Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 94/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 września 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Halina Kiryło (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z odwołania J. K.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 lipca 2010 r.,
skargi kasacyjnej odwołującego się od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 28 lipca 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu - Sądowi Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 13 czerwca 2008 r.
odmówił ubezpieczonemu J. K. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy,
albowiem przeprowadzone postępowanie wyjaśniające wykazało, że błędna była
decyzja organu rentowego z dnia 9 września 1997 r., przyznająca wnioskodawcy
prawo do tegoż świadczenia, a to wobec nieudokumentowania co najmniej
pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego w dziesięcioleciu
poprzedzającym wystąpienie w wnioskiem rentowym.
W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczony domagał się jej zmiany i
przyznania skarżącemu prawa do renty. W uzasadnieniu swoich pretensji podał, iż
pobiera przedmiotowe świadczenie od dnia 2 czerwca 1997 r. Niezrozumiałe jest
zatem kwestionowanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych uprawnień
rentowych odwołującego się po upływie ponad dziesięciu lat. Wszak to organ
rentowy powinien dokonać rzetelnego ustalenia stanu faktycznego sprawy, a
podstawą wszczęcia postępowania wyjaśniającego nie może być odmienna ocena
wcześniej zgromadzonych dowodów.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w T.
postanowieniem z dnia 27 listopada 2008 r. zarządził zwrot akt sprawy Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych z uwagi na to, że zaskarżona decyzja nie zawiera
wskazania podstawy faktycznej i prawnej odnośnie do kwestionowanego przez
organ rentowy okresu składkowego ubezpieczonego.
Kolejną decyzją z dnia 18 grudnia 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
uchylił decyzję z dnia 9 września 1997 r. oraz decyzję z dnia 13 czerwca 2008 r. i
ponownie odmówił ubezpieczonemu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy,
argumentując że w świetle przedłożonych nowych dowodów w postaci świadectw
pracy wystawionych przez P. i Biuro Handlu Zagranicznego KPIS - „C.” rzeczywisty
okres pracy ubezpieczonego, uwzględniony w wymaganym dla nabycia uprawnień
rentowych stażu składkowym i nieskładkowym, jest krótszy od uprzednio
ustalonego, gdyż należy wyłączyć z niego okresy od 1 lipca 1987 r. do 3 sierpnia
3
1987 r., od 1 stycznia 1988 r. do 16 marca 1988 r. oraz od 1 stycznia 1990 r. do 23
lutego 1990 r.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 8
kwietnia 2009 r. zmienił zaskarżone decyzje i przyznał ubezpieczonemu J. K. prawo
do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy na stałe.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że sporne okresy zatrudnienia znajdują pełne
potwierdzenie w aktach osobowych ubezpieczonego, a w szczególności w
świadectwie pracy z daty 27 grudnia 1989 r. W przedziale czasu od 6 lutego 1987
r. do 31 grudnia 1989 r. odwołujący się świadczył pracę, korzystał z urlopu
wypoczynkowego lub pozostawał do dyspozycji pracodawcy oczekując na
skierowanie na kolejne roboty eksportowe, zaś w okresie od 1 stycznia 1990 r. do
23 lutego 1990r. przebywał na urlopie dewizowym. W konsekwencji w
dziesięcioleciu poprzedzającym datę 2 czerwca 1997 r. legitymował się stażem
składkowym i nieskładkowym wynoszącym 5 lat i 13 dni. Tym samym spełniał
przesłanki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy określone w art.
32 w związku z art. 33 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin ( Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze m.).
Spełnia też kryteria wynikające z art. 58 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.
U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), gdyż podjął pracę zawodową przed upływem 6
miesięcy od zakończenia nauki w szkole, do dnia powstania niezdolności do pracy
posiadał okresy składkowe i nieskładkowe, a przerwy między tymi okresami nie
przekraczały 6 miesięcy.
Na skutek apelacji organu rentowego Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 28 lipca 2009 r. zmienił zaskarżone
orzeczenie i oddalił odwołanie.
