Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 lutego 2013 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Protokolant: st. sekr. sąd. Dorota Szlachta

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 lutego 2013 roku w S.

sprawy z wniosku T. G. (1)

przy udziale A. G. (1) i Skarbu Państwa – Prezydenta (...) K.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę

od postanowienia częściowego Sądu Rejonowego w Gryficach

z dnia 19 kwietnia 2011 roku, sygn. akt I Ns 438/08

1.  zmienia zaskarżone postanowienie:

a)  w punkcie II w ten sposób, iż znieść współwłasność i dokonać podziału majątku opisanego w punkcie I zaskarżonego postanowienia w ten sposób, iż składnik opisany w podpunkcie I.b) przyznać na wyłączną własność uczestniczki A. G. (1) oraz zarządzić sprzedaż składnika opisanego w podpunkcie I.a) w drodze licytacji publicznej przez komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego, odkładając rozstrzygnięcie o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli oraz o podziale sumy uzyskanej ze sprzedaży do czasu jej przeprowadzenia;

b)  w punkcie III w ten sposób, iż zasądza od uczestniczki A. G. (1) na rzecz wnioskodawcy T. G. (1) kwotę 6.250 (sześć tysięcy dwieście pięćdziesiąt) złotych tytułem spłaty jego udziału w składniku opisanym w podpunkcie I.b) zaskarżonego postanowienia;

2.  ustala, iż wnioskodawca i uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie przed Sądem II instancji i przed Sądem Najwyższym.

Sygn. akt II Ca 1373/12

UZASADNIENIE

Postanowieniem częściowym z dnia 19 kwietnia 2011 r., sygn. akt I Ns 438/08, Sąd Rejonowy w Gryficach ustalił, że w skład majątku wspólnego wnioskodawcy T. G. (1) i uczestniczki A. G. (1) wchodzi: a) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu użytkowego o powierzchni 94,33 m ² w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w S., w budynku usytuowanym na działce numer (...), będącej w użytkowaniu wieczystym Spółdzielni, o wartości 351.168 zł, b) udział do 1/2 w użytkowaniu wieczystym działki numer (...), położonej w K., o powierzchni 0,0023 ha, dla którego Sąd Rejonowy w Koszalinie prowadzi księgę wieczystą za numerem (...), o wartości 12.500 zł. (pkt I.). Nadto, w punkcie II. Sąd zniósł współwłasność i dokonał podziału majątku opisanego w punkcie pierwszym w ten sposób, że przyznał na wyłączną własność: a) wnioskodawcy składnik opisany w punkcie I a), b) uczestniczce postępowania składnik opisany w punkcie I b). Ponadto, Sąd zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki 169.334 zł tytułem dopłaty (pkt III.) i w punkcie IV. zobowiązał wnioskodawcę do wydania uczestniczce przyznanego jej na wyłączną własność składnika opisanego w punkcie I b).

