Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V ACa 313/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 lipca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Zbigniew Koźma

Sędziowie: SA Maryla Domel-Jasińska (spr.)

SA Katarzyna Przybylska

Protokolant: st.sekretarz sądowy Żaneta Dombrowska

po rozpoznaniu w dniu 17 lipca 2014 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T.

przeciwko Gminie M. T.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w T.

z dnia 20 lutego 2014 r. sygn. akt VI GC 69/13

I.  prostuje oczywistą omyłkę w rubrum zaskarżonego wyroku, w ten sposób, że w miejsce sygnatury akt „I GC 69/13” wpisuje: „VI GC 69/13”;

II.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie 1 (pierwszym) w ten sposób, że zasądzoną w nim od pozwanej na rzecz powódki kwotę 95.211,92zł (dziewięćdziesiąt pięć tysięcy dwieście jedenaście złotych dziewięćdziesiąt dwa grosze) obniża do kwoty 86.204,61zł (osiemdziesiąt sześć tysięcy dwieście cztery złote sześćdziesiąt jeden groszy) z ustawowymi odsetkami od kwot:

- 44.045,65zł (czterdzieści cztery tysiące czterdzieści pięć złotych sześćdziesiąt pięć groszy) od dnia 20 września 2012r. do dnia zapłaty,

- 42.158,96zł (czterdzieści dwa tysiące sto pięćdziesiąt osiem złotych dziewięćdziesiąt sześć groszy) od dnia 4 listopada 2012r. do dnia zapłaty,

oddalając powództwo w pozostałej części;

b)  w punkcie 2 (drugim) w ten sposób, że zasądzoną w nim od pozwanej na rzecz powódki tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 8.378zł (osiem tysięcy trzysta siedemdziesiąt osiem złotych) obniża do kwoty 7.300zł (siedem tysięcy trzysta złotych);

III.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

IV.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 1.875,50zł (jeden tysiąc osiemset siedemdziesiąt pięć złotych pięćdziesiąt groszy) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy

UZASADNIENIE

Powódka – (...) spółka z o.o. w T. – domagała się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanej Gminy M. T. kwoty 95 211,92 zł z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu.

Z uzasadnienia pozwu wynikało, że powódka była podwykonawcą robót żelbetowych na budowie hali widowiskowo-sportowej w T. przy ul. (...), gdzie wykonywała roboty jako kontrahent wykonawcy – (...) SA w W., za zgodą pozwanej, jako inwestora. Nie otrzymała wynagrodzenia za wykonane roboty w pełnej wysokości od wykonawcy, stąd wystąpiła o zapłatę reszty należnego wynagrodzenia do pozwanej, w oparciu o art. 647 1 § 5 kc.

Pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa. Nie kwestionowała, co do zasady, swojej solidarnej z wykonawcą, odpowiedzialności za zapłatę wynagrodzenia dla powódki, jednak zarzuciła, że wypłaciła powódce kwotę 101 297,73 zł, która wyczerpuje jej roszczenie. Należność dochodzona pozwem nie należy się powódce, gdyż wykonawca robót – (...) SA, (...), dokonał potrącenia z wynagrodzeniem powódki swoich wobec niej wierzytelności z tytułu korzystania z kontenerów, zwrotu kosztów naprawy rusztowań itp. Nadto powódka nie może skutecznie domagać się od pozwanej zwrotu części wynagrodzenia, traktowanej jako zabezpieczenie jakości wykonania robót i podlegającej potrąceniu z każdej faktury w wysokości 5% jej wartości, gdyż pozwana ponosi odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia, a nie za zwrot kaucji gwarancyjnej.

Wyrokiem z dnia 20 lutego 2014 r. Sąd Okręgowy w T. zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 95 211,92 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 53 052,96 zł od dnia 20 września 2012 r. do dnia zapłaty i od kwoty 42 158,96 zł od dnia 4 listopada 2012 r. do dnia zapłaty oraz zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 8378 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

(...) powódka, jako podwykonawca, zawarła z (...) SA w W., jako wykonawcą, umowę kompleksowego wykonania robót żelbetonowych w ramach zadania inwestycyjnego pod nazwą (...) wraz z infrastrukturą towarzyszącą. Termin rozpoczęcia robót ustalono na 1 czerwca 2011 r., a zakończenia na 20 kwietnia 2012 r.

Strony umowy podwykonawczej ustaliły, że podwykonawca otrzyma wynagrodzenie kosztorysowe, do którego zostanie doliczony podatek od towarów i usług.

Podstawą do wystawienia faktur były protokoły odbioru częściowego lub protokół odbioru końcowego, sporządzone po bezusterkowym zrealizowaniu przedmiotu umowy. Faktury częściowe były wystawione do wysokości 90% wynagrodzenia określonego w (...)umowy, pozostałe 10% wynagrodzenia miało być rozliczone w fakturze końcowej. Termin płatności faktur wynosił 30 dni od dnia wpływu zasadnie i prawidłowo wystawionej faktury do wykonawcy, przelewem na rachunek podwykonawcy. Do obowiązków podwykonawcy, według umowy, należało m.in. ponoszenie kosztów korzystania z zaplecza socjalno-biurowego i magazynowego, korzystania ze środków transportu pionowego i innych urządzeń placu budowy, kosztów ochrony placu budowy, kosztów wywozu śmierci i nieczystości oraz kosztów związanych z energią, wodą i odprowadzaniem ścieków. Koszty te miały być pokrywane opłatą w wysokości 0,5 % wartości umowy, potrąconą z częściowych faktur, wystawionych przez podwykonawcę.

Powódka, jako podwykonawca, zobowiązała się w terminie 30 dni od podpisania umowy do wniesienia zabezpieczenia należytego i terminowego wykonania robót oraz usunięcia wad i usterek w wysokości 5% wartości netto wynagrodzenia, wyliczonej od wynagrodzenia netto, określonego w (...).

