Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Wrocław, dnia 28 lutego 2013 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu I Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący:SSO Sławomir Urbaniak

Protokolant:Irmina Szawica

po rozpoznaniu w dniu 28 lutego 2013 r. we Wrocławiu

sprawy z powództwa W. D., J. D.

przeciwko J. M., E. M., (...) sp. z o.o.

o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej

I. oddala powództwo w stosunku do pozwanych J. M.i E. M.

II. umarza postępowanie w stosunku do strony pozwanej (...) sp. z o.o. z siedzibą w S.;

III. zasądza od każdego z powodów na rzecz pozwanej E. M.po 3.608,50 zł;

IV. zasądza od każdego z powodów na rzecz pozwanej (...) sp. z o.o. po 3.608,50 zł ;

V. przyznaje adw. M. E. kwotę 7.200 zł oraz podatek VAT liczony od tej kwoty tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

UZASADNIENIE

Powodowie W. D.i J. D.domagali się w pozwie (jako pozwanych wskazując J. M., E. M.i (...) sp. z o.o.w S.) uznania za bezskuteczną w stosunku do powodów umowy przeniesienia prawa własności nieruchomości zawartej w formie aktu notarialnego w dniu 27.01.2005 r. przed notariuszem W. K.pomiędzy spółką (...) sp. z o.o.z siedzibą w S.a J. M.i E. M.w celu zaspokojenia wierzytelności powodów w wysokości 11.000.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami, która przysługuje powodom względem pozwanych J. M.i E. M..

W odpowiedzi na pozew pozwana E. M.wniosła o oddalenie powództwa w całości. Podała, że powodowie w tym samym przedmiocie prowadzili już postępowanie sądowe przed tutejszym sądem w 2005 r. pod sygn. akt I C 1259/05. Postępowanie to zakończyło się wydaniem przez Sąd w dniu 31.07.2008 r. wyroku, który się uprawomocnił po przeprowadzeniu postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na pozew strona pozwana (...) sp. z o.o.z siedzibą w S.wniosła o odrzucenie pozwu. Motywując swoje stanowisko stwierdziła, że powodowie żądają w pozwie uznania za bezskuteczną w stosunku do nich umowy przeniesienia prawa własności nieruchomości, zawartej w dniu 27.01.2005 r. w formie aktu notarialnego (Rep. (...)Nr (...)) w Kancelarii Notarialnej we W.przed notariuszem W. K.. Na uzasadnienie swojego żądania powodowie przedstawili zawartą pomiędzy nimi a pozwanymi J. M.i E. M.umowę przedwstępną w formie aktu notarialnego w dniu 2.07.1999 r., zgodnie z którą w/w pozwani zobowiązali się sprzedać powodom określone w umowie nieruchomości. Pozwana spółka w całości zaprzeczyła jakimkolwiek roszczeniom powodów opisanym z pozwie. Pozwana stwierdziła, że powodowie powołują się na przysługującą im wierzytelność od pozwanych J. M.i E. M.w kwocie 11.000.000 zł i jako podstawę prawną swojego roszczenia podają przepis art. 527 par. 1 k.c. oraz dowodzą istnienia trzech przesłanek zastosowania tego przepisu. Zdaniem pozwanej spółki z przepisu art. 527 par. 1 k.c. należało wyróżnić następujące przesłanki warunkujące możliwość skorzystania przez uprawnionego z ochrony pauliańskiej: istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności, dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią, pokrzywdzenie wierzyciela wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika, dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią, działanie osoby trzeciej w złej wierze. Dla zastosowania skargi pauliańskiej wszystkie wymienione przesłanki muszą wystąpić kumulatywnie, a ciężar ich udowodnienia co do zasady –zgodnie z regułą dowodową wyrażoną w przepisie art. 6 k.c. obciąża wierzyciela, w tym przypadku powodów, którzy są uprawnieni do zaskarżenia czynności prawnej dłużnika. Powodowie nie wykazali istnienia wierzytelności w kwocie 11.000.000 zł, jak również nie spełnili warunku wynikającego z przepisu art. 527 k.c., tj. nie udowodnili kumulatywnie pozostałych przesłanek wynikających z tego przepisu. Nadto pozwana spółka podniosła zarzut res iudicata, powołując się na okoliczność, iż pomiędzy tymi samymi stronami o to samo roszczenie, a także w zdecydowanej większości na podstawie tych samych dowodów i twierdzeń, prowadzony był przez powodów proces przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu I Wydziałem Cywilnym, pod sygn. akt I C 1259/05. Powołując się na konstrukcję ius ad rem powodowie próbowali doprowadzić do korzystnego dla siebie rozstrzygnięcia sądowego w oparciu o instytucję prawa cywilnego tzw. bezskuteczności względnej. Spór ten został zakończony wyrokiem wydanym przez ten Sąd w dniu 31.07.2008 r. w całości oddalającym roszczenie powodów. Wskutek złożonej przez powodów apelacji, Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wydał w dniu 25.11.2008 r. wyrok pod sygn. akt IACa 939/08, w całości oddalający apelację powodów i tym samym spór prowadzony pomiędzy stronami został prawomocnie osądzony. Aktualnie powodowie powołując się na przepis art. 527 par. 1 k.c. próbują ponownie doprowadzić do orzeczenia przez sąd, iż czynność prawna dokonana pomiędzy pozwanymi w dniu 27.01.2005 r. dotknięta jest sankcją bezskuteczności względnej. Mając na uwadze przedstawiony stan sprawy, ze względu na brak przesłanki procesowej określonej w przepisie art. 199 par. 1 pkt 2 kpc w związku z przepisami art. 365 par. 1 kpc i art. 366 kpc zawarty na wstępie odpowiedzi na pozew wniosek o odmowę udzielenia ochrony prawnej określonemu w pozwie roszczeniu zasługiwał na uwzględnienie.