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

Strony dwukrotnie zawierały związek małżeński. Wspólność majątkowa małżeńska wynikająca z drugiego małżeństwa została rozwiązana wyrokiem Sądu Rejonowego w Gryficach z dnia 31.08.2006 r., sygn. akt III RC 132/05, w którym ustalono iż ustaje ona z dniem wydania tego wyroku. W czasie trwania małżeństwa uczestnicy nabyli spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu użytkowego o powierzchni 94,33 m ² w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w S., w budynku usytuowanym na działce numer (...), będącej w użytkowaniu wieczystym Spółdzielni, o wartości 351.168 zł oraz udział do 1/2 w użytkowaniu wieczystym działki numer (...), położonej w K., o powierzchni 0,0023 ha, dla którego Sąd Rejonowy w Koszalinie prowadzi księgę wieczystą za numerem (...), o wartości 12.500 zł. Sąd ustalił, że wnioskodawca jest członkiem w/w Spółdzielni oraz, że na jego rzecz dokonano przydziału do lokalu użytkowego, gdzie, za zgodą stron ich syn prowadził działalność gospodarczą. Część parterowa lokalu była przeznaczona na magazyn z którego korzystał również wnioskodawca. Do 2009 r. wnioskodawca remontował ten lokal, poprawiał elewację, ponosił opłaty związane z jego używaniem. Był również stroną umowy o dostawę energii elektrycznej. Uczestniczka postępowania nigdy z tego lokalu nie korzystała. Z ustaleń Sądu I instancji wynikało też, że wnioskodawca od lat prowadził działalność gospodarczą i z tego tytułu w ostatnich latach osiągał dochody: za rok 2008 – 30.795,65 zł, za rok 2009 – 224.389 zł. Nadto, Sąd ustalił, że uczestniczka postępowania utrzymywała się z emerytury w wysokości 840 zł i dodatku opiekuńczego w kwocie 150 zł oraz dochodów uzyskiwanych z wynajmu pokoi w budynku swego syna, w okresie sezonu letniego w łącznej wysokości około 3.000 zł. Cierpi ona na chorobę nowotworową. Poddana została amputacji piersi. Na chwilę orzekania przez Sąd Rejonowy znajdowała się w trakcie chemioterapii i rehabilitacji.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd I instancji ustalił, iż uczestnicy w trakcie trwania małżeństwa nabyli składniki w postaci spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu użytkowego w S. oraz udziału w prawie wieczystego użytkowania nieruchomości w K.. Wartość udziału w prawie wieczystego użytkowania jak i sposób jego podziału strony wskazały zgodnie. Stąd też, w tym zakresie, Sąd oparł swoje orzeczenie na przepisach art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c., art. 622 § 2 k.p.c. i art. 624 k.p.c. oraz art. 317 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Z kolei w odniesieniu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu użytkowego, Sąd Rejonowy wskazał, że jego wartość ustalił w oparciu o opinie biegłego sądowego, której nie kwestionował żaden z uczestników postępowania. Dalej podniósł, iż rozważając, której ze stron przyznać prawo do lokalu użytkowego, kierował się przede wszystkim dotychczasowym sposobem korzystania z niego. Na podstawie zeznań uczestniczki i częściowo wnioskodawcy Sąd ustalił, iż wnioskodawca korzystał z części tego lokalu. Ponadto w zdecydowanym zakresie T. G. (2) podejmował czynności związane z zarządem majątkiem wspólnym. Druga okolicznością, którą Sąd Rejonowy wziął pod uwagę podejmując decyzję co do podziału tego składnika majątku stron było zapewnienie możliwości zachowania w nie pogorszonym stanie technicznym tego składnika, możliwości praktycznego wykorzystania go przez strony oraz zapewnienie możliwości spłaty drugiego ze współwłaścicieli. Wszystkie te przesłanki, w ocenie Sądu I instancji zdecydowanie przemawiały za przyznaniem lokalu użytkowego wnioskodawcy, który nie tylko w dalszym ciągu prowadził działalność gospodarczą, snując plany dokonywania istotnych nakładów na posiadane nieruchomości mające przypaść mu w podziale, ale też i to, że uzyskiwał on zdecydowanie wyższe dochody niż uczestniczka. Sąd stwierdził nadto, iż wnioskodawca jako osoba aktywna zawodowo i jawiąca się jako dalece bardziej przedsiębiorczą aniżeli uczestniczka postępowania o wiele łatwiej będzie - zgodnie z deklaracją o ewentualnej sprzedaży lokalu - znaleźć nabywcę i wynegocjować korzystną cenę. Przyznając wnioskodawcy prawo do lokalu użytkowego w S. zaś uczestniczce udział w prawie wieczystego użytkowania nieruchomości w K. Sąd zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki postępowania spłatę w wysokości 169.334 zł. Udział każdej ze stron w majątku wspólnym wynosił bowiem 181.834 zł, Uczestniczka zaś otrzymała w wyniku podziału składnik o wartości 12.500 zł, dla wyrównania wartościowego należnego jej udziału winna wiec otrzymać jeszcze 169.334 zł.

Powyższe postanowienie zaskarżył apelacją wnioskodawca, zaskarżając je w części a mianowicie w zakresie sposobu zniesienia współwłasności spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu użytkowego i w zakresie pkt III postanowienia dotyczącego dopłaty tego składnika majątkowego. Orzeczeniu temu zarzucił: naruszenie przepisów prawa materialnego a to art. 212 § 2 k.c. poprzez zniesienie współwłasności i dokonanie podziału spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu użytkowego wbrew zasadom wynikającym z powołanego przepisu a to wobec przyznania tego składnika wnioskodawcy przy jego wyraźnym sprzeciwie co do takiego podziału i nie wyrażeniu zgody na przyjęcie lokalu na wyłączna własność, co powodowało, iż Sąd winien rozważyć bądź przyznanie tego składnika uczestniczce bądź też zarządzić sprzedaż stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. W oparciu o te zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt II a) i III. przez przyznanie tego składnika uczestniczce postępowania i zasądzenie od niej na rzecz wnioskodawcy stosownej spłaty bądź w razie braku zgody uczestniczki zarządzenie sprzedaży prawa do lokalu stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

Uczestniczka postępowania wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na jej rzecz od wnioskodawcy kosztów postępowania odwoławczego.

