Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 11 czerwca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Teresa Zawistowska

Sędziowie: SO Dorota Twardowska (spr.)

SO Ewa Pietraszewska

Protokolant: st. sekr. sąd. Danuta Gołębiewska

po rozpoznaniu w dniu 11 czerwca 2014 r. w Elblągu

na rozprawie

sprawy z wniosku Przedsiębiorstwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w M.

z udziałem H. S. również jako przedstawicielki ustawowej małoletnich E. S. i W. S., T. S. (1), T. S. (2), A. S. (1), A. S. (2), I. K. (1), S. K., E. C., W. F. (1), A. K., I. K. (2), Z. K., M. K. (1), R. K., I. M., W. M., K. P., M. R., G. U., M. K. (2), J. K. i Gminy M.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji uczestnika J. K.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Ostródzie

z dnia 29 stycznia 2014 r. sygn. akt I Ns 304/13

postanawia:

1.  sprostować zaskarżone postanowienie poprzez określenie uczestnika (...) w miejsce (...);

2.  oddalić apelację;

3.  zasądzić od uczestnika J. K. na rzecz wnioskodawcy Przedsiębiorstwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w M. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania za drugą instancję.

Sygn. akt I Ca 118/14

UZASADNIENIE

(...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M. wniósł o ustanowienie nieodpłatnej służebności przesyłu obciążającej działkę nr (...), obręb (...) J., dla której Sąd Rejonowy w Ostródzie Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w M. prowadzi księgę wieczystą nr (...), stanowiącej współwłasność uczestników postępowania, tj. H. S., T. S. (1), W. S., E. S., T. S. (2), A. S. (1), A. S. (2), I. K. (1), S. K., E. C., W. F. (1), A. K., I. K. (2), Z. K., M. K. (1), R. K., I. M., W. M., K. P., M. R., G. U., M. K. (2), J. K., Gminy M., której treścią będzie:

- znoszenie przez uczestników postępowania istnienia pod powierzchnią obciążonej nieruchomości urządzeń przesyłowych, tj. sieci wodociągowej rozdzielczej, wykonanej z rur PCV o średnicy 110 mm i długości 156 m, umiejscowionej wzdłuż granicy działki nr (...) oraz przyłączy wodociągowych z rur PE o średnicy 63 mm i 40 mm o łącznej długości 158,5 m;

- prawo do korzystania z tej nieruchomości przez wnioskodawcę na obszarze 1370 m ², na który składają się pas ziemi o długości 156 m i szerokości 6 m biegnący wzdłuż granicy działki nr (...) z działką nr (...) oraz dwóch pasów ziemi o łącznej długości 158,5 i szerokości 4 m umiejscowionych nad przyłączami sieci wodociągowej w zakresie niezbędnym do eksploatacji i zapewnienia prawidłowego i niezakłóconego działania posadowionych tam urządzeń sieci wodociągowej, dokonywania kontroli tych urządzeń, przeglądów, modernizacji, remontów, usuwania awarii lub wymiany urządzenia przesyłowego z prawem wejścia i wjazdu na teren odpowiednim sprzętem.

W uzasadnieniu swojego wniosku wnioskodawca podał, że na podstawie decyzji nr (...) z dnia 27 kwietnia 2009 roku Burmistrz M. ustalił warunki zabudowy dla lokalizacji inwestycji celu publicznego polegającej na budowie sieci wodociągowej rozdzielczej wraz z przyłączami do budynków mieszkalnych, zlokalizowanych na w/w działce na rzecz Inwestora: Przedsiębiorstwa (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M.. W związku z tą decyzją został sporządzony projekt budowy sieci wodociągowej, który przewiduje wybudowanie sieci wodociągowej rozdzielczej szczegółowo wskazanej i wnioskowanej jak w punkcie 1. Współwłaścicielami działki nr (...) są uczestnicy postępowania. J. K. i M. K. (2), których udział we współwłasności działki wynosi 33/600, jako jedyni nie wyrazili zgody na budowę w/w sieci wodociągowej, w konsekwencji czego wnioskodawca nie może uzyskać pozwolenia na budowę przedmiotowej sieci wodociągowej. Ponadto wnioskodawca wskazał, że wobec w/w uczestników wszczął postępowanie wywłaszczeniowe odnośnie udziału w przedmiotowej nieruchomości, jednak decyzją z dnia 26 marca 2012 r. umorzono postępowanie jako bezprzedmiotowe. W tej sytuacji wniosek o ustanowienie służebności wobec zgody większości współwłaścicieli jest uzasadniony. Jednocześnie wnioskodawca wniósł o zasądzenie kosztów postępowania od uczestników postępowania.

Uczestnicy postępowania J. i M. K. (2) wnieśli o oddalenie wniosku o ustanowienie służebności przesyłu, wskazując że jest przedwczesny i bezpodstawny. Uczestnicy zaprzeczyli, jakoby wnosili sprzeciw na rozprowadzanie wody na działce nr (...) z zewnętrznej sieci wodociągowej. Zaznaczyli jednak, że ich zgoda była uwarunkowana potrzebą rozwiązania problemu spływu ścieków z działki nr (...) na ich grunty. Jednocześnie uczestnicy wskazali, że zamierzają przed tutejszym Sądem złożyć pozew o zaprzestanie immisji ścieków na ich nieruchomości z działki nr (...). Ponadto zastrzegli, że w przypadku ustanowienia służebności zażądają wynagrodzenia.

Uczestnicy postępowania R. K. i Gmina M. poparli wniosek, pozostali uczestnicy nie zajęli stanowiska w sprawie.