Pozwany J. M.w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa powtarzając argumentację przedstawioną w odpowiedzi na pozew przez pozwaną E. M..

W piśmie procesowym z dnia 20.11.2010 r. powodowie dokonali modyfikacji żądania zawartego w pozwie i wnosili:

1) na podstawie art. 189 kpc o ustalenie, że oświadczenie woli E. M.i J. M.o odstąpieniu od przedwstępnej umowy sprzedaży zawartej w dniu 2.07.1999 r. pomiędzy E. M.i J. M.–jako sprzedającymi, oraz J. D.i W. D.jako kupującymi, dokonane w dniu 23.11.2004 r. przez E. M.i J. M.na ręce syndyka masy upadłości (...) sp. z o.o.–jest bezskuteczne i nieważne;

2) o zasądzenie na rzecz powódki od pozwanych J. M.i E. M.solidarnie kwoty 1.196.860,99 zł wraz z ustawowymi odsetkami, naliczanymi od kwoty:

a) 441.802,29 zł (1/2 kwoty nazywanej przez pozwanych zadatkiem) od dnia 11.01.2004 r. do dnia zapłaty,

b) 775.058,69 zł (1/2 kwoty zwróconej syndykowi, jako podmiotowi nieuprawnionemu) od dnia 11.01.2004 r. do dnia zapłaty.

Jednocześnie powodowie oświadczyli, że cofają powództwo wraz ze zrzeczeniem się roszczenia w stosunku do pozwanej Spółki (...).

Odnosząc się do zmodyfikowanego przez powodów żądania pozwana E. M.wniosła o odrzucenie pozwu, ewentualnie o oddalenie powództwa w całości.

Uzasadniając swoje stanowisko w pierwszej kolejności pozwana podniosła zarzut powagi rzeczy osądzonej dotyczący roszczenia powodów obejmującego żądanie zapłaty. W prowadzonej przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu w sprawie o sygn. akt I C 1259/05, zakończonej prawomocnie wyrokiem Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 25.11.2008 r. powodowie żądali zarówno uznania umowy zawartej pomiędzy pozwanymi a (...) Sp. z o.o.za nieważną jak i żądali od pozwanych E. M.i J. M.solidarnie zapłaty kwoty 1.923.270,26 zł wraz z ustawowymi odsetkami. W skład przedmiotowej kwoty wchodziły m.in.: kwota 883.604,58 zł tytułem zadatku w związku z zawarciem umowy przedwstępnej sprzedaży z dnia 2.07.1999 r., kwoty 1.512.791,48 zł tytułem wpłat dokonanych przez nich do Agencji (...), a także kwoty 150.640,66 zł tytułem wpłat dokonanych bezpośrednio na rzecz pozwanych. Mając na uwadze powyższe okoliczności pozwana E. M.wniosła o odrzucenie pozwu.

W przypadku nieuwzględnienia powyższego argumentu, strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości i żądanie pozwu uznała za całkowicie nieuzasadnione oraz nie znajdujące potwierdzenia w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy. W ocenie pozwanej E. M.żądanie powodów dotyczące ustalenia, iż oświadczenie woli pozwanych o odstąpieniu od przedwstępnej umowy sprzedaży z dnia 2.07.1999 r., a dokonane w dniu 23.11.2004 r. było bezskuteczne i nieważne było całkowicie pozbawione podstaw prawnych. Zgodnie z przepisem art. 189 kpc powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego zasadzie nie zachodzi, jeżeli zainteresowany może na innej drodze osiągnąć w pełni ochronę swoich praw. Interes prawny w rozumieniu art. 189 kpc z reguły nie zachodzi wtedy, gdy osoba zainteresowana może w innej drodze, np. procesie o świadczenie, ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego, a nawet w drodze orzeczenia o charakterze deklaratywnym, osiągnąć w pełni ochronę swych praw, co ma miejsce w przedmiotowej sprawie. Ponadto pozwana E. M.podniosła zarzut braku legitymacji procesowej po stronie powoda W. D.do dochodzenia ustalenia nieważności czy bezskuteczności oświadczenia o odstąpieniu od umowy, gdyż postanowieniem Sądu Rejonowego w W. w sprawie o sygn. akt VI GU 37/04 została w stosunku do niego ogłoszona upadłość. Zgodnie bowiem z przepisem art. 144 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego, postępowania sądowe i administracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i dalej prowadzone jedynie przez syndyka lub przeciwko niemu. Postępowania te syndyk prowadzi na rzecz upadłego, lecz w imieniu własnym. Natomiast zgodnie z przepisem art. 62 pr. Upadłościowego w skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości. (...)stanowiące przedmiot umowy przedwstępnej nie weszły co prawda do masy, bowiem w dacie ogłoszenia upadłości powoda stanowiły one własność pozwanych E. M.i J. M., natomiast wszystkie roszczenia, jakie przysługiwały powodowi z tytułu zawarcia przedmiotowej umowy, jak każdy inny składnik majątku, weszły do masy upadłości. Jeśli natomiast chodzi o roszczenia powódki dotyczące zwrotu na jej rzecz kwoty 441.802,29 zł tj. połowy uiszczonego na rzecz pozwanych zadatku, to żądanie jest całkowicie bezzasadne. Zgodnie bowiem z przepisem art. 394 par. 1 kc w braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała może żądać sumy dwukrotnie wyższej. W związku z niewywiązaniem się powodów ze zobowiązań finansowych przewidzianych w par. 6 umowy z dnia 2.07.1999 r. pozwani E. M.i J. M.złożyli syndykowi masy upadłości oświadczenie o odstąpieniu od zawarcia przedwstępnej umowy sprzedaży i zatrzymaniu przez nich zadatku. Należy bowiem zwrócić uwagę, że już w umowie powodowie zobowiązali się do zapłaty całej ceny nabywanych nieruchomości, poza tym podjęli się również wykonania innych obowiązków ciążących na pozwanych z tytułu nabycia przez nich nieruchomości od Agencji (...)Skarbu Państwa, których to zobowiązań strona powodowa nie wykonała. Natomiast uiszczone przez powodów wpłaty na rzecz pozwanych, zostały przez nich zwrócone syndykowi masy upadłości. Jeśli natomiast chodzi o roszczenia powódki dotyczące żądania zapłaty połowy wartości wpłaconych na poczet umowy sprzedaży nieruchomości kwot w związku z obowiązującą powodów intercyzą to również pozwana E. M.uważała za bezzasadne. Z chwilą ogłoszenia upadłości powoda oraz odstąpienia pozwanych od zawartej umowy przedwstępnej pozwani zwrócili spełnione na poczet umowy świadczenia bezpośrednio do rąk syndyka masy upadłości. Żądania powódki są sprzeczne z przepisami prawa upadłościowego i naprawczego. Powódka miała bowiem możliwość kwestionowania tejże czynności w ramach toczącego się postępowania upadłościowego wnosząc o wyłączenie jej wierzytelności z masy upadłości, czego nie uczyniła. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 25.11.2008 r. w sprawie o sygn. akt I ACa 939/08 stanął na stanowisku, iż co prawda odrębny majątek nie wchodzi do masy upadłości W. D., to jednak nie znaczy wcale, iż należy się jej zwrot połowy uiszczonej na rzecz pozwanych na rachunek Agencji ceny w oparciu o postanowienia umowy przedwstępnej. Poza tym powódka nie przedstawiła żadnych dowodów na to, że miała własne środki finansowe i z nich uiściła połowę ceny, a w związku z tym nie wykazała ona żadnej szkody jaką poniosła w związku z odstąpieniem od umowy przez pozwanych. Z ostrożności procesowej pozwana podniosła również zarzut przedawnienia co do żądań powodów.