Sąd drugiej instancji przypomniał, że prawo ubezpieczonego do renty z tytułu
niezdolności do pracy zostało ustalone decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 9 września 1997 r. W ocenie organu rentowego wnioskodawca spełniał
wówczas wszystkie przesłanki przyznania przedmiotowego świadczenia. Podstawą
ustaleń w tym zakresie było między innymi świadectwo pracy z daty 27 grudnia
4
1989 r., wystawione przez Przedsiębiorstwo Instalacji Sanitarnych „C.” i
potwierdzające okres zatrudnienia J. K. od 6 lutego 1987 r. do 31 grudnia 1989 r. W
dniu 21 sierpnia 2006 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Wydział Kapitału
Początkowego skierował do Inspektoratu ZUS w M. pismo sygnalizujące
nieprawidłowości w dokumentach złożonych przez ubezpieczonego celem
przyznania świadczenia rentowego i zwrócił się z prośbą o przeprowadzenie
stosownego postępowania. W toku postępowania wyjaśniającego organ rentowy
uzyskał kolejne dokumenty: umowę o pracę zawartą w dniu 9 lutego 1997 r.
pomiędzy Odlewniami R. a J. K. na okres do dnia 30 czerwca 1987 r., świadectwo
pracy wystawione przez „P.” Biuro Obsługi Eksportowej Przedsiębiorstwa Instalacji
Sanitarnych, potwierdzające zatrudnienie ubezpieczonego na budowie eksportowej
w WRL od 4 sierpnia 1987 r. do 31 grudnia 1987 r. oraz świadectwo pracy
sporządzone przez Biuro Handlu Zagranicznego „K. – C. ” potwierdzające jego
zatrudnienie w CSRS od 17 marca 1988r. do 31 grudnia 1989 r. Na tej podstawie
Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że rzeczywisty staż pracy skarżącego
jest krótszy od wymaganego do uzyskania uprawnień rentowych.
W sprawie bezspornym jest, iż J. K. był zatrudniony w Wytwórni Sprzętu
Komunikacyjnego „P. – M.” od 5 lipca 1978 r. do 31 grudnia 1993 r. W okresie od 4
lutego 1987 r. do 23 lutego 1990 r. korzystał w macierzystym zakładzie pracy z
urlopu bezpłatnego. Cały ten okres nie może być jednak uznany za składkowy,
gdyż Przedsiębiorstwo Instalacji Sanitarnych nie zawarło z ubezpieczonym jednej
umowy o pracę obejmującej powyższy przedział czasu, lecz kolejne umowy
terminowe, pomiędzy którymi występowały przerwy, podczas których odwołujący
się nie świadczył pracy i nie otrzymywał wynagrodzenia.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, na dziesięciolecie liczone od 2 czerwca 1987
r. do 1 czerwca 1997 r. przypadają następujące okresy składkowe skarżącego:
1/ 2 czerwiec 1987 r. – 31 czerwiec 1987 r. Odlewnie w R. (29 dni);
2/ 4 sierpień 1987 r. – 31 grudzień 1987 r. praca na Węgrzech ( 4 miesiące, 27 dni);
3/ 17 marzec 1988 r. – 31 grudzień 1989 r. praca w Czechosłowacji (1 rok, 9
miesięcy, 14 dni);
4/ 5 styczeń 1994 r. – 29 luty 1994 r., 1 maj 1994 r. – 31 czerwiec 1994 r. i 1
styczeń 1995 r. – 20 styczeń 1995 r. działalność gospodarcza (5 miesięcy, 16 dni);
5
5/ 26 styczeń 1995 r. – 31 czerwiec 1995 r. okres pobierania zasiłku dla
bezrobotnych ( 5 miesięcy, 5 dni).
