Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 listopada 2013 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Dorota Stawicka-Moryc

Protokolant: Robert Purchalak

po rozpoznaniu w dniu 26 listopada2013 r.

we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko stronie pozwanej W. K.

o zachowek

I.  zasądza od pozwanej W. K. na rzecz powoda M. K. kwotę 80.000 zł (osiemdziesiąt tysięcy złotych) wraz
z ustawowymi odsetkami od dnia 28 października 2011 roku do dnia zapłaty;

II.  w pozostałej cześci powództwo umarza;

III.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 6.617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

IV.  nakazuje pozwanej uiścić na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego we Wrocławiu kwotę 1.000 zł tytułem brakującej opłaty od pozwu, od ponoszenia której powód był zwolniony.

UZASADNIENIE

Powód M. K. pozwem wniesionym dnia 09 listopada 2011 roku wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanej W. K. kwoty 176.670 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 26 października 2011 roku do dnia zapłaty, tytułem zachowku po H. K..

Uzasadniając żądanie pozwu, powód wskazał, że H. K., zmarły w O.w dniu (...)roku był jego dziadkiem. Postanowieniem z dnia 30 września 2011 roku Sąd Rejonowy w O. stwierdził, że spadek po H. K., na podstawie testamentu, w całości, nabyła jego żona W. K.. H. K.był żonaty i miał synów L. K. (1)i J. K., który nie dożył otwarcia spadku. Powód jest jedynym zstępnym zmarłego J. K..

W skład spadku po H. K.wchodzi udział w wysokości ½ w działce gruntu zabudowanej budynkiem mieszkalnym, o wartości 260.000 zł, dla której Sąd Rejonowy w O. prowadzi księgę wieczystą nr (...). Ponadto połowa ceny uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości gruntowej o powierzchni 0,0998 ha zabudowanej domem jednorodzinnym na O.we W., tj. kwota 730.000 zł. Nadto kwota 70.000 zł tytułem darowizn dokonanych przez spadkodawcę na rzecz syna L. K. (1).

Pismem z dnia 10 października 2011 roku powód wezwał pozwaną do dobrowolnej zapłaty na jego rzecz kwoty 174.167 zł tytułem zachowku, wyznaczając termin do 25 października 2011 roku. Wezwanie okazało się bezskuteczne.

Pozwana w odpowiedzi na pozew wniesionej 09 stycznia 2012 r. wniosła o oddalenie powództwa ponad kwotę 46.667 zł.

Uzasadniając swoje stanowisko pozwana wskazała, że w skład masy spadkowej po H. K.wchodzi udział w wysokości ½ w działce gruntu zabudowanej budynkiem mieszkalnym, o wartości 250.000 zł, dla której Sąd Rejonowy w O. prowadzi księgę wieczystą nr (...)oraz kwota 30.000 zł tytułem darowizny z dnia 03 maja 1999 r. dokonanej na rzecz syna L. K. (1). Jednocześnie nadmieniła, że zakup nieruchomości położonej w O.za kwotę 520.000 zł został sfinansowany z kwoty 855.059,80 zł uzyskanej tytułem części ceny za nieruchomość położoną we W..

Powód pismem procesowym wniesionym 25 stycznia 2012 roku cofnął powództwo, bez zrzeczenia się roszczenia, w zakresie kwoty 43.334 zł.

Wyrokiem częściowym z dnia 16 marca 2012 roku Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 46.667 zł oraz umorzył postępowanie co do kwoty 43.334 zł.

Na rozprawie w dniu 26.11.2013r. pełnomocnik pozwanej uznał wskazaną wartość nieruchomości w O. określoną na kwotę 520.000 zł.

Na posiedzeniu jawnym w dniu 26 listopada 2013 roku powód ograniczył żądanie pozwu do kwoty 80.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 26 października 2011 roku.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

Spadek po H. K.(synu M.i M.), zmarłym w dniu (...)roku w O., na podstawie testamentu, sporządzonego przed notariuszem S. K.we W.w dniu 04 grudnia 2008 roku (repertorium A (...)) nabyła, w całości i wprost, jego żona W. K..