3,5% z 5% zatrzymanego wynagrodzenia miało zostać zwrócone powódce po 30 dniach od podpisania końcowego protokołu odbioru, zaś 1,5% po odebraniu inwestycji.

Powódka wystawiła osiem faktur za wykonane przez siebie roboty. Wykonawca nie zapłacił należności z dwóch ostatnich faktur: nr (...) z 16 stycznia 2012 r. na kwotę 116 622,50 zł i (...)z 16 lutego 2012 r. na kwotę 67 108,25 zł. Faktury te zostały wystawione w oparciu o protokoły zaawansowania robót (...), a także zostały zaakceptowane przez wykonawcę.

W dniu 24 lutego 2012 r. (...) SA dokonała na konto powódki przelewu kwoty 30 000 zł na poczet należności z faktury nr (...). Pozostałych należności wykonawca powódce nie zapłacił.

(...) SA nigdy nie złożyła powódce oświadczenia o potrąceniu wzajemnych wierzytelności. Żądała co prawda zapłaty za uszkodzone elementy szalunków i wystawiła na tę okoliczność faktury, jednak powódka faktury te odesłała oświadczając, że z szalunków korzystali wszyscy podwykonawcy, a najwięcej pracownicy (...).

Front robót został wyczerpany w marcu 2012 r. Roboty zostały przerwane z uwagi na opóźnienia w zapłacie. Wówczas powódka rozpoczęła rozmowy z pozwaną. Rozliczenia między powódką i wykonawcą zostały zamknięte 24 kwietnia 2012 r. Powódka zrezygnowała z dochodzenia od wykonawcy kwoty 70 000 zł, a (...) SA zrezygnowała z dochodzenia od powódki ewentualnych napraw i innych roszczeń. Nie było zastrzeżeń co do jakości prac wykonanych przez powódkę. Wykonawca nie zgłosił także roszczeń z tytułu rękojmi o obniżenie wynagrodzenia. Powódka wezwała pozwaną pismem z dnia 25 maja 2012 r. do zapłaty na jej rzecz kwoty 153 730,75 zł.

W dniu 5 lipca 2012 r. pozwana odstąpiła od umowy z generalnym wykonawcą, z uwagi na ogłoszenie jego upadłości.

W dniu 24 lipca 2012 r. pozwana wystąpiła do powódki, aby doprowadziła ona do pilnego sporządzenia protokołu końcowego odbioru robót z udziałem wykonawcy (k. 118).

W dniu 22 sierpnia 2012 r. został sporządzony protokół końcowy odbioru robót wykonanych przez powódkę. Wynik odbioru był pozytywny. W dniu 12 września 2012 r. dyrektor kontraktu P. G. sporządził pismo do pozwanej z informacją, że powódce, jako podwykonawcy, przysługuje wynagrodzenie z faktury nr (...) w kwocie 116 622,50 zł i z faktury nr (...) w kwocie 67 108,25 zł. Jednocześnie wskazał, że wynagrodzenie z tych faktur powinno być „obciążone” fakturami kompensacyjnymi, wymienionymi w tym piśmie (k. 131). Pismem z dnia 17 września 2012 r. pozwana zwróciła się do wykonawcy, w związku z otrzymanym w dniu 13 sierpnia 2012 r. wezwaniem do zapłaty, o potwierdzenie, czy powódka jest podwykonawcą (...) SA i czy (...) SA z tytułu wystawionych przez powódkę faktur przysługują jakiekolwiek roszczenia nadające się do potrącenia lub odliczenia z należnościami przysługującymi powódce. (k. 115-116).

W dniu 19 września 2012 r. działający w imieniu pozwanej Dyrektor Wydziału (...) Urzędu Miejskiego w T. wydał dyspozycję przelewu kwoty 101 297,73 zł na rzecz powódki, tytułem wynagrodzenia za wykonane przez nią roboty.

Powódka w pozwie wyjaśniła, że należność z faktury nr (...) w kwocie 116 622,50 zł po uwzględnieniu wpłaty 30 000 zł przez (...) SA na poczet tej faktury, wynosiła kwotę 86 622,50 zł. Kwotę tę należało obniżyć o 5% wartości netto faktury (...) tj. o kwotę 4 740,75 zł i o 0,5% wartości całej faktury, tj. o 583,11 zł. Ostatecznie z faktury nr (...) winna zostać zapłacona kwota 81 298,64 zł.

Z kolei od należności z faktury nr (...) w kwocie 67 108,25 zł należało odjąć 5% jej wartości netto (2 727,97 zł) i 0,5% wartości całej faktury (335,54 zł), po czym uzyskano do zapłaty kwotę 64 044,74 zł.

Uiszczoną przez pozwaną w dniu 19 września 2012 r. kwotę 101 207,73 zł powódka zaliczyła w pierwszej kolejności na odsetki za opóźnienie w zapłacie należności z faktur nr (...), przy czym odsetki wyliczyła od obu faktur za okres od 30 marca 2012 r. do 19 września 2012 r, wskazując, iż pierwsze wezwanie do zapłaty przedstawiła pozwanej w dniu 15 marca 2012 r., a zapłata powinna nastąpić do 29 marca 2012 r, tj. w terminie 14 dni.

Należność odsetkowa od opóźnienia zapłaty należności z faktury nr (...) wynosiła 5 038,29 zł, od opóźnienia zapłaty należności z faktury nr (...) – 3 969,02 zł. Po odjęciu odsetek od kwoty 101 297,73 zł uzyskaną kwotę 92 290,42 zł powódka zaliczyła na poczet należności z faktury nr (...) w kwocie 81 298,64 zł, a resztę, w kwocie 10 991,78 zł na poczet należności z faktury nr (...) (64 044,74 zł). Do zapłaty pozostała kwota 53 052,96 zł, której zasądzenie powódka żądała wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 20 września 2012 r. do dnia zapłaty. Powódka domagała się także zapłaty reszty wynagrodzenia stanowiącego kaucję gwarancyjną, zabezpieczającą należyte wykonanie zobowiązania w wysokości 3,5 % wartości netto wszystkich faktur, zatrzymanego do dnia przypadającego po upływie 30 dni od podpisania końcowego odbioru robót.