Nawet przy uwzględnieniu okresu urlopu wypoczynkowego po
zakończeniu pracy w Odlewniach w R. (14 dni) i urlopu dewizowego (łącznie 56
dni) udowodniony okres składkowy ubezpieczonego wynosi 3 lata, 6 miesięcy i 21
dni, a po doliczeniu 1/3 okresów nieskładkowych staż ubezpieczeniowy
odwołującego się opiewa na 4 lata, 8 miesięcy i 28 dni. W dacie wystąpienia z
wnioskiem rentowy skarżący nie spełniał zatem wszystkich przesłanek nabycia
prawa do renty inwalidzkiej, określonych w art. 32 w związku z art. 33 ust. 1 pkt 5 i
ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Nie odpowiadał również kryteriom
przyznania spornego świadczenia wynikającym z art. 33 ust. 3 tego aktu, gdyż w
okresie od ukończenia nauki w szkole i podjęcia zatrudnienia do powstania
inwalidztwa przerwa w zatrudnieniu ubezpieczonego przekroczyła 6 miesięcy.
Powyższy wyrok został zaskarżony w całości skargą kasacyjną
ubezpieczonego. Skargę oparto na podstawie naruszenia prawa materialnego
przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie: 1/ art. 32 pkt 2 w związku z
art. 33 ust. 1 pkt 5 i ust. 5 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) i przyjęcie,
że odwołujący się nie udowodnił wymaganego tymi przepisami okresu zatrudnienia;
2/ art. 11 ust. 1 w związku z art. 12 ust. 1 powołanej ustawy i uznanie, iż okres
pozostawania w gotowości do wykonywania pracy, wymieniony w świadectwie
pracy jako okres zatrudnienia, nie może być traktowany jako okres zatrudnienia w
rozumieniu tychże przepisów ; 3/ art. 33 ust. 3 powyższej ustawy i stwierdzenie, że
skarżący się nie spełnia warunków przyznania prawa do renty mimo braku
niezbędnego okresu zatrudnienia z uwagi na ciągłość zatrudnienia od zakończenia
nauki w szkole do powstania inwalidztwa i 4/ art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: dz. U. z 2004r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) i przyjęcie, iż istnieją
podstawy do wznowienia postępowania w trybie tego przepisu w celu ponownego
ustalenia prawa ubezpieczonego do renty w oparciu o odmienną ocenę dowodów.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
6
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania lub uchylenie orzeczenia i jego zmianę
przez oddalenie apelacji organu rentowego od wyroku Sądu pierwszej instancji.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej wskazano, że przez cały sporny okres od 6
lutego 1987 r. do 31 grudnia 1989 r. ubezpieczony był zatrudniony w
Przedsiębiorstwie Instalacji Sanitarnych, a następnie korzystał z urlopu
dewizowego od 1 stycznia 1990 r. do 23 lutego 1990 r., co potwierdza świadectwo
pracy wydane zgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami. Nie można więc
oprzeć istotnych dla sprawy ustaleń na złożonym kilkanaście lat później
oświadczeniu odwołującego się o niepobieraniu w tym czasie wynagrodzenia.
Nadto dziesięcioletni okres, na który powinien przypadać wymagany staż
składkowy i nieskładkowy, należy liczyć od dnia 5 maja 1997 r. wstecz, gdyż w tej
właśnie dacie skarżący się wystąpił z wnioskiem rentowym. Do wspomnianego
stażu trzeba też zaliczyć zatrudnienie ubezpieczonego na podstawie umowy o
pracę na czas określony w wymiarze połowy etatu od 2 czerwca 1997 r. do 31 lipca
1997 r. W konsekwencji tegoż odwołujący legitymuje się okresami składkowymi i
nieskładkowymi wystarczającymi do przyznania uprawnień rentowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 398¹³ § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę
kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, a z urzędu bierze
pod rozwagę tylko nieważność postępowania. W świetle art. 398³ § 1 k.p.c. skarga
kasacyjna może być oparta na zarzutach naruszenia prawa materialnego przez
błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie (pkt1) oraz na zarzutach
naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienia te mogły mieć wpływ na
wynik sprawy ( pkt2). Zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem, pod pojęciem
podstawy skargi kasacyjnej rozumie się zaś konkretne przepisy prawa, które
zostały w niej wskazane z jednoczesnym stwierdzeniem, że wydanie wyroku
nastąpiło z ich obrazą. W razie oparcia skargi kasacyjnej na podstawie wymienionej
w art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c. konieczne jest przy tym, aby - poza naruszeniem
przepisów procesowych - skarżący wykazał, iż konsekwencje wadliwości
postępowania były tego rodzaju, że kształtowały treść zaskarżonego wyroku.