Postanowieniem z dnia 09 grudnia 2011 r., sygn. akt II Ca 1114/11, Sąd Okręgowy w Szczecinie oddalił apelację wnioskodawcy (pkt 1.) oraz oddalił wniosek uczestniczki o przyznanie kosztów postępowania apelacyjnego (pkt 2.).

Skargę kasacyjną od powyższego orzeczenia wywiódł wnioskodawca, zaskarżając je w całości. pełnomocnik skarżącego zarzucił orzeczeniu:

1. naruszenie prawa materialnego, mianowicie art. 212 § 2 k.c. poprzez jego niewłaściwą interpretację wobec przyjęcia, iż dopuszczalne jest przyznanie składnika majątku na wyłączną własność temu ze współwłaścicieli, który na takie rozwiązanie zgody nie wyraża i zniesienie współwłasności i dokonanie podziału spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu użytkowego o powierzchni 94,33 m ² w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w S., wbrew zasadom wynikającym z powołanego przepisu, a to wobec przyznania tego składnika majątku na wyłączną własność wnioskodawcy, przy jego wyraźnym sprzeciwie co do takiego podziału i nie wyrażaniu zgody na przejęcie lokalu na wyłączną własność, które to stanowisko zostało wyrażone przez wnioskodawcę również po zakończeniu bezskutecznych negocjacji ugodowych na rozprawie w dniu 14 lipca 2009 r., a następnie na rozprawie w dniu 17 listopada 2009 r. i do czasu wydania postanowienia tak przez Sąd I, jak i II instancji, nie uległo zmianie, co powodowało, iż Sąd winien rozważyć bądź przyznanie tego składnika uczestniczce(która w odpowiedzi na wniosek o podział majątku takie rozwiązanie aprobowała), bądź też, przy braku zgody na jego przejęcie również z jej strony, zarządzić sprzedaż lokalu stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego, brak jest bowiem podstaw do narzucania własności rzeczy wnioskodawcy wbrew jego woli bez naruszenia przepisu art. 212 § 2 k.c.,

2. naruszenie przepisów postępowania, mianowicie art. 316 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. poprzez ustalenie wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu użytkowego o powierzchni 94,33 m ² w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w S. na dzień 08 września 2009 r., w oparciu o opinię biegłego W. N., a więc według stanu sprzed ponad 1,5 roku w stosunku do daty orzekania przez Sąd I instancji i ponad 2 lat w stosunku do daty orzekania przez Sąd II instancji, w sytuacji znanych powszechnie zmian na rynku nieruchomości i istotnego spadku cen rynkowych nieruchomości, co powoduje, iż Sądy obu instancji nie orzekały zgodnie z wymogami art. 316 k.p.c., nie ustalając i nie biorąc pod uwagę stanu z chwili zamknięcia rozprawy, a to doprowadziło do istotnego zawyżenia wartości będącej przedmiotem podziału nieruchomości.

Wskazując na powyższe, pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o: - uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu Okręgowego II Wydział Cywilny Odwoławczy w S., sygn. akt II Ca 1114/11 i postanowienia Sądu Rejonowego I Wydział Cywilny w G. z dnia 19 kwietnia 2011 r., sygn. akt I Ns 43 8/08 i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Gryficach; - obciążenie uczestniczki kosztami postępowania kasacyjnego, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej, pełnomocnik skarżącego wnioskodawcy w sposób szczegółowy odniósł się do podniesionych zarzutów.

W odpowiedzi na skargę wnioskodawcy, pełnomocnik wniósł o odrzucenie skargi kasacyjnej, ewentualnie, na wypadek nie uwzględnienia powyższego wniosku o odmowę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, ewentualnie, na wypadek nie uwzględnienia powyższego wniosku o oddalenie skargi kasacyjnej. Nadto, wniósł o przyznanie uczestniczce od wnioskodawcy zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi kasacyjnej, według norm przepisanych.