Zatrzymane czasowo wynagrodzenie netto ze wszystkich faktur wynosi 42 158,96 zł (3,5% od 1 204 541,80 zł) i stało się wymagalne w dniu 28 września 2012 r. (...)Pozwana została wezwana przez powódkę do zapłaty kwoty 42 158,96 zł pismem z dnia 19 października 2012 r., a zatem odsetki od tej części wynagrodzenia powódka żądała od dnia 4 listopada 2012 r.

W systemie księgowym (...) SA znajdują się dwie kompensaty: z dnia 14 marca 2012 r. na kwotę 15 480,11 zł i z dnia 28 listopada 2012 r. na kwotę 33 455,28 zł, z należnościami przysługującymi powódce.

Pismem z dnia 8 lipca 2012 r. syndyk masy upadłości (...) SA wezwał powódkę do zapłaty kwoty 70 757,52 zł, a pismem z dnia 9 października 2012 r. do zapłaty kwoty 104 212,80 zł (k. 53, 237).

Powódka na powyższe wezwania syndyka udzieliła mu odpowiedzi, że wymienione w pismach faktury zostały wystawione przez (...) SA bez podstawy faktycznej i prawej. Powódka je zakwestionowała i wystawcy zwróciła. Niektórych faktur powódka w ogóle nie otrzymała.

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Merytoryczna obrona pozwanej przed roszczeniem powódki polegała na podniesieniu zarzutu, że wierzytelności powódki z tytułu wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych zostały umorzone na podstawie art. 498 § 2 kc na skutek potrącenia z wierzytelnościami (...) SA, wynikającymi z faktur znajdujących się w dokumentacji księgowej tej spółki.

Zarzut ten okazał się bezzasadny.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na to, że zgodnie z art. 499 kc zarzut potrącenia jest oświadczeniem składanym stronie powodowej w celu umorzenia wzajemnych wierzytelności i zarazem żądaniem skierowanym do sądu aby uznał jego skuteczność, uwzględnił umorzenie wierzytelności powoda i oddalił jego powództwo.

Wskazał także, iż oświadczenie o potrąceniu powinno jednoznacznie precyzować wolę potrącenia, a w swej treści konkretyzować własną wierzytelność i jej zakres przedstawiony do potrącenia z wierzytelnością powoda, a nadto wskazywać przesłanki jej powstania, wymagalności i wysokości (por. wyrok SA w Warszawie z dnia 5 lipca 2013 r. I ACa 395/12, Lex nr 1353893). Składający oświadczenie o potrąceniu musi w stosunku do swojego wierzyciela posiadać własną, istniejącą już wierzytelność i wierzytelność ta w dacie potrącenia musi być wymagalna. Musi mieć też określoną podstawę faktyczną i prawną (por. wyrok SA w Poznaniu z 13 czerwca 2013 r. I ACa 439/13, Lex nr 1369364). Oświadczenie o potrąceniu ma charakter prawnokształtujący, gdyż bez niego, mimo współistnienia ustawowych przesłanek potrącenia, nie dojdzie do wzajemnego umorzenia wierzytelności (por. wyrok SA we Wrocławiu z dnia 27 listopada 2012 r. I ACa 1184/12). Nadto oświadczenie o potrąceniu stanowi materialnoprawną podstawę zarzutu potrącenia, który jest czynnością procesową, polegającą na żądaniu oddalenia powództwa w całości lub w części, z powołaniem się na okoliczność, że roszczenie objęte żądaniem pozwu zostało umorzone w skutek potrącenia. Nie można przyjąć, aby samo oświadczenie o potrąceniu stanowiło podstawę do wykreowania nieistniejącej wierzytelności. Jego skutkiem może być jedynie wzajemne umorzenie wierzytelności faktycznie istniejących.

Pozwana w rozpoznawanej sprawie wskazała, że wykonawcy robót – (...) SA przysługiwała względem powódki wierzytelność z tytułu faktur kompensacyjnych. Nie określiła jednak dokładnie z jakiego tytułu zostały wystawione te faktury, jakich wierzytelności dotyczyły, czy wierzytelności te w ogóle powstały i czy są wymagalne. Wprawdzie pozwana wniosła o zobowiązanie wykonawcy do przedłożenia dokumentów na potwierdzenie istnienia wierzytelności wobec powódki i złożenia powódce oświadczenia o potrąceniu, a także złożyła wniosek o wezwanie syndyka masy upadłości wykonawcy do przedstawienia dokumentów dotyczących potrąceń, jednak złożona przez syndyka pisemna informacja na ten temat, wraz z dołączonymi do niej dokumentami, nie wskazywała na złożenie oświadczenia o potrąceniu, wymaganego przez art. 499 kc. Sąd I instancji oddalił wnioski dowodowe pozwanej o przesłuchanie syndyka i pracownicy księgowości w przedsiębiorstwie upadłego wykonawcy E. C. na okoliczność dokonanego potrącenia, gdyż pozwana zmierzała w postępowaniu do poszukiwania dowodów na potwierdzenie, że potrącenie zostało dokonane, a powołując się na zarzut potrącenia powinna była go należycie udowodnić, stosownymi dokumentami już w odpowiedzi na pozew.

Oddalony został także wniosek dowodowy pozwanej o zobowiązanie syndyka do przedłożenia faktur kompensacyjnych. Gdyby nawet faktury takie zostały przedstawione, to nie stanowiłyby one wystarczających dowodów dla uwzględnienia zarzutu potrącenia, gdyż powódka zakwestionowała istnienie swoich zobowiązań wobec wykonawcy, a podstawa wystawienia tych faktur jest wątpliwa. Chodziło bowiem o należności za uszkodzenie sprzętu, z którego korzystali wszyscy podwykonawcy a także pracownicy wykonawcy. Z kolei pisma dotyczące kompensaty są niewystarczające dla przyjęcia, że zostało skutecznie złożone oświadczenie o potrąceniu.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał zasadność zgłoszonych przez powódkę roszczeń o zapłatę wynagrodzenia. Pozwana jako inwestor, w oparciu o art. 647 1 § 5 kc odpowiada za zapłatę wynagrodzenia wobec podwykonawcy w taki sam sposób jak wykonawca.

