Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 5 czerwca 2013 r.

na rozprawie

sprawy z wniosku H. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o wcześniejszą emeryturę - skarga wnioskodawczyni o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Rzeszowie z 14 października 2008 r. sygn. akt IV U 426/08

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie

z dnia 22 maja 2012 r. sygn. akt IV U 453/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że zmienia wyrok Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 14 października 2008 r. sygn. IV U 426/08 oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. z dnia 3 stycznia 2008 r., przywracając wnioskodawczyni H. W. prawo do emerytury po dniu

1 stycznia 2008 r.,

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. na rzecz wnioskodawczyni H. W. kwotę 30 zł (słownie: trzydzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt III AUa 815/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 14 października 2008r., sygn. akt IV U 426/08 Sąd Okręgowy w Rzeszowie oddalił odwołanie wnioskodawczyni H. W. od decyzji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. z dnia 3 stycznia 2008r.

W skardze z dnia 29 marca 2012r. wnioskodawczyni domagała się wznowienia postępowania zakończonego w/w wyrokiem – w związku
z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 r. sygn. akt K 5/11 ogłoszonego w dniu 8 marca 2012 r. i uchylenie tego wyroku.

Organ rentowy wniósł o oddalenie skargi podnosząc, że podstawą wszczęcia postępowania, w którym odmówiono wnioskodawczyni prawa do wcześniej przyznanej emerytury było ujawnienie nowych istotnych okoliczności faktycznych istniejących w dniu wydania decyzji przyznającej prawo do świadczenia, które nie były znane organowi rentowemu.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie po rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dnia 22 maja 2012r. sygn. IV U 453/12 oddalił skargę.
Na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego Sąd I instancji ustalił, że H. W. ur. (...) wystąpiła w dniu 14 lipca 1997r. z wnioskiem o przyznanie prawa do emerytury z tytułu sprawowania opieki nad synem J. W. ur. (...)
Do wniosku dołączone były dokumenty potwierdzające posiadanie okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego ponad 20 lat. Ponadto zostało przedłożone zaświadczenie lekarskie, wydane dla celów uzyskania wcześniejszej emerytury przez Szpital (...)w R. - Wojewódzką Poradnię Neurologiczną wskazujące, że od 1994r. J. W. pozostaje w leczeniu z powodu choroby przewlekłej ośrodkowego układu nerwowego, codziennie zażywa leki i wymaga stałej opieki matki.
Decyzją z dnia 25 sierpnia 1997r. wnioskodawczyni zostało przyznane prawo do emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem.

Decyzją z dnia 3 stycznia 2008r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R., w wyniku postępowania wyjaśniającego, odmówił wnioskodawczyni H. W. prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem i uchylił decyzję pierwszorazową oraz wydał decyzję wstrzymująca wypłatę świadczenia od dnia 1 stycznia 2008r., powołując się na przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t .j. Dz. U. z 2004r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) oraz § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. Nr 28, poz. 149).

W uzasadnieniu decyzji podano, iż przeprowadzone postępowanie wyjaśniające ujawniło nieznane dotychczas organowi rentowemu dowody tj. dokumentację medyczną przebiegu leczenia dziecka wnioskodawczyni, której treść stanowi o sprzeczności dołączonego do wniosku
o wcześniejszą emeryturę zaświadczenia lekarskiego z obiektywnie istniejącym stanem zdrowia dziecka i które stały się podstawą do wznowienia postępowania w trybie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej. Stwierdzone schorzenie nie wskazuje na upośledzenie sprawności organizmu w stopniu wymagającym stałej opieki i pozwalającym zaliczyć je do chorób wymienionych w § 1 ust. 3 pkt 4 rozporządzenia.

Odwołanie wnioskodawczyni od decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 14 października 2008r., sygn. akt IV U 426/08.

Dalej Sąd I instancji ustalił, że H. W. uzyskała prawo do emerytury z tytułu opieki nad synem J., który był leczony w poradni neurologicznej. Wnioskodawczyni z uwagi na konieczność posiadania źródła dochodów nie podejmowała decyzji o zwolnieniu się z pracy
z powodu konieczności sprawowania opieki nad synem i jej stosunek pracy z ostatnim pracodawcą ustał z powodu likwidacji zakładu pracy
z dniem 28 lutego 1997r. J. W. ukończył szkołę podstawowa i liceum ogólnokształcące. Obecnie ma 29 lat, nie pracuje, mieszka z matką. W 1994r. J. W. przeszedł jeden napad typu padaczkowego, przy czym badania jakie wówczas przeszedł w szpitalu nie wykazały jakichkolwiek patologii. W następnych latach był leczony niewielkimi dawkami leku przeciwpadaczkowego i w dokumentacji lekarskiej nie odnotowano dalszych napadów. Ze strony wnioskodawczyni nie zachodziła potrzeba sprawowania stałej opieki nad synem.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji stwierdził, że skarga wnioskodawczyni oparta na treści przepisu art. 401 ¹ kpc, stanowiącego, że można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub
z ustawą, na podstawie której zostało wydane orzeczenie jest nieuzasadniona i jako taka podlega oddaleniu.

