. i do tego miesiąca świadczenie było mu należne.

Według art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu, przy czym – zgodnie z ust. 2 pkt 1 powyższego przepisu - za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części. Ponadto za nienależnie pobrane świadczenia uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu (ust. 3).

W przedmiocie skutku prawnego powierzenia bankowi środków pieniężnych nie ma zgodności, czy następuje tym samym przejście własności tych środków na bank i w zamian powstanie po stronie posiadacza rachunku wierzytelność o ich zwrot. Przeważa jednak pogląd, że umowa rachunku bankowego oparta jest na konstrukcji depozytu nieprawidłowego, zwykle zawierając także cechy umowy zlecenia (art. 734 k.c.) – por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20.11.1992 r., III CZP 138/92 (OSNC 1993 nr 6, poz. 96). W umowie depozytu nieprawidłowego własność przedmiotu przechowania przechodzi na przechowawcę z chwilą wydania mu przedmiotu przechowania (umowa realna). Umowa rachunku bankowego ma natomiast charakter konsensualny, jednak wpłata środków na rachunek w wykonaniu zawartej już umowy powoduje nabycie ich własności przez bank.

Śmierć posiadacza rachunku bankowego prowadzi albo do rozwiązania umowy rachunku - jeżeli tak przewidziano w umowie - albo do wstąpieniem spadkobierców w prawa i obowiązki zmarłego - spadkobiercy stają się posiadaczami rachunku (art. 922 k.c.).

Przepis art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest zamieszczony w rozdziale 4 działu IX ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, normującym zasady zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, egzekucję i potrącenia ze świadczeń.

Zgodnie z powyższym przepisem bank jest zobowiązany zwrócić organowi rentowemu jedynie kwoty świadczeń przekazane na rachunek w banku za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13.06.2006 r., II UZP 7/06, wyraził pogląd, że jest to przepis dotyczący zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w warunkach, których nie obejmuje swoim zakresem art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ten ostatni przepis w ust. 2 pkt 1 definiuje świadczenia pobrane nienależnie jako wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba je pobierająca była pouczona o braku takiego prawa. Przepis art. 138 ust. 1 wprowadza natomiast obowiązek zwrotu takiego nienależnie pobranego świadczenia i obciąża nim osobę, która je pobrała.

Śmierć osoby uprawnionej do emerytury powoduje ustanie prawa do świadczenia (art. 101 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), ale zgodnie z art. 138a tej ustawy jedynie świadczenia wypłacone przez organ rentowy za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, mają charakter wypłaconych nienależnie.

Zważywszy na przyczynę ustania prawa do świadczenia tego rodzaju wypłata może nastąpić na rachunek bankowy - w warunkach uniemożliwiających przypisanie takiej wypłaty jakiejkolwiek osobie.

Mając na uwadze normę wynikającą z art. 130 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, dokonania wpłaty na rachunek indywidualny w banku osoby uprawnionej po jej śmierci nie można potraktować jako wypłacenia - z przyczyn niezależnych od organu rentowego - świadczenia innej osobie, niż wskazana w decyzji organu rentowego. Wypłacając nienależne świadczenia w sposób, jaki przewiduje ustawa, poprzez ich wpłatę na rachunek w banku świadczeniobiorcy, organ rentowy nie wypłacił ich bowiem osobie innej niż wskazana w jego decyzji. Świadczenia za nienależnie pobrane w rozumieniu art. 138 ust. 1 w związku z ust. 3 ze skutkiem obowiązku jego zwrotu można uznać jedynie w sytuacji, gdy organ wypłacił je osobie innej. Takie jednak ustalenie w niniejszej sprawie nie miało miejsca.

Sąd Okręgowy w swoich rozważaniach pominął, że zwrot świadczeń przez bank jest uregulowany zarówno w art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jak i w art. 55 ustawy z dnia 29.08.1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r., nr 72, poz. 665 ze zm.). Według art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego w przypadku śmierci posiadacza rachunku bank jest obowiązany wypłacić z rachunku kwotę równą wpłatom dokonanym przez organ rentowy za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wpłacającego to świadczenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat.

Ze stanu faktycznego wynika, że organ rentowy nie występował do banku o zwrot wypłaconego świadczenia za maj 2012 r.

Zgodnie z art. 55 ust. 3 Prawa bankowego, bank jest zwolniony od wypłaty pełnej lub częściowej kwoty, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wpłacającego świadczenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty.

Oba powyższe przepisy są przepisami szczególnymi w stosunku do art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej, który stanowi o ogólnej regule zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.

W związku z powyższym konieczne jest wstępne rozstrzygnięcie wzajemnej relacji przepisów art. 138a ustawy emerytalnej i art. 55 ust. 3 Prawa bankowego.

W doktrynie prezentowany był pogląd, że z zestawienia art. 55 Prawa bankowego oraz art. 138a ustawy emerytalnej może wynikać, że art. 55 ma charakter lex specialis, jak i również, że art. 55 stanowi jedynie o formach zwrotu i jedynie w tym zakresie stanowi lex specialis w stosunku do art. 138a (K. Zajączkowska-Weremczuk, Obowiązek zwrotu przez bank nienależnie wypłaconych świadczeń przez ZUS, Prawo bankowe 2006 nr 11, s. 102 i nast.). Bardziej uzasadnione jest jednak przyjęcie, że art. 138a ustawy emerytalnej stanowi jedynie podstawę do wydania decyzji w przedmiocie zwrotu tego rodzaju świadczenia wpłaconego na rachunek bankowy. Można więc uznać, że między powyższymi normami nie zachodzi sprzeczność wymagająca usunięcia za pomocą reguł kolizyjnych (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13.06.2006 r., II UZP 7/06, Mon. Pr. Pr. 2006 nr 10, poz. 547).

Powyższe oznacza, że wypłacone na rachunek bankowy zmarłego świadczenie za maj 2012 r. nie mogło być potraktowane jako świadczenie niezrealizowane. Świadczenie to zostało zrealizowane. Skoro zaś uprawniony do tego świadczenia zmarł, to prawo do świadczenia nabyli jego następcy prawni, którzy mogą swoje uprawnienie realizować na warunkach określonych w przepisach Prawa bankowego oraz prawa spadkowego. Nie ma zatem podstaw prawnych do przyjęcia, że ubezpieczonej przysługuje prawo do „niezrealizowanego”, które mogłaby kierować wobec pozwanego organu rentowego.

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. oraz art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.