Roszczenie powódki zostało prawidłowo obliczone, zarówno w pozwie jak i w piśmie z dnia 20 grudnia 2013 r. (k. 102-103). Wbrew zarzutom pozwanej, powódka domagała się zapłaty reszty wynagrodzenia, a nie innych należności.

Uiszczoną przez pozwaną kwotę 101 297,73 zł powódka zaliczyła w pierwszej kolejności na poczet należności ubocznych, a następnie na należność główną z dwóch ostatnich faktur. Po rozliczeniu pozostała do zapłaty kwota 53 052,96 zł z faktury nr (...). Powódka również zasadnie domagała się zapłaty reszty wynagrodzenia stanowiącego kaucję gwarancyjną, zabezpieczającą należyte wykonanie zobowiązania, o równowartości 3,5% wartości netto wszystkich faktur, w łącznej kwocie 42 158,96 zł, która powinna być zgodnie z umową wypłacona po 30 dniach od końcowego odbioru robót.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o art. 98 kpc.

Pozwana złożyła apelację od powyższego wyroku, zaskarżając go w całości i zarzucając:

1. naruszenie prawa materialnego przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 647 1 § 5 kc, polegające na przyjęciu, że inwestor odpowiada nie tylko za zapłatę wynagrodzenia ale także za zapłatę należności z tytułu odsetek za opóźnienie przysługujących podwykonawcy od wykonawcy, a także błędne zastosowanie art. 451 kc przez przyjęcie, że spełnione przez dłużnika świadczenie może być zaliczone na poczet długu innego dłużnika;

2. sprzeczność rozstrzygnięcia Sądu I instancji z ustaleniami tego Sądu, poczynionymi w oparciu o zebrany materiał dowodowy i rozstrzygnięcie, że pozwana odpowiada za zapłatę odsetek za opóźnienie od dnia 30 marca 2012 r. mimo ustalenia, że pozwana wezwanie do zapłaty otrzymała dopiero 25 maja 2012 r. z terminem płatności na 30 maja 2012 r.;

3. nie rozpoznanie istoty sporu poprzez nie odniesienie się i pominięcie zarzutów pozwanej, tj. zarzutu udzielania przez powódkę zwłoki w zapłacie należności oraz zarzutu nadużycia prawa przez powódkę oraz naruszenie przepisu postępowania przez nieuzasadnienie tej części rozstrzygnięcia;

4. naruszenie art. 498 i nast. kc przez niezastosowanie art. 498 § 2 kc i przyjęcie, że nie mogło dojść i nie doszło do umorzenia wierzytelności na skutek potrącenia, nie rozpoznanie zarzutu zgłoszonego przez pozwaną i nie rozstrzygnięcie istoty sporu;

5. sprzeczność ustaleń Sądu z zebranym materiałem dowodowym przez stwierdzenie, że (...) SA nie dokonała skutecznie potrącenia wierzytelności przysługujących jej wobec powódki oraz naruszenie granic swobodnej oceny dowodów przy ustaleniu, czy wierzytelności istniały i czy oświadczenie o potrąceniu dotarło do powódki, przez uznanie, że potrąceń nie dokonano, mimo odmiennych zeznań świadków: P. G., A. G. i J. W.;

6. orzekanie w oparciu o wybiórczo dobrany materiał dowodowy, w szczególności z pominięciem dowodów z dokumentów dopuszczonych jako dowody w sprawie;

7. naruszenie art. 217 § 3 kpc przez pominięcie zawnioskowanych przez pozwaną dowodów z dokumentów będących w posiadaniu (...) SA tj. faktur wystawionych przez wykonawcę w 2011 r. opiewających na kwoty potrącone podwykonawcy; dokumentów źródłowych będących podstawą wystawienia tych faktur, dokumentów zawierających oświadczenia o potrąceniu lub potwierdzających dokonanie potrąceń, mimo ich zgłoszenia w odpowiedzi na pozew oraz mimo ponawiania tych wniosków przez pozwaną i zgłoszenia zastrzeżenia do protokołu, co miało istotny wpływ na wynik postępowania;

8. naruszenie art. 248 kpc przez oddalenie wniosku o zobowiązanie (...) SA do przedłożenia posiadanych przez nią dokumentów;

9. naruszenie art. 217 kpc przez oddalenie wniosku o przesłuchanie świadków W. S. – syndyka masy upadłości (...) SA i (...), posiadających wiedzę co do faktów istotnych dla rozstrzygnięcia;

10. naruszenie art. 647 1 kc przez przyjęcie, że inwestor odpowiada za zapłatę nie tylko wynagrodzenia ale także innych należności przysługujących podwykonawcy od wykonawcy, tj. w szczególności zwrotu kwoty zabezpieczenia;

11. naruszenie prawa materialnego przez niezastosowanie art. 506 i art. 507 kc i przyjęcie, że pozwana odpowiada za zapłatę kwoty należytego zabezpieczenia, mimo że na skutek odnowienia powstało inne warunkowe roszczenie, tj. o zwrot kwoty zabezpieczenia a dotychczasowe roszczenie o zapłatę wynagrodzenia wygasło;

12. naruszenie prawa procesowego przez pominięcie uzasadnienia części orzeczenia, nie podanie motywów rozstrzygnięcia zasądzającego od pozwanej zapłatę kwoty zabezpieczenia i ograniczenie się jedynie do przytoczenia przepisu;

13. nie podanie uzasadnienia nie rozliczenia w orzeczeniu o kosztach kwestii wydatków na koszt stawiennictwa świadka i zwrotu kwoty wpłaconej przez pozwaną zaliczki.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w kierunku oddalenia powództwa i zasądzenia od powódki na jej rzecz zwrotu kosztów procesu. Domagała się także dopuszczenia i przeprowadzenia w postępowaniu apelacyjnym dowodów z dokumentów będących w posiadaniu (...) SA tj. faktur wystawionych przez wykonawcę w 2011 r. opiewających na kwoty potrącone podwykonawcy, dokumentów źródłowych będących podstawą wystawienia tych faktur, pozostałych dokumentów zawierających oświadczenia o potrąceniu lub potwierdzających dokonanie potrąceń oraz dowodów na okoliczność istnienia wierzytelności (...) SA wobec powódki i dokonania skutecznego potrącenia tych wierzytelności z wierzytelnościami powódki.