Postanowieniem z dnia 29 stycznia 2014 r. Sąd Rejonowy w Ostródzie:

I. ustanowił na nieruchomości położonej w miejscowości K. gmina M. działka nr (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Ostródzie prowadzona jest księga wieczysta nr (...), stanowiącej własność uczestników postępowania, służebność przesyłu na rzecz wnioskodawcy Przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o. z siedzibą w M., polegającą na:

a/ znoszeniu istnienia pod powierzchnią obciążonej nieruchomości urządzeń przesyłowych w postaci sieci wodociągowej rozdzielczej, która zostanie wykonana z rur PCV o średnicy 110 milimetrów i umiejscowiona wzdłuż granicy działki (...) oraz w postaci przyłączy wodociągowych, które zostaną wykonane z rur PE o średnicy 63 milimetry i 40 milimetrów, przy czym łączna długość sieci i przyłączy wynosić będzie 372 metry, a ich przebieg oznaczony został na kopii mapy zasadniczej w skali 1:1000, sporządzonej przez biegłego K. H., załączonej na karcie 207 akt sprawy, która stanowi integralną część postanowienia;

b/ znoszeniu korzystania z nieruchomości przez wnioskodawcę na obszarze 1157 m2, na który składał się będzie pas o długość 372 metry i szerokości 3,11 metra, którego przebieg oznaczony został na kopii mapy zasadniczej w skali 1:1000, sporządzonej przez biegłego K. H., załączonej na karcie 207 akt sprawy, która stanowi integralną część postanowienia, w zakresie niezbędnym do eksploatacji i zapewnienia prawidłowego i niezakłóconego działania posadowionych urządzeń przesyłowych, dokonywania kontroli tych urządzeń, przeglądów, modernizacji, remontów i usuwania awarii;

II. zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestników J. K. i M. K. (2) solidarnie kwotę 294,05 złotych tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu o treści opisanej w punkcie I. niniejszego postanowienia, płatną w terminie 7 dni od uprawomocnienia się postanowienia, z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia;

III. oddalił wniosek wnioskodawcy o zasądzenie od uczestników kosztów postępowania;

IV. nakazał ściągnąć od wnioskodawcy na rzecz Skarbu Państwa - Sąd Rejonowy w Ostródzie kwotę 2636, 79 zł tytułem nieopłaconych kosztów sądowych.

Rozstrzygnięcie było wynikiem następujących ustaleń faktycznych i oceny prawnej dokonanej przez Sąd pierwszej instancji:

H. S., T. S. (1), W. S., E. S., T. S. (2), A. S. (1), A. S. (2), I. K. (1), S. K., E. C., W. F. (1), A. K., I. K. (2), Z. K., M. K. (1), R. K., I. M., W. M., K. P., M. R., G. U., M. K. (2), J. K. oraz Gmina M. są współwłaścicielami nieruchomości rolnej zabudowanej o numerze ewidencyjnym (...), obręb (...) J., dla której Sąd Rejonowy w Ostródzie Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedziba w M. prowadzi księgę wieczystą nr (...). J. i M. K. (3) są współwłaścicielami na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej udziału 33/600 w w/w nieruchomości. Na nieruchomości posadowione są trzy budynki mieszkalne i budynki gospodarcze, w zabudowie zagrodowej. W budynkach posadowionych na nieruchomości mieszka kilkanaście rodzin. Do budynków nie jest doprowadzona bieżąca woda. Woda czerpana jest ze studni. Czasami dostarczana jest do mieszkańców beczkami.

Z inicjatywy mieszkańców oraz uczestników postępowania podjęto decyzję o budowie sieci wodociągowej. Zgodnie z decyzją nr (...) z dnia 27 kwietnia 2009 roku Burmistrz M. ustalił warunki zabudowy dla lokalizacji inwestycji celu publicznego polegającej na budowie sieci wodociągowej rozdzielczej wraz z przyłączami do budynków mieszkalnych, zlokalizowanych na działkach nr (...), obręb J., gmina M. na rzecz Inwestora: Przedsiębiorstwa (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M..

Budowie sieci wodociągowej jako jedyni, od początku sprzeciwiali się małżonkowie J. i M. K. (2), którzy domagali się, aby jednocześnie z siecią wodociągową wybudowana została kanalizacja i od tego uzależniali wyrażenie zgody na budowę sieci wodociągowej na gruncie, którego byli współwłaścicielami.

Po wydaniu decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego inwestor sporządził projekt instalacji wodociągowej. Zgodnie z projektem główny wodociąg ma być wykonany z rur PCV o średnicy 110 mm i umiejscowiony wzdłuż granicy działki nr (...) oraz działki nr (...), przy drodze powiatowej. Na działce uczestników mają być również wykonane przyłącza wodociągowe z rur PE o średnicy 63 mm i 40 mm. Instalacja wodociągowa wykonana ma być pod ziemią na głębokości 1,4 -1.8 m. Szerokość stref ochronnych potrzebnych do korzystania z wodociągu wynosi po 150 cm od skrajni przewodu z każdej strony, co przy szerokości rury powoduje, że powierzchnia pasa ograniczonego użytkowania nieruchomości uczestników przez przedsiębiorstwo przesyłowe wynosiła będzie 3,11 m. Długość sieci i przyłączy wynosiłaby 372 m, a powierzchnia ograniczonego korzystania z nieruchomości przez właścicieli nieruchomości, przez który przebiegałby wodociąg 1157 m ^{( 2.)} Sieć przebiegałaby z dala od budynków i nie utrudniałaby znacznie korzystania z nieruchomości.

