Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni B. M. wystąpiła o zmianę sporządzonego w dniu 09 sierpnia 2012 roku przed notariuszem L. B. w Kancelarii Notarialnej w D. zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia po J. S. (1), Repertorium A numer (...), poprzez stwierdzenie, że spadek po J. S. (1), zmarłym w dniu 27 czerwca 2012 roku w N. i tam ostatnio zamieszkałym, na mocy testamentu ustnego z dnia 26 czerwca 2012 roku nabyła wnioskodawczyni.

Uzasadniając wniosek podała, że na podstawie przedmiotowego aktu poświadczenia dziedziczenia stwierdzono, iż spadek po J. S. (1) na mocy ustawy nabyły jego córki czyli uczestniczki postępowania W. S. i J. S. (2). Podniosła następnie, że uczestniczki postępowania nie sprawowały żadnej opieki nad spadkodawcą i nie interesowały się jego życiem, natomiast ona opiekowała się nim w czasie jego długotrwałej choroby. Wskazała, że w dniu 26 czerwca 2012 roku wieczorem w jej obecności oraz S. B., E. N., L. M. i M. C. spadkodawca oświadczył, iż wydziedzicza całą swoją rodzinę ze względu na to, że nie pomagała mu w chorobie i jego życiu oraz podał, iż jego ostatnią wola jest, aby cały spadek po nim przypadł jej. Oświadczyła, że w tym dniu spadkodawca czuł się źle i przeczuwał, iż w nocy umrze.

W odpowiedzi na wniosek z dnia 22 kwietnia 2013 roku, uczestniczki postępowania wniosły o oddalenie wniosku.

Motywując swoje stanowisko podniosły, że wobec upływu ustanowionego w przepisie art. 952 § 3 zd. 1 k.c. sześciomiesięcznego terminu od dnia otwarcia spadku do stwierdzenia treści testamentu ustnego poprzez zgodne zeznania jego świadków, nie jest już możliwe w niniejszej sprawie ustalenie w ten sposób treści tegoż testamentu. Zarzuciły następnie, że w tym przypadku nie zostały również spełnione przesłanki z przepisu art. 952 § 1 k.c., gdyż nie zachodziła obawa rychłej śmierci spadkodawcy ani też wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu nie było niemożliwe lub bardzo utrudnione.

Na posiedzeniu Sądu w dniu 22 kwietnia 2013 roku, wnioskodawczyni podała, że testament ustny został ogłoszony w obecności M. S., A. M., J. B. (1), S. B., E. N., L. M. i M. C., a świadkowie M. M. i A. M. są jej synami.

Z kolei na posiedzeniu Sądu w dniu 05 listopada 2013 roku wnioskodawczyni oświadczyła, że świadkowie B. K. i J. P. także byli obecni przy sporządzeniu przedmiotowego testamentu ustnego.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Spadkodawca J. S. (1) przez osiemnaście ostatnich lat życia pozostawał w związku konkubenckim z wnioskodawczynią B. M..

Dowód: częściowo zeznania świadka M. C. – k. 64-65,

B. K. – k. 100-101,

zeznania świadka J. P. – k. 107.

On wielokrotnie zapewniał, że przepisze na nią należącą do niego nieruchomość położoną w N. przy ulicy (...).

Dowód: zeznania świadków J. B. (1) – k. 64,

E. N. – k. 65,

S. B. – k. 75,

M. S. – k. 100,

J. P. – k. 107.

W ostatnim okresie życia spadkodawca cierpiał na choroby układu oddechowego i układu krążenia.

Dowód: częściowo zeznania świadków M. C. – k. 64-65,

B. K. – k. 100-101,

zeznania świadków E. N. – k. 65,

S. B. – k. 75.

W dniu 26 czerwca 2012 roku, M. C., E. N. i B. K. pomagali wnioskodawczyni w zbiorze ogórków. Następnie wszystkie wymienione osoby, około godziny 16.00, zebrały się w pokoju w domu spadkodawcy i wnioskodawczyni przy kawie. Razem z nimi przebywał spadkodawca, który leżał w łóżku. On wówczas skarżył się na to, że źle się czuje i obawiał się, iż niedługo umrze. Wszyscy opuścili ten dom do godziny 21.00.