Postanowieniem z dnia 14 listopada 2012 r., sygn. akt II CSK 187/12, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie w pkt. 1. i w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Szczecinie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Na wstępie swoich rozważań, Sąd Najwyższy wskazał, że w początkowej fazie postępowania wnioskodawca proponował, aby spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu użytkowego oraz udział w wieczystym użytkowaniu nieruchomości w K. przyznać uczestniczce, natomiast jemu całą nieruchomość w P.. W odpowiedzi na wniosek, uczestniczka poparła stanowisko wnioskodawcy w zakresie postulującym przyznanie jej wskazanych wyżej składników majątkowych, jednakże w odniesieniu do nieruchomości w P. zażądała podziału fizycznego, czemu sprzeciwił się wnioskodawca. Ostatecznie wnioskodawca zgodził się na podział - co do zasady - nieruchomości w P., przy czym w razie uwzględnienia jego wariantu wyjścia ze współwłasności tej nieruchomości, wnosił o przyznanie mu własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego, z tym, że uzależniał to także od ustalenia wartości tego prawa na kwotę 240.000 zł. Na rozprawie w dniu 14 lipca 2008 r., Sąd Rejonowy przedstawił stronom projekt ugody podziału majątku wspólnego w zakresie obejmującym spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu użytkowego (o wartości 240.000 zł) i udział w wieczystym użytkowaniu nieruchomości w K. (o wartości 12.500 zł). Wnioskodawca nie zaakceptował powyższej ugody, gdyż nie obejmowała nieruchomości w P.. Na kolejnej rozprawie w dniu 17 listopada 2009 r., wnioskodawca i uczestniczka oświadczyli, iż nie godzą się na przyznanie im spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu użytkowego. Wnioskodawca wnosił o jego sprzedaż, a uczestniczka o przyznanie tego prawa wnioskodawcy.

Dalej, Sąd Najwyższy podniósł, że zarówno przepisy prawa materialnego, normujące stosunki majątkowe między małżonkami, jak również właściwe w tej materii przepisy prawa procesowego, nie regulują samodzielnie podziału majątku wspólnego, lecz odsyłają do odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących działu spadku oraz zniesienia współwłasności. W tym zakresie, Sąd wskazał na uregulowania zawarte w przepisach: art. 1035 k.c., art. 210 i nast. k.c., art. 567 § 3 k.p.c., art. 680 - 689 k.p.c., i art. 618 § 2 i § 3 k.p.c.

Kolejno, Sąd zaznaczył, że przepisy prawa cywilnego materialnego o zniesieniu współwłasności przewidują trzy sposoby wyjścia ze współwłasności, z których najbardziej preferowanym przez ustawodawcę jest podział fizyczny rzeczy (art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035 kc. i art. 211 k.c.). Jeśli natomiast rzecz nie daje się podzielić, gdyż byłoby to sprzeczne z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym jej przeznaczeniem albo pociągałoby za sobą istotną jej zmianę lub znaczne zmniejszenie wartości, wówczas może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli, z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów k.p.c. (art. 46 kro. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 212 § 2 k.c.).

Następnie, Sąd Najwyższy podkreślił, że konkretny sposób zniesienia współwłasności rzeczy, zależny przede wszystkim od woli wszystkich jej współwłaścicieli. Zaznaczył też, że w toku postępowania o podział majątku wspólnego, sąd powinien nakłaniać zainteresowanych do zgodnego przeprowadzenia podziału, wskazując im sposoby mogące do tego doprowadzić. Gdy uczestnicy postępowania złożą zgodny wniosek co do sposobu podziału, sąd wyda postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych (art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. i art. 622 § 1 i 2 k.p.c.). Uczestnicy powinni podać sądowi m.in. dane co do swoich zarobków i majątku, wyjaśnić, w jaki sposób korzystali z majątku wspólnego, jak również przedstawić inne okoliczności, które mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie, co każdy z nich ma otrzymać w wyniku podziału (art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 682 § 1 k.p.c.).

Odnosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, Sąd Najwyższy zauważył, że zarówno wnioskodawca, jak i uczestniczka nie wyrazili zgody na przyznanie im spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu użytkowego i wnosili o jego podział cywilny, tj. zarządzenie sprzedaży w trybie przepisów k.p.c. (art. 1066 k.p.c. w zw. z art. 17 ¹³ ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, Dz. U. z 2003 r., Nr 119, poz. 1116, ze zm.).