W Sądzie Rejonowym w Ostródzie toczy się sprawa z powództwa J. K. i M. K. (2) przeciwko Przedsiębiorstwu (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M., Gminie M., H. S., W. M., W. F. (1), M. K. (1) o zakazanie pozwanym odprowadzania ścieków bytowych i gospodarczych z zabudowań posadowionych na działce (...) w K. na działkę (...) oraz zakazanie wnioskodawcy wykonania instalacji wodnych zasilających nieruchomość, której dotyczy przedmiotowa sprawa w wodę bez instalacji kanalizacyjnej przewidzianej dla odbioru ścieków z działki nr (...).

Nieruchomość, której współwłaścicielami są uczestnicy jest działką rolną zabudowaną budynkami mieszkalnymi i gospodarczymi w tzw. zabudowie zagrodowej. Wartość 1m ² gruntu tej nieruchomości wynosi 12,10 zł. Uwzględniając zakres ograniczonego korzystania z nieruchomości przez przedsiębiorstwo przesyłowe, powierzchnię gruntu wyłączoną ze swobodnego użytkowania oraz wartość 1 m ² gruntu, jednorazowe wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu winno wynosić 5.346,49 zł.

Sąd Rejonowy podkreślił, że ustalony stan faktyczny był sporny jedynie w zakresie wartości nieruchomości uczestników, której dotyczył wniosek oraz w zakresie zasięgu służebności, chociaż ta ostatnia okoliczność po wydaniu opinii przez biegłego nie budziła sprzeciwu wnioskodawcy, który nie wniósł zastrzeżeń do opinii. Pozostałe okoliczności ustalono w oparciu o dokumenty, zeznania świadków i wnioskodawcy, a także na podstawie opinii biegłego oraz dokumentów z akt sprawy (...) Sądu Rejonowego w Ostródzie. Zasadnicze ustalenia co do przebiegu i zasięgu służebności oraz wartości nieruchomości i należnego wynagrodzenia poczyniono na podstawie opinii biegłego sądowego K. H., uznając ją w pełni za wiarygodną i wyczerpującą oraz omawiając niezasadność zgłoszonych przez uczestnika J. K. zastrzeżeń.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że zgodnie z art. 305 ¹ k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem (art.305 ² § 1 k.c.). Uwzględniając, że w art. 49 § 1 k.c. mowa jest o urządzeniach służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz innych urządzeniach podobnych, Sąd pierwszej instancji uznał, że legitymacja czynna wnioskodawcy w przedmiotowej sprawie nie może budzić wątpliwości.

Dalej wyjaśniono, że zgodnie z powołanym art. 305 ² § 1 k.c. przesłanką uwzględnienia wniosku o ustanowienie służebności przesyłu jest wykazanie, że jest ona konieczna dla właściwego działania urządzeń przesyłowych. Zdaniem Sądu pierwszej instancji w sprawie niniejszej okoliczność ta nie budziła wątpliwości. Podkreślono, że zgodnie z decyzją o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, inwestor występując o wydanie pozwolenia na budowę musi przedstawić oświadczenia stwierdzające prawo do dysponowania nieruchomościami na cele budowlane. Bez zgody wszystkich współwłaścicieli nieruchomości przez, które przebiegał będzie wodociąg, wnioskodawca nie może rozpocząć inwestycji. Przedsiębiorstwa przesyłowe z zasady nie są właścicielami nieruchomości, przez które przebiegają urządzenia przesyłowe. Urządzenia przesyłowe muszą usadawiać na nieruchomościach będących własnością osób trzecich. W niniejszej sprawie główny wodociąg, jak wynika z zeznań prezesa zarządu wnioskodawcy mógłby teoretycznie przebiegać w pasie drogowym. O ile główny wodociąg teoretycznie mógłby przebiegać w pasie drogowym, to już nie jest możliwe wykonanie przyłączy wodociągowych, które muszą „wchodzić w głąb” nieruchomości uczestników. W ocenie Sądu pierwszej instancji ustanawiając służebność przesyłu na nieruchomości uczestników, nie zaś w pasie drogowym należy mieć na uwadze przede wszystkim to, że urządzenia te mają być posadowione w celu doprowadzenia wody do budynków mieszkalnych położonych na nieruchomości uczestników. W tej sytuacji nie byłoby uzasadnione, aby sieć wodociągowa okrążała czy też w inny sposób omijała nieruchomość uczestników, tym bardziej, że przyłącza wodociągowe i tak musiałyby być zlokalizowane na ich nieruchomości.

W ocenie Sądu pierwszej instancji argumenty podnoszone przez uczestników J. i M. małżonków K. nie mogły skutkować oddaleniem wniosku. Sąd Rejonowy przyznał, iż pożądane byłoby, aby jednocześnie z podłączeniem budynków mieszkalnych do instalacji wodociągowej, wykonać instalację kanalizacyjną, jednakże nie można uzależniać wyrażenia zgody na podłączenie wody od wykonania kanalizacji. Stanowisko prezentowane przez uczestników odmawiających zgody na ustanowienie służebności Sąd pierwszej instancji ocenił jako nadużycie prawa. Argumentowano, że obecnie, w XXI wieku, brak bieżącej wody w budynkach mieszkalnych stanowi rzadkość, a tego samego nie można powiedzieć o kanalizacji. Powszechne bowiem jest korzystanie ze zbiorników bezodpływowych tzw. szamb i dotyczy to nie tylko nieruchomości położonych na terenach wiejskich, lecz również nieruchomości znajdujących się na obszarze dużych aglomeracji miejskich, zwłaszcza na obrzeżach tych aglomeracji. Jednostek samorządu terytorialnego nie stać często na poniesienie kosztów budowy instalacji kanalizacyjnej, a z tego powodu nie można pozbawiać mieszkańców tych terenów dostępu do bieżącej wody, czy innych mediów, czy też zakazać budowy na tych terenach.