Dowód: częściowo zeznania świadków M. C. – k. 64-65,

B. K. – k. 100-101,

zeznania świadka E. N. – k. 65.

Spadkodawca J. S. (1) zmarł w dniu 27 czerwca 2012 roku.

Dowód: odpis skrócony aktu zgonu Nr (...)sporządzonego w Urzędzie Stanu Cywilnego w D.– k. 6 akt sprawy Sądu Rejonowego w Dzierżoniowie o sygnaturze I Ns (...).

W chwili śmierci był rozwiedziony.

Dowód: odpis skrócony aktu zgonu Nr (...)sporządzonego w Urzędzie Stanu Cywilnego w D.– k. 6 akt sprawy Sądu Rejonowego w Dzierżoniowie o sygnaturze I Ns (...),

zapewnienie spadkowe uczestniczki postępowania W. S. – k. 120.

W sporządzonym w dniu 09 sierpnia 2012 roku przed notariuszem L. B. w Kancelarii Notarialnej w D. zarejestrowanym akcie poświadczenia dziedziczenia stwierdzono, że spadek po nim nabyły z mocy ustawy jego córki czyli uczestniczki postępowania W. S. i J. S. (2) w udziałach po 1/2 części z dobrodziejstwem inwentarza.

Dowód: akt poświadczenia dziedziczenia z dnia 09 sierpnia 2012 roku - k. 36-37.

Sąd zważył, co następuje:

Wniosek nie jest zasadny i nie podlega uwzględnieniu.

W niniejszej sprawie wnioskodawczyni wystąpiła o zmianę zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia po J. S. (1) poprzez stwierdzenie, że spadek po nim na mocy testamentu ustnego z dnia 26 czerwca 2012 roku nabyła wnioskodawczyni. Podstawę prawną tegoż roszczenia stanowią przepisy art. 679 § 1 zd. 1 i § 4 k.p.c., wedle którego dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku na podstawie takiego aktu poświadczenia dziedziczenia, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku, z zastosowaniem przepisów rozdziału o stwierdzeniu nabycia spadku i przedmiotu zapisu windykacyjnego. Nie ma przy tym wątpliwości, że kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowego wniosku miało ustalenie, czy spadkodawca sporządził rzeczony testament ustny oraz czy jest on ważny i skuteczny.

Zgodnie z przepisem art. 952 § 1 k.c., jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Ustawodawca przyjął przy tym dwa sposoby ustalenia treści testamentu ustnego, a mianowicie pisemny (art. 952 § 2 k.c.) i sądowy (art. 952 § 3 k.c.). Pierwszy polega na tym, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. Wedle drugiego natomiast treść testamentu ustanego można stwierdzić w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Nie ma przy tym wątpliwości, w świetle komentowanych przepisów, że treść testamentu ustnego może być ustalona tylko w jednej formie. W razie bowiem sporządzenia prawidłowego, to jest zgodnego z wymaganiami podanymi w przepisie art. 952 § 2 k.c., pisma, przesłuchiwanie świadków przewidziane w przepisach art. 952 § 3 k.c. jest nie tylko zbędne, ale i niedopuszczalne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2003 roku, II CK 20/02, LEX nr 146456; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 08 kwietnia 1999 roku, III CKN 190/98, OSNC 1999, Nr 11, poz. 190).