Dalej, Sąd zaznaczył, że przepisy o zniesieniu współwłasności tylko w przypadku gospodarstwa rolnego w sposób wyraźny wskazują, kiedy może nastąpić jego sprzedaż w drodze licytacji publicznej (vide art. 214 § 3 i 4 k.c.). Jednocześnie, Sąd Najwyższy wskazał na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 04 listopada 1998 r., II CKN 347/98, w którym to wyjaśnił, że jeżeli przy zniesieniu współwłasności żaden ze współwłaścicieli nie wyraża zgody na przyznanie mu rzeczy, sąd zarządzi jej sprzedaż. Sąd Najwyższy zauważył, że w uzasadnieniu w/w orzeczenia podniósł, ż błędne byłoby rozumowanie a contrario z art. 214 § 4 k.p.c. i przyjmowanie dopuszczalności przyznawania rzeczy nie wchodzącej w skład gospodarstwa rolnego współwłaścicielowi, który jej nie chce. Skoro więc przy znoszeniu współwłasności gospodarstwa rolnego, gdzie interes współwłaścicieli często musi ustąpić przed interesem ogólnym, wprowadzony został wyraźny nakaz sprzedaży w wypadku nie wyrażenia zgody przez żadnego ze współwłaścicieli na przyznanie mu gospodarstwa, to tym bardziej uzasadniona jest sprzedaż rzeczy nie będącej składnikiem gospodarstwa rolnego, której nie chce żaden ze współwłaścicieli. Sąd Najwyższy zaznaczył też, ze powyższe stanowisko zostało potwierdził w postanowieniu z dnia 08 sierpnia 2003 r., V CK 174/02 oraz, że pogląd ten spotkał się także z aprobatą przedstawicieli doktryny prawniczej.

Kolejno, Sąd Najwyższy wskazał, że Sąd Okręgowy oddalając apelację, zignorował wyraźny brak zgody wnioskodawcy na przyznanie mu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu użytkowego. Wnioskodawca jedynie na pewnym etapie postępowania przed Sądem pierwszej instancji, był skłonny przyjąć w wyniku podziału ten składnik majątkowy, ale tylko pod szczegółowo wskazanymi przez niego warunkami, co do wartości praw majątkowych objętych podziałem i sposobu podziału nieruchomości w P., które nie zostały uwzględnione w postanowieniu częściowym. Zaakcentował też, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego, sąd nie może wbrew woli uczestnika przyznać mu prawa majątkowego i zasądzić od niego na rzecz innego uczestnika spłatę lub dopłatę (art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 212 § 2 k.c.). Dodał też, że powody sprzeciwu uczestnika są prawnie irrelewantne. Również wzgląd na zasady współżycia społecznego i interesy uczestników nie uzasadnia orzekania w taki sposób o podziale.

Na zakończenie, Sąd wskazał, że uwzględnienie zarzutu naruszenia art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 212 § 2 k.c., czyniło bezprzedmiotowym ustosunkowanie się do zarzutu naruszenia art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c., gdyż jeśli żaden z uczestników nie optuje za przyznaniem mu danego składnika majątkowego, to w razie zarządzenia sprzedaży (podział cywilny), ustalenie jego wartości następuje w istocie rzeczy po jej przeprowadzeniu (art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. i 625 k.p.c.). W sytuacji natomiast, gdyby strony w dalszym toku postępowania zmieniły stanowiska odnośnie do podziału spółdzielczego własnościowego prawa do użytkowego, to w przypadku braku konsensu co do jego wartości, zajdzie potrzeba uaktualnienia jego wartości, bowiem opinia biegłego sądowego określająca wartość tego prawa pochodzi z września 2009r.