Sąd pierwszej instancji zauważył, że normy czystości, jakie spełnia woda doprowadzana z sieci wodociągowej są zwykle nieporównanie lepsze aniżeli wody ze studni czy innych zbiorników. Woda doprowadzana poprzez wodociąg jest wykorzystywana nie tylko do celów higienicznych, lecz również do przygotowywania posiłków czy też bieżącego spożycia. Stanowisko uczestników J. i M. K. (2), że jednocześnie z wodociągiem wnioskodawca powinien wybudować kanalizację stanowi – w ocenie Sądu pierwszej instancji – nieporozumienie. Inną sprawę jest bowiem istnienie wodociągu a zachowanie wymagań jakie muszą spełniać bezodpływowe zbiorniki ścieków. Uczestnicy, jeżeli zbiorniki zlokalizowane na ich nieruchomości nie spełniają tych warunków, co skutkuje wylewaniem nieczystości na sąsiednie nieruchomości, mają odpowiednie środki prawne, aby doprowadzić do stanu zgodnego z prawem i zakazania immisji.

W ocenie Sądu pierwszej instancji zachowanie uczestników J. i M. K. (2) stanowi, swoisty szantaż wobec wnioskodawcy i pozostałych współwłaścicieli. Skoro bowiem dochodziło, czy też dochodzi do sytuacji przez nich opisywanych, a wiec wylewania ścieków spływających z nieszczelnych szamb na ich nieruchomości, to powinni oni wykorzystać przysługujące im środki prawne, aby wymusić uszczelnienie tych zbiorników lub, jeżeli do tego nie dojdzie, doprowadzić do zakazania korzystania z nich, nie zaś pozbawiać wielu mieszkańców nieruchomości, w tym tych, którzy posiadają szczelne zbiorniki, dostępu do bieżącej wody.

Sąd pierwszej instancji oddalił wniosek o zawieszenie postępowania do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy (...), wskazując, że sprawy instalacji wodociągowej i kanalizacji nie można łączyć i uzależniać zgody na wykonanie jednej, od wykonania równocześnie drugiej. Okoliczność, że uczestnicy J. i M. K. (2) wystąpili z pozwem o zakazanie wnioskodawcy wykonania instalacji wodociągowej bez jednoczesnego wykonania kanalizacji, nie oznacza, że ich roszczenie zostanie uwzględnione. Zdaniem Sądu pierwszej instancji gdyby zawsze w podobnej sytuacji zawieszać sprawę o ustanowienie służebności, to osoba sprzeciwiająca się budowie sieci przesyłowej mogłaby w bardzo łatwy sposób sparaliżować na kilka lat wykonanie inwestycji.

Uwzględniając wszystkie opisane okoliczności Sąd pierwszej instancji ustanowił na nieruchomości uczestników służebność przesyłu na rzecz wnioskodawcy Przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o. z siedzibą w M..

Tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności Sąd pierwszej instancji zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestników J. i M. K. (2) solidarnie kwotę 294,05 zł, mając na uwadze, że uczestnicy na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej są właścicielami udziału wynoszącego 33/600, a całość wynagrodzenia za ustanowienie służebności wynosiła 5.346,49 zł. Uczestnik J. K. wnosił o zasądzenie wynagrodzenia według stawki 6 zł za 1 m ² gruntu. Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że zasądził wynagrodzenie jednorazowe, albowiem co do zasady taki właśnie charakter ma wynagrodzenie za ustanowienie służebności. Wynagrodzenie okresowe powinno być ustalane, jeżeli przemawiają za tym szczególne okoliczności. W przedmiotowej sprawie takie okoliczności nie wystąpiły, a wręcz przeciwnie, kwota wynagrodzenia jednorazowego (392,97 zł), podzielona stosownie do udziałów, nie miałaby w zasadzie większej wartości ekonomicznej. Koszty obsługi płatności byłyby w tym wypadku nieproporcjonalne do wypłacanych kwot.

Sąd pierwszej instancji oddalił wniosek wnioskodawcy o zasądzenie od uczestników na jego rzecz kosztów postępowania, uznając, że służebność przesyłu ustanawiana była przede wszystkim w interesie wnioskodawcy. W przedmiotowej sprawie brak było zatem podstaw, aby odstąpić od zasady wyrażonej w art. 520 § 1 k.p.c., zwłaszcza, że uczestnicy – poza J. i M. K. (2) – nie oponowali wnioskowi. O kosztach sądowych orzeczono w oparciu o przepis art.113 ust.1 i 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w związku z art. 520 § 1 k.p.c.

W apelacji uczestnik J. K. wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia z powodu nieważności postępowania, ewentualnie o jego zmianę i oddalenie wniosku. Nadto domagał się zasądzenia od wnioskodawcy kosztów postępowania za drugą instancję według norm przepisanych.

Zaskarżonemu orzeczeniu skarżący zarzucił nieważność postępowania, gdyż przed Sądem pierwszej instancji nie brał udziału współuczestnik konieczny - Miasto i Gmina M. jako współwłaściciel obciążanej nieruchomości. Nadto podniósł zarzuty:

I. naruszenia prawa materialnego tj.:

1) art. 305 ¹ k.c. poprzez:

a) niewłaściwe jego zastosowanie wyrażające się w niedostatecznym wyważeniu interesów wnioskodawcy i współwłaścicieli nieruchomości oraz dobrze pojętego interesu publicznego podlegających ochronie, a także niewłaściwej interpretacji powołanego przepisu;

b) zaniechanie zasądzenia od wnioskodawcy na rzecz skarżącego wynagrodzenia rocznego z tytułu ustanowionej służebności przesyłu obliczonej w opinii na kwotę 392,97 zł za całą nieruchomość, czyli 7,80 zł rocznie na rzecz M. K. (2) i J. K. solidarnie;