/dowód: okoliczność bezsporna, nadto postanowienie Sądu Rejonowego w O. z dnia 30 września 2011 r., sygn. akt. I Ns 165/10, k. 58/

Do kręgu ustawowych spadkobierców po zmarłym H. K., w chwili jego śmierci, należała jego żona W. K., syn L. K. (1)i wnuk M. K., będący jedynym synem J. K., syna spadkodawcy, który nie dożył otwarcia spadku ( zmarł (...). )

/dowód: okoliczność bezsporna, nadto przesłuchanie powoda z dnia 26 listopada 2013 roku, e-protokół (...):38:20, k. 325, przesłuchanie pozwanej z dnia 26 listopada 2013 roku, e-protokół (...):55:10, k. 325/

Bezspornym było, iż spadkodawca H. K. pozostawał w ustawowej wspólności majątkowej z pozwaną.

dowód: przesłuchanie świadka M. S. z dnia 03 lipca 2012 roku, e-protokół (...):04:15, k. 141/

Pozwana W. K. obecnie ma 86 lat, jej mąż w chwili śmierci miał 80 lat.

Przed śmiercią H. K. był w bardzo złej kondycji zdrowotnej, w ostatnim czasie leżał w łóżku i nie wychodził z domu. W dniu 13.09.2008r. pozwana oraz jej mąż H. udzielili pełnomocnictwa swojemu synowi L. K. (1).

W dniu 03 maja 1999 roku H. K. wraz z pozwaną, zawarli ze swoim synem L. K. (1) umowę darowizny w łącznej kwocie 60.000 zł, na podstawie której H. K. i pozwana oddzielnie darowali L. K. (1) po 30.000 zł.

/dowód: umowa darowizny z dnia 03.05.1999 roku, k. 59/

W dniu 16.09.2008r. w imieniu rodziców L. K. (1)nabył nieruchomość gruntową zabudowaną budynkiem mieszkalnym, położoną przy ulicy (...)w O., dla której Sąd Rejonowy w O. prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), od sprzedającego J. F.za kwotę 520.000 zł. Od samego początku rodzice zamieszkali jednak w mieszkaniu na ul. (...)należącym do syna L. K. (1), bowiem mieszkanie to było położone na parterze i było wygodniejsze do korzystania przez nich. W ich mieszkaniu mieszkał syn L. K. (1)z rodziną ( mieszkanie położone na piętrze).

Na poczet ceny mieszkania pełnomocnik L. K. (1) zapłacił 26.000 zł, reszta ceny sprzedaży w kwocie 494.000 zł miała być zapłacona przelewem do dnia 30.09.2008r.

W dniu 12.12.2008r. pozwana dokonała przelewu kwoty 494.000 zł na rzecz sprzedającego J. F..

/ dowód : potwierdzenie przelewu k. 72, umowa sprzedaży z dnia 16 września 2008 roku zawarta przed notariuszem B. K.w O., repertorium A (...), k. 62-65/

W dniu 9.12.2008r. W. K. i H. K. reprezentowani przez pełnomocnika syna L. K. (1) dokonali sprzedaży Panu T. P. swojego domu położonego we W. przy ulicy (...) we W. za cenę 1.460.000 zł. Część ceny w kwocie 605.000 zł została zapłacona przed podpisaniem aktu notarialnego, zaś pozostała część w kwocie 855.000 zł miała być zapłacona przelewem do dnia 23.12.2008r.

W dniu 11.12.2008r. T. P. dokonał przelewu na rachunek bankowy W. K. kwoty 855.000 zł.

/ dowód : umowa sprzedaży z dnia 09 grudnia 2008 roku zawarta przed notariuszem S. K.we W., repertorium A (...), k. 66-71, potwierdzenie przelewu k. 72, przesłuchanie świadka T. P.z dnia 26 października 2012 roku, e-protokół (...):02:55, k. 186/

W. K.posiada rachunek bankowy w (...)Bank SA Oddział w O.o nr (...), pełnomocnikiem jest L. K. (1). Wszystkimi środkami pieniężnymi H. K.i W. K.faktycznie dysponował, samodzielnie i w sposób nieograniczony, na podstawie pełnomocnictwa do rachunku bankowego prowadzonego na rzecz pozwanej przez (...)Bank S. A. z siedzibą w W., syn spadkodawcy i pozwanej, L. K. (1). Do chwili otwarcia spadku, tj. do dnia (...) roku, L. K. (1)wypłacił z rachunku bankowego pozwanej – w drodze przelewów i wypłat gotówkowych - łącznie kwotę 375.495,94 zł.

