Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 czerwca 2014 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Krzysztof Rudnicki

Protokolant: Małgorzata Wąchała

po rozpoznaniu w dniu 10.06.2014 r.

we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa E. W.

przeciwko W. D.

o zapłatę 471 322, 23 zł zachowku

I. zasądza od pozwanej W. D. na rzecz powódki E. W. 251 277, 78 zł (dwieście pięćdziesiąt jeden tysięcy dwieście siedemdziesiąt siedem złotych, siedemdziesiąt osiem groszy) wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 24.06.2014 r. do dnia zapłaty;

II. oddala dalej idące powództwo;

III. zasądza od pozwanej W. D. na rzecz powódki E. W. 6 792, 91 zł kosztów procesu;

IV. zasądza od pozwanej W. D. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego we Wrocławiu 9 410 zł brakujących kosztów sądowych;

V. zasądza od powódki E. W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego we Wrocławiu 8 241, 49 zł brakujących kosztów sądowych, a w razie nieuiszczenia tej kwoty w terminie zarządza jej ściągnięcie z roszczenia zasądzonego w punkcie I;

VI. nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności w punkcie I co do kwoty 58 750 zł.

UZASADNIENIE

Powódka E. W. wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanej W. D. zachowku w kwocie 471 322, 23 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu (20.09.2011 r.) oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów procesu.

Powódka podała, że ona i pozwana są siostrami i córkami J. D.. Postanowieniem z dnia 11.07.2011 r., I Ns 329/11, Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej stwierdził, że spadek po J. D. na podstawie testamentu nabyła pozwana W. D. w całości wprost.

W skład spadku wchodzą:

- 1/6 udziału w nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), o pow. 1 330 m ², zabudowanej budynkiem mieszkalnym, położonej przy ul. (...) we W., o wartości 66 666, 67 zł (wartość całej nieruchomości wynosi 400 000 zł),

- 1/2 udziału w nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), o pow. 1 304 m ², niezabudowanej, położonej przy ul. (...) we W., o wartości 200 000 zł (wartość całej nieruchomości wynosi 400 000 zł),

- 1/2 udziału w nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), o pow. 6, 462 m ², niezabudowanej, obręb W., o wartości 646 200 zł (wartość całej nieruchomości wynosi 1 292 400 zł),

- 1/4 udziału w nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), o pow. 2 022 m ², niezabudowanej, położonej przy ul. (...)we W., o wartości 101 100 zł (wartość całej nieruchomości wynosi 404 400 zł),

- lokal mieszkalny położony we W. przy ul. (...), o wartości 400 000 zł.

Łączna wartość spadku wynosi 1 413 966, 67 zł.

Powódka powołała się na dyspozycję art. 991 kc. Wskazała, że od 01.03.2011 r. otrzymuje rentę z tytułu trwałego ograniczenia zdolności do pracy na czas nieokreślony. W związku z tym przysługuje jej zachowek w wysokości 2/3 udziału spadkowego, który by jej przysługiwał przy dziedziczeniu ustawowym, czyli 1/2 udziału.

Wartość należnego powódce zachowku wynosi 471 322, 23 zł.

Pozwana W. D. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa ponad kwotę 58 750 zł oraz o zasądzenie od powódki kosztów procesu.

Pozwana zakwestionowała wyliczenie zachowku według ułamka 2/3, podnosząc, iż stopień upośledzenia powódki wynosi 50 % i datuje się od 13.07.2010 r., a zatem brak jest podstaw do przyjęcia spełnienia warunku zawartego w dyspozycji art. 991 § 1 kc.

Pozwana zarzuciła, iż powódka nie wskazała, na jakiej podstawie przyjmuje łączną wartość schedy spadkowej w kwocie 1 413 966, 67 zł.