Sąd ten wskazał, że w zaskarżonym postępowaniu decyzja wydana została na podstawie art. 114 ust. 1 a ustawy emerytalno – rentowej, a organ rentowy nie ograniczył się jedynie do odmiennej oceny złożonego wcześniej zaświadczenia, ale dokonał ustaleń faktycznych na podstawie nowych dowodów w postaci dokumentacji lekarskiej obrazującej przebieg leczenia syna wnioskodawczyni.

Podkreślił też, że organ rentowy w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji powołuje art. 114 ust. 1 a w/w ustawy, jednakże i przy pominięciu stosowania tego przepisu jako niekonstytucyjnego lecz z uwzględnieniem wyżej zacytowanych wyjaśnień co do charakteru emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem oraz przy uwzględnieniu treści art. 101 i 134 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przyjął, iż decyzja ZUS nie jest „nieodwoływalna i ostateczna" . Sąd I instancji wskazał dalej, że nadal obowiązuje przepis art. 114 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. O ile organ rentowy nie posiada uprawnień do dokonania odmiennej oceny dowodów, na mocy których wydał decyzję rentową, o tyle zmiana stanowiska organu rentowego może być przeprowadzona w sytuacji przedstawienia nowych dowodów podważających wiarygodność uprzednio zgromadzonego materiału dowodowego. Ponadto ujawnione nowe okoliczności nie muszą być tylko faktami, na które strony nie mogły się powołać w poprzednim postępowaniu lecz także takimi faktami, które powinny być znane przy dołożeniu należytej staranności, jednakże na skutek błędu, zaniedbania, przeoczenia czy nieznajomości przepisów nie zostały uwzględnione. W związku z tym nie można powoływać się na prawo do świadczenia ustalonego błędną decyzją organu rentowego, która po ujawnieniu błędu została zmieniona zwłaszcza, że błędy organu rentowego przy ustalaniu uprawnień do świadczeń polegać mogą na pominięciu istotnych dla danej sprawy okoliczności, od których istnienia zależy stwierdzenie spełnienia warunków powstania prawa do świadczenia.

W ocenie Sądu w sprawie wnioskodawczyni doszło do ujawnienia okoliczności istniejących w dacie wydania decyzji przyznającej emeryturę, a mających wpływ na prawo do świadczenia, bowiem analiza pozyskanej dokumentacji medycznej syna wnioskodawczyni dokonana przez ZUS oraz przez biegłego sądowego wykazała ,iż J. W. nie wymagał na dzień złożenia wniosku o emeryturę stałej opieki ze strony matki z uwagi na stan zdrowia i nie wymaga takiej opieki obecnie. Ponadto zeznania samej wnioskodawczyni w sposób jednoznaczny wskazują na brak sprawowania z jej strony opieki nad synem.
W podstawie prawnej Sąd powołał art. 412 § 2 kpc.
Apelację od powyższego wyroku skierowała do Sądu Apelacyjnego H. W. wnosząc o jego zmianę i przywrócenie prawa do emerytury, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Zarzuciła Sądowi I instancji bezpodstawne oddalenie skargi w sytuacji, gdy Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 28 lutego 2012r. uznał art. 114 ust. 1a za niezgodny z Konstytucją. Podkreślała przy tym, że dla rozstrzygnięcia skargi znaczenie powinien mieć fakt, że ZUS w 2008r. podjął prawomocnie zakończone postępowanie, na podstawie przepisu, który uznany został za nie konstytucyjny
i jako bezprawna, decyzja organu rentowego powinna zostać uchylona.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni jest uzasadniona i skutkuje wydaniem orzeczenia reformatoryjnego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego skarga o wznowienie postępowania złożona przez H. W. jest dopuszczalna, a to zgodnie z treścią art. 401 ¹ kpc stanowiącym, że żądać wznowienia postepowania można również w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie.

Wnioskodawczyni wniosła skargę w terminie przewidzianym w art. 407
§ 2 kpc oraz wskazała podstawę warunkującą jej dopuszczalność.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem z dnia 14 października 2008r. oddalił odwołanie wnioskodawczyni od decyzji ZUS Oddziału w R. z dnia 3 stycznia 2008r. odmawiającej prawa do wcześniejszej emerytury od 1 stycznia 2008 r.