7
W przedmiotowej sprawie w ramach jedynej wskazanej podstawy
kasacyjnej skarżący zarzucił naruszenie prawa materialnego przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 32 pkt 2 w związku z art. 33 ust. 1 pkt 5 i
ust. 5 oraz art. 11 ust. 1 w związku z art. 12 ust. 1 i art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40,
poz. 267 ze zm.), a nadto art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( jednolity tekst: Dz.
U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227). Pozostaje zatem rozważyć zasadność powyższych
zarzutów.
Analizę prawidłowości zaskarżonego wyroku rozpocząć wypada od
przypomnienia, iż zarówno inicjująca niniejszy proces decyzja Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z 13 czerwca 2008 r., jak i kolejna decyzja z 18 grudnia
2008 r. zapadły w wyniku wznowienia przez organ rentowy z urzędu postępowania
z mocy art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227). Mimo, że już w odwołaniu od pierwszej z wymienionych decyzji
ubezpieczony zarzucał brak przesłanek do wznowienia w powyższym trybie
postępowania zakończonego wydaniem przez Oddział ZUS decyzji z 9 września
1997 r., przyznającej J. K. prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, kwestia ta
znalazła się poza sferą rozważań Sądu Apelacyjnego. Tym samym słuszny jest
zarzut skarżącego odnośnie do naruszenia prawa materialnego przy ferowaniu
wyroku drugoinstancyjnego przez niezastosowanie powołanego przepisu.
Warto zatem wyjaśnić, że uregulowana w art. 114 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( uprzednio – art. 80
ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin) oraz art. 83a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych ( jednolity tekst: Dz. U. z 2007r. Nr 11, poz. 74 )instytucja
wznowienia postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
oznacza nadzwyczajną kontynuację postępowania w tej samej sprawie, w której
organ rentowy ma możliwość zniwelowania własnego uchybienia powstałego przy
ustalaniu prawa do świadczenia, natomiast zainteresowany uprawniony jest do
ubiegania się o świadczenie, którego mu nie przyznano, jeżeli wcześniej nie
8
powołał się na okoliczności lub nie przedstawił dowodów uzasadniających
powstanie takich uprawnień. W tym trybie dochodzi więc do uchylenia zarówno
korzystnych jak i niekorzystnych dla zainteresowanego rozstrzygnięć (por. K.
Antonow: Ponowne ustalanie prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, SP
2009 nr 1, s. 59).
W judykaturze podkreśla się, iż jeżeli organ rentowy wydał, nawet na
skutek własnego niedbalstwa, decyzję deklarującą prawo do świadczenia, które w
istocie, ze względu na niespełnienie przesłanek ustawowych, nie przysługiwało i
którego ubezpieczony nie mógł nabyć, zmiana tej decyzji na podstawie art. 114
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest możliwa
i zgodna z prawem, a powoływanie się na zasadę ochrony praw nabytych jest,
wobec nienabycia owych praw, nieuzasadnione (wyroki Sądu Najwyższego z dnia
28 stycznia 2004 r., II UK 228/03, OSNP 2004 nr 19, poz. 341; z dnia 5 maja 2006
r., II UK 170/05, Wokanda 2006 nr 9, poz. 166; z dnia 4 kwietnia 2006 r., II UK
30/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz. 289; z dnia 7 października 2009r., III UK 38/09,
LEX nr 560872 i z dnia 4 listopada 2009 r., I UK 141/09, LEX nr 564769). Zauważa
się, że prawomocne decyzje organu rentowego mają charakter deklaratoryjny:
stwierdzają sytuacje prawne wnioskodawców ukształtowane z mocy prawa. Jeśli
zatem zostaną spełnione przesłanki weryfikacji prawomocnej decyzji określone w
art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych i w toku ponownego postępowania wyjaśniającego okaże się, iż prawo
do świadczenia nie istniało, wówczas wypłata świadczenia zostaje wstrzymana w
trybie art. 134ust. 1 pkt4 tego aktu. Oznacza to, że przeszkodą w weryfikacji
prawomocnej decyzji organu rentowego z urzędu, z mocy powołanego przepisu, nie
jest fakt uchybienia tego organu obowiązującym przepisom na korzyść
wnioskodawcy, które miało wpływ na ustalenie prawa do świadczenia.