Wniosła apelująca o zobowiązanie (...) SA do dostarczenia określonych wyżej dokumentów a także wniosła o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów z zeznań świadków: E. H. (1) na okoliczność skutecznego dokonania potrąceń wierzytelności (...) SA z wierzytelnościami powódki i syndyka masy upadłości (...) SA na okoliczność istnienia wierzytelności (...) SA wobec powódki i dokonania skutecznego potrącenia tych wierzytelności z wierzytelnościami powódki oraz istnienia dokumentów będących podstawą księgowani, tj. oświadczeń o potrąceniu oraz faktur uzasadniających roszczenie oraz istnienia dokumentów źródłowych.

Apelująca zgłosiła również wniosek ewentualny o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanej na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny ustali i zważył:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie w niewielkim zakresie, w przeważającej części była niezasadna.

Zgodzić należy się ze skarżącą, że wykładnia gramatyczna art. 647 1 § 5 kc przemawia za ograniczeniem odpowiedzialności inwestora wyłącznie do wynagrodzenia należnego podwykonawcy za wykonanie konkretnych robót budowlanych. Stanowisko takie zajął również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 września 2012 r. IV CSK 91/12 (Lex nr 1275009), a Sąd Apelacyjny w pełni je podziela.

W rozpoznawanej sprawie nie doszło jednak do naruszenia art. 647 1 § 5 kc i art. 451 kc, gdyż Sąd I instancji, wbrew zarzutom apelacji, nie uznał odpowiedzialności pozwanej, jako inwestora, za odsetki za opóźnienie w zapłacie, należne pozwanej od wykonawcy. Co więcej, w zakresie dochodzonego roszczenia, określonego w pozwie, nie wyszczególniono odsetek za opóźnienie w zapłacie faktur przez wykonawcę. Zaliczenie wpłaconej przez pozwaną powódce kwoty 101 297,73 zł na odsetki od niezapłaconych należności z dwóch ostatnich faktur, było co do zasady prawidłowe, gdyż powódka twierdziła, że wezwała pozwaną do zapłaty należności z tych faktur w dniu 15 marca 2012 r, a zatem odsetki te nie były odsetkami należnymi powódce od wykonawcy, lecz odsetkami naliczonymi pozwanej, po upływie 14 dni od dnia 15 marca 2012 r.

W ocenie Sądu Apelacyjnego pismo powódki z dnia 15 marca 2012 r. (k. 46-46v) skierowane do pozwanej, nie miało charakteru wezwania do zapłaty, lecz zawierało informację o ukończeniu robót wykonanych przez powódkę i niezapłaceniu przez wykonawcę dwóch faktur oraz o przygotowaniu do wystawienia trzeciej faktury, na kwotę 70 000 zł. W piśmie tym powódka, powołując się na art. 647 1 § 5 kc prosiła pozwaną w pierwszej kolejności „o pilną interwencję w sprawie”, a następnie wnosiła o wstrzymanie płatności na rzecz wykonawcy – (...) SA i dokonanie zapłaty bezpośrednio na rzecz powódki. W piśmie tym nie wskazano jednak ani terminu zapłaty, ani numeru konta bankowego powódki, na które pozwana powinna dokonać zapłaty należności z faktur.

Pierwsze wezwanie pozwanej do zapłaty nastąpiło pismem z dnia 25 maja 2012 r. (k. 48-48v), w którym wskazano podstawę prawną wezwania (art. 647 1 § 5 kc), określono numery faktur i niezapłacone należności, jak również podano numer rachunku bankowego i wyznaczono termin zapłaty do dnia 30 maja 2012 r.

W okolicznościach sprawy, a zwłaszcza w sytuacji gdy nie dokonano odbioru końcowego robót wykonanych przez powódkę, wezwanie do zapłaty pozwanej z wyznaczeniem tak krótkiego terminu na zapłatę wynagrodzenia powódki, nie mogło zostać, zdaniem Sądu Apelacyjnego, uznane za słuszne. Pamiętać należy, że inwestora z podwykonawcą nie łączy żaden stosunek prawny, mający swoje źródło w umowie, zakres robót wykonanych i niezapłaconych musi podlegać weryfikacji, co łączy się z czasem, stąd trafnie pozwana zażądała w piśmie z dnia 24 lipca 2012 r. (k. 118) przedstawienia końcowego odbioru robót. Nie sposób zarzucić pozwanej opieszałości w powyższym zakresie, gdyż na budowie hali widowiskowo-sportowej pracowało wielu podwykonawców, a wobec będącego generalnym wykonawca konsorcjum firm – (...) SA i (...) SA zostało wszczęte postępowanie upadłościowe, co skutkowało odstąpieniem przez pozwaną od umowy z tym konsorcjum w dniu 5 lipca 2012 r, a następnie koniecznością rozliczenia się z grupą podwykonawców.

Inwestor ponoszący solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia dla podwykonawcy robót musi mieć czas na sprawdzenie tych robót, zarówno co do ich ilości, jak i jakości. Domagający się zapłaty wynagrodzenia od inwestora podwykonawca, również powódka, winien przedstawić nie tylko niezapłacone przez wykonawcę faktury, ale także protokoły odbioru robót, w tym protokół końcowy odbioru.