/dowód: pismo (...)Banku S. A. z siedzibą w W. z dnia 14 sierpnia 2013 roku, k. 273, historia rachunku bankowego pozwanej prowadzonego przez (...)Banku S. A. z siedzibą w W., k. 274-279, przesłuchanie pozwanej z dnia 26 listopada 2013 roku, e-protokół (...):56:25, k. 325, przesłuchanie świadka L. K. (1) z dnia 03 lipca 2012 roku, e-protokół (...):55:55, 01:07:40, k. 142 oraz uzupełniające zeznania świadka l. K. k. 325/

Syn pozwanej L. K. (1) jest obecnie osobą pozostającą na utrzymaniu żony, która prowadzi działalność gospodarczą. Dochody L. K. (1) w latach od 1997 do 2009 wyglądały następująco :

- 1997 rok – nie złożono zeznania podatkowego,

- 1998 rok – dochód z wynagrodzenia ze stosunku pracy wynosił 3.868,23 zł,

- 1999 rok – dochód z działalności wykonywanej osobiście wynosił 1.292,64 zł,

- 2000 rok - dochód z wynagrodzenia ze stosunku pracy wynosił 32.182,02 zł,

- 2001 rok - dochód z wynagrodzenia ze stosunku pracy wynosił 15.061,94 zł, oraz dochód z działalności wykonywanej osobiście wynosił 64.015,80 zł,

- 2002 rok – dochód w kwocie 0,00 zł,

- 2003 rok - dochód w kwocie 0,00 zł,

- 2008 rok – nie złożono zeznania podatkowego,

- 2009 rok – nie złożono zeznania podatkowego.

Dochody żony L. U. K. wyglądały następująco :

- 1998 rok – dochód z wynagrodzenia ze stosunku pracy wynosił 4.816,83 zł,

- 1999 rok – dochód z wynagrodzenia ze stosunku pracy wynosił 10.091,28 zł,

- 2000 rok - dochód z wynagrodzenia ze stosunku pracy wynosił 11.519,78 zł,

- 2001 rok - dochód z wynagrodzenia ze stosunku pracy wynosił 11.346,82 zł, - 2002 rok – dochód z wynagrodzenia ze stosunku pracy wynosił 11.251,11 zł,

- 2003 rok - dochód z wynagrodzenia ze stosunku pracy wynosił 11.416,96 zł,

- 2008 rok – dochód z innych źródeł wynosił 371,70 zł,

- 2009 rok – nie złożono zeznania podatkowego.

/ dowód : pismo Urzędu Skarbowego w O. k. 172/

W dniu 17.12.2008r. L. K. (1) pożyczył za zgodą pozwanej A. T. kwotę 91.000 zł na zakup auta T. (...). Pieniądze zostały zwrócone pozwanej.

/ dowód : historia rachunku k. 276, zeznania świadka L. K. oraz pozwanej k. 325/

W dniu 20.05.2009r. L. K. (1) zgłosił kradzież ze swojej posesji w O. m.in. samochodu osobowego marki B. (...) o nr. Rej. (...) wskazując wartość samochodu na kwotę 90.000 zł oraz datę zakupu na 2009r.

/dowód : akta postępowania w Prokuraturze Rejonowej w O. Ds. 880/09/

W skład spadku po H. K. wchodzą zatem następujące składniki majątkowe:

A. kwota 260.000 zł z tytułu ½ udziału w majątku wspólnym H. K.i W. K.tj. w nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem mieszkalnym, położona przy ulicy (...)w O., dla której Sąd Rejonowy w O.prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), nabyta w drodze umowy sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego dnia 16 września 2008 roku przed notariuszem B. K.w O., repertorium A (...), za cenę 520.000 zł – tj. ½ z 520.000 zł ,

B. kwota 470.000 zł z tytułu ½ środków pieniężnych w kwocie 940.000 zł uzyskanych tytułem ceny sprzedaży – ustalonej na kwotę 1.460.000 zł - nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem mieszkalnym, położonej przy ulicy (...)we W., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), dokonanej umową sprzedaży zawartą w formie aktu notarialnego dnia 09 grudnia 2008 roku przed notariuszem S. K.we W., repertorium A (...), pomniejszone o cenę zakupu nieruchomości położonej przy ul. (...)w O.(1.460.000 zł – 520,000 zł = 940.000 zł).