Sformułowane w art. 114 ust. 1 ustawy w emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, na zasadzie alternatywy nierozłącznej,
przesłanki wznowienia postępowania to przedłożenie nowych dowodów lub
ujawnienie okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji, które mają wpływ na
prawo do świadczeń bądź ich wysokość. Z treści powołanego przepisu można
wyprowadzić wniosek, iż hipotezą omawianej normy prawnej objęte są tylko
9
okoliczności nieznane organowi rentowemu, ale istniejące przed wydaniem decyzji,
bowiem z użytego w tym przepisie sformułowania „ujawniono” wynika, że chodzi w
nim o okoliczności nieznane organowi rentowemu w chwili rozstrzygania o prawie
do świadczenia. Nie muszą to być jednak tylko okoliczności, na które osoba
ubiegająca się o świadczenie nie mogła powołać się w poprzednim postępowaniu.
W grę wchodzą również okoliczności, jakie powinny być znane organowi
rentowemu przy dołożeniu minimum staranności, które jednak na skutek błędu lub
przeoczenia nie zostały uwzględnione przed wydaniem decyzji ( J. Kuźniar:
Ponowne ustalenie prawa do świadczeń emerytalno – rentowych, PiZS 2004 nr 6,
s. 26 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2001 r., II UK 182/00,
OSNP 2002 nr 17, poz. 419; z dnia 28 stycznia 2004 r., II UK 228/03, OSNP 2004
nr 19, poz. 341; z dnia 23 listopada 2004 r., I UK 15/04, OSNP 2005 nr 11, poz. 161
i postanowienie z dnia 5 listopada 2009 r., II UK 87/09, LEX nr 583815). Z kolei
odnośnie do nowych dowodów, o jakich mowa w komentowanym przepisie, godzi
się zauważyć, że na gruncie art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Sąd Najwyższy w składzie powiększonym
podjął uchwałę dnia 5 czerwca 2003 r., III UZP 5/03 ( OSNP 2003 nr 18, poz. 441),
w myśl której odmienna ocena dowodów dołączonych do wniosku rentowego lub
emerytalnego, przeprowadzona przez organ rentowy po uprawomocnieniu się
decyzji przyznającej świadczenie, nie jest okolicznością uzasadniającą wszczęcie z
urzędu postępowania o ponowne ustalenie prawa do świadczenia. W judykaturze
nie brak głosów o aktualności tegoż poglądu ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30
stycznia 2008 r., I UK 195/07, OSNP 2009 nr 7-8, poz. 105). Przy interpretacji
powyższego przepisu trzeba jednak mieć na względzie pełny stan prawny
obowiązujący obecnie. Nie można bowiem pomijać nowości normatywnej zawartej
w art. 114 ust. 1a ustawy, który został wprowadzony do tegoż aktu ustawą
zmieniającą z dniem 1 lipca 2004 r. W tym zaś normatywnym ujęciu poszerzona i
odrębna od wznowienia postępowania administracyjnego konstrukcja ponownego
ustalenia prawa do świadczeń emerytalno – rentowych umożliwia weryfikację
wcześniejszej decyzji także wtedy, gdy po jej uprawomocnieniu się okaże się, iż
przedłożone dowody nie dawały podstawy do ustalenia prawa do emerytury lub
renty ( wyrok Sądu najwyższego z dnia 7 października 2009 r., III UK 38/09, LEX nr
10
560872). Sygnalizowana przez skarżącego kwestia dopuszczalności wznowienia
postępowania w związku z odmienną oceną wcześniej zgromadzonych dowodów
nie ma istotnego znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszego sporu, albowiem
zaskarżona decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych została wydana po
uzyskaniu przez organ rentowy nowych dowodów, nieprzedłożonych wraz w
wnioskiem rentowym ubezpieczonego.
Nowe okoliczności i dowody w rozumieniu art. 114 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych muszą jednak „mieć
wpływ na prawo do świadczenia lub jego wysokość”. Wypełniając tę otwartą
formułę i oceniając jej znaczenie dla wyniku sprawy o wznowienie postępowania w
trybie tegoż przepisu sądy krajowe powinny sięgnąć do art. 1 Protokołu nr 1 do
Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i zastosować kryteria sformułowane w
wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 15 września 2008 r.,
10373/05 w sprawie Moskal v. Polska. Powinny zatem ustalić, czy pominięcie
dowodów lub okoliczności zostało wywołane przez stronę, czy też stanowiło błąd
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a także wziąć pod uwagę czas, jaki upłynął od
wydania decyzji stwierdzającej prawo do emerytury lub renty oraz ocenić
proporcjonalność skutków ewentualnej ingerencji w świadczenie. W przypadku, gdy
prawo do świadczenia zostało ustalone niezasadnie, ale nastąpiło to z przyczyn
leżących wyłącznie po stronie organu rentowego lub innych podmiotów
wykonujących funkcje publiczne, a ingerencja wiązałaby się z istotnymi,
negatywnymi skutkami dla ubezpieczonego, w szczególności gdy jest wysoce
prawdopodobne, iż ubezpieczony nie mógłby przystosować się do zmienionych
okoliczności z uwagi na wiek, stan zdrowia lub sytuację rodzinną, należałoby
uznać, że nowe dowody lub okoliczności nie miały wpływu na prawo do
świadczenia i podmówić uchylenia wcześniejszej decyzji.
Niezastosowanie przez Sąd Apelacyjny art. 114 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych sprawiło, że
powyższe kwestie nie były przedmiotem analizy tego Sądu, który w ogóle nie zajął
się problemem przesłanek i dopuszczalności wznowienia w niniejszym przypadku
przez organ rentowy postępowania w trybie powołanego unormowania.
11
Słuszne są także zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące naruszenia przy
ferowaniu zaskarżonego wyroku przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzenie emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze
zm.), obowiązującej w dacie wydania decyzji przyznającej J. K. prawo do renty z
tytułu niezdolności do pracy.
Warto w tym miejscu przypomnieć, że w świetle art. 32 w związku z art. 33
ust. 1 pkt 5 i ust. 2 tego aktu renta inwalidzka ( renta z tytułu niezdolności do pracy)
przysługiwała pracownikowi spełniającemu łącznie trzy przesłanki, a mianowicie: 1/
będącemu inwalidą (osobą niezdolna do pracy), 2/ posiadającemu wymagany okres
zatrudnienia (okres składkowy i nieskładkowy), wynoszący w przypadku
pracowników, których inwalidztwo (niezdolność do pracy) powstała w wieku
powyżej 30 lat – 5 lat, przy czym okres ten powinien przypadać w ciągu ostatniego
dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o przyznanie świadczenia, a jeżeli
zainteresowany w chwili zgłoszenia wniosku nie pozostawał w zatrudnieniu, to
przed dniem powstania inwalidztwa (niezdolności do pracy) i 3/ którego inwalidztwo
(niezdolność do pracy) powstała w czasie zatrudnienia lub w okresie równorzędnym
z okresem zatrudnienia (w okresach składkowych lub wymienionych w przepisie
okresach nieskładkowych) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych
okresów.
W rozpoznawanej sprawie kontrowersje budzi wystąpienie po stronie
ubezpieczonego kryterium nabycia uprawnień rentowych, jakim jest posiadanie
wymaganego okresu zatrudnienia ( okresów składkowych i nieskładkowych).
