Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 2 kwietnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Elżbieta Zalewska-Statuch

Sędziowie SSO Iwona Podwójniak

SSO Joanna Składowska

Protokolant sekretarz sądowy Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 2 kwietnia 2014 r. w Sieradzu

na rozprawie sprawy

z wniosku H. F.

z udziałem M. F., D. K., T. K. (1), M. K. (1) i M. K. (2)

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji M. F., D. K. i T. K. (1)

od postanowienia Sądu Rejonowego w Łasku

z dnia 29 października 2013 r. sygn. akt I Ns 777/12

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  zasądzić od uczestników postępowania M. F., T. K. (1) i D. K. na rzecz wnioskodawczyni H. F. kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I Ca 19/14

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 29 października 2013 roku, sygn. akt I Ns 777/12, Sąd Rejonowy w Łasku stwierdził, że spadek po T. K. (2), synu A.
i M., zmarłym 16 sierpnia 2012 r. w Ł., ostatnio stale zamieszkałym w M. gm. D., na podstawie testamentu w formie aktu notarialnego z dnia 6 sierpnia 2012 r.
i z dobrodziejstwem inwentarza nabyli: M. K. (1), syn T. D. i M. A. i M. K. (2), córka T. D. i M. A. po 30/100 części oraz H. F. z domu N., córka J. i A. w 40/100 częściach.

Sąd Rejonowy zasądził także solidarnie od D. K., T. K. (1), M. F. na rzecz H. F. kwotę 377 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach
i wnioskach, które Sąd Okręgowy podziela i uznaje za własne:

T. K. (2) zmarł w dniu 16 sierpnia 2012 r. w Ł., ostatnio stale przed śmiercią zamieszkiwał w M. gm. D.. W dacie śmierci spadkodawca był rozwiedziony, podstawiając z kręgu spadkobierców ustawowych troje dzieci: D. K., T. K. (1) i M. K..

Spadkodawca w dniu 6 sierpnia 2012 r. w Szpitalu im. (...) w Ł. sporządził przed notariuszem E. Z. testament w formie aktu notarialnego, powołując do spadku w 40/100 częściach H. F. oraz M. K. (2)
i M. K. (1) po 30/100 części. W testamencie zostało także zawarte oświadczenie spadkodawcy o pozbawieniu m.in. swoich dzieci D. K., T. K. (1) i M. K. prawa do zachowku ze względu na uporczywe postępowanie wbrew jego woli w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego oraz uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych.

Nikt spośród spadkobierców testamentowych nie składał oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku, nie zawierał ze spadkodawcą umów, których przedmiotem byłoby zrzeczenie się dziedziczenia, nie został uznany za niegodnego dziedziczenia.

T. K. (2) jeszcze przed swoją hospitalizacją deklarował wobec notariusz E. Z. zamiar sporządzenia testamentu. Będąc już w szpitalu
im. K. w Ł. T. K. (2) skontaktował się telefonicznie z notariuszem E. Z., potwierdzając zamiar sporządzenia testamentu. Po przyjeździe notariusz E. Z. do szpitala (...) samodzielnie opuścił salę chorych na której przebywał i wraz z notariuszem zajęli miejsca na krzesłach.
W momencie testowania T. K. (2) sprawiał wrażenie osoby będącej w pełnym kontakcie logicznym i słownym, nie było widać oznak, aby na jego stan świadomości wpływały środki farmakologiczne.

T. K. (2) został przyjęty do Szpitala im. (...) w Ł. w dniu
18 lipca 2012 r. gdzie przebywał do śmierci w dniu 16 sierpnia 2012 r.

Przyczyną hospitalizacji była ostra białaczka limfoblastyczna, zakażenie ludzkim wirusem nabytego niedoboru odporności, toksyczne uszkodzenie wątroby, zapalenie płuc oraz niewydolność krążeniowo- oddechowa.

W dniu 6 sierpnia 2012 r. to jest w dacie sporządzenia testamentu, T. K. (2) był w stanie ogólnym dobrym, nie gorączkował, skarżył się na osłabienie.
Z zapisów zawartych w dokumentacji lekarskiej prowadzonej do 12 sierpnia 2012 r. - to jest do daty gwałtownego pogorszenia stanu zdrowia - nie wynika, aby spadkodawca miał objawy świadczące o chorobie psychicznej bądź otępieniu umysłowym. Przyjmowane przez niego środki farmakologiczne nie wpływały na czynności ośrodkowego układu nerwowego. W tym czasie u testatora występowały dolegliwości bólowe i ogólne osłabienie fizyczne. Z zapisów dokonywanych przez personel medyczny oddziału szpitalnego, na którym przebywał wynika, iż w okresie poprzedzającym sporządzenie testamentu w dniu 6 sierpnia 2012 r. aż do
13 sierpnia 2012 r. był on w pełnym kontakcie słownym, jasno komunikował swoje dolegliwości.