C. kwota 30.000 zł z tytułu ½ darowizny w łącznej kwocie 60.000 zł na rzecz syna L. K. (1).

W chwili śmierci spadkodawcy, powód M. K. nie był małoletni, nie był również trwale niezdolny do pracy. Jednocześnie powód, przed wytoczeniem powództwa, nie otrzymał od pozwanej żadnych środków pieniężnych. Powód nie posiada większego majątku poza udziałem ½ w działce o powierzchni 430 m 2.

(dowód: okoliczność bezsporna, nadto przesłuchanie powoda z dnia 26 listopada 2013 roku, e-protokół (...):38:45, k. 325, przesłuchanie pozwanej z dnia 26 listopada 2013 roku, e-protokół (...):59:35, k. 325)

Pismem z dnia 10 października 2011 roku, doręczonym dnia 12 października 2011 roku, powód wezwał pozwaną do dobrowolnej zapłaty kwoty 174.167 zł w terminie do dnia 25 października 2011 roku. Termin upłynął bezskutecznie.

(dowód: pismo z dnia 10 października 2011 roku, wraz z dowodem doręczenia, k. 11-13)

Sąd zważył co następuje.

Powód M. K.w niniejszej sprawie dochodził roszczenia o zapłatę zachowku po zmarłym dziadku H. K.w łącznej kwocie 126.667 zł z ustawowymi odsetkami. Powód jest jedynym synem zmarłego w dn. (...). J. K., syna H..

Dziedziczenie po zmarłym H. K. według porządku ustawowego nastąpiłoby na rzecz żony W. K. oraz syna L. K. (1) i wnuka M. K. po 1/3 częsci dla każdego z nich (art. 931 § 1 kc).

Kwota 46.667 zł została uznana przez pozwaną i w dniu 16.03.2012r. wydany został wyrok częściowy zasądzający tą kwotę.

Zgodnie z treścią art. 991 § 1 k. c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału. Natomiast zgodnie z § 2 tego przepisu, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

W niniejszej sprawie bezsporne było, że powodowi przysługuje przeciwko pozwanej roszczenie o zapłatę 1/6 wartości spadku po zmarłym dziadku H. K..

Wedle art. 43 k.r.o, oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. W niniejszym procesie żadna ze stron nie powoływała się na nierówne udziały w majątku wspólnym spadkodawcy i pozwanej. W związku z powyższym, należało przyjąć, że zgodnie z powołanym wyżej domniemaniem prawnym, udziały te są równe.

Niespornym był składnik majątku spadkodawcy tj. nieruchomość położona w O., niesporna była jej wartość określona na kwotę 520.000 zł, sporne natomiast były składniki masy spadkowej i ich wartości, tj. poczynione darowizny na rzecz syna pozwanej L. K. (1) oraz kwota pozostała po sprzedaży nieruchomości położonej we W. przy ul. (...).

Stosownie do treści art. 922 § 1 k. c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej. Stosownie zaś do treści § 2 tego przepisu, nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Nadto, zgodnie z treścią art. 993 k. c. przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę, z zastrzeżeniem, że zgodnie z art. 994 § 1 k. c. przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

W sprawie o zachowek, podobnie jak w sprawie o dział spadku, sąd ustala skład i wartość spadku według stanu z chwili otwarcia spadku a cen z daty orzekania.

Na wartość spadku po zmarłym H. K.zalicza się jedynie wartość aktywów – wobec nie ujawnienia żadnych pasywów - obejmujących wartość udziału w wysokości ½ w prawie własności nieruchomości przy ulicy (...)w O., dla której Sąd Rejonowy w O. prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), o wartości 260.000 zł (połowa ceny nabycia nieruchomości w dniu 16 września 2008 roku). Składnik ten, jak i jego wartość były między stronami bezsporne. Bezsporna między stronami była również konieczność doliczenia do wartości spadku wartości darowizny w kwocie 30.000 zł dokonanej przez spadkodawcę na rzecz swojego syna L. K. (1)w dniu 03 maja 1999 roku.