2) art. 222 § 2 k.c. w zw. z art. 144 k.c. poprzez pominięcie okoliczności, że wszystkie budynki i mieszkania posadowione na działce nr (...) w K. pozbawione są instalacji kanalizacyjnej, co sprawia, że stale (codziennie) zanieczyszcza się ściekami bytowymi działkę nr (...) i działki sąsiednie, co jest niedozwoloną immisją naruszającą prawo własności M. i J. K. i co stanowi naruszenie prawa o ochronie środowiska, a zwiększenie podaży wody spowoduje nasilenie niedozwolonych immisji, czemu należy przeciwdziałać przez wzgląd na interes społeczny i interes indywidualny chroniony przez art. 144 k.c.;

3) art. 5 k.c. poprzez niewłaściwe jego zastosowanie będące konsekwencją niezasadnego uznania, że zachowanie uczestników M. K. (2) i J. K. jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, stanowi szantaż wobec wnioskodawcy i pozostałych współwłaścicieli, podczas gdy dążą oni do egzekwowania prawa i do powstrzymania procesu degradacji gruntów zanieczyszczeniami bytowymi i przeciwstawiają się naruszeniom prawa ze strony mieszkańców odprowadzających ścieki bytowe do gruntu oraz ze strony Miasta i Gminy M. oraz Przedsiębiorstwa (...) Spółki z o.o., które jako podmioty ustawowo odpowiedzialne za odprowadzanie ścieków nie wywiązują się ze swych obowiązków i w żaden sposób nie reagują na znane im od co najmniej 1995 r. nieprawidłowości w tym zakresie, a przystępując do realizacji inwestycji wodociągowej bez uprzedniego uprządkowania infrastruktury kanalizacyjnej lub wybudowania instalacji kanalizacyjnej zbiorczej dla mieszkańców działki nr (...) doprowadzą do zwiększenia ilości ścieków bytowych i natężenia stopnia zanieczyszczenia ww. działek;

4) art. 5 k.c. wyrażające się w tym, że zamierzone działania wnioskodawcy stanowią nadużycie prawa, które nie powinno znaleźć ochrony prawnej Sądu, albowiem zanieczyszczanie środowiska polegające na odprowadzaniu ścieków bytowych do gruntu stanowi oczywiste naruszenie prawa - art. 98 ust. l pkt l oraz 137 i nast. ustawy z 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska;

5) art. 3 ust l ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, który jednoznacznie wskazuje, że zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków jest zadaniem własnym gminy, a więc Miasto i Gmina M. oraz Przedsiębiorstwo (...) Spółka z o.o. w M. powołane do realizacji tego obowiązku, wobec utrzymujących się nieprawidłowości w gospodarce ściekowej przez użytkowników działki nr (...) w K., wymaga interwencji ze strony Miasta i Przedsiębiorstwa komunalnego, uprządkowania gospodarki ściekowej, wyegzekwowania przestrzegania przepisów poprzez wybudowanie na działce urządzeń lokalnych (np. szczelnych szamb) lub zbiorczej instalacji kanalizacyjnej, a podejmowanie działań prowadzących do zwiększenia podaży wody i zwiększenia ilości ścieków bytowych odprowadzanych do gruntu kłóci się z obowiązkami ustawowymi wynikającymi z powołanego przepisu;

II. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy tj.:

1) art. 233 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. wyrażające się w sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, braku pełnej analizy dowodów i wyprowadzenie z dowodów przeprowadzonych nieprawidłowych wniosków, niezgodnych z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, a to poprzez :

a) błędne ustalenie, że w lokalach mieszkalnych i w budynkach mieszkalnych znajdujących się na działce nr (...) nie ma bieżącej wody, podczas gdy każde z mieszkań i każdy z budynków posiada wodę bieżącą doprowadzoną do wewnętrznych instalacji wodnych (- mieszkańcy mają wodę bieżącą w kranach);

b) błędne ustalenie, że dwa znajdujące się na działce (...) zbiorniki bezodpływowe na ścieki są szczelne, a tylko zbiorniki odprowadzające ścieki z budynku nr (...) są nieszczelne, kiedy w rzeczywistości wszystkie zbiorniki i instalacje zewnętrzne są nieszczelne, a biegły przeprowadzający oględziny w sprawie (...) stwierdził , że spośród dwóch murowanych zbiorników zbiornik W. F. jest szczelny (ustalił to bez zbadania dna i ścian zbiornika i skarżący zakwestionował opinię w tym zakresie), a drugi ze zbiorników nie posiada murowanego dna przez co jest nieszczelny;

c) nieuzasadnione twierdzenie, że woda doprowadzana z sieci wodociągowej spełnia normy czystości w nieporównywalnie wyższym stopniu niż woda ze studni ; faktycznie jest to uzależnione od źródła wody i żadne oceny nie oparte na badaniach noszą cechy dowolnych nieuzasadnionych okolicznościami sprawy;

d) błędne i nielogiczne wyprowadzenie wniosku, że wykonanie instalacji wodociągowej i doprowadzenie jej do domów i mieszkań nie spowoduje automatycznie wyprowadzania ścieków na nieruchomości skarżącego, kiedy żaden z domów nie posiada działającej sprawnej instalacji kanalizacyjnej;

e) błędne ustalenie, że do „dochodzi'' do wskazywanych przez skarżącego sytuacji zanieczyszczania nieruchomości ściekami bytowymi, co sugerowałoby, że zdarzenia takie są incydentalne, kiedy wszyscy mieszkańcy codziennie odprowadzają wszystkie ścieki bytowe do gruntu, co potwierdza opinia w sprawie (...) i co potwierdzili mieszkańcy;

f) uznanie, że zainstalowanie wodociągu jest doprowadzenie instalacji wodnej i zwiększenie podaży wody nie zwiększy ilość ścieków bytowych , a tym samym nie zwiększy się zanieczyszczenie działki nr (...) i działek sąsiednich, podczas gdy taka zależność jest oczywista, tak też ocenił ją Biegły sporządzający opinię w sprawie (...) SR w Ostródzie, z której dowód przeprowadzono, a uznanie przeciwne sprzeczne jest z zasadami logiki i doświadczenia życiowego i opinią biegłego;