Z tych względów, na podstawie art. 398 ¹⁵ § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 2 k.p.c., art. 398 ²¹ k.p.c., art. 391 1 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Najwyższy, orzekł, jak w sentencji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Na wstępie koniecznym jest wskazanie, że niniejszy Sąd Okręgowy był władny – stosownie do treści art. 378 § 1 k.p.c. – rozpoznać przedmiotową sprawę jedynie w granicach zaskarżenia apelacją, tj. co do punktu II. a) i III. postanowienia częściowego Sądu Rejonowego w Gryficach z dnia 19 kwietnia 2011 r., dotyczących spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu użytkowego o powierzchni 94,33 m ² w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w S., w budynku usytuowanym na działce nr (...), będącej w użytkowaniu wieczystym Spółdzielni. W pozostałym zaś zakresie (tj. w części dotyczącej udziału do 1/2 w użytkowaniu wieczystym działki nr (...), położonej w K., o powierzchni 0,023 ha), zgodnie z treścią przepisu 363 § 3 k.p.c., postanowienie Sądu I instancji jest już prawomocne.

Dalej, Sąd II instancji zaznacza, iż stosownie do dyspozycji przepisu art. 398 ²⁰ k.p.c. poglądy zawarte w postanowieniu Sądu Najwyższego, wyrażone w zapadłym w przedmiotowej sprawie w/w postanowieniu są wiążące dla Sądu Okręgowego, orzekającego w niniejszej sprawie.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu swojego orzeczenia wskazał, że ani przepisy prawa materialnego, normujące stosunki majątkowe między małżonkami, ani też właściwe w tej materii przepisy prawa procesowego, nie regulują samodzielnie podziału majątku wspólnego, lecz odsyłają do odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących działu spadku oraz zniesienia współwłasności (vide art. 46 k.r.o.), tj. do przepisów: art. 1035 k.c. (traktującym o wspólności majątku spadkowego), art. 210 i nast. k.c. (dotyczących zniesienia współwłasności, w tym zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego), art. 567 § 3 k.p.c. (odesłanie do przepisów o dziale spadku), art. 680 - 689 k.p.c. (regulujące dział spadku) i art. 618 § 2 i § 3 k.p.c. (stanowiącym o niedopuszczalności innych postępowań z chwilą wszczęcia postępowania o zniesienie współwłasności).

Sąd Najwyższy podniósł nadto, iż w świetle materialno - prawnych przepisów prawa cywilnego dotyczących zniesienia współwłasności, dopuszczalne są trzy sposoby wyjścia ze współwłasności: podział fizyczny rzeczy (art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 211 k.c.), przyznanie rzeczy stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych oraz sprzedaż rzeczy w trybie przepisów k.p.c. (art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 212 § 2 k.c.).

Wybór sposobu zniesienia współwłasności winien być przede wszystkim determinowany wolą wszystkich jej współwłaścicieli. Co prawda, w toku postępowania o podział majątku wspólnego sąd powinien nakłaniać zainteresowanych do zgodnego przeprowadzenia podziału, wskazując im przy tym sposoby mogące do tego doprowadzić, jednakże proponowane sposoby winny uwzględniać wolę współwłaścicieli oraz wszystkie okoliczności mogące mieć wpływ na rozstrzygniecie (np. dotychczasowy sposób korzystania z rzeczy, możliwości finansowe itp.).

Tymczasem, w realiach niniejszej sprawy, owa wola współwłaścicieli została przez Sąd Rejonowy zignorowana.

Jakkolwiek bowiem, na wstępnym etapie postępowania wnioskodawca wyraził chęć pozyskania spornego składnika majątkowego, to jednakże, ostatecznie zmienił zdanie w tym zakresie. Na rozprawie, w dniu 17 listopada 2009 r. T. G. (1) wyraźnie wskazał, że nie chce lokalu w S.. Podał też, że jest możliwe sprzedanie i podzielenie się uzyskaną ceną. Sąd Okręgowy zaznacza, że również uczestniczka postępowania na w/w terminie rozprawy podniosła, że nie godzi się na przejęcie nieruchomości przy ul. (...).

W tych okolicznościach, tj. przy tak wyraźnym stanowisku uczestników postępowania, w ocenie Sądu Odwoławczego, Sąd Rejonowy winien był uwzględnić ich wolę i zastosować w sprawie przepis art. 212 § 2 in fine k.c.