Pozwana podniosła, że w sprawie I Ns 688/07 toczyło się postępowanie o podział majątku wspólnego z wniosku P. Ł. z udziałem W. Ł.. Sąd przyznał spółdzelcze prawo do lokalu mieszkalnego pozwanej – uczestniczce postępowania z obowiązkiem dopłaty na rzecz wnioskodawcy 164 794, 05 zł w terminie 6 miesięcy. Z punktu widzenia jej interesów osobistych i finansowych była to pułapka finansowa, z której praktycznie nie było wyjścia. W wyniku podziału majątku wspólnefo pozwana dodatkowo straciła uprawnienia do pawilonu handlowego przyznanego byłemu mężowi. Pozwanej sąd przyznał drugi pawilon pozbawiony zaplecza socjalnego i niezbędnego wyposażenia technicznego, co w efekcie uniemożliwiło jej prowadzenie działalności gospodarczej przynoszącej dochód. Wobec zbliżającego się terminu dopłaty na rzecz byłego męża, który groził egzekucją z lokalu mieszkalnego przy braku wolnych środków finansowych na spłatę matka pozwanej K. D. zdecydowała się sprzedać swoje mieszkanie, aby w ten sposób umożliwić spłatę długu z sądowego podziału majątku wspólnego córki. W dniu 02.12.2009 r. K. D. sprzedała swoje mieszkanie za 146 000 zł, a w dniu 08.03.2010 r. pozwana będąc upoważniona do dokonania czynności bankowej dokonała tranferu 126 000 zł z konta matki na konto P. Ł.. Matka pozwanej zamieszkała z córką w jej mieszkaniu. Wobec niepełnej wpłaty wierzyciel wszcząl postępowanie egzekucyjne, domagając się sprzedaży mieszkania celem zaspokojenia jego roszczeń. Wprawdzie były mąż cofnął pierwotny wniosek egzekucyjny, nadal jednak pozostawała do zapłaty kwota 38 794 zł, którą pozwana w tamtym okresie nie była w stanie zapłacić wierzycielowi domagającemu się bezwarunkowo uiszczenia należności łącznie z ustawicznymi groźbami ponowienia wszczęcia egzekucji z własnościowego spółdzielczego lokalu mieszkalnego. Pozwana w dniu 10.11.2010 r. dokonała darowizny mieszkania na rzecz swojego ojca, z tym że bezpośrednim impulsem tak podjętej decyzji była okoliczność natury ściśle rodzinnej.

Po śmierci drugiej żony J. D. A. D. z domu M. rodzice pozwanej pojednali się. Między ojcem pozwanej a współwłaścicielem nieruchomości Z. M. dochodziło do knlifktów na tle współwasności. Pozwana zdecydowała się darować ojcu mieszkanie, aby ten zamieszkał wspólnie z jej matką i pozwaną. Darowizna miała stworzyć klimat rzeczywistego pojednania się pomiędzy rozwiedzionymi małżonkami i realnie zabezpieczyć ojcu na starość spokój i stabilność egzystencji. Realizacja planów nie powiodła się wskutek choroby J. D., która przybrała niepokojący postęp i doprowadziła do jego zgonu.

Sporny lokal, który wszedł formalnie do spadku po zmarłym J. D. w tak wyjątkowej sytuacji, nie stanowił składnika majątkowego nabytego z jego własnych środków.

Pozwana podniosła, że w sprawie o zachowek przepis art. 5 kc może stanowić podstawę oddalenie powództwa.

Powódka wskazała, że uznała powództwo do kwoty 58 750 zł przyjmując aktualnie założenie, że byłaby beneficjentem kwoty 235 000 zł wyliczonej jako: 8/32 x 200 000 zł, 8/48 x 330 000 zł, 1/2 x 200 000 zł, 8/16 x 50 000 zł, akcje P. 5 000 zł = 235 100 zł : 2 = 117 500 zł : 2 = 58 750 zł. Z podstawy wyliczenia został wyłączony lokal mieszkalny.

Sąd ustalił w sprawie następujący stan faktyczny.

Postanowieniem z dnia 11.07.2011 r., I Ns 329/11, Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej stwierdził, że spadek po J. D., zmarłym dnia (...) r., na podstawie testamentu notarialnego z dnia 24.05.2004 r. nabyła córka W. D.w całości wprost.

/ dowód: odpis postanowienia – k. 9 /

J. D. był współwłaścicielem w 1/6 gospodarstwa rolnego – nieruchomości rolnej z zabudowaniami położonej przy ul. (...) we W., obręb W., obejmującej działki nr (...) o pow. 0, 1330 ha.

/ dowód: odpis KW nr (...) – k. 10-12, 102-107; wyrys z mapy ewidencyjnej – k.

111 /

Działki nr (...) położone są na zagospodarowanym osiedlu domów jednorodzinnych. Zabudowania stanowią budynek mieszkalny typu kostka dowany w 1976 r. oraz dwa budynki gospodarcze.

Działki te położone są na terenie objętym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego (uchwała RM W.z dnia 20.10.2011 r., (...)). Obszar ten został oznaczony w planie jako obszar (...) o przeznaczeniu pod tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej.

Na dzień (...) r. teren nie był objęty miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego; według zapisów Studium (...)(uchwała RM W.z dnia 20.05.2010 r., (...), obszar ten został oznaczony jako (...)zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna.

Wartość zabudowanych działek nr (...) wynosi 413 000 zł.

Wartość ta została ustalona podejściem porównawczym, do porównania zostało przyjęte 13 nieruchomości o pow. od 342 m ² do 1 115 m ² sprzedanych w okresie od 04.08.2011 r. do 28.05.2013 r. za ceny od 390 000 zł do 600 000 zł.