Rację ma skarżący zgłaszając wątpliwości do przyjętej przez Sąd Apelacyjny
daty, od której należy liczyć wstecz dziesięcioletni przedział czasu, na jako
powinien przypadać pięcioletni okres składkowy i nieskładkowy ubezpieczonego. W
uzasadnieniu wyroku wskazano wprawdzie dzień 2 czerwca 1997 r., jednakże nie
wyjaśniono, dlaczego ta właśnie data jest w kontekście art. 33 ust. 2 ustawy
wyznacznikiem biegu spornego dziesięciolecia: czy jest to chwila wystąpienia
zainteresowanego z wnioskiem o przyznanie świadczenia, czy też moment
powstania niezdolności do pracy. Tymczasem właściwe określenie dat, o jakich
mowa w cytowanym unormowaniu, jest istotne z punktu widzenia prawidłowego
12
obliczenia stażu składowego i nieskładkowego, jakim wnioskodawca legitymował
się zgłaszając roszczenia rentowe.
Odnośnie do samego udokumentowanego przez J. K. stażu składkowego
i nieskładkowego, spornym jest okres jego zatrudnienia w Kraju i za granicą w
ramach skierowania przez jednostkę kierującą (tj. Przedsiębiorstwo Instalacji
Sanitarnych) w trakcie korzystania ubezpieczonego w macierzystym zakładzie
pracy (Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego „P. – M.”) z urlopu bezpłatnego.
Analizując sporny okres pod kątem uwzględnienia go w wymaganym do nabycia
prawa do renty stażu zatrudnienia Sąd drugiej instancji nie powołał żadnych
przepisów, w świetle których dokonał lub odmówił kwalifikacji tegoż okresu jako
składkowego (zarówno wskazanych w skardze kasacyjnej przepisów art. 11 ust. 1
w związku z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin, jak i przepisów art. 2 obowiązującej w dacie
wydania decyzji przyznającej wnioskodawcy prawo do renty ustawy z dnia 17
grudnia 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent
oraz o zmianie niektórych ustaw - Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.).
Warto zatem przypomnieć, że okres urlopu bezpłatnego, udzielonego na
podstawie § 3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w
sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za
granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z
eksportem (Dz. U. Nr 51, poz. 330 ze zm.) przez macierzysty zakład pracy
pracownikowi skierowanemu do pracy za granicą, podlegał (z mocy ust. 4 tegoż
paragrafu) wliczeniu do okresu pracy, od którego zależały uprawnienia
pracownicze, pod warunkiem podjęcia przez pracownika zatrudnienia w tym
zakładzie w terminie 14 dni od zakończenia pracy za granicą. W kontekście art. 2
ust. 2 ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent (….) nie budzi wątpliwości, iż
przypadający przed dniem wejścia w życie tego aktu wspomniany okres
korzystania przez pracownika z urlopu bezpłatnego w macierzystym zakładzie
pracy nie jest okresem składkowym, a to wobec niespełnienia tej przesłanki
kwalifikacyjnej, jaką było wskazane w powołanym przepisie opłacanie przez
pracodawcę składek na ubezpieczenie społeczne urlopowanego pracownika lub
brak takiego obowiązku. Jednakże na ten przedział czasu mogły przypadać okresy
13
składkowe z tytułu równoległego zatrudnienia za granicą i przy zaistnieniu
wspomnianego warunku składkowego.
Ma rację Sąd Apelacyjny podkreślają, że skoro ubezpieczony nie zawarł z
Przedsiębiorstwem Instalacji Sanitarnych umowy o pracę na cały sporny okres, lecz
strony nawiązywały kolejne terminowe stosunki pracy, pomiędzy którymi
występowały przerwy, to owych przerw w zatrudnieniu nie można uznać za okresy
składkowe. Nie sposób bowiem – jak sugeruje autor skargi kasacyjnej – utożsamiać
gotowości pracownika do świadczenia pracy w ramach istniejącego stosunku pracy
z przerwą w zatrudnieniu, w czasie której zainteresowany pozostaje w „gotowości”
do nawiązania kolejnego stosunku pracy i oczekuje na stosowną ofertę.