Protokół końcowy odbioru robót powódka i (...) SA w upadłości układowej, sporządziły dopiero w dniu 22 sierpnia 2012 r. (k. 120-122).

Zawiadomienie o podpisaniu protokołu końcowego odbioru robót powódka przedstawiła pozwanej w dniu 28 sierpnia 2012 r. (k. 123), natomiast zapłata kwoty 101 297,73 zł nastąpiła w dniu 19 września 2012 r, a zatem trudno mówić o opóźnieniu pozwanej w zapłacie wynagrodzenia, skoro dokonała tej zapłaty przed upływem miesiąca od dnia końcowego odbioru robót.

W tej sytuacji Sąd Apelacyjny uznał, że powódka nie była uprawniona do zaliczenia wpłaconej jej przez pozwaną kwoty 101 297,73 zł w pierwszej kolejności na poczet odsetek od opóźnienia zapłaty faktury nr (...) za okres od 30 marca 2012 r. do 19 września 2012 r, gdyż pozwana nie pozostawała w opóźnieniu z zapłatą tych należności. Niezasadnie zatem powódka naliczyła odsetki w kwotach 5038,29 zł i 3969,02 zł.

Wpłacona kwota powinna zostać zaliczona na poczet należności z faktur, tj. kwot 81 298,64 zł i 64 044,74 zł (uzyskanych po pomniejszeniu procentowym, zgodnie z § 7 ust. 1 i 2 oraz § 4 ust. 8 umowy podwykonawczej, według wyliczenia przedstawionego w pozwie).

Uiszczona przez pozwaną kwota 101 297,73 zł nie pokrywała w całości wymagalnego wynagrodzenia powódki. Do zapłaty pozostała jeszcze kwota 44 045,65 zł.

Za dopuszczalny uznać należy zarzut umorzenia zobowiązania w następstwie potrącenia w relacji wykonawca-podwykonawca. Zarzut ten, aby mógł zostać uwzględniony, winien być poparty wiarygodnymi dowodami. Trafnie ocenił Sąd Okręgowy, że pozwana oprócz zgłoszenia tego zarzutu, nie przedstawiła wiarygodnych dowodów na okoliczność dokonania przez wykonawcę robót potrącenia jego wierzytelności wobec powódki z wierzytelnościami powódki, dochodzonymi w rozpoznawanej sprawie. Powódka konsekwentnie kwestionowała istnienie wierzytelności wykonawcy względem niej, zaś materiał dowodowy sprawy stanowisko powódki potwierdza.

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na to, że w (...)umowy podwykonawczej wskazano na obowiązek powódki w zakresie ponoszenia kosztów, m.in. korzystania z zaplecza socjalno-biurowego i magazynowego, korzystania ze środków transportu pionowego i innych urządzeń placu budowy, kosztów ochrony placu budowy, kosztów wywozu śmieci i nieczystości oraz kosztów związanych z energią, wodą i odprowadzaniem ścieków itd. w postaci opłaty w wysokości 0,5% wartości umowy, potrąconej z częściowych faktur wystawianych przez powódkę. Wyszczególniono oddzielne opłaty za najem kontenera szatni, kontenera magazynowego i szafek BHP. Powódka uiściła wykonawcy swoiste wynagrodzenie ryczałtowe, m.in. za korzystanie z „innych urządzeń placu budowy”, stąd wątpliwości budzą wystawione przez wykonawcę faktury, obejmujące wymianę sklejki z firmy (...) (k. 132), sprzedaż dźwigarów, podpór i palet słupkowych (k. 136, 142), zwłaszcza że sprzedaż ta miała charakter wymuszony, co wynika z pism dyrektora kontraktu P. G. (k. 138, 139, 140, 143, 145, 147), w których podaje on, że „w związku z nieprzyjęciem elementów (...) na magazynie (...) (generalny wykonawca) zmuszony jest sprzedać podwykonawcy elementy w ilościach i cenie jak poniżej”. Powódka nie wyrażała zgody na zakup zużytego sprzętu, który wykonawca dzierżawił od firmy (...), ani na ponoszenie kosztów jego naprawy zwłaszcza, że ze sprzętu korzystały inne firmy, w tym wykonawca (k. 57,58), o czym informowała wykonawcę. W tej sytuacji twierdzenie pozwanej, że wykonawca – (...) SA posiadała wierzytelności względem powódki, wynikające z zawartych w aktach sprawy faktur, jest nieuzasadnione.

Niezależnie od tego zwrócić należy uwagę na treść protokołu końcowego odbioru robót (k. 121-122). W protokole tym zapisano, że podwykonawca (powódka) odstąpił od roszczeń za prace wykonane po 31 stycznia 2012 r, a (...) SA odstąpiła od roszczeń za usunięte usterki oraz za roszczenia szalunków (...). Jeżeli zatem syndyk masy upadłości (...) SA odnalazł w dokumentacji księgowej upadłej spółki faktury wystawione powódce z tytułu sprzedaży zużytego sprzętu (...) i kosztów jego naprawy, to stwierdzić należy, że faktury te były wystawione niezasadnie, gdyż powódka nie wyraziła woli zakupu tego sprzętu, ani nie zostało wykazane aby określony sprzęt zepsuła i powinna być obciążona kosztami naprawy.

Zasadnie uznał Sąd Okręgowy, że zgłoszone przez pozwaną wnioski dowodowe, w tym domaganie się zobowiązania (...) SA do przedstawienia faktur wystawionych przez nią w 2011 r., opiewających na kwoty potrącone powódce, dokumentów źródłowych będących podstawą wystawienia tych faktur, dokumentów zawierających oświadczenia o potrąceniu lub potwierdzających dokonanie tych potrąceń, jak również wnioski o przesłuchanie w charakterze świadków syndyka masy upadłości (...) SA (...) na okoliczności dokonania potrąceń i istnienia dokumentów będących podstawą księgowania tj. oświadczeń o potrąceniu i faktur uzasadniających to potrącenie, należało oddalić, gdyż okoliczności sporne zostały dostatecznie wyjaśnione za pomocą materiału dowodowego, znajdującego się w aktach sprawy.