Cechy wpływające na wartość nieruchomości to:

- stan techniczny (40 %) – dostateczna,

- sąsiedztwoi i otoczenie (10 %) – dobra,

- lokalizacja szczegółowa (40 %) – dostateczna,

- standard wykończenia i wyposażenia (10 %) – dostateczna.

/ dowód: opinia biegłego z zakresu szacowania nieruchomości D. M. – k. 361-383

J. D. był współwłaścicielem w 1/2 gospodarstwa rolnego – nieruchomości położonej przy ul. (...) we W., obręb W., obejmującej działki nr (...) o pow. 0, 1304 ha.

/ dowód: odpis KW nr (...) – k. 13-15; wyrys z mapy ewidencyjnej – k. 111 /

Działki nr (...) położone są na zagospodarowanym osiedlu domów jednorodzinnych. Dojazd stanowi droga utwardzona z kostki brukowej. Na działkach znajduje się szklarnia kryta folią i kilka drzew owocowych.

Działki te położone są na terenie objętym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego (uchwała RM W.z dnia 20.10.2011 r., (...)). Obszar ten został oznaczony w planie jako obszar (...) o przeznaczeniu pod tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej.

Na dzień (...) r. teren nie był objęty miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego; według zapisów Studium (...)(uchwała RM W.z dnia 20.05.2010 r., (...), obszar ten został oznaczony jako (...)zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna.

Wartość niezabudowanych działek nr (...) wynosi 267 000 zł.

Wartość ta została ustalona podejściem porównawczym, do porównania zostało przyjęte 13 nieruchomości o pow. od 664 m ² do 1 286 m ² sprzedanych w okresie od 26.08.2011 r. do 08.05.2013 r. za ceny od 132 800 zł do 257 627 zł, ceny jednostkowe od 172 zł/m ² do 239 zł/m ².

Cechy wpływające na wartość działek nr (...) to:

- lokalizacja (25 %) – dostateczna,

- kształt działki (10 %) – dobra,

- wielkość działki (25 %) – dostateczna,

- dostępność drogowa (20 %) – dobra,

- dostępność do uzbrojenia (20 %) – bardzo dobra.

Wartość jednostkowa 1 m ² tych działek po skorygowaniu stosownymi współczynnikami wyniosła 205 zł/m ².

/ dowód: opinia biegłego z zakresu szacowania nieruchomości D. M. – k. 385-400 /

J. D. był współwłaścicielem w 1/2 nieruchomości rolnej niezabudowanej – działki nr (...) położonej w obrębie W., o pow. 0. 6462 ha

/ dowód: odpis KW nr (...) – k. 16-17 – wyrys z mapy ewidencyjnej – k. 113 /

J. D.był współwłaścicielem w 8/32 nieruchomości rolnej niezabudowanej położonej przy ul. (...), obręb W.– działki nr (...), o pow. 0, 2022 ha.

/ dowód: odpis KW nr (...) – k. 18-20, 100-101; wyrys z mapy ewidencyjnej – k.

112 /

Działki nr (...)położone są na terenie objętym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego (uchwała RM W.z dnia 08.12.2005 r., (...)). Obszar ten został oznaczony w planie jako obszar (...)o przeznaczeniu pod aktywność gospodarczą oraz w niewielkiej części jako (...)z przeznaczeniem pod komunikację.

Działki nr (...)stanowią drogę dojazdową do działki nr (...).

Część działki nr (...)oraz działki nr (...)znajdują się z strefie ograniczonej zabudowy.

Przez teren działki nr (...) przebiega linia energetyczna, która nie przecina działki, lecz kończy się w jej centralnej części. Istnienie tej linii na terenie działki wpływa negatywnie na możliwości jej swobodnego zagospodarowania.

Wartość działki nr (...) wynosi 977 000 zł.

Wartość ta została ustalona podejściem porównawczym, do porównania zostało przyjęte 11 nieruchomości o pow. od 1 137 m ² do 105 668 m ² sprzedanych w okresie od 16.12.2011 r. do 17.12.2012 r. za ceny jednostkowe od 81 zł/m ² do 430 zł/m ².

Cechy wpływające na wartość działki nr (...) to:

- lokalizacja (40 %) – dostateczna,

- ograniczenia w swobodnym gospodarowaniu (15 %) – dostateczna,

- wielkość działki (20 %) – dostateczna,

- dostępność drogowa (15 %) – zła,

- dostępność do uzbrojenia (10 %) – dostateczna.

Wartość jednostkowa 1 m ² tej działki po skorygowaniu stosownymi współczynnikami wyniosła 151 zł/m ².

Wartość działek nr (...)wynosi 118 000 zł.