W ocenie Sądu Rejonowego zbędne było prowadzenie w sprawie dalszego postępowania dowodowego na okoliczności dotyczące potencjalnych skutków, jakie na stan świadomości pacjenta mogły wywierać stosowane wobec niego leki onkologiczne oraz związane z wirusem HIV. Całokształt zebranego w sprawie materiału dowodowego wskazuje bowiem, iż w dniu 6 sierpnia 2012 r. T. K. (2) nie znajdował się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Według Sądu pierwszej instancji ocena stanu fizycznego i psychicznego w jakim T. K. (2) znajdował się w dniu 6 sierpnia 2012 r. dokonana przez biegłego neurologa pozwala na niebudzące wątpliwości ustalenie, że zarówno schorzenia na jakie cierpiał, jak i używane przez niego środki farmakologiczne nie ograniczały jego zdolności testowania.

Sąd Rejonowy podkreślił, że testament T. K. (2) został sporządzony w przewidzianej w art. 950 k.c. formie aktu notarialnego i nie zachodziły wady oświadczenia objęte treścią art. 945 § 1 k.c., prowadzące do nieważności testamentu: brak świadomości lub swobody przy składaniu oświadczenia woli, błąd oraz groźba.

Sąd pierwszej instancji uznał, że w momencie testowania T. K. (2) nie znajdował się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Z tych też względów na podstawie art. 1025 § 1 k.c. Sąd Rejonowy stwierdził,
iż spadek po T. K. (2) nabyli spadkobiercy powołani w testamencie, sporządzonym dnia 6 sierpnia 2012 r.

Ponieważ spadkobiercy testamentowi nie złożyli oświadczeń w przedmiocie przyjęcia spadku a dwoje spośród niech z uwagi na małoletniość nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, stosownie do art. 1015 § 2 k.c. Sąd orzekł o nabyciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

W zakresie zarzutu uczestników co do braku podstaw do dokonanego w testamencie wydziedziczenia Sąd Rejonowy wskazał, że przepisy działu IV księgi II k.p.c. nie przewidują, aby w sprawach z zakresu prawa spadkowego dopuszczalne było ustalanie tych kwestii, ponieważ są one zastrzeżone do trybu procesowego.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 510 § 2 k.p.c. zasądzając na rzecz wnioskodawczyni koszty postępowania, obejmujące wynagrodzenie jej pełnomocnika ustalone stosowne do § 8 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163 poz. 1349 ze zm.).

Z rozstrzygnięciem nie zgodzili się uczestnicy T. K. (1), D. K. i M. F..

Przedmiotowemu orzeczeniu zarzucili:

- naruszenie prawa materialnego - art. 99 w zw. z art. 98 § 2 pkt 2 i § 3 k.r.o. przez ich

niezastosowanie w sytuacji, gdy zachodziła kolizja interesów spadkobierców, wśród których są małoletnie dzieci i ich ojciec, uzasadniająca ustanowienie dla dzieci kuratora reprezentującego ich interesy, co z kolei skutkuje ich nienależytą reprezentacją w niniejszym postępowaniu ;

- naruszenie przepisów postępowania - art. 70 § 1 i art. 572 k.p.c., poprzez niedopełnienie przez Sąd obowiązku zwrócenia się do sądu opiekuńczego o ustanowienie kuratora dla małoletnich uczestników postępowania

- art. 233 KPC poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę dowodów zebranych w sprawie polegającą na bezzasadnym oddaleniu wniosku o dopuszczenie opinii biegłego z Katedry farmakologii i farmakodynamiki, którą sugerował nawet sam biegły neurolog - z uwagi na brak specjalistycznej wiedzy w tym przedmiocie.

W konkluzji skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej Instancji.

W odpowiedzi na apelację przedstawicielka ustawowa małoletnich spadkobierców ustawowych wniosła o oddalenie apelacji. Podkreśliła, że pomiędzy nią a jej dziećmi nie zachodzi żaden konflikt interesów, zważywszy na nieprocesowy charakter postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestników nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy podziela argumentację Sądu Najwyższego, iż wynikające z art. 98 § 2 i 3 k.r.o. wyłączenie reprezentacji rodziców w procesie jest zasadą, gdyż oparty jest on na sporze pomiędzy stronami, natomiast w postępowaniu nieprocesowym wyłączenie reprezentacji rodziców należy oceniać ad casum (vide: postanowienie SN z dnia 9 lipca 2004 r., II CK 435/03, LEX nr 305047, postanowienie SN z 9 września 1997r, I CKU 13/97, Prok. I Pr 1998, nr 3, s. 29), pamiętając również o tym, że nabycie spadku przez małoletnich było w tej sprawie bezpłatnym przysporzeniem na ich rzecz.