Ponadto na wartość spadku zaliczyć należało udział w wysokości ½ w środkach pieniężnych uzyskanych tytułem ceny sprzedaży nieruchomości przy ul. (...) we W., pomniejszonej o cenę nieruchomości przy ul. (...) w O., tj. kwota 470.000 zł [(1.460.000 zł – 520,000 zł) x ½]. W związku ze sfinansowaniem nakładów na wykończenie i umeblowanie nieruchomości położonej przy ulicy (...) w O. z ceny sprzedaży nieruchomości przy ul. (...) we W., okoliczność ta nie ma wpływu na prawidłowość przedmiotowego wyliczenia. Również prawidłowości wyliczenia nie wzruszają twierdzenia pozwanej, o wydaniu przez nią i przez jej syna L. K. (1), który dysponował środkami zgromadzonymi na jej rachunku bankowym na podstawie udzielonego pełnomocnictwa, kwoty 375.495,94 zł na rozmaite bieżące wydatki. Wskazać bowiem należy, iż ze zgromadzonego w sprawie całokształtu materiału dowodowego nie wynika w żaden sposób, aby zmarły H. K. w jakikolwiek sposób wydał – na środki nietrwałe - środki pieniężne uzyskane tytułem połowy ceny sprzedaży nieruchomości przy ul. (...) we W., pomniejszonej o cenę nieruchomości przy ul. (...) w O., tj. kwotę 470.000 zł. Nadto znamienne jest, że zarówno pozwana jak i działający w jej imieniu syn L. K. (1), nie wyjaśnili co stało się z kwotą 605.000 zł przekazaną, tytułem części ceny, gotówką przez kupującego T. P. przed zawarciem umowy sprzedaży, wskazując jedynie, że kwota ta posłużyła do uiszczenia zaliczki na zakup nieruchomości przy ul. (...) w O. w kwocie 26.000 zł. Druga część ceny sprzedaży nieruchomości przy ul. (...) we W., tj. kwota 855.000 zł została, w dniu 11 grudnia 2008 r., przelana na rachunek bankowy prowadzony wyłącznie na rzecz pozwanej przez (...)Bank S. A. z siedzibą w W.. Zatem całością środków pieniężnych uzyskanych tytułem ceny sprzedaży nieruchomości przy ul. (...) we W., pomniejszonej o cenę nieruchomości przy ul. (...) w O., tj. kwotą 940.000 zł dysponowała wyłącznie pozwana, a de facto, działający w charakterze pełnomocnika, jej syn L. K. (1).

Sąd nie dał wiary zeznaniom pozwanej oraz świadka L. K. (1) w zakresie rozdysponowania kwotą pozostałą ze sprzedaży mieszkania na ul.(...) we W., bowiem twierdzenia świadka że pieniądze „poszły” na wykończenie mieszkania stoi w sprzeczności z zasadami doświadczenia życiowego i zeznaniami częściowo samej pozwanej jak i powoda. W mieszkaniu na Radosnej w O. większość umeblowania stanowią właśnie meble z poprzedniego mieszkania, nadto pozwana twierdziła że syn L. miał prawo pobierać pieniądze z jej konta na „bieżące wydatki”. W żaden sposób pozwana nie umiała wykazać – nawet nie podjęła takiej próby – na co w okresie około 10 miesięcy jej syn wydał pobrane z jej konta 375.000 zł. W świetle doświadczenia życiowego można jedynie przypuszczać, że pozwana będąca osobą starszą i nie w pełni kontrolującą stanu swojego konta, poprzestawała na wyjaśnieniach syna, że pieniądze przeznacza na tzw. „życie”. Jednocześnie przesłuchany powtórnie świadek L. K. (1) w żaden sposób nie umiał określić na co wydane zostały pieniądze, nie wskazując na źródło swojego dochodu pozwalające na zakup samochodów. Świadek zeznał, iż pozostaje na utrzymaniu żony, której pomaga w prowadzeniu działalności gospodarczej, jednak nie umiał wskazać jaki dochód żona uzyskuje. Przeświadczenie Sądu w tym zakresie poparte jest również informacją z Urzędu Skarbowego o uzyskanych dochodach L. K. (1) oraz jego żony, które jednoznacznie wskazują, iż sytuacja finansowa syna pozwanej nie była dobra i z deklarowanych dochodów nie byłby w stanie zakupić np. samochodów B. dla siebie jak i dla żony.