2) art. 177 § 1 pkt l k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i oddalenie wniosku skarżącego o zawieszenie niniejszego postępowania do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy wywołanej przed tutejszym Sądem przez M. K. (2) i J. K. przeciwko Gminie i Miastu M., wnioskodawcy oraz niektórym mieszkańcom o zakazanie immisji oraz o zakazanie Miastu M. i Przedsiębiorstwu (...) Spółce z o.o. w M. wykonywania instalacji wodnych zasilających nieruchomość uczestników w wodę bez równoległego lub uprzedniego wykonania instalacji kanalizacyjnej przewidzianej dla odbioru ścieków bytowych z działki nr (...), do której ma być doprowadzona woda z sieci miejskiej (sprawa pod sygnaturą (...) ) wobec bezzasadnego uznania, że wniosek zmierza jedynie do zablokowania inwestycji, podczas gdy rozstrzygnięcie sprawy o immisje stanowić będzie kwestię prejudycjalną, którą niniejszy Sąd powinien wziąć pod uwagę z urzędu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestnika J. K. nie zasługiwała na uwzględnienie. Wbrew stawianym zarzutom Sąd pierwszej instancji nie dopuścił się naruszenia wskazywanych przepisów prawa materialnego i procesowego. Dokonane przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne i wyprowadzone na ich podstawie wnioski są trafne, wobec czego należało przyjąć je za własne bez potrzeby ponownego ich przedstawiania w niniejszym uzasadnieniu.

W pierwszej kolejności oceny wymagał najdalej idący zarzut nieważności postępowania. Skarżący podnosił, że Sąd pierwszej instancji wydał postanowienie rozstrzygające merytorycznie sprawę, w sytuacji gdy w postępowaniu nie brała udziału Gmina M., będąca współwłaścicielem obciążanej nieruchomości. Wskazać należy, że w judykaturze prezentowany jest pogląd, iż nieważność postępowania, o której mowa w art. 379 pkt 5 k.p.c., w postępowaniu nieprocesowym zachodzi wtedy, gdy możliwości obrony swoich praw został pozbawiony uczestnik postępowania w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c., czyli osoba, która będąc zainteresowaną w sprawie, wzięła w niej udział lub była do tego wezwana (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 1996 r., sygn. akt I CKU 29/06, niepublikowany). Nieważność postępowania z przyczyny wskazanej w art. 379 pkt 5 k.p.c. zachodzi wówczas, gdy uczestnik (strona) wbrew swej woli zostaje faktycznie pozbawiony możności działania w postępowaniu lub w jego istotnej części, jeżeli skutki tego uchybienia nie mogą być usunięte w toku sprawy przed wydaniem orzeczenia, które kończy postępowanie w danej instancji (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2012 r. , IV CSK 403/11, Lex nr 1225122). Analiza akt sprawy wskazuje, że postępowanie pierwszoinstancyjne początkowo toczyło się bez udziału Gminy M., pomimo iż niewątpliwie była ona – jako jeden ze współwłaścicieli nieruchomości obciążanej – zainteresowaną w sprawie w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c. Jednak w dniu 13 grudnia 2013 r. Sąd pierwszej instancji zamkniętą wcześniej rozprawę otworzył na nowo, wezwał Gminę M. do udziału w sprawie w charakterze uczestnika, doręczył jej odpis wniosku wraz z załącznikami oraz odpis opinii i zakreślił termin na zajęcie stanowiska w przedmiocie wniosku. Odpisy pism wraz z zawiadomieniem o rozprawie Gmina odebrała w dniu 20 stycznia 2014 r. (z.p.o. k. 344). Ostatnia rozprawa z dnia 29 stycznia 2014 r. odbyła się zatem po uprzednim prawidłowym zawiadomieniu uczestniczki. Co więcej, pismem, które wprawdzie wpłynęło do Sądu Rejonowego w dniu 29 stycznia 2014 r., ale oświadczenie Gminy datowane jest na 24 stycznia 2014 r. a w dniu 27 stycznia 2014 r. nadano przesyłkę w urzędzie pocztowym (pismo i koperta k. 349 – 350), Gmina dała wyraz swojemu stanowisku w sprawie, stwierdzając, że wyraża zgodę na nieodpłatne ustanowienie służebności przesyłu sieci wodociągowej. Skoro zatem skutki wadliwości procesowych Sądu pierwszej instancji zostały usunięte jeszcze przed wydaniem postanowienia, Gmina miała możliwość wzięcia udziału w ostatniej rozprawie, jaka odbyła się w sprawie, to należało stwierdzić, że nie doszło do nieważności postępowania, o której mowa w art. 379 pkt 5 k.p.c., co czyni zarzut apelacji bezzasadnym.