Powodowie J. i W. D., po ostatecznym sprecyzowaniu swojego żądania przez pełnomocnika procesowego w piśmie datowanym na dzień 17.09.2012 r. (k. 308- 313) wnieśli o:

- ustalenie, że umowa sprzedaży gospodarstwa rolnego położonego w N.z dnia 27.01.2005 r. zawarta pomiędzy J. M.i E. M.a (...) sp. z o.o.jest nieważna,

- ustalenie, że oświadczenia woli pozwanych J. M.i E. M.o odstąpieniu od umowy przedwstępnej sprzedaży z dnia 2.07.1999 r. zawartej pomiędzy E.i J. M.a J.i W. D.złożone w dniu 23.11.2004 r. jest bezskuteczne,

- zobowiązanie pozwanych E.i J. M.do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia własności gospodarstwa rolnego położonego w N.na rzecz powodów J.i W. D.w wykonaniu umowy przedwstępnej sprzedaży z dnia 2.07.1999 r.

W żądaniu ewentualnym powodowie domagali się:

- zasądzenia solidarnie od pozwanych E.i J. M.na rzecz powódki J. D.kwoty 2.750.000 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 11.01.2004 r.,

- zasądzenia solidarnie od pozwanych E.i J. M.na rzecz powoda W. D.kwoty 2.750.000 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 11.01.2004 r.

W uzasadnieniu zmienionego żądania powodowie wskazali, że podtrzymują twierdzenia o nieważności umowy sprzedaży zawartej w dniu 27.01.2005 r. pomiędzy pozwanymi E.i J. M.a (...) sp. z .o.o.wskazując, że gospodarstwo rolne w N.na dzień ogłoszenia upadłości tj. na dzień 24.06.2004 r. znajdowało się w posiadaniu powodów i jako takie – przy zastosowania domniemania wynikającego z art. 69 ust 3 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze- zostało ujęte w spisie inwentarza sporządzonego przy udziale syndyka oraz włączone w masę upadłości. Powołany wyżej przepis stanowi, iż rzeczy znajdujące się w posiadaniu upadłego w dniu ogłoszenia upadłości należą do majątku upadłego. Powodom nie jest znana okoliczność obalenia tego domniemania we właściwym trybie dla tego rodzaju czynności procesowych. W styczniu 2005 r. nieruchomość została wydana pozwanym ad. 1 i 2 - J. M.i M. E.. Z wiedzy powodów wynika, że zdarzenie to nastąpiło w sposób nieważny- bez stosownego wniosku pozwanych ad. 1 i 2 oraz postanowienia sędziego komisarza w przedmiocie wyłączenia z masy upadłości. Wobec braku ważnej podstawy wydania nieruchomości w N.dalsze czynności dotyczące tej nieruchomości również dotknięte są bezwzględną nieważnością – na podstawie art. 58 kc. Powodowie podtrzymali także dotychczasowe twierdzenia o braku zdolności upadłościowej gospodarstwa rolnego i naruszenia przez syndyka art. 6 ust. 5 prawo upadłościowe i naprawcze, wobec czego bez podstawy prawnej zostało dokonane samo zajęcie przez syndyka przedmiotowej nieruchomości oraz włącznie jej w masę upadłości. Zajęciu na poczet zobowiązań mogły podlegać jedynie udziały powoda oraz jego dochód stąd wynikający. Gospodarstwo rolne w N.zostało wydane powodom przez pozwanych ad. 1 i 2 w kwietniu 1999 i do 2004 r. i było przez nich użytkowane.