Abstrahując od kwoty, która pozostała ze sprzedaży domu w udziale przypadającym na spadkodawcę H. K. w kwocie 470.000 zł, nie sposób przyjąć w świetle zasad doświadczenia życiowego, aby taka kwota mogła w jakikolwiek sposób zostać wydana przez H. K.. Spadkodawca, co zgodnie potwierdziły strony jak i świadek L. K. (1) był w bardzo złym stanie zdrowia, nie wychodził z domu i nie miał praktycznie żadnej możliwości ( i zapewne potrzeby ), aby te pieniądze wydać.

Wobec powyższego, w ocenie Sądu, wartość spadku po zmarłym H. K. wynosi 760.000 zł. ( ½ z wartości domu w O. – 260.000 zł, ½ udziału w pieniądzach pozostałych ze sprzedaży domu we W. – 470.000 zł, oraz ½ poczynionej darowizny w kwocie 30.000 zł = 760.000 zł ).

Należny powodowi zachowek wynosi zatem 126.667 zł (1/6 x 760.000 zł). Zauważyć również należy, że kwota zachowku powoda nie przewyższa kwoty nadwyżki nad zachowkiem pozwanej, zatem odpowiedzialność pozwanej za zapłatę zachowku powoda, stosownie do treści art. 999 k. c., jest nieograniczona. Wobec wydania wyroku częściowego z dnia 16 marca 2012 r., którym Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 46.667 zł, oraz ograniczenia żądania powoda zgłoszonego na rozprawie w dniu 26.11.2013r. Sąd orzekł jak w punkcie I. sentencji wyroku, zasądzając od pozwanej na rzecz powoda kwotę 80.000 zł (126.667 zł – 46.667 zł).

Wreszcie wskazać tu należy, iż aktualna sytuacja materialna pozwanej pozostaje dobra. Pozwana miała nadto dostatecznie dużo czasu – od 2011r., aby rozliczyć się z powodem. Kwota dochodzona przez powoda nie jest zresztą aż tak poważna, aby musiała być zmniejszana z powodu sytuacji pozwanej. Ponadto pozwana, która sama uznała powództwo do kwoty 46.667 zł ( zasadzona wyrokiem częściowym z dnia 16.03.2012r.) nie spłaciła dobrowolnie powoda, który zmuszony był wszcząć postępowanie egzekucyjne. Komornik przez blisko rok prowadził egzekucję z emerytury pozwanej w kwocie po 453,37 zł. Dopiero po wszczęciu egzekucji z nieruchomości i z chwilą przystąpienia Komornika do opisu i oszacowania nieruchomości w O., pozwana wpłaciła jednorazowo brakującą kwotę.

W zakresie rozstrzygnięcia o odsetkach Sąd wskazuje, iż w orzecznictwie i doktrynie występują dwa stanowiska dotyczące określenia wymagalności świadczenia z tytułu zachowku. Obydwa wskazują na specyfikę tego świadczenia, jednakże w zakresie wymagalności, a co za tym idzie liczenia odsetek za opóźnienie wyciągają odmienne wnioski.

Pierwsze stanowisko wskazuje, że roszczenie o zachowek jest roszczeniem bezterminowym i jego wymagalność należy ustalić w oparciu o regułę z art. 455 k.c. Zatem dopóki dłużnik nie zostanie wezwany do spełnienia świadczenia, dopóty obowiązek zapłaty kwoty pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku nie aktualizuje się. Odsetki ustawowe za opóźnienie należą się dopiero od daty wezwania zobowiązanego do zapłaty zachowku (patrz np. wyrok SA w Warszawie z 23.03.2007 r., VI Ca 1285/06, Lex Polonica 1867204).