Wartość ta została ustalona podejściem porównawczym, do porównania zostało przyjęte 12 nieruchomości przeznaczonych pod komunikację wewnętrzną o pow. od 5 m ² do 1 681 m ² sprzedanych w okresie od 17.08.2011 r. do 21.05.2013 r. za ceny jednostkowe od 99 zł/m ² do 139 zł/m ².

Cechy wpływające na wartość działeki nr (...)i (...) to:

- lokalizacja (40 %) – dostateczna,

- rodzaj okolicznej zabudowy (40 %) – bardzo dobra,

- wielkość działki (20 %) – dostateczna

Wartość jednostkowa 1 m ² tych działek po skorygowaniu stosownymi współczynnikami wyniosła 115 zł/m ².

/ dowód: opinia biegłego z zakresu szacowania nieruchomości D. M. – k. 401-419;

ustna opinii uzupełniająca biegłego D. M. – e-protokół z dnia 10.06.2014 r.

00.00.55-00.12.41 /

Działka nr (...)położona jest na terenie objętym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego (uchwała RM W.z dnia 16.02.2012 r., (...)). Obszar ten został oznaczony w planie jako obszar (...)o przeznaczeniu podstawowym pod obiekty do parkowania.

Na dzień (...) r. teren nie był objęty miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego; według zapisów Studium (...)(uchwała RM W.z dnia 20.05.2010 r., (...), obszar ten został oznaczony jako (...)zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna.

Wartość działki nr (...) wynosi 134 000 zł.

Wartość ta została ustalona podejściem porównawczym, do porównania zostało przyjęte 16 nieruchomości przeznaczonych pod komunikację o pow. od 5 m ² do 5 995 m ² sprzedanych w okresie od 17.08.2011 r. do 21.05.2013 r. za ceny jednostkowe od 99 zł/m ² do 220 zł/m ².

Cechy wpływające na wartość działki nr (...) to:

- lokalizacja (20 %) – dostateczna,

- kategoria drogi (30 %) – dobra,

- wielkość działki (40 %) – dostateczna,

- uzbrojenie (10 %) – dostateczna.

Wartość jednostkowa 1 m ² tej działki po skorygowaniu stosownymi współczynnikami wyniosła 135 zł/m ².

/ dowód: opinia biegłego z zakresu szacowania nieruchomości D. M. – k. 421-435 /

J. D. nabył udziały w nieruchomościach położonych na W. w ramach dziedziczenia po śmierci jego drugiej żony A.. Po śmierci żony zamieszkiwał przy ul. (...), jednakże dochodziło do nieporozumień pomiędzy nim a pozostałymi spadkobiercami (krewnymi jego żony), którzy chcieli doprowadzić do opuszczenia przez niego zajmowanych pomieszczeń.

/ dowód: zeznania pozwanej W. D. – e-protokół z dnia 26.10.2012 r. 00.14.05-

00.24.26; zeznania świadka K. D. – e-protokoł z dnia 25.03.2014 r.

00.01.38-00.18.32 /

Trzy lata przed śmiercią J. D. oświadczył, że przekazuje pozwanej 5 udziałów w (...) sp. z o.o. o wartości nominalnej po 1 000 zł, które otrzymał jako udziały pracownicze. Przekazał córce umowę nabycia tych udziałów.

/ dowód: zeznania pozwanej W. D. /

Pozwana prowadziła postępowanie o podział majątku. Matka pozwanej K. D. postanowiła sprzedać swoje mieszkanie i przekazać córce środki uzyskane ze sprzedaży w celu umożliwienia jej spłaty na rzecz byłego męża w podziale majątku wspólnego.

/ dowód: zeznania pozwanej W. D.; zeznania świadka K. D. /

Postanowieniem z dnia 20.05.2009 r., I Ns 688/07, Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków dokonał podziału majątku wspólnego wnioskodawcy P. Ł. i uczestniczki W. Ł. w ten sposób, że:

I. ustalił, że w skład majątku wspólnego wchodzi:

a) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) o wartości 401 360 zł,

b) pawilon gastronomiczny wolnostojący przy ul. (...) o wartości 95 000 zł,

c) pawilon gastronomiczny wolnostojący przy ul. (...) o wartości 15 000 zł,

d) 28 pozycji ruchomości stanowiących wyposażenie mieszkania i pawilonów gastronomicznych,

tj. majątek o łącznej wartości 522 290 zł:

II. ustalił, że udziały stron w tym majątku wspólnym są równe:

III. ustalić, że wnioskodawca P. Ł. poniósł na majątek wspólny nakłady ze swojego majątku osobistego w wysokości 6 858, 11 zł;

IV. dokonać podziału majątku wspólnego stron i zniesienia współwłasności w ten sposób, że:

a) przyznał wnioskodawcy pawilon wskazany w pkcie Ib i ruchomości wskazane w pkcie Id 13-28, tj. składniki majątku o łącznej wartości 99 780 zł,

b) przyznał uczestniczce prawo do lokalu mieszkalnego wskazane w pkcie Ia, pawilon wskazany w pkcie Ic i ruchomości wskazane w pkcie Id 1-12;

V. zasądził od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy 164 794, 05 zł dopłaty płatnej w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia;

a także rozstrzygnął o kosztach postępowania.