Powodowie domagali się również wykonania umowy przedwstępnej sprzedaży gospodarstwa rolnego w N.zarzucając, iż do niedopłaty z tytułu sprzedaży w wysokości 18% ceny sprzedaży doszło wyłącznie z winy pozwanych E.i J. M., którzy przedłużając spłatę na rzecz Agencji (...)do dnia 30.10.2006 r. nie poinformowali o tym powodów, co uniemożliwiło podpisanie aneksu do umowy przedwstępnej obejmującego m.in. zobowiązanie powodów do dalszych spłat oraz wskazanie aktualnych rachunków bankowych. Wobec braku wiedzy w powyższym zakresie oraz informacji Agencji (...), iż wobec przedłużenia terminu płatności nie jest możliwe zawarcie umowy przyrzeczonej do dnia 10.01.2004 r. – uzasadnione jest twierdzenie, że do rzeczonej czynności prawnej nie doszło z winy pozwanych ad. 1 i 2. Mając powyższe na uwadze, jak i uwzględniając nieprawidłowości przy złożeniu oświadczenia wobec powódki J. D.o odstąpieniu przez pozwanych ad. 1 i 2 od umowy przedwstępnej na ręce Syndyka Masy Upadłości W. D. (...), oświadczenia te nie mogą wywołać skutku prawnego. Zatem powodowie na podstawie przepisu art. 390 par. 2 kc domagali się złożenia przez pozwanych ad. 1 i 2 stosownego oświadczenia woli o przeniesieniu prawa własności.

Powodowie zarzucali, iż w całości wykonali zobowiązanie wynikające z umowy przedwstępnej z dnia 2.07.1999r. Pozostała część ceny została przez nich potrącona z należności pozwanych E.i J. M.wobec powodów, m.in. z tytułu utrzymywania stada krów należących do pozwanych ad 1 i 2 w gospodarstwie rolnym w N.(roszczenie z tego tytułu wynosi nie mniej niż 50.000 zł). Zobowiązania pozwanych ad. 1 i 2 ujęte zostały również w postępowaniu upadłościowym i ich łączna wartość według wyliczeń powodów wynosi 3.500.000 zł, co powinien potwierdzić dowód z opinii biegłego. Powodowie zarzucali, iż dokonana przez pozwanych wpłata 1.500.000 zł na rzecz syndyka winna w pierwszej kolejności być przeznaczona na poczet długu wobec powodów, nie może zaś stanowić o wywiązaniu się przez pozwanych E.i J. M.z obowiązku zwrotu nakładów. Na wypadek nieuwzględnienia żądań powodów w powyższym zakresie powodowie zgłaszali roszczenie o zwrot zadatku w podwójnej wysokości na podst. przepisu art. 394 par. 1 kc oraz kwoty wpłaconej na poczet ceny sprzedaży. Z wyliczeń powodów wynikało, że łączna kwota zobowiązań pozwanych ad. 1 i 2 z tego tytułu wynosi 5.500.000 zł. Dodali, że zapłata ceny sprzedaży nieruchomości rolnej w N.dokonana została przez powodów prowadzących gospodarstwo rolne, a nie jak zarzuca strona pozwana przez (...).

Jednocześnie powodowe odwołali swój wcześniejszy wniosek o cofnięciu powództwa wobec pozwanego ad 3. (...) sp. z o.o.

Pozwany J. M.ustosunkowując się do pisma powodów (k.327-330) wniósł o oddalenie wszystkich żądań. Wskazał, że nie zgadza się z twierdzeniem powodów, iż umowa sprzedaży gospodarstwa rolnego położonego w N.z dnia 27.01.2005 r. zawarta pomiędzy J. M.i E. M.a (...) sp. z o.o.jest nieważna. Umowa została zawarta zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Pozwani byli właścicielami przedmiotowej nieruchomości i mieli prawo tą nieruchomością rozporządzać. Wskazał też, że żądanie ustalenia bezskuteczności oświadczenia woli pozwanych J. M.i E. M.o odstąpieniu od umowy przedwstępnej sprzedaży z dnia 2.07.1999 r. zawartej pomiędzy E.i J. M.a J.i W. D.w dniu 23.11.2004 r. nie ma żadnego uzasadnienia prawnego. Odstąpienie zostało złożone na ręce syndyka masy upadłości po wezwaniu do zwrotu kwot wpłacanych przez upadłego W. D. (...)na rzecz (...)we W.i na dobro pozwanych ze środków upadłej firmy. Nieruchomość została pozwanym wydana po zwrocie i rozliczeniu przez syndyka wzajemnych zobowiązań. Powodowie nie tylko nie zapłacili całej umówionej kwoty 3.640.118,18 zł, ale również od samego początku nieterminowo płacili raty do (...). Niewykonanie umowy w zakresie obsługi rat spowodowało działania tej Agencji na rzecz rozwiązania umowy i naliczenia odsetek karnych, które pozwani zapłacili z winy powodów. Odstąpienie pozwanych od umowy przedwstępnej nastąpiło na podstawie przepisu 394§1 kc jako niewykonanej z wyłącznej winy powodów. Nie ma również podstaw do żądania powodów aby pozwani E.i J. M.składali oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia własności gospodarstwa rolnego położonego w N.na rzecz powodów: J.i W. D.w wykonaniu umowy przedwstępnej sprzedaży z dnia 2.07.1999 r. W zakresie tego żądania pozwany podniósł też zarzut przedawnienia. Nadto pozwany w całości odrzucał żądanie zgłoszone przez powodów zasądzenia solidarnie od pozwanych wymienionych w pozwie kwot. Powodowie nigdy nie zgłaszali zarzutu potrącenia, gdyż nie mieli ku temu żadnych podstaw prawnych. Zadatek został zatrzymany w związku z niewykonaniem zobowiązań powodów wynikających z umowy przedwstępnej, co zostało rozstrzygnięte już przez Sąd Okręgowy i Sąd Apelacyjny we Wrocławiu. Niezależnie od tego pozwany również podniósł zarzut przedawnienia roszczenia o zwrot zadatku.