W rozpoznawanej sprawie nie ma wątpliwości, że nie zostało w ogóle sporządzone pismo, w którym zostałaby stwierdzona treść przedmiotowego testamentu ustnego. Tym samym jedynym dopuszczonym przez prawo sposobem ustalenia treści tego testamentu są zeznania jego świadków. Nie mają przy tym racji uczestniczki postępowania zarzucając, że nie było dopuszczalne przesłuchiwanie świadków tego testamentu ze względu na upływ sześciomiesięcznego terminu liczonego od dnia otwarcia spadku. Termin określony w przepisie art. 952 § 3 zd. 1 k.c. jest zachowany bowiem także wtedy, gdy wniosek o przesłuchanie świadków został złożony w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku przed jego upływem (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2003 roku, V CKN 186/01, LEX nr 1239065; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2000 roku, I CKN 668/00, OSNC 2001, Nr 10, poz. 151). Tak natomiast sytuacji zaistniała w niniejszej sprawie, albowiem niektórych świadków testamentu ustnego wnioskodawczyni wskazała we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po J. S. (1), w sprawie o sygnaturze akt I Ns (...), który złożyła w tutejszym Sądzie w dniu 07 listopada 2012 roku czyli przed upływem pięciu miesięcy od dnia otwarcia spadku.

Jak wynika z przepisu art. 952 § 1 k.c., jedna z przesłanek skuteczności testamentu ustnego dotyczy sposobu jego sporządzenia. Zgodnie z przytoczonym przepisem, testament ustny sporządza się w taki sposób, że spadkodawca oświadcza ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Przepis ten nie zawiera żadnych dodatkowych wymogów odnoszących się do świadków, jedyne zatem ograniczenia zawarte są w przepisach art. 956 k.c. i art. 957 k.c. Nie ma wśród nich wymogu, aby świadkami testamentu ustnego mogły być jedyne osoby specjalnie do tej roli przez spadkodawcę zaproszone, które są świadome powagi sytuacji. W orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, że świadkiem tego testamentu może być osoba, która z innej przyczyny, czy też nawet przypadkowo, znalazła się w obecności spadkodawcy. Nie ma przy tym znaczenia, czy dana osoba, słysząc oświadczenie spadkodawcy, zdawała sobie sprawę z tego, że jest świadkiem testamentu. O tym zatem, czy dana osoba jest świadkiem testamentu ustnego decyduje wyłącznie wola testatora, który do tej osoby kieruje swoje oświadczenie (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2012 roku, I CSK 575/11, LEX nr 1216833; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2011 roku, II CSK 379/10, LEX nr 784916; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2010 roku, III CSK 317/09, LEX nr 611828; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2006 roku, II CK 419/05, LEX nr 607107; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 08 lutego 2006 roku, II CSK 128/05, LEX nr 192038).

Z drugiej strony, w przypadku sądowego stwierdzenia treści testamentu ustnego przyjmuje się, że wobec faktu, iż testament ustny jest testamentem szczególnie narażonym na próby fałszowania, analiza zeznań świadków powinna być dokonywana ze szczególną starannością. Zgodność zeznań świadków nie musi wprawdzie dotyczyć absolutnie wszystkich okoliczności sporządzania testamentu, ale rozbieżności w tym zakresie powinny zostać ocenione. Ocena taka nie może przy tym ograniczać się do niepogłębionych stwierdzeń i domniemań związanych z zamiarami spadkodawcy. Należy pamiętać, że istotne rozbieżności co do okoliczności towarzyszących oświadczaniu woli przez spadkodawcę mogą świadczyć o tym, że testament w ogóle nie został sporządzony. Wymagana jest także, zgodnie z poglądem przyjętym zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie, zgodność zeznań świadków co do treści testamentu. Zgodność taka musi odnosić się do wszystkich rozrządzeń dokonanych przez spadkodawcę, a nie tylko do jednego z nich (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2005 roku, I CK 805/04, LEX nr 603153; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2003 roku, II CK 20/02, LEX nr 146456).