Odnośnie do zaliczenia do stażu składkowego okresu korzystania przez
ubezpieczonego z urlopu wypoczynkowego przed skierowaniem za granicę (§3
ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów) oraz dni urlopu dewizowego, za jaki
wypłacono ekwiwalent pieniężny i o jakie przedłużono urlop bezpłatny w
macierzystym zakładzie pracy (§12 ust. 7 rozporządzenia Rady Ministrów) wypada
zauważyć, że użycie przez Sąd drugiej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku trybu warunkowego co do kwalifikacji tych okresów sprawia, iż nie można
stwierdzić, czy Sąd ostatecznie uwzględnił je w wymaganym stażu, czy nie i z
jakich powodów. Brak kategorycznych stwierdzeń oraz jakiejkolwiek argumentacji
prawnej w tym zakresie wyłącza spod kontroli Sądu Najwyższego dokonaną przez
Sąd Apelacyjny subsumcję tychże okoliczności stanu faktycznego sprawy z punktu
widzenia unormowania art. 33 ust. 1 pkt5 i ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.
Trafny jest wreszcie zarzut skargi kasacyjnej dotyczący naruszenia
przepisów art. 32 w związku z art. 33 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin poprzez nieuwzględnienie przez Sąd
Apelacyjny w wymaganym dla nabycia uprawnień rentowych stażu składkowym
okresu pracy ubezpieczonego po złożeniu wniosku rentowego a przed wydaniem
decyzji przyznającej mu to świadczenie. Jak bowiem wyjaśnił Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 7 lutego 2002 r., II UKN 13/01 (OSNP 2003 nr 22, poz. 549),
przytaczając utrwalony w judykaturze pogląd ( wyroki Sadu Najwyższego z dnia 7
lipca 1971 r., III URN 9/71, OSPiKA 1971 r. poz. 42; z dnia 22 października 1987
r., II URN 290/86, PiZS 1987r. nr 7, s.62 i z dnia 23 czerwca 1988 r., II URN 29/88,
14
PSP 1989 r. nr 5, poz. 107), doliczenie w postępowaniu sądowym okresów
ubezpieczenia społecznego przypadających nawet po wydaniu zaskarżonej decyzji,
do uwzględnionych przez organ rentowy okresów składkowych i nieskładkowych,
od których zależy prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, nie jest
naruszeniem powołanych wyżej przepisów. Tym bardziej więc zaliczeniu podlegają
okresy ubezpieczenia przypadające na czas trwania postępowania przed organem
rentowy z wniosku o przyznanie prawa do renty. Nie można wszak zapominać, że
przesłanki przyznania prawa do dochodzonego świadczenia powinny być spełnione
zasadniczo do momentu wydania decyzji, gdyż o zasadności przyznania lub
odmowy przyznania świadczenia decydują okoliczności istniejące w chwili ustalania
tegoż prawa przez organ rentowy (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1998
r., II UKN 555/97, OSNPN 1999 nr 5, poz. 181; z dnia 3 grudnia 1998 r., II UKN
341/98, OSNP 2000 nr 2, poz. 72; z dnia 20 maja 2004 r., II UK 395/03, OSNP
2005 nr 3, poz. 43; z dnia 12 stycznia 2005 r., I UK 93/04, OSNP 2005 nr 16, poz.
254; z dnia 13 września 2005 r., I UK 382/04, LEX nr 276245 i z dnia 7 marca 2006
r., I UK 195/05, OSNP 2007 nr 3-4, poz. 55). Zauważa się nawet, iż dopuszczalne
jest przyznanie świadczenia, jeśli warunki je uzasadniające zostały spełnione po
wydaniu decyzji i dotyczą okoliczności pewnych i niekwestionowanych przez organ
rentowy (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2007 r., I UK 316/06, OSNP
2008 nr 13-14, poz. 199; z dnia 16 maja 2008r., I UK 385/07, LEX nr 491450 i z
dnia 4 lipca 2007 r., II UK 280/06, OSNP 2008 nr 17-18, poz. 260).
Wobec zasadności zarzutów naruszenia prawa materialnego przy
ferowaniu zaskarżonego wyroku, Sąd Najwyższy z mocy art. 398¹5
§ 1 k.p.c. orzekł
o jego uchyleniu i przekazaniu sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania. O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto stosownie do
art. 108 § 2 w związku z art. 398²¹ k.p.c.