W ocenie Sądu Okręgowego nie zasadne były także podniesione w apelacji zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego i prawa procesowego, obszernie przytoczone powyżej, a sprowadzające się zasadniczo do jednego argumentu i zmierzające do wykazania słuszności stanowiska prezentowanego przez skarżącego w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji, iż ustanowienie służebności przesyłowej na rzecz wnioskodawcy możliwe jest jedynie w sytuacji, gdy wykonanie instalacji wodociągowej będzie powiązane z jednoczesnym wykonaniem sieci kanalizacyjnej. Niewątpliwie podnoszona w apelacji kwestia odprowadzania ścieków z nieruchomości wymaga rozwiązania, albowiem aktualny stan rzeczy – o ile prawdziwe są przedstawiane przez skarżącego okoliczności – może prowadzić do naruszania zarówno interesu indywidualnego uczestnika, jak i interesu społecznego, wyrażającego się w konieczności ochrony gruntów przed ich zanieczyszczaniem. Kwestia ta nie może jednak prowadzić do oddalenia wniosku o ustanowienie służebności przesyłu w niniejszej sprawie, a tym samym do zatamowania inwestycji budowy sieci wodociągowej, mającej na celu istotny interes współwłaścicieli nieruchomości zamieszkujących w budynkach położonych na nieruchomości poprzez zaspokojenie stałej dostawy bieżącej wody, co w sposób oczywisty stanowi zabezpieczenie jednej z podstawowych potrzeb mieszkalnych i przyczyni się do znacznej poprawy komfortu zamieszkiwania współwłaścicieli, o co zabiegali. Doprowadzenie wody bieżącej z wodociągu i wykonanie instalacji odprowadzającej ścieki nie są – odmiennie niż twierdzi skarżący – inwestycjami nierozerwalnie powiązanymi w tym znaczeniu, jak usiłuje przekonywać uczestnik, że wykonanie wodociągu musi być połączone z wykonaniem kanalizacji. Kwestia odprowadzania ścieków z nieruchomości oraz powstrzymanie immisji, na które wskazuje skarżący, nie wymaga zaniechania wykonania instalacji wodociągowej, nie wymaga też jednoczesnego – jak oczekuje skarżący – wykonania sieci kanalizacyjnej, lecz skutecznego egzekwowania od współwłaścicieli spoczywającego na nich obowiązku utrzymania czystości i porządku na swojej nieruchomości poprzez zapewnienie właściwej gospodarki ściekami. Sąd pierwszej instancji słusznie zwrócił uwagę na fakt, że wiele nieruchomości, w tym położonych w granicach miast, nie jest podłączonych do sieci kanalizacyjnej, a jedynie do sieci wodociągowej. Możliwe jest przecież wyposażenie nieruchomości w szczelny zbiornik bezodpływowy lub w przydomową oczyszczalnie ścieków bytowych. Niewykluczone jest także czynienie dalszych starań o budowę kanalizacji gminnej, podobnie jak w przypadku zainicjowanej przez zdecydowaną większość współwłaścicieli nieruchomości – uczestników niniejszego postępowania – inwestycji doprowadzenia bieżącej wody z wodociągu miejskiego. Nie można jednak podzielić stanowiska apelującego, że jedynie ścisłe powiązanie i uzależnienie obu tych inwestycji ma czynić możliwym doprowadzenie wodociągu do budynków mieszkalnych znajdujących się na nieruchomości, o co zabiegała przeważająca większość współwłaścicieli i co zapewnić ma uwzględnienie niniejszego wniosku o ustanowienie służebności przesyłu.

Należy przy tym zauważyć, że poruszany przez skarżącego problem nieszczelności zbiorników, w których gromadzone są ścieki na obciążonej nieruchomości, a co za tym idzie zanieczyszczania nieruchomości ściekami istnieje już w chwili obecnej. Innymi słowy nie można zarzucać, że planowana inwestycja budowy sieci wodociągowej będzie źródłem niedopuszczalnych immisji, o których mowa w art. 144 k.c. Przyczyną takich immisji jest naruszanie przez współwłaścicieli obowiązku gromadzenia i odprowadzania ścieków zgodnie z przewidzianymi w tym zakresie normami prawnymi. W razie nieprzestrzegania tego obowiązku istnieje jednak możliwość jego wyegzekwowania zarówno na drodze administracyjnoprawnej, jak i na drodze sądowej. Uczestnikowi, jako współwłaścicielowi nieruchomości oraz właścicielowi nieruchomości sąsiedniej przysługują środki prawne, które służą ochronie przed niedopuszczalnymi immisjami, na co słusznie zwrócono już uwagę w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia. Przedstawioną przez Sąd pierwszej instancji argumentację w tym zakresie należy uznać za prawidłową. Co więcej Sąd Okręgowy podziela również stanowisko Sądu pierwszej instancji, że ustanowienie służebności przesyłu służy realizacji inwestycji, która ma na celu polepszenie standardu życia współwłaścicieli nieruchomości, którzy na niej zamieszkują. Bez znaczenia są podnoszone przez skarżącego uwagi, że mieszkańcy już w chwili obecnej mają doprowadzoną bieżącą wodę w swych mieszkaniach, która może spełniać normy czystości, podobnie jak woda doprowadzana z sieci wodociągowej. Korzyści płynące z podłączenia nieruchomości do sieci wodociągowej są oczywiste – podłączenie do sieci gwarantuje komfort dostawy wody niezależnie od pogody czy stanu wód gruntowych, zasilających przydomowe studnie. W tym kontekście zarzuty dotyczące naruszenia prawa materialnego, jak i naruszenia prawa procesowego Sąd Okręgowy uznał za niezasadne.