Tak więc ani chwila otwarcia spadku, w której powstaje roszczenie o zachowek, ani chwila ogłoszenia testamentu, od której uprawniony może dochodzić zachowku, nie są chwilą wymagalności tego roszczenia.

Drugie stanowisko podkreśla, że skoro ustalenie wartości spadku w celu określenia zachowku oraz obliczenie zachowku następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu o zachowku, to odsetki od tak ustalonego świadczenia pieniężnego powinny być naliczane dopiero od daty wyrokowania w sprawie, skoro dopiero z tym momentem roszczenie o zapłatę - tak ustalonej kwoty – stało się wymagalne (patrz np. wyrok SA we Wrocławiu z dnia 02.03.2012 r., I ACa 110/12, Lex 1129357).

Przy zasądzaniu zachowku według cen z chwili orzekania wraz z odsetkami za opóźnienie od chwili wcześniejszej, wysokość zachowku może być częściowo zawyżona, bowiem zarówno aktualna cena, jak i odsetki za opóźnienie zawierają w sobie inflację. Aby uniknąć istotnego zawyżenia wielkości roszczenia, czyli nadmiernego uprzywilejowania uprawnionego z pokrzywdzeniem spadkobiercy, zasadą winno być przyznanie odsetek od daty wyrokowania o zachowku. Nie wyłącza to jednak w konkretnym przypadku i przy szczególnych okolicznościach przyjęcie cen z innej chwili i liczenie odsetek od tak ustalonej wymagalności.

W rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy przyjął, że w tym konkretnym przypadku nie ma podstaw do liczenia odsetek od dnia wyrokowania, lecz należą się powodowi odsetki od dnia 28.10.2011r. Stąd rozstrzygnięcie w przedmiocie odsetek za opóźnienie Sąd oparł na art. 481 § 1 k.c., który stanowi, że jeśli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było wynikiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, a jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe (§ 2). Termin spełnienia świadczenia może być oznaczony (w ustawie lub umowie) albo może wynikać z właściwości zobowiązania – zaś w pozostałych sytuacjach świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 k. c.). W niniejszej sprawie powód skierował do pozwanej prawidłowe pod względem prawnym i formalnym wezwanie do zapłaty z dnia 10.10.2011r., w którym oznaczył termin do zapłaty na dzień 25.10.2011r., a które to wezwanie zostało przez pozwaną osobiście odebrane w dniu 12.10.2011r.. Wobec bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu, uznać należało, że pozwana pozostawała w zwłoce od dnia następnego po ostatnim dniu wyznaczonego terminu, tj. od dnia 26.10.2011r. ( k. 11 wraz potwierdzeniem odbioru k.13 ). Nie bez znaczenia jest również, iż pozwana od dnia wezwania, a następnie od dnia wniesienia pozwu wiedziała i liczyć się winna z koniecznością spłaty na rzecz powoda, nadto wartość spadku nie zmieniła się od chwili wezwania.

Na skutek dwukrotnego, skutecznego cofnięcia pozwu - w piśmie wniesionym dnia 25 stycznia 2012 roku, w zakresie kwoty 43.334 zł oraz na posiedzeniu jawnym dnia 26 listopada 2013 roku w zakresie przekraczającym kwotę 80.000 zł - Sąd orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.

Orzeczenie o kosztach procesu Sąd oparł na zasadzie odpowiedzialności za wynik postępowania, dlatego – stosownie do treści art. 98 k. p. c. - w punkcie III. sentencji wyroku od pozwanej, która uległa do całości żądania pozwu, zasądził na rzecz powoda kwotę 6.617 zł, na którą składa się kwota 3 617 zł kosztów procesu, obejmujących koszty zastępstwa procesowego w kwocie 3 600 zł, ustalonej w oparciu o § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł oraz kwota 3.000 zł tytułem uiszczonej przez powoda opłaty sądowej od pozwu ( powód był zwolniony od ponoszenia opłaty od pozwu ponad kwotę 3.000 zł).

Natomiast w punkcie IV. sentencji wyroku Sąd nałożył na pozwaną obowiązek uiszczenia brakującej opłaty sądowej od pozwu, od ponoszenia, której powód był zwolniony, tj. kwotę 1.000 zł, na mocy art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zgodnie z którym, kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu.

Zarządzenie:

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)