Postanowienie uprawomocniło się z dniem 04.07.2009 r.

/ dowód: akta sprawy I Ns 688/07 /

Umową sprzedaży z dnia 02.12.2009 r., nr rep. A (...), K. D.sprzedała M. M. (2)spódzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...), należącego do zasobów mieszkaniowych Spółdzielni Mieszkaniowej im. (...), o pow. 26, 10 m ², na 4 kondygnacji, za cenę 146 000 zł.

/ dowód: umowa sprzedaży – k. 232-233 /

Dnia 08.03.2010 r. pozwana przelała z rachunku bankowego prowadzonego przez Bank (...) SA na rzecz K. D. na rachunek bankowy prowadzony na rzecz P. Ł. 126 000 zł jako tytuł płatności wskazując rozliczenie orzeczenia sygn. 688/07.

/ dowód: potwierdzenie przelewu – k. 236 /

W. D. z uwagi na pracę zagranicą nie mogła na bieżąco doglądać spraw ojca. Namówiła go, żeby przeprowadził się do jej mieszkania przy ul. (...).

J. D. i jego pierwsza żona K. D. ponownie zbliżyli się emocjonalnie. Podjęli decyzję, iż zawrą ponownie związek małżeński, a wspólnie z córką W. uzgodnili, iż zamieszkają wspólnie w mieszkaniu przy ul. (...) należącym do córki W..

/ dowód: zeznania pozwanej W. D.; zeznania świadków: K. D..

Z. S. – e-protokół z dnia 25.03.2014 r. 00.18.03-00.34.03 /

Pozwana chciała zabezpieczyć swojemu ojcu gwarancję zamieszkiwania wobec jego oczekiwania, aby nikt go na stare lata nie wypędzał.

Umową darowizny z dnia 10.11.2010 r., nr rep. A (...), W. D.przeniosła na J. D.spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...). Wartość przedmiotu darowizny została określona na 380 000 zł.

J. D. planował po rozliczeniu się ze współwłaścicielami nieruchomości na W. przekazać pozwanej środki pieniężne na zakup przez nią mniejszego mieszkania.

/ dowód: umowa darowizny – k. 234-235; zeznania pozwanej W. D.; zeznania

świadków: K. D., Z. S. /

Pismem z dnia 10.02.2011 r. Z. M. wezwał J. D. do opuszczenia jednego pokoju do dnia 05.03.2011 r.

/ dowód: pismo z dnia 10.02.2011 r. – k. 237 /

J. D. i K. D. nie zdążyli zawrzeć małżeństwa i zamieszkać wspólnie, gdyż J. D. zachorował i trafił do szpitala, po czym zmarł.

/ dowód: zeznania pozwanej W. D.; zeznania świadka K. D. /

Aktualna wartość lokalu mieszkalnego przy ul. (...) wynosi 300 000 zł.

/ dowód: opinia biegłego z zakresu szacowania nieruchomości D. M. – k. 437-458 /

Powódka E. W. zamieszkuje na stałe w Niemczech.

Decyzją z dnia 25.10.2010 r. Niemiecki Związek (...) przyznał jej rentę z powodu trwałego ograniczenia zdolności do pracy na czas nieokreślony, najdłużej jednak do osiągnięcia wieku emerytalnego, tj. do 01.01.2023 r. Niezdolność ma charakter cakowty, a inwalidztwo powódki wynosi 50 %.

/ dowód: decyzja z dnia 25.10.2010 r. – k. 21-24; legitymacja inwalidzka – k. 25-27; informacja –

k. 30-31; decyzja o przyznaniu świadczeń – k. 32; zeznania powódki E.

W. – e-protokół z dnia 26.10.2012 r. 00.14.05-00.24.26 /

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Powódka dochodzi od pozwanej zapłaty zachowku należnego jej po ojcu J. D..

Zgodnie z art. 991 § 1 kc zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się – jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach połowa wartości tego udziału (zachowek). Zgodnie zaś z art. 991 § 2 kc, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku.

Powódka i pozwana były jedynym zstępnymi zmarłego J. D., który w chwili śmierci był wdowcem. Zatem powódka w ramach dziedziczenia ustawowego byłaby spadkobierczyną po ojcu w jednej drugiej. J. D. sporządził testament, w którym powołał do dziedziczenia pozwaną W. D. jako wyłączną spadkobierczynię. Powódka została wobec tego pominięta w dziedziczeniu po zmarłym ojcu. Tym samym powódka uprawniona jest zgodnie z art. 991 § 1 kc do uzyskania zachowku.