Jak bowiem słusznie zauważył apelujący, to do właściciela, nie zaś do sądu, należy ocena, czy rzecz jest jemu potrzebna (vide postanowienie Sądu najwyższego z dnia 14 listopada 1998 r., II CKN 347/97). Dodać przy tym wypada, iż prawo własności swoim zakresem obejmuje również prawo do rozporządzania rzeczą, a więc również prawo do jej zbycia. To z kolei oznacza, że jeśli żaden ze współwłaścicieli nie chce, aby rzecz wspólna została mu przyznana lub też choć jeden ze współwłaścicieli wnioskuje o sprzedaż rzeczy wspólnej w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, a inni temu się nie sprzeciwiają i nie wyrażają woli pozyskania danej rzeczy na wyłączną własność (co miało miejsce w niniejszej sprawie), to sąd nie powinien „narzucać” prawa własności któremukolwiek z nich z uwagi na to, że sprzedać rzeczy w trybie przepisów procedury cywilnej może być dla nich niekorzystna. W ocenie bowiem Sądu II instancji, uczestnicy wnioskujący o taki sposób podziału rzeczy oraz uczestnicy temu się nie sprzeciwiający, mają świadomość wszystkich wynikających z niego konsekwencji i się na nie godzą. Dlatego też powinnością sądu jest zniesienie współwłasności i podział majątku wspólnego w sposób zgodny z wolą stron.

Dodatkowo, Sąd II instancji zaznacza, iż w realiach niniejszej sprawy, bez znaczenia były powody, dla których wnioskodawca ostatecznie zmienił zdanie; istotnym było jedynie to, że w sposób wyraźny zamanifestował, iż nie chce, aby sporny lokal został – w ramach częściowego podziału majątku – jemu przyznany i wnosił o jego sprzedaż w trybie art. 212 § 2 in fine k.c.

Sąd Okręgowy zauważa, że na etapie postępowania apelacyjnego stanowisko uczestników postępowania w w/w zakresie nie uległo zmianie. Na rozprawie apelacyjnej w dniu 13 lutego 2013 r. wnioskodawca ponownie, w sposób wyraźny i jednoznaczny oświadczył, iż nie chce, aby w ramach częściowego podziału majątku wspólnego to jemu zostało przyznane na wyłączną własność spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu użytkowego z obowiązkiem spłaty uczestniczki. Podtrzymał także wniosek o jego sprzedaż w trybie przepisów k.p.c. Również uczestniczka nie zmieniła stanowiska – wskazała, że nie chce tego składnika majątkowego (vide protokół rozprawy apelacyjnej z dnia 13 lutego 2013 r.).

W tych okolicznościach, jak również mając na uwadze stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu wydanym w niniejszej sprawie, Sąd Odwoławczy uznał, że orzeczenie Sądu I instancji w zaskarżonej części nie mogło się ostać.

Sąd II instancji podnosi, iż niego uwadze nie umknęło, że przepisy o zniesieniu współwłasności tylko w przypadku gospodarstwa rolnego w sposób wyraźny wskazują, kiedy może nastąpić jego sprzedaż w drodze licytacji publicznej (vide art. 214 § 3 i 4 k.c.), jednakże w tym zakresie kierował się stanowiskiem doktryny oraz judykatury (vide postanowienie SN z dnia 04 listopada 1998 r., II CKN 347/98; postanowienie z dnia 08 sierpnia 2003 r., V CK 174/02 oraz orzeczenie SN zapadłe w niniejszej sprawie), zgodnie z którym taka sprzedaż jest możliwa także w stosunku innych rzeczy.

Z tych też względów, w oparciu o przepis art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w punkcie 1 podpunkt a), tj. zarządził sprzedaż spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu użytkowego o powierzchni 94,33 m ² w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w S., w budynku usytuowanym na działce nr (...), będącej w użytkowaniu wieczystym Spółdzielni w drodze licytacji publicznej przez komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego, odkładając rozstrzygnięcie o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli oraz o podziale sumy uzyskanej ze sprzedaży do czasu jej przeprowadzenia.

W tym zakresie, niezbędnym jest poczynienie kilku uwag.

Po pierwsze Sąd Okręgowy zaznacza, iż wydając powyższe rozstrzygniecie, nie dokonał zmiany orzeczenia Sądu Rejonowego zawartego w punkcie II. ppkt b), a jedynie je przeredagował, w taki sposób, aby było ono czytelne.

Po drugie, niniejszy Sąd uznał, że w realiach niniejszej sprawy, przedwczesnym byłoby dokonanie podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży, która jest aktualnie bliżej nieokreślona i dlatego też zastosował w sprawie przepis art. 625 k.p.c., w skutek czego odroczył rozliczenie o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli i podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży, do czasu jej przeprowadzenia. Innymi słowy oznacza to, że stosowne rozliczenie winno nastąpić w orzeczeniu kończącym postępowanie merytoryczne.