W przedmiotowej sprawie małoletni byli reprezentowani przez matkę, która nie należała do kręgu spadkobierców ustawowych ani testamentowych i nie pozostawała w związku małżeńskim z apelującym T. K. (1), który jest ich ojcem. Nie istnieją zatem żadne prawne powiązania między wzajemnie na siebie oddziaływującą sytuacją rodziców dzieci, która w przypadku reprezentacji ich przez matkę mogłyby prowadzić choćby wyłącznie teoretycznego do sprzeczności z ich interesem.

Brak było zatem podstaw do występowania przez Sąd rozpoznający sprawę do sądu opiekuńczego o ustanowienia kuratora dla małoletnich uczestników postępowania: M. K. (1) i M. K. (2), gdyż nie istniała w tej sprawie nawet teoretyczna kolizja interesów tych dzieci z interesem reprezentującej ich matki M. U.. Także skarżący nie przytoczyli żadnych argumentów świadczących w ich ocenie o zachodzącej sprzeczności interesów w tej właśnie płaszczyźnie.

Natomiast sprzeczność interesów ojca z interesem dzieci uzasadniałaby konieczność wystąpienia o ustanowienie kuratora przez sąd opiekuńczy, ale tylko wówczas gdyby to on reprezentował małoletnich. Ojciec negujący ważność testamentu powołującego do spadku jego dzieci dąży do pozbawienia dzieci udziału przypadającego im ze spadku a więc z całą pewnością nie może reprezentować ich interesów, bo zachodzi między nimi kolizja interesów, wykluczająca w myśl art. 98 § 3 k.r.o. w związku z § 2 tego artykułu reprezentację dzieci przez tegoż rodzica.

Ponieważ jednak nie zachodziła procesowa konieczność powołania kuratora dla reprezentacji praw małoletnich to tym samym nie doszło do uchybienia przepisom art. 99 w zw. z art. 98 § 2 pkt 2 i § 3 k.r.o. poprzez jego niepowołanie.

Bezprzedmiotowość inicjowania procedury ustanowienia kuratora przed sądem opiekuńczym czyni niezasadnym także zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 70 § 1 i art. 572 k.p.c..

Odnosząc się natomiast do zarzutu naruszenia art. 233 kpc poprzez dowolną ocenę dowodów, która doprowadziła zdaniem skarżących do niesłusznego oddalenia wniosku o dopuszczenie opinii biegłego z Katedry farmakologii i farmakodynamiki celem wydania opinii, czy przyjmowane przez spadkodawcę leki w dawkach wskazanych w dokumentacji medycznej wzajemnie na siebie oddziaływały powodując wyłączenie bądź ograniczenie świadomości w chwili testowania (k. 130), należy wskazać, iż apelujący poprzez niepodniesienie zarzutu naruszenia art. 162 k.p.c. utracił możliwość powołania na to uchybienie w dalszym toku postępowania, a więc także w trakcie postępowania apelacyjnego.

Pełnomocnik uczestników nie uprawdopodobnił, że nie zgłosił zastrzeżenia bez swojej winy, a oddalenie wniosku dowodowego nie stanowi naruszenia przepisów postępowania, które Sąd Okręgowy powinien wziąć pod uwagę z urzędu.

Celem regulacji z art. 162 k.p.c. bowiem jest pobudzenie inicjatywy stron w doprowadzeniu do szybkiego usunięcia dostrzeżonych przez nie naruszeń przepisów postępowania i umożliwienie sądowi niezwłocznego naprawienia błędu. Cel art. 162 k.p.c. byłby zatem trudny do osiągnięcia przy założeniu, że strona, która we właściwym czasie nie zgłosiła odpowiedniego zastrzeżenia, może powoływać się na rzekome uchybienia procesowe Sądu pierwszej instancji dopiero po raz pierwszy w środku zaskarżenia (tak też SN w wyroku z 6 grudnia 2012 r., III CSK 62/12; LEX nr 1293777).

Strona nie może zatem skutecznie zarzucać w apelacji uchybienia przez Sąd pierwszej instancji przepisom postępowania, dotyczącego oddalenia wniosków dowodowych, jeżeli nie zwróciła uwagi Sądu na to uchybienie (uchwała SN z 27 czerwca 2008 r., III CZP 50/08; OSNC 2009/7-8/103; wyrok SN z 7 marca 2012 r., II PK 159/11; OSNP 2013/3-4/32 i wyrok SA w Szczecinie z 12 września 2012 r., I ACa 299/12; LEX nr 1220620).

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił apelację, o czym orzekł w punkcie 1.

Biorąc pod uwagę sprzeczność interesów wnioskodawczyni oraz uczestników postępowania, reprezentowanych przez profesjonalnego pełnomocnika, Sąd Okręgowy zasądził w punkcie 2. na podstawie art. 510 § 2 k.p.c. na rzecz wnioskodawczyni koszty postępowania apelacyjnego, obejmujące wynagrodzenie jej pełnomocnika, ustalone na podstawie § 8 pkt 2 w zw. z § 12 pkt 1 ppkt 1) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).