Zważyć należy, że powódka za wykonane przez siebie roboty budowlane wstawiła osiem faktur, przy czym należności z sześciu faktur zostały przez (...) SA zapłacone za wyjątkiem niekwestionowanych procentowych pomniejszeń w wysokości 0,5% wartości faktury i 5% netto wartości faktury, wynikających z § 4 ust. 8 i § 7 ust. 1 i 2 umowy), a do zapłaty pozostała część należności z faktury nr (...) w kwocie 81 298,64 zł i całość należności z faktury nr (...) w kwocie 64 044,74 zł. (k 3-4). Tylko te dwie wierzytelności mogły podlegać potrąceniu z ewentualnymi wierzytelnościami wykonawcy, a zatem oświadczenia wykonawcy o potrąceniu mogły odnosić się tylko do tych dwóch wierzytelności powódki. Z pisemnej informacji udzielonej Sądowi I instancji przez syndyka masy upadłości (...) SA (...) w dniu 12 września 2013 r. (k.279) wynika, że zgodnie z ewidencją księgową upadłego dokonano trzech kompensat: w dniu 23 listopada 2011 r. na kwotę 34 483,41 zł, w dniu 14 marca 2012 r. na kwotę 15 480,11 zł i 28 listopada 2012 r. na kwotę 33 455,28 zł, przy czym syndyk podał, że w dokumentach spółki brak jest dokumentu potwierdzającego dokonane kompensaty. Z systemu księgowego wynikało natomiast, że operacji księgowania kompensaty dokonała pracownica działu księgowości w K. – E. H. (1). Nie było zasadne domaganie się przez pozwaną przesłuchania syndyka i E. H. (1) w charakterze świadków, skoro syndyk w sposób wyczerpujący udzielił informacji o figurujących w ewidencji księgowej upadłego wykonawcy kompensatach. Syndyk masy upadłości nie złożył oświadczenia powódce o potrąceniu wzajemnych wierzytelności, gdyż mogłoby to nastąpić jedynie wtedy, gdyby powódka zgłosiła dochodzone w niniejszej sprawie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, co nie zostało wykazane. W sytuacji, gdy powódka zgłoszenia wierzytelności nie dokonała, lecz zdecydowała się na ich dochodzenie w procesie od inwestora, brak było po jej stronie wierzytelności wzajemnej, która mogłaby podlegać potrąceniu.

Niezależnie od tego należy zauważyć, że do pisma syndyka z dnia 12 września 2013 r. dołączone zostały dokumenty dotyczące określonych w nim kompensat. I tak kompensata z dnia 23 listopada 2011 r. wskazuje należności wykonawcy w kwocie 34 483,41 zł podlegające potrąceniu z należnością powódki w tej samej kwocie, wynikającą z faktury nr (...), i zawiera oświadczenie o potrąceniu, pochodzące od osoby uprawnionej do cywilnoprawnej reprezentacji wykonawcy – A. G., która była jednocześnie dyrektorem finansowym i prokurentem (...) SA (k. 281).

Wskazana wyżej kompensata dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy nie miała żadnego znaczenia, gdyż nie dotyczyła należności z faktur powódki, objętych pozwem. Oświadczenie A. G. z dnia 14 marca 2012 r. o potrąceniu wzajemnych należności odnosiło się do części należności z faktury powódki o (...)tj. faktury objętej pozwem, w kwocie 15 480,11 zł, przy czym do potrącenia wykonawca przedstawił wierzytelności z trzech swoich faktur nr (...), na łączną kwotę 15 480,11 zł (k. 282). Oświadczenie to nie mogło wywołać skutku prawnego w postaci umorzenia wzajemnych wierzytelności, w sytuacji gdy powódka nie zaakceptowała wymuszonej przez wykonawcę sprzedaży zużytego sprzętu budowlanego i poniesienia kosztów jego naprawy.

Nadto treść oświadczenia A. G. z 14 marca 2012 r. nie odpowiada treści pisma dyrektora kontraktu P. G. z 12 września 2012 r. (k. 131) w którym wskazuje on, że wynagrodzenie powódki z faktury nr (...) powinno być „obciążone” fakturą kompensacyjną nr (...) z 26 kwietnia 2012 r. na kwotę 7 212,82 zł, a nie wymienia faktur wymienionych w oświadczeniu A. G..

Kompensata zaksięgowana przez E. H. (1), zobrazowana korespondencją elektroniczną, prowadzoną przez tę osobę z J. K. (k. 282-285) wskazuje na to, że z należnością z faktury powódki (...) miały być potrącone należności wykonawcy z faktur nr (...) (ta sama faktura, którą wskazano w piśmie P. G. jako podlegająca kompensacie z należnością powódki z faktury nr (...)), (...) i (...).

Nie ulegało żadnej wątpliwości, że pracownica księgowości wykonawcy, E. H. (1), ani inna pracownica księgowości - J. K. nie były uprawnione do złożenia oświadczenia o potrąceniu w imieniu (...) SA.

Ostatecznie nie doszło do potrąceń należności z faktur wymienionych w raporcie z dnia 28 listopada 2012 r. przedstawionych przez syndyka masy upadłości (k.286) i zaksięgowanych do kompensaty przez E. H. (2), a obejmujących sprzedaż elementów, gdyż raport ten wskazuje faktury nierozliczone. Raport ten obejmuje siedem faktur wykonawcy, w tym pięć z nich wskazano w piśmie P. G. z 12 września 2012 r, jako podlegające kompensacie.

Dokumenty przedłożone przez syndyka masy upadłości wyraźnie wskazują, że do potrącenia należności z tych faktur z wierzytelnościami powódki, wynikającymi z faktur nr (...) nie doszło. Dyrektor kontraktu, nie był uprawniony do składania oświadczeń o potrąceniu w imieniu wykonawcy, zaś podstawy wystawiania przez wykonawcę faktur niezaakceptowanych przez powódkę obrazują pisma P. G. (k. 135,138,139,140,143,145,147) w który wskazuje on na to, że w związku z „nieprzyjęciem elementów (...) na magazynie (...) zmuszony jest sprzedać podwykonawcy elementy w ilościach i cenie jak poniżej”. W sytuacji, gdy powódka na taką sprzedaż nie godziła się, nie było zasadne wystawianie przez wykonawcę faktur potwierdzających sprzedaż i zgłaszanie do potrącenia należności z tych faktur.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny oddalił wnioski dowodowe pozwanej, zawarte w apelacji. Syndyk masy upadłości przedstawił wszystkie posiadane przez siebie dokumenty, wskazujące na nieskuteczne potrącenie i brak było podstaw aby zobowiązywać go do przedstawiania innej dokumentacji, bliżej przez pozwaną nieokreślonej, czy też dopuszczać dowód z jego zeznań w charakterze świadka. Nie było też zasadne dopuszczanie dowodu z zeznań E. H. (1), której operacje księgowe nie mogły stanowić o potrąceniu, bez wymaganego przez art. 499 kc oświadczenia, złożonego przez osoby uprawnione do reprezentowania wykonawcy.

Sąd Okręgowy trafnie uznał, że pozwana nie wykazała umorzenia wierzytelności dochodzonych przez powódkę na skutek potrącenia ich w relacji powódka-wykonawca robót.

Powództwo obejmowało żądanie zapłaty reszty wynagrodzenia z faktury (...) – i pełnego wynagrodzenia z faktury (...), po obniżeniu tego wynagrodzenia o kwoty z tytułu kosztów wynikających z (...)umowy, w kwocie 53 052,96 zł oraz żądanie zapłaty kwoty 42 158,96 zł tytułem zwrotu zatrzymanej części wynagrodzenia na poczet kaucji gwarancyjnej, która powinna zostać powódce przez wykonawcę zwrócona po upływie 30 dni od dnia podpisania końcowego odbioru robót (...)

Zgodzić należy się z poglądem Sądu I instancji, akceptującym stanowisko powódki, że kwota 42 158,96 zł, mimo zakwalifikowania jej w dacie wystawienia faktur jako kaucji gwarancyjnej, stanowiła i stanowi część wynagrodzenia (3,5% wartości netto wszystkich faktur) i podlega zwrotowi na rzecz powódki po dokonaniu końcowego odbioru robót.

Twierdzenie pozwanej, że część wynagrodzenia, zatrzymana na poczet kaucji gwarancyjnej, nie stanowi już wynagrodzenia, lecz sumę zabezpieczenia i nie może być dochodzona od inwestora na podstawie art. 647 1 § 5 kc, nie jest zasadne. W szczególności brak jest podstaw aby stosować w odniesieniu do tej części wynagrodzenia instytucję odnowienia (art. 506 kc). Wbrew twierdzeniom apelującej, brak zapłaty pełnego wynagrodzenia z faktur wystawianych przez powódkę (zatrzymanie 5% wartości netto na poczet kaucji gwarancyjnej) nie oznaczał „wygaśnięcia zobowiązania o zapłatę wynagrodzenia” i powstanie „innego roszczenia z innej podstawy prawnej” (k.347).

Ta część wynagrodzenia, pełniąca czasowo funkcję kaucji gwarancyjnej, stała się wymagalna dopiero po upływie 30 dni od podpisania końcowego bezusterkowego odbioru robót.

Z treści art. 506 § 1 kc wynika, że jeżeli w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa (odnowienie). W razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia (art. 506 § 2 zd. 1 kc). Bez wątpienia celem powódki było odzyskanie niewypłaconej części wynagrodzenia w terminach określonych w(...) umowy stron a nie kreowanie nowego zobowiązania.

Zważyć również należało, że strony w umowie podwykonawczej ustaliły kosztorysowe wynagrodzenie powódki, powódka wynagrodzenie to zawarła w ośmiu fakturach, których zasadność wystawienia nie została przez wykonawcę robót zakwestionowana, a zatem pozwana ponosi solidarną odpowiedzialność z wykonawcą, za pełną kwotę należnego powódce wynagrodzenia, wynikająca z tych faktur, w oparciu o art. 647 1 § 5 kc.

Nie były zasadne zarzuty apelacji, odnoszące się do postanowienia o kosztach procesu i nierozliczenia wpłaconej przez pozwaną zaliczki na te koszty.

Z akt sprawy wynika, że w dniu 21 lutego 2014 r. Sąd I instancji polecił zwrócić pozwanej kwotę 1314,08 zł tytułem niewykorzystanej zaliczki (k. 328).

W tym stanie rzeczy zaskarżony wyrok należało zmienić na podstawie art. 386 § 1 kpc w punkcie 1) przez obniżenie zasądzonej w nim kwoty 95 211,92 zł do kwoty 86 204,61 zł z ustawowymi odsetkami od kwot: 44 045,65 zł od dnia 20 września 2012 r. do dnia zapłaty i od kwoty 42 158,96 zł od dnia 5 listopada 2012 r. do dnia zapłaty oraz w punkcie 2 przez obniżenie zasądzonej tam od pozwanej na rzecz powódki tytułem kosztów procesu kwoty 8 378 zł do kwoty 7 300 zł, przy zastosowaniu stosunkowego rozdzielenia tych kosztów na podstawie art. 100 kpc, z uwzględnieniem wygrania przez powódkę sporu w 91%.

W tej samej proporcji, również na podstawie art. 100 kpc, rozdzielono koszty postępowania apelacyjnego, zasądzając od pozwanej na rzecz powódki kwotę 1875,50 zł tytułem zwrotu tych kosztów.

Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13