Pozwana ad. 2 E. M.(k. 342-343) wniosła o oddalenie powództwa w całości. Podobnie jak pozwany ad. 1 wskazała, że czynność prawna jaką było zawarcie umowy sprzedaży gospodarstwa rolnego z dnia 27.01.2005 r. została przeprowadzona zgodnie z obowiązującymi przepisami. Zarówno jej treść jak i forma nie jest sprzeczna z prawem, stąd przepis art. 58 kc nie ma zastosowania. Tym samym brak jest jakichkolwiek podstaw prawnych do stwierdzenia nieważności przedmiotowej czynności. Pozwani ad. 1 i 2 byli właścicielami nieruchomości i w oparciu o art. 140 kc mogli nią rozporządzać. Nie można zgodzić się też ze stwierdzeniem, że dalsze czynności dotyczące tych nieruchomości są dotknięte nieważnością. Twierdzenie to nie zostało wykazane w żaden sposób. Powodowie winni kwestionować bezprawne działania syndyka na etapie postępowania upadłościowego, a nie w niniejszym postępowaniu. Pozwana dodała dalej, że żądanie ustalenia bezskuteczności oświadczenia woli złożonego syndykowi w dniu 23.11.2004 r. przez pozwanych J. M.i E. M.o odstąpieniu od umowy przedwstępnej sprzedaży z dnia 2.07.1999 r. nie ma żadnego uzasadnienia prawnego. Odnosząc się zaś do kwestii zobowiązań pozwanych ad. 1 i 2 do złożenia oświadczeń woli pozwana E. M.podniosła zarzut przedawnienia. Ponadto podała, że żądanie zwrotu zadatku było już przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego. Z ostrożności procesowej podniosła także zarzut przedawnienia w oparciu o art. 390 § 3 kc. Powodowie nie wywiązali się z zawartej umowy, tym samym pozwanym przysługiwało prawo odstąpienia. Jednocześnie wskazała, że powodowie zgłaszając żądanie ewentualne zapłaty po 2.750 000 zł nie przedstawiają z jakiego tytułu są to roszczenia, jak również nie przedstawiają żadnych dowodów na potwierdzenie zasadności przedmiotowego żądania.

Pozwany ad 3 (...) Sp. z.o.o. w piśmie procesowym z dnia 12.11.2012 r. (k. 346-347) podtrzymał stanowisko wyrażone w piśmie z 7.12.2010 r. (k. 151) i wniósł o oddalenie powództwa w całości.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód W. D. prowadził działalność gospodarczą pod nazwą Biuro Handlowo-Usługowe (...), której przedmiotem była produkcja rolna.

(niesporne).

W dniu 10.07.1996 r. powodowie W. i J. D. zawarli majątkową umowę małżeńską, w której wyłączyli między sobą wspólność majątkową.

Powodowie wspólnie prowadzili działalność rolniczą w oparciu o posiadane gospodarstwo rodzinne, pod nazwą (...).

Dowód: umowa notarialna z dnia 10.07.1996 r. (k. 32-35),

zaświadczenie o numerze REGON z dnia 20.10.2006 r. (k. 36),

decyzja o nadaniu numeru NIP z dnia 7.04.1997 r. (k. 37).

W dniu 2.07.1999 r. pozwani J.i E. M.zawarli z powodami przedwstępną umowę sprzedaży nieruchomości położonych w N., Ś.i W., nabytych od (...)Skarbu Państwa (zwana dalej Agencją) na podstawie umów z 28.08 i 29.12.1995 r. (Rep. A nr (...) i (...)). Pozwani zobowiązali się sprzedać przedmiotowe nieruchomości powodom w udziałach po 1/2, a powodowie zobowiązali się je kupić, przy czym nabycia mieli dokonać ze swoich majątków odrębnych. Strony postanowiły, że „umowa sprzedaży – przeniesienia prawa własności” zostanie zawarta do dnia 10.01.2004 r. Pozwani udzielili powodom nieodwołalnego pełnomocnictwa do zawarcia z samymi sobą umowy przyrzeczonej. Cena sprzedaży została ustalona na kwotę 3.640.118,18 zł, z czego do dnia zawarcia umowy powodowie uiścili tytułem zadatku kwotę 883.604,58 zł. Pozostała część ceny, w kwocie 2.756.513,60 zł, została rozłożona na raty, których wysokość i terminy płatności zostały uzgodnione przez strony. Raty miały być wpłacane na rachunek bankowy wskazany przez pozwanych. Jednocześnie powodowie zobowiązali się wykonać obowiązki pozwanych wobec osób trzecich wynikające z umów zawartych z Agencją w dniach 28.08. i 29.12.1995 r.

W umowie przedwstępnej zawarty został wniosek o wpisanie w księgach wieczystych prowadzonych dla przedmiotowych nieruchomości roszczenia powodów o zawarcie umowy przyrzeczonej oraz hipotek zabezpieczających wierzytelność pozwanych o zapłatę ceny.

Dowód: umowa przedwstępna z dnia 2.07.1999 r. (k. 17-29)

Roszczenia powodów o zawarcie umowy przyrzeczonej oraz hipotek zabezpieczających wierzytelność pozwanych o zapłatę ceny nie zostały wpisane do ksiąg wieczystych.

(...) będące przedmiotem umowy zostały wydane powodom przed zawarciem umowy.