Polskie prawo chroni dziedziczenie i wyrazem tej ochrony jest unormowanie instytucji zachowku. Spadkobiercy ustawowi – osoby najbliższe zmarłemu – mają prawo oczekiwać, że choćby część jego praw majątkowych przypadnie im z samego tylko tytułu pokrewieństwa bądź małżeństwa. Zachowek jest minimalnym zaopatrzeniem bliskich zmarłego stanowiącym pewne zabezpieczenie ich interesu majątkowego.

Zatem zgłoszone przez powódkę roszczenie o zachowek po ojcu J. D. jest usprawiedliwione co do zasady.

Ponieważ przedmiotem roszczenia o zachowek jest nie udział w przedmiotach wchodzących w składu spadku, ale równowartość części udziału w całym spadku, w celu oceny zasadności roszczenia ubiegającego się o zachowek konieczne jest ustalenie składu i wartości spadku, przy czym skład spadku ustala się według stanu z daty otwarcia spadku, zaś jego wartość według daty orzekania o zachowku.

Co samego składu spadku po J. D. między stronami nie było w istocie sporu. Spadek obejmował udziały w nieruchomościach nabyte przez niego w wyniku dziedziczenia po zmarłej drugiej żonie A. oraz prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) nabyte w wyniku darowizny od pozwanej W. D.. Sporna była natomiast wartość tychże składników. Powódka podczas przesłuchania oświadczyła, że nie dochodzi rozliczenia zachowku z rachunku bankowego spadkodawcy. Nie wnosiła także o rozliczenie udziałów w spółce (...). W tym miejscu należy jednak zwrócić uwagę, że nie nastąpiło skuteczne przeniesienie na pozwaną tych udziałów w drodze umowy darowizny, gdyż nie została zawarta umowa w formie z podpisami notarialnie poświadcoznymi wymaganej pzez art. 180 ksh, zatem pozwana nabyła te udziały w wyniku dziedziczenia a nie darowizny.

Sąd ustalił wartość nieruchomości spadkowych na podstawie opinii w formie operatów szacunkowych sporządzonych przez biegłego D. M..

Zasady określania wartości rynkowej nieruchomości uregulowane zostały w ustawie z dnia 29.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami oraz w wydanym na jej podstawie rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21.09.2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego.

Reguły te przedstawiają się następująco:

- wartość rynkową nieruchomości stanowi najbardziej prawdopodobna jej cena, możliwa do uzyskania na rynku, określona z uwzględnieniem cen transakcyjnych – art. 151 ust. 1 ugn,

- wartość nieruchomości określa się w pierwszej kolejności przy zastosowaniu podejścia porównawczego,

- podejście porównawcze polega na założeniu, że wartość rynkowa odpowiada cenom, jakie uzyskano za nieruchomości podobne, które były przedmiotem obrotu rynkowego, ceny te koryguje się ze względu na cechy różniące nieruchomości podobne od nieruchomości wycenianej oraz uwzględnia się zmiany poziomu cen wskutek upływu czasu; podejście to stosuje się, jeżeli znane są ceny i cechy nieruchomości podobnych do nieruchomości wycenianej – art. 152 ust. 1 i 153 ust. 1 ugn,

- wyboru właściwego podejścia oraz metody i techniki szacowania nieruchomości dokonuje rzeczoznawca majątkowy, uwzględniając w szczególności cel wyceny, rodzaj i położenie nieruchomości, przeznaczenie w planie miejscowym, stopień wyposażenia w urządzenia infrastruktury technicznej, stan jej zagospodarowania oraz dostępne dane o cenach, dochodach i cechach nieruchomości podobnych – art. 154 ust. 1 ugn,

- w przypadku braku planu miejscowego przeznaczenie nieruchomości ustala się na podstawie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, a w przypadku braku studium lub decyzji, uwzględnia się faktyczny sposób użytkowania nieruchomości – art. 154 ust. 2 i 3,

- rzeczoznawca majątkowy sporządza na piśmie opinię o wartości nieruchomości w formie operatu szacunkowego – art. 156 ust. 1 ugn,

- określanie wartości nieruchomości poprzedza się analizą rynku nieruchomości, w szczególności w zakresie uzyskiwanych cen, czynszów oraz warunków zawarcia transakcji - § 3 ust. 2 rozp.,

- przy zastosowaniu podejścia porównawczego konieczna jest znajomość cen transakcyjnych nieruchomości podobnych do nieruchomości wycenianej, a także cech tych nieruchomości wpływających na poziom ich cen - § 4 ust. 1 rozp.,

- w podejściu porównawczym stosuje się metodę porównywania parami, metodę korygowania ceny średniej albo metodę analizy statystycznej rynku - § 4 ust. 2 rozp.,

- przy metodzie korygowania ceny średniej do porównań przyjmuje się co najmniej kilkanaście nieruchomości podobnych, które były przedmiotem obrotu rynkowego i dla których znane są ceny transakcyjne, warunki zawarcia transakcji oraz cechy tej nieruchomości; wartość nieruchomości będącej przedmiotem wyceny określa się w drodze korekty średniej ceny nieruchomości podobnych współczynnikami korygującymi, uwzględniającymi różnice w poszczególnych cechach tych nieruchomości - § 4 ust. 4 rozp.