Niesłuszny okazał się również zarzut naruszenia przepisu art. 305 ¹ k.c. poprzez zaniechanie zasądzenia od wnioskodawcy wynagrodzenia rocznego z tytułu ustanowionej służebności przesyłu. Wedle twierdzeń uczestnika Sąd pierwszej instancji zasądził na jego rzecz wynagrodzenie jednorazowe, a pominął coroczne. Zarzut naruszenia art. 305 ¹ k.c. skarżący opiera zatem na błędnym przekonaniu, że odpowiednie wynagrodzenie w rozumieniu tego przepisu może nastąpić jednocześnie w formie jednorazowej i okresowej. W kwestii tej wypowiadał się Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20 września 2012 r. (sygn. V CSK 56/12, Lex nr 1227856), wskazując, że wynagrodzenie za ustanowienie służebności w zasadzie powinno być jednorazowe, lecz najczęściej nie wyklucza się przyznania go w postaci świadczeń okresowych. Różnica w sposobie zapłaty nie zmienia faktu, że jest to jedno wynagrodzenie, ustalone przy uwzględnieniu wszystkich czynników wpływających na jego wysokość i mające równoważyć w całości konsekwencje trwałego obciążenia nieruchomości. Sąd Okręgowy przedstawione wyżej stanowisko Sądu Najwyższego w pełni podziela. Skarżący niesłusznie twierdzi, że w zaskarżonym rozstrzygnięciu pominięto wynagrodzenie w formie okresowej, gdyż przepis art. 305 ¹ k.c. nie daje podstaw do kumulowania wynagrodzeń. Jednocześnie wskazać należy, że Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Rejonowego, wedle którego należne skarżącemu wynagrodzenie winno mieć charakter świadczenia jednorazowego. Wynagrodzenie okresowe w kwocie 7,80 zł rocznie nie byłoby odpowiednie, gdyż dla uczestników stanowiłoby wartość nieodczuwalną, a dla wnioskodawcy wiązałoby się z obowiązkiem ponoszenia kosztów przelewu niewielkiej przecież kwoty pieniężnej.

Wreszcie w ocenie Sądu Okręgowego niezasadny jest również zarzut naruszenia przepisu art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. Wbrew stanowisku skarżącego w niniejszej sprawie nie zachodziła podstawa zawieszenia postępowania w oparciu o podany wyżej przepis. Zgodnie z ww. przepisem sąd może zawiesić postępowanie z urzędu, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego. Przesłankę zawieszenia postępowania na podstawie przytoczonego przepisu stanowi zależność rozstrzygnięcia sprawy od wyniku innego postępowania cywilnego. Zależność ta musi być tego rodzaju, że orzeczenie, które ma zapaść w innym postępowaniu cywilnym będzie prejudykatem, czyli podstawą rozstrzygnięcia sprawy, w której ma być zawieszone postępowanie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2005 r., V CK 407/05, LEX nr 462935). Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu pierwszej instancji, że pomiędzy niniejszym postępowaniem a wszczętym przez J. K. i M. K. (2) postępowaniem o zakazanie wnioskodawcy wykonania instalacji wodociągowej bez jednoczesnego wykonania kanalizacji tego rodzaju zależność nie istnieje. Słusznie Sąd pierwszej instancji zauważył, że uznanie zależności obu postępowań mogłoby prowadzić do ich zatamowania postępowania o ustanowienie służebności gruntowej, a nie temu służy wystąpienie przez stronę do sądu o ochronę interesu prawnego. W postępowaniu o ustanowieniu służebności Sąd dokonał oceny argumentacji uczestników dotyczącej niemożności wykonania instalacji wodociągowej bez wykonania sieci kanalizacyjnej, uznając ją ostatecznie za niezasadną.

Ponadto postawiony Sądowi pierwszej instancji w tym zakresie zarzut jest nieskuteczny i z tej przyczyny, że ewentualne uchybienie w tym zakresie, gdyby wchodziło w grę, należy do uchybień przepisom postępowania co do których skuteczne postawienie zarzutu w apelacji wymagało spełnienia wymogów art. 162 k.p.c., a mianowicie zwrócenia uwagi Sądu na uchybienia przepisom postępowania oraz zawnioskowanie wpisania zastrzeżenia w tym przedmiocie do protokołu. Niezgłoszenie zaś zastrzeżenia w odpowiednim czasie i w odpowiedni sposób powoduje, że strona traci prawo powoływania się na takie uchybienie w dalszym toku postępowania, gdy nie wchodzi w grę naruszenie przepisów postępowania, które sąd powinien wziąć pod uwagę z urzędu, albo że strona uprawdopodobni, iż nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 maja 2010 r., sygn. akt V ACa 597/09, Lex 686895). W tym przypadku Sąd pierwszej instancji odmówił zawieszenia postępowania postanowieniem ogłoszonym na rozprawie w dniu 29 stycznia 2014 r. w obecności pełnomocnika uczestnika, który nie zgłosił zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c., a w grę nie wchodziło uchybienie w tym zakresie podlegające uwzględnieniu z urzędu.

Z tych przyczyn Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną. O kosztach postępowania za drugą instancję orzeczono na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i w zw. z art. 520 § 2 k.p.c., mając na uwadze sprzeczność interesów uczestników, która w postępowaniu apelacyjnym ujawniała się wyraźnie na skutek objęcia tym postępowaniem w zasadzie tylko okoliczności spornych.

Sąd Okręgowy dokonał ponadto sprostowania zaskarżonego postanowienia poprzez określenie prawidłowego brzmienia nazwiska uczestnika (...) w miejsce (...), mając na uwadze treść wpisu ujawnionego w dziale II księgi wieczystej nr (...). Postanowienie o ustanowieniu służebności przesyłu stanowić będzie podstawę wpisu ograniczonego prawa rzeczowego do księgi wieczystej. Nieprawidłowe oznaczenie jednego ze współwłaścicieli nieruchomości obciążonej stanowiłoby przeszkodę do dokonania wpisu. Podstawę prawną rozstrzygnięcia stanowił przepis art. 350 §1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.