(niesporne)

Powodowie nie wywiązali się w całości z postanowień umowy przedwstępnej z dnia 2.07. 1999 r. Zgodnie z treścią umowy powodowie winni byli zapłacić pozwanym kwotę 3.640.118,18 zł i wykonać umowę w zakresie przeniesienia praw własności opisanych powyżej nieruchomości w nieprzekraczalnym terminie do dnia 10.01.2004 r. W okresie od czerwca 1999 r. do października 2003 r. powód W. D. jako prowadzący działalność gospodarcza pod nazwą Biuro Handlowo- Usługowe (...), w wykonaniu umowy przedwstępnej sprzedaży dokonał wpłat na poczet zadłużenia pozwanych J. i E. M. (1) wobec Agencji jak również wpłat na poczet ceny zakupu nieruchomości bezpośrednio na rzecz pozwanych na łączną kwotę 2.984.920,73, zł w tym tytułem zadatku 883.604,58 zł. Kwota była niższa od ustalonej w umowie ceny sprzedaży nieruchomości (3.640.118,18 zł). W związku z powyższym pozwani ad.1 i 2 skutecznie odstąpili od umowy przedwstępnej sprzedaży, z winy powodów i zachowali zadatek, zwracając jedynie powodom zaliczki na poczet ceny sprzedaży nieruchomości.

Powództwo wytoczone przez powodów w postępowaniu I C 1259/05 o zapłatę kwot wynikających z rozliczenia przedwstępnej umowy sprzedaży z dnia 2.07.1999 r. zostało prawomocnym wyrokiem w całości oddalone.

Dowód: wyrok Sądu Okręgowego we W. z dnia 31.07.2008 r. IC 1259/05 wraz z uzasadnieniem, akta sprawy IC 1259/05; wyrok Sądu Apelacyjnego we W. IACa 939/08; nadto zestawienie wpłat sporządzone przez Agencję (k.561, akta sprawy IC 1259/05), rozliczenie wpłat dokonanych na rzecz Agencji (k.174-176, akta sprawy IC 1259/05)

Postanowieniem z dnia 24.06.2004 r. (VI GU 37/04) Sąd Rejonowy w W. Wydział VI Gospodarczy ogłosił upadłość W. D., prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą Biuro Handlowo-Usługowe (...)w S.. Jako sposób prowadzenia postępowania wskazano upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego.

Dowód: postanowienie z dnia 24.06.2004 r. (k. 23)

W dniu 23.11.2004 r. pozwani J. i E. M. (1) złożyli wobec Syndyka masy upadłości W. D. oświadczenie o odstąpieniu od przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 2.07.1999 r. Jako uzasadnienie tej czynności pozwani wskazali niewywiązanie się przez powoda z obowiązku zapłaty ceny. Jednocześnie pozwani zadeklarowali gotowość zwrotu wpłat dokonanych przez powoda na ich rachunek do Agencji, oraz oświadczyli, że zatrzymują zadatek w kwocie 883.604,58 zł.

Dowód: pismo pozwanych z dnia 23.11.2004 r. (k. 331-332)

W dniu 11.01.2005 r. Syndyk wydał pozwanym nieruchomości stanowiące przedmiot umowy przedwstępnej z dnia 2.07.1999 r.

Dowód: protokół wydania z dnia 11.01.2005 r. (k. 333).

W dniu 27.01.2005 r. pozwani J.i E. M.zawarli z pozwaną (...) Sp. z o.o.umowę sprzedaży nieruchomości położonych w N., W.i Ś., stanowiących przedmiot umów nr (...). Umowa nie zawierała wzmianki o roszczeniu powodów o zawarcie umowy sprzedaży przedmiotowych nieruchomości.

Dowód: umowa sprzedaży z dnia 27.01.2005 r. (k. 6-16).

Sąd zważył, co następuje :

Powodowie po przekształceniu żądań ostatecznie domagali się: (1) ustalenia, że umowa sprzedaży gospodarstwa rolnego położonego w N.z dnia 27.01.2005 r. zawarta pomiędzy J. M.i E. M.a (...) sp. z o.o.jest nieważna, a także (2) ustalenia, że oświadczenia woli pozwanych J. M.i E. M.o odstąpieniu od umowy przedwstępnej sprzedaży z dnia 2.07.1999 zawartej pomiędzy E.i J. M.a J.i W. D.w dniu 23.11.2004 r. jest bezskuteczne, a nadto (3) zobowiązania pozwanych E.i J. M.do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia własności gospodarstwa rolnego położonego w N.na rzecz powodów J.i W. D.w wykonaniu umowy przedwstępnej sprzedaży z dnia 2.07.1999 r.

W żądaniu ewentualnym powodowie natomiast domagali się zasądzenia solidarnie od pozwanych E.i J. M.na rzecz powódki J. D.i powoda W. D.kwot po 2.750.000 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 11.01.2004 r.

W odniesieniu do pierwszego z żądań tj. ustalenia, że umowa sprzedaży gospodarstwa rolnego położonego w N.z dnia 27.01.2005 r. zawarta pomiędzy J. M.i E. M.a (...) sp. z o.o.jest nieważna, w ocenie Sądu, brak było podstaw faktycznych i prawnych by uwzględnić to żądanie. W okolicznościach faktycznych przytoczonych w uzasadnieniu tego żądania nie zostały wskazane takie fakty i okoliczności, które w kontekście art. 58 kc uzasadniałyby twierdzenie, że zawarta umowa była nieważna. Przepis art. 58 kc ma na względzie zgodność z ustawą treści i celu czynności prawnej. Tylko sprzeczność z normami bezwzględnie wiążącymi lub semiimperatywnymi może prowadzić do nieważności czynności prawnej, o której mowa w tym przepisie. Ocena treści stosunku zobowiązaniowego lub jego celu w odniesieniu do zagadnień, które ustawa normuje w sposób imperatywny, musi opierać się na konkretnych przepisach ustawy (por. wyrok SN z dnia 16 lutego 2001 r. IV CKN 244/00). Umowa sprzedaży z dnia 27.01.2005 r. zawarta pomiędzy J. M.i E. M.a (...) sp. z o.o.została przeprowadzona zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi. Zarówno jej treść jaki i forma nie jest sprzeczna z żadnymi przepisami prawnymi, brak jest zatem podstaw do stwierdzenia nieważności przedmiotowej czynności prawnej.