W podstawie prawnej rozstrzygnięcia Sąd wskazał przepis art. 114 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Przypomnieć należy, że na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS postępowanie o ponowne ustalenie prawa do świadczenia może być wszczęte w 2 przypadkach tj. przedłożenia nowych dowodów, którymi organ rentowy nie dysponował w poprzednim postępowaniu, oraz ujawnienia okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji, a nie uwzględnionych przez organ rentowy.

Z analizy zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że ZUS powziął wątpliwość co do wiarygodności zaświadczenia lekarskiego z dnia 10 lipca 1997r. o stanie zdrowia dziecka i w oparciu
o przeprowadzone postępowanie tj. pozyskaną dokumentację lekarską
i orzeczenie lekarza orzecznika ZUS dokonał odmiennej oceny dowodu, który stanowił podstawę przyznania emerytury. Organ rentowy nie wykazał okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji rentowej, które miałyby wpływ na prawo do emerytury, tylko dokonał zbadania dołączonego do wniosku o emeryturę zaświadczenia lekarskiego.

Zatem nie do zaaprobowania jest sytuacja w której organ rentowy powołując się na treść art. 114 ust. 1 zmienia decyzję przyznającą uprzednio prawo do świadczenia, jedynie dlatego, że inaczej ocenił materiał dowodowy zebrany w poprzednim postępowaniu i w tym samym to postępowaniu oceniony.

Podkreślić też należy, że wykładnia art. 114 ust. 1 ustawy przyjęta w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2003 r. III UZP 5/03
(OSNP 2003, Nr 18, poz. 442) wyłączyła pojmowanie jako nowych okoliczności odmiennej oceny zgromadzonych w sprawie dowodów.

W świetle tej uchwały nie jest dopuszczalne ponowne ustalenie prawa do świadczeń tylko z tej przyczyny, że organ rentowy w wyniku ponownej oceny dowodu uzna go za niewiarygodny lub poweźmie wątpliwości co do jego wiarygodności i przeprowadzi postępowanie dowodowe w celu ponownego prowadzenia stwierdzonych tym dowodem okoliczności.

W rozpoznawanej sprawie jest niesporne, że podstawą wszczęcia ponownego postępowania było stwierdzenie, iż schorzenia rozpoznane
u syna wnioskodawczyni nie powodują upośledzenia w takim stopniu, aby wymagał on stałej opieki ze strony wnioskodawczyni. Wnioskodawczyni nie kwestionowała treści wniosków końcowych opinii ani nie zgłaszała dalszych wniosków dowodowych jak również słuchana w charakterze strony nie przedstawiła okoliczności potwierdzających faktyczną stałą opiekę nad synem.

Sąd oparł się również w całości na przeprowadzonej w sprawie opinii biegłego neurologa, z której jednoznacznie wynika, że schorzenia J. W. nie powodowały upośledzenia w takim stopniu, aby wymagał stałej opieki ze strony matki.
Kwestią wymagającą rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie było ustalenie czy wnioskodawczyni spełnia warunki konieczne by nadal mogła pobierać świadczenie emerytalne przyznane jej w 1997r. na podstawie powołanego powyżej rozporządzenia.
Według aktualnego orzecznictwa SN stanowisko wyrażone w opinii biegłego (neurologa) nie stanowi nowego dowodu w rozumieniu art. 114 ust. 1 ustawy oraz brak jest podstaw do ponownej oceny uprawnień do świadczenia przez organ rentowy który ujawnił okoliczności, że przy wydaniu decyzji przyznającej prawo do świadczenia pominięta została kwestia spełnienia jednego z warunków do nabycia prawa.
Podkreślić też należy, że wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 15 września 2009 r. w sprawie Marii Moskal p-ko Polsce spowodował zmianę praktyki stosowania art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Wyrok ten rzutuje na ocenę przepisów dokonywaną przez Sąd Ubezpieczeń Społecznych, aby nie doprowadzić do naruszenia praw człowieka w podobnych sprawach.

Wykładnia art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach w zgodzie
z przepisami konwencyjnymi stanowiącymi podstawę wyroku w sprawie Marii Moskal znalazła potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok z dnia 21 września 2010 r. III UK 94/09 czy też z dnia 24 marca 2011 r. I UK 317/10).

Dodatkowo zaznaczyć należy, że przepis art. 114 ust. 1a ustawy dodany ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 121, poz. 1264) umożliwiał organowi rentowemu ponowną ocenę stanu faktycznego określającego warunki przyznania prawa do świadczeń i możliwość naprawiania własnych niespowodowanych postępowaniem ubezpieczonych błędów polegających na ustaleniu prawa do świadczeń bez podstawy faktycznej.

Sąd Okręgowy wydając wyrok nie określił się jednoznacznie co do podstawy prawnej orzeczenia przyjmując treść art. 114 ust. 1a ustawy.

Z uzasadnienia wyroku wynika jednak, że prawo do świadczenia zostało ustalone błędną decyzją organu rentowego, a zatem Sąd uznał, że procedura jego weryfikacji nastąpiła w trybie art. 114 ust. 1 ustawy.

Skoro bowiem organ rentowy zakwestionował miarodajność dowodu na podstawie którego ustalił uprzednio prawo do świadczenia, a zatem uznał, że dowód ten nie dawał podstaw do ustalenia prawa do emerytury, to oznacza, że taka sytuacja odpowiada regulacji zawartej w art. 114 ust. 1a ustawy emerytalnej (por. post. SN z dnia 14 grudnia 2012 r. III UZ 33/12).

Taką też praktykę mającą podstawę prawną w art. 114 ust. 1a ustawy wykluczył Trybunał Konstytucyjny przyjmując, że jeżeli w trybie ponownej oceny uprawnień ujawniony zostanie błąd organu rentowego co do faktów niezawinionych przez ubezpieczonego, realizacja leżącego u podstaw ustanowienia art. 114 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS celu przywrócenia stanu zgodnego z prawem stanowi nieproporcjonalną ingerencję w prawo do zabezpieczenia społecznego, naruszającą zaufanie obywateli do państwa i stanowiącego przez nie prawa.

Wyrokiem z dnia 28 lutego 2012 r. K 5/11 Trybunału Konstytucyjnego przepis ten został uznany za niezgodny z art. 2 oraz z art. 67 ust. 1 Konstytucji.

W świetle powyższych rozważań nieuprawnione są zarzuty pozwanego organu rentowego zawarte w odpowiedzi na skargę, że podstawę ponownego ustalenia prawa do emerytury stanowił art. 114 ust. 1 ustawy, niezależnie od utraty mocy obowiązującej art. 114 ust. 1a ustawy.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko organu rentowego, że
w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd o utracalnym charakterze świadczenia emerytalnego w sytuacji, gdy ustąpi którakolwiek
z przesłanek do dalszego pobierania świadczenia, ale zauważyć należy, że przepisy art. 101 pkt 1 i 134 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalno - rentowej nie stanowi podstawy prawnej ponownej oceny ustalenia przesłanek prawa do świadczenia w dacie jego przyznania.

Tymczasem organ rentowy dokonał weryfikacji świadczenia od daty jego przyznania, gdyż odmówił prawa do emerytury i uchylił decyzję ZUS z dnia 25 sierpnia 1997 r. przyznającej prawo do emerytury.

Zatem wyżej wskazane przepisy na które powołuje się organ rentowy nie mogły stanowić podstawy prawnej decyzji weryfikującej uprawnienia wnioskodawczyni do emerytury.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 r. sygn. akt 5/11 ma zastosowanie do wnioskodawczyni, która nabyła prawo do emerytury, od dnia 20 sierpnia 1997 r., a następnie organ rentowy po upływie 15 lat ocenił odmiennie przedłożone dowody ustalając, że nie dawały one prawa do emerytury.

Decyzja organu rentowego została potwierdzona wyrokiem Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 22 maja 2012r., sygn. akt IV U 453/12,
a podstawę rozstrzygnięcia stanowił przepis art. 114 ust. 1a ustawy o FUS.

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności normy prawa mają charakter konstytutywny w świetle art. 140 ust. 4 Konstytucji RP i oddziałowują ex tunc. I tak w sferze uprawnień emerytalno - rentowych stwarzają nową rzeczywistość uprawnionych różną w stosunku do tej, która została prawomocnie ustalona na podstawie niekonstytucyjnego i uchylonego unormowania.

Przepis art. 190 ust. 4 Konstytucji dopuszcza więc wsteczne stosowanie nowego niewadliwego prawa do stanów faktycznych, które powstały pod rządami niezgodnego z Konstytucją prawa i wtedy się zakończyły.

Z wyżej przytoczonych względów skarga o wznowienie postępowania zasługuje na uwzględnienie stosownie do art. 412 § 2 kpc.

Z tego też względu Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 386 § 1 kpc orzekł jak w sentencji wyroku.

Orzeczenie o kosztach procesu wydano na podstawie art. 98 kpc.