W rozpoznawanej sprawie pierwotnie wnioskodawczyni wskazała jako świadków testamentu ustnego z dnia 26 czerwca 2012 roku następujące osoby: S. B., J. B. (2), E. N., L. M. i A. M.. Wszystkich wymienionych świadków zgłosiła przy tym we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po J. S. (1) złożonym przed upływem sześciu miesięcy od dnia jego zgonu. Świadkowie J. B. (1) (k. 64 akt) i S. B. (k. 75 akt) wyraźnie jednak zaprzeczyli, aby w dniu 26 czerwca 2012 roku widzieli się ze spadkodawcą, a tym bardziej, aby ogłaszał on im swoją ostatnią wolę. Z kolei co do A. M. wnioskodawczyni przyznała, że jest on jej synem, a tym samym nie może być w tym przypadku świadkiem testamentu ustanego spadkodawcy ze względu na przepis art. 957 § 1 zd. 2 k.c. stanowiący, że nie mogą być świadkami przy sporządzaniu testamentu małżonek osoby, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Z tego względu nie zachodziła potrzeba przesłuchiwania tegoż świadka. Odnośnie natomiast świadka E. N. należy zauważyć, że świadek ten przyznał, iż był obecny w tym dniu w domu spadkodawcy, ale nie pamiętał, aby wówczas spadkodawca sporządził testament ustny (k. 65 akt). W tych okolicznościach przesłuchiwanie świadka L. M. było zbędne, albowiem nawet w przypadku potwierdzenia przez nią sporządzenia tego testamentu, nie byłoby to wystarczające do skutecznego stwierdzenia jego treści.

Z kolei zeznania świadków M. S., M. M., M. C., B. K. i J. P. nie mogły stanowić podstawy ustalenia treści testamentu ustnego spadkodawcy, gdyż zostali oni wskazani po upływie sześciu miesięcy od otwarcia spadku (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2003 roku, V CKN 186/01, LEX nr 1239065). Na marginesie warto przy tym zauważyć, że M. M. nie mógł być świadkiem tegoż testamentu z tych samych przyczyn co A. M., natomiast świadek J. P. (k. 107 akt) nie potwierdził, aby wskazany testament został ogłoszony w obecności trzech świadków, a świadek M. S. (k. 100 akt) zaprzeczyła, że była obecna na spotkaniu u spadkodawcy w dniu 26 czerwca 2012 roku. Z kolei zeznania świadków M. C. (k. 64-65 akt) i świadka B. K. (k. 100 akt), którzy jako jedyni potwierdzili sporządzenie tego testamentu ustnego i jego treść, są sprzeczne z zeznaniami świadka E. N. (k. 65 akt), który nie potwierdził, aby spadkodawca na spotkaniu w dniu 26 czerwca 2012 roku ogłosił swoja ostatnią wolę. Tym samym zeznania tych świadków nie spełniają opisanego powyżej warunku zgodności.

W świetle przedstawionych rozważań brak jest podstaw do przyjęcia, że w dniu 26 czerwca 2012 roku spadkodawca sporządził testament ustny, co w efekcie powoduje, iż nie ma podstaw do podważenia przedmiotowego zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia po J. S. (1).

Z tych powodów, na podstawie wskazanych przepisów, Sąd orzekł jak w punkcie I postanowienia.

Mając na uwadze, że interesy uczestników postępowania w niniejszej sprawie były sprzeczne, a wniosek wnioskodawczyni został w całości oddalony, Sąd obciążył ją obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania na rzecz uczestniczek postępowania stosownie do przepisu art. 520 § 3 zd. 1 k.p.c. Wedle bowiem tego przepisu, jeżeli interesy uczestników są sprzeczne, sąd może włożyć na uczestnika, którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika. W świetle przepisów art. 98 § 3 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., do kosztów postępowania poniesionych w rozpoznawanej sprawie przez uczestniczki postępowania i podlegających zwrotowi należało zaliczyć wynagrodzenie ich pełnomocnika w kwocie 360 zł, opłaty skarbowe od odpisów pełnomocnictw w kwocie 34 zł (k. 49 i 51 akt) i opłaty kancelaryjne w kwocie 13 zł (k. 67, 76, 103 i 110 akt), co daje łącznie kwotę 407 zł, przy czym należało je po połowie podzielić miedzy uczestniczki postępowania (407 zł / 2 = 203,50 zł).

W tych okolicznościach, na podstawie przytoczonych przepisów, orzeczono jak w punkcie II sentencji.