Pozwani byli właścicielami przedmiotowej nieruchomości i mieli prawo nią rozporządzać. Zatem pozwani ad. 1 i 2 jako właściciele nieruchomości mogli skutecznie przenieść własność tej nieruchomości na inną osobę. Wynika to z art. 140 kc., który to przepis przyznaje właścicielowi najpełniejsze władztwo nad rzeczą. Podstawowym atrybutem tego prawa jest uprawnienie do rozporządzania tą rzeczą. Nawet gdyby przyjąć, że umowa kupna sprzedaży z dnia 27.01.2005 r. naruszała uprawnienia powodów wynikające z umowy przedwstępnej zawartej pomiędzy stronami (stanowiąc naruszenie norm dyspozytywnych) to również i w takiej sytuacji stwierdzić trzeba, że powodowie mieli pełne prawo skutecznie przenieść własność tej nieruchomości na inną osobę.

Wskazywane natomiast przez powodów nieprawidłowości w prowadzeniu czynności prawnych przez syndyka masy upadłości, w tym bezprawne zajęcie przedmiotowych nieruchomości i włączenie do masy upadłości, winny były być kwestionowane w postępowaniu upadłościowym. Niedopuszczalne jest kontrolowanie czynności syndyka w tym postępowaniu i dlatego wniosek powodów o dopuszczenie dowodu z przesłuchania syndyka W. B. został oddalony. Jako, że nie zostało wykazane, iż w trakcie czynności upadłościowych doszło do jakichkolwiek nieprawidłowości to trudno uznać, że dalsze czynności dotyczące tych nieruchomości dotknięte są nieważnością.

Powodowie nie wskazywali, ażeby z jakichś jeszcze innych względów niż te o których była mowa powyżej, przedmiotowa umowa sprzedaży z dnia 27.01.2005 r. była nieważna. Dlatego też Sądu uznał, że nie zachodziły żadne okoliczności, które powodowałyby, iż umowa ta jest dotknięta nieważnością i w związku z tym powództwo w tym zakresie podlegało oddaleniu.

Przechodząc do drugiego żądania tj. ustalenia, że oświadczenia woli pozwanych J. M.i E. M.o odstąpieniu od umowy przedwstępnej sprzedaży z dnia 2.07.1999 zawartej pomiędzy E.i J. M.a J.i W. D.w dniu 23.11.2004 r. jest bezskuteczne, Sąd uznał, że powództwo w tym zakresie też nie zasługiwało na uwzględnienie. Z powództwem o ustalenie prawa lub stosunku prawnego można wystąpić w sytuacji istnienia po stronie powodowej interesu prawnego w ustaleniu konkretnego stosunku prawnego lub prawa, bowiem jest to przesłanka merytoryczna powództwa o ustalenie. Orzecznictwo ustaliło zasadę, że nie ma interesu prawnego ten, kto może poszukiwać ochrony prawnej w drodze innego powództwa, w szczególności powództwa o zasądzenie świadczeń pieniężnych lub niepieniężnych (vide. wyrok SN z 16.04.1965 r. (...)266/64.) Inaczej mówiąc powództwo z art. 189 k.p.c. przysługuje jedynie wtedy, kiedy interes stron nie może zostać zabezpieczony w inny sposób. Oznacza to, że brak interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. ma miejsce wówczas, gdy stan niepewności prawnej może być usunięty w drodze dalej idącego powództwa o świadczenie. Takim powództwem w tej sytuacji byłoby powództwo o zawarcie umowy przyrzeczonej bądź powództwo o odszkodowanie. W związku z tym, w ocenie Sądu, z uwagi na brak interesu prawnego żądanie w tym zakresie nie mogło zostać uwzględnione. Na marginesie można dodać, że o skuteczności odstąpienia pozwanych od umowy przedwstępnej na podstawie przepisu 394§1 kc, rozstrzygnął już Sąd Okręgowy we Wrocławiu w postępowaniu IC 1259/05. Sąd ustalił także, że nieruchomość została pozwanym wydana po zwrocie i rozliczeniu przez syndyka wzajemnych zobowiązań.

Odnosząc się natomiast to trzeciego ze zgłoszonych żądań głównych, a mianowicie zobowiązania pozwanych E.i J. M.do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia własności gospodarstwa rolnego położonego w N.na rzecz powodów J.i W. D.w wykonaniu umowy przedwstępnej sprzedaży z dnia 2.07.1999 r. to stwierdzić należy, że w tym zakresie skutecznie został podniesiony przez pozwanych zarzut przedawnienia. W oparciu o przepis art. 390§3 kc roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Z ustaleń Sądu wynika, że termin ten upłynął w dniu 10.01.2005 r., zatem nie ulega więc wątpliwości, że roszczenie o zawarcie umowy przyrzeczonej uległo przedawnieniu.

Jeżeli chodzi natomiast o żądania ewentualne, w których powodowie domagali się zasądzenia solidarnie od pozwanych E.i J. M.na rzecz powódki J. D.i powoda W. D.kwot po 2.750.000 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 11.01.2004 r., Sąd uznał, że okoliczności, na które powodowie mieliby opierać swoje żądanie nie zostały wykazane. Powodowie winni byli wykazać, że w stosunku do pozwanych przysługują im roszczenia o zapłatę, tymczasem w toku postępowania takich ustaleń nie poczyniono. Nie ma żadnych podstaw, aby zaliczyć na poczet zadłużenia powodów wobec pozwanych wierzytelności, na które wskazują powodowie-z tytułu sprzedaży towarów i świadczenia usług na rzecz pozwanego (brak jest oświadczenia powoda lub syndyka o potrąceniu tych wierzytelności, bądź też dowodu, że pozwany zgodził się przyjąć na poczet zobowiązania pieniężnego świadczenia w naturze (datio in solutum, art. 453 k.c.). Sąd pominął żądany przez powodów dowód z opinii biegłego na okoliczność wysokości dokonanych przez nich wpłat albowiem uznał, że dowód ten byłby bezprzedmiotowy. Brak jest bowiem materiału źródłowego, w oparciu o który biegły mógłby dokonać rozliczenia. Nie można szczegółowych ustaleń opartych na dowodach, zwłaszcza dowodach z dokumentów, zastępować opinią biegłego, który miałby rozliczać należności pomiędzy stronami.

Należy w tym miejscu także wskazać, co jest istotne, że Sąd związany jest innymi orzeczeniami sądów, które zapadły w procesach toczących się między stronami, w tym przede wszystkim w postępowaniu w sprawie IC 1259/05, która toczyła się przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu, a następnie przed Sądem Apelacyjnym we Wrocławiu (I ACa 939/08). Określony w art. 365 k.p.c. zakres związania sądu treścią prawomocnego orzeczenia oznacza zakaz dokonywania ustaleń sprzecznych z uprzednio osądzoną kwestią a nawet niedopuszczalność prowadzenia w tym zakresie postępowania dowodowego. Skutkiem pozytywnym (materialnym) jest to, że rozstrzygnięcie zawarte w orzeczeniu stwarza taki stan prawny, jaki z niego wynika, czyli sądy rozpoznające spór muszą przyjmować, że dana kwestia kształtuje się tak, jak to przyjęto we wcześniejszym, prawomocnym orzeczeniu. W kolejnym zatem postępowaniu, w którym pojawia się ta sama kwestia, nie może być już badana. Związanie dotyczy sentencji wyroku i motywów w tych granicach, jakie stanowią konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia (tak post. SN z dnia 04.02.2011 r., III CSK 161/10, LEX nr 785884 oraz wyrok SN z dnia 20.01.2011 r. IUK239/10 LEX 738532).

W toku postępowania I C 1259/05 poczyniono dokładne ustalenia dotyczące szczegółowych rozliczeń stron wynikających z umowy przedwstępnej, w tym zadatku przywołanego w piśmie powodów, w którym ostatecznie zmodyfikowano żądanie pozwu. Okoliczności te legły u podstaw rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego w wyroku z dnia 31.07.2008 r., w którym oddalono wszystkie żądania powodów.

W związku z tym uznać trzeba, że ustalenia poczynione w postępowaniu IC 1259/05 wiążą Sąd w niniejszym postępowaniu. Z tych też względów roszczenie ewentualne dotyczące zapłaty kwot wynikających z umowy przedwstępnej stron także podlegało oddaleniu.

Reasumując, żadne z żądań wystosowanych przez powodów nie zasługiwało na uwzględnienie i dlatego Sąd oddalił w całości powództwo w stosunku do pozwanych J. M.i E. M..

Sąd w pkt II wyroku umorzył postępowanie w stosunku do pozwanego ad 3 (...) Sp. z o.o. gdyż powodowie w piśmie procesowym z 20.11.2010 r. (k. 117) cofnęli powództwo w stosunku tego pozwanego. Zgodnie art. 355. § 1 kpc sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew. Co prawda powodowie, w piśmie procesowym z 17.09.2012 r. odwołali swoje oświadczenie o cofnięciu powództwa w stosunku do pozwanego ad 3, jednakże, w ocenie Sądu, zrobili to nieskutecznie. Obecnie judykatura dopuszcza odwołanie cofnięcia pozwu lecz pod warunkiem wskazania przyczyny odwołania czynności procesowej (postanowienie SA w Łodzi z dnia 29 września 1992 r., I ACz 335/92, OSA 1993, z. 1, poz. 6). Chodzi o ważne przyczyny uzasadnione przez strony. Sąd takiej przyczyny nie dostrzega i taka przyczyna nie została przywołana w piśmie procesowym powodów. Dlatego Sąd uznał cofnięcie pozwu za skuteczne i jak wskazano powyżej, na podstawie art. 355§1 kpc umorzył w stosunku do pozwanego ad 3 postępowanie.

O kosztach Sąd w pkt III i IV wyroku orzekł na podstawie art. 98 kpc, który stanowi, że strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Sąd zasądził od każdego z powodów na rzecz pozwanej E. M.i pozwanego (...) Sp. z o.o.kwoty po 3.608,50 zł. Na zasądzone z tego tytułu kwoty składają się koszty zastępstwa procesowego udzielonego pozwanym: M. E.i (...) Sp. z o.o.- każdemu w kwocie po 7.200 zł, ustalonej w oparciu o § 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 z późn. zm.) wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł. .

W punkcie V wyroku Sąd zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adwokat M. E. koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu w wysokości ustalonej na podstawie § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu - Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.) powiększone o wartość podatku VAT.

Z. 1) odnotować uzasadnienie,

2) odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi powodów,

3) kal. 14 dni

W-w, 25.03.2013 r.