Wskazany przepis stanowi, iż w postanowieniu zarządzającym sprzedaż rzeczy należących do współwłaścicieli sąd bądź rozstrzygnięcie o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli, bądź też tylko zarządzi sprzedaż, odkładając rozstrzygnięcie o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli oraz o podziale sumy uzyskanej ze sprzedaży do czasu jej przeprowadzenia.

Za zastosowaniem w/w przepisu przede wszystkim przemawiało to, że jak już wyżej zaznaczono, na chwilę obecną nie jest znana kwota, jaka zostanie uzyskana ze sprzedaży spornego prawa. W tym zakresie, Sąd Okręgowy zauważa, że wycena w/w prawa dokonana na potrzeby niniejszego postępowania w 2009 r. jest już nieaktualna (vide art. 156 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami - t.j. Dz. U. 2010, Nr 102, poz. 651 ze zm., w zw. z § 55 – 58 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r., w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego - Dz. U. Nr 207, poz. 2109 ze zm.). To z kolei oznacza konieczność sporządzenia nowej wyceny. Nadto, co istotne, ustalenie – na skutek nowej wyceny – wartości przedmiotowego prawa, nie oznacza jeszcze, że za taką cenę zostanie ono sprzedane. Licytacja publiczna przez komornika sądowego w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego rządzi się bowiem własnymi prawami (vide 1066 – k.p.c. w zw. z art. 972 – 986 k.p.c.), wobec czego nie jest obecnie możliwym ustalenie za jaką cenę nastąpi sprzedaż. To okaże się dopiero po przeprowadzeniu licytacji.

Ponadto, Sąd Odwoławczy zaznacza, że wnioskodawca złożył w niniejszej sprawie wniosek o rozliczenie nakładów poniesionych przez niego z majątku odrębnego na majątek wspólny, w tym na prawo spółdzielcze do lokalu objętego postanowieniem częściowym (vide k. 2 – 3, 30, 61, 245, 350, 577 -584), wobec czego ustalenia w tym zakresie będą mogły mieć wpływ na wysokość ewentualnych kwot przypadających każdemu z uczestników w sumie, jaka zostanie uzyskana ze sprzedaży tego składnika majątkowego. Co istotne, jak dotychczas Sąd Rejonowy nie poczynił w tym zakresie żadnych ustaleń. Także ta okoliczność przemawiała za zastosowaniem przepisu art. 625 k.p.c.

Zmiana orzeczenia pierwszoinstancyjnego w w/w zakresie spowodowała konieczność zmiany rozstrzygnięcia zawartego w punkcie III. postanowienia Sądu Rejonowego.

Jak wskazano na wstępie, orzeczenie Sądu I instancji w zakresie udziału do 1/2 w użytkowaniu wieczystym działki nr (...) uprawomocniło się. W konsekwencji, ostatecznie, ten składnik majątku wspólnego został przyznany uczestniczce A. G. (2) na wyłączną własność (vide pkt II ppkt b) postanowienia Sądu Rejonowego) ze spłatą na rzecz wnioskodawcy przypadającego na niego udziału do ½ w kwocie 6.250zł. Wartość w/w prawa została bowiem ostatecznie ustalona na kwotę 12.500 zł.

Wobec powyższego Sad dokonując zmiany zaskarżonego orzeczenia w punkcie IIa) zmienił w zaskarżonym zakresie punkt III, pozostawiając go jedynie w mocy w niezaskarżonej części.

O powyższym, Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o przepis art. 386 § 1 k.p.c., jak w punkcie 2 ppkt b) sentencji.

O kosztach postępowania odwoławczego oraz kasacyjnego, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. Jakkolwiek bowiem apelacja wnioskodawcy została ostatecznie uwzględniona w całości, to jednakże istotnym w sprawie było, że oboje uczestnicy postępowania byli w równym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania. Nadto, w ramach postępowania o podział majątku wspólnego trudno jest się dopatrzyć „sprzecznych interesów” u uczestników tego postępowania – zarówno bowiem wnioskodawcy, jak i uczestniczce zależało na podziale wspólnego majątku. Nadto, Sąd nie stracił z pola widzenia, okoliczności, że w sprawie nie złożono wniosku o nierówne udziały oraz, że zaskarżone postanowienie było orzeczeniem częściowym.