W stosunku do wszystkich wycenianych nieruchomości biegły posłużył się wskazanym podejściem porównawczym metodą korygowania ceny średniej. Wskazał na zestawy nieruchomości porównawczych na potrzeby wyceny nieruchomości zabudowanych i niezabudowanych. Wskazał także na zestawy cech mających wpływ na wartość nieruchomości oraz doniosłości tych cech. Uwzględnił takie cechy jak: lokalizacja, kształt i wielkość działek, ich uzbrojenie, a w przypadku budynku mieszkalnego także stan techniczny i standard wykończenia i wyposażenia. Biegły dokonał stosownych korekt odpowiednimi współczynnikami.

Sąd doszedł do przekonania, że opinia biegłego D. M. w zakresie merytorycznej oceny stanu nieruchomości spadkowych, ich lokalizacji i atrakcyjności, oraz w zakresie obliczeń stanowiących podstawę oszacowania została sporządzona prawidłowo zgodnie z regułami dotyczącymi sporządzania operatów szacunkowych wskazanymi w przepisach ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz rozporządzenia wykonawczego. Zatem opinia ta jest rzetelna i wiarygodna i może stanowić podstawę do stanowczego ustalenia wartości nieruchomości spadkowych stanowiących punkt wyjścia dla obliczenia należnego powodowi zachowku.

W piśmie z dnia 04.11.2013 r. biegły ustosunkował się do zastrzeżeń zgłoszonych przez pełnomocnika pozwanej wobec opinii zasadniczej. Zastrzeżenia dotyczyły posadowienia linii elektroenergetycznej na działce nr (...). Biegły wskazał, że obecność tej linii została uwzględniona w ramach cechy wpływającej na wartość, jaką jest ograniczenie w swobodnym korzystaniu (z którego to punktu widzenia działka została zakwalifikowana jedynie jako dostateczna). Natomiast w zakresie zastrzeżeń dotyczących przeznaczenia działki nr (...) biegły wyraźnie zaznaczył w opinii (k. 430, że przedstawione w zbiorze porównawczym transakcje dotyczyły nieruchomości przeznaczonych pod komunikację). Biegły uwzględnił aktualne przeznaczenie nieruchomości wynikające z zapisów miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, co ma pierwszeństwo zgodnie z art. 154 ust. 1 ugn.

Zatem zgłoszone przez pozwaną zastrzeżenia wobec opinii biegłego należało uznać za nieuzasadnione.

Z kolei różnice w zakresie wartości nieruchomości szacowanych w sprawie I Ns 555/12 o zniesienie współwłasności wynikają z przyjęcia innych dat do oszacowania (stan spadku po A. D.podlegał ustaleniu na dzień jej śmierci, czyli (...) r.).

Sąd uznał zatem opinię złożoną przez biegłego D. M. za rzetelną i całkowicie wiarygodną, a wobec tego dającą należytą podstawę do poczynienia stanowczych ustaleń faktycznych w zakresie wartości nieruchomości spadkowych.

Całkowicie chybiony był wniosek pozwanej o wyłączenie biegłego od udziału w sprawie. Zgodnie z art. 281 kpc stron może żądać wyłączenia biegłego z przyczyn, z jakich można żądać wyłączenia sędziego, czyli z przyczyn wskazanych w art. 48 i 49 kpc. Pełnonmocnik pozwanej na rozprawie dnia 10.06.2014 r. nie potrafił na pytanie sądu wskazać, jakie konkretnie okoliczności miałyby powodować wyłączenie biegłego.

Sąd oddalił wniosek pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego. Sąd może bowiem dopuścić dowód z opinii innego biegłego wyłącznie wtedy, gdy opinia uprzednio sporządzona jest nieprzydatna dla celów postępowania, tzn. nie odpowiada na pytania zadane biegłemu, lub też wtedy, gdy jest wewnętrznie niespójna lub sprzeczna i to na tyle, że defekty te nie mogą zostać usunięte w drodze przeprowadzenia dowodu z opinii uzupełniającej. Opinia złożona przez biegłego sądowego D. M. nie odznaczała się wskazanymi cechami, które dyskwalifikowałyby ją jako środek dowodowy, jedynie nie zyskała akceptacji pozwanej. Nie był to jednak powód ku temu, aby dopuszczać dowód z opinii kolejnego biegłego, w sytuacji, gdy opinia złożona do akt sprawy była rzetelna oraz poprawna pod względem merytorycznym. Biegły ustosunkował się do pisemnych zastrzeżeń, a także złożył ustnie opinię uzupełniającą, w ramach której doprecyzował treść opinii zasadniczej. O ewentualnym dopuszczeniu dowodu z opinii innego biegłego tej samej specjalności nie może decydować wyłącznie wniosek strony, lecz zawarte w tym wniosku konkretne uwagi i argumenty podważające miarodajność dotychczasowej opinii lub co najmniej poddające w wątpliwość miarodajność wskazanego dowodu. W przeciwnym wypadku wniosek taki musi zostać oceniony wyłącznie jako zmierzający do wywołania nieuzasadnionej zwłoki w postępowaniu. Potrzeba powołania innego biegłego powinna bowiem wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczas złożonej opinii (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 05.11.1974 r., I CR 562/74, z dnia 30.50.2007 r., IV CSK 41/07, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 07.03.2008 r., I ACa 910/07). Pozwana nie przedstawiła jednak argumentów dyskwalifikujących przydatność opinii dla potrzeb rozstrzygnięcia, ograniczając się do polemiki z wnioskami opinii. Natomiast merytoryczna istota całości opinii, a zatem jej części zasadniczej oraz wyjaśnień zawierających ustosunkowanie się do zgłoszonych przez zastrzeżeń, wykluczała uwzględnienie argumentów pozwanej.

Sąd oddalił także wnioski pozwanej o zwrócenie się o informację do Urzędu Miejskiego oraz Starostwa Powiatowego. W pierwszym przypadku pozwana wniosła o udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy według wyrysu z miejscowego planu cała działka nr (...) nadaje się na działalność inwestycyjną czy też tylko część tej działki ograniczona liniami zabudowy oznaczonymi w wyrysie. Podczas przesłuchania w dniu 10.06.2014 r. biegły D. M. wskazał na wyrysie na wzajemny zakres (...) oraz strefy ograniczonej zabudowy. Jednakże te strefy nie wykluczają się, gdyż aktywność gospodarcza nie musi przecież wiązać się z istnieniem zabudowań. Wobec ograniczenia zabudowy na części działki działalność gospodarcza może polegać na prowadzeniu składu materiałów czy urządzeń albo część działki pozostanie niezabudowana przy wykorzystaniu pozostałej jej części na posadowienie jakichś obiektów. W drugim przypadku pozwana wniosła o udzielenie informacji w zakresie wywłaszczenia działki nr (...). Jednakże wywłaszczenie następuje w drodze decyzji administracyjnej, a samo postępowanie wszczyna się przez wydanie stosownego postanowienia, które pozwana powinna otrzymać jako współwłaściciel nieruchomości będący stroną postępowania administracyjnego. Ponadto, jeżeli nawet działka miałaby podlegać wywłaszczeniu, to w następstwie takiej decyzji pozwana powinna uzyskać odszkodowanie odpowiadające wartości jej udziału w nieruchomości. Ewentualne przyszłe wywłaszczenie nie wpływa na ustalenie wartości nieruchomości na potrzeby orzekania o zachowku.

Wskazane wnioski dowodowe pozwanej nie mogły zostać uwzględnione także z uwagi na fakt, iż pozwana korzysta w procesie z pomocy zawodowego pełnomocnika i powinna wykazać się należytą aktywnością dowodową, tzn. w zakresie dowodów z dokumentów powinna je należycie zaoferować i przedłożyć sądowi. Przedstawienie dowodów w rozumieniu art. 3 i 232 kpc oznacza w wypadku osobowych źródeł dowodowych należyte ich oznaczenie, tj. wskazanie imion, nazwisk i adresów świadków, a w przypadku dowodów z dokumentów po prostu ich złożenie do akt sprawy w załączeniu do pisma procesowego albo podczas rozprawy. Pozwana nie może wyręczać się sądem w uzyskaniu dowodów i za pośrednictwem sądu uzyskiwać dokumentów niezbędnych do uzasadnienia jej zarzutów. Sąd nie zamierza zastępować pełnomocnika strony w sprowadzaniu dowodów. Wprawdzie art. 187 § 2 pkt 4 kpc przewiduje możliwość wnioskowania o zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach i u osób trzecich, ale – z uwagi na zasadę kontradyktoryjności procesu cywilnego – wniosek taki może być usprawiedliwiony tylko wówczas, gdy strona równocześnie wykaże, że sama takich dowodów – mimo starań – nie mogła uzyskać (zob. K. Kołakowski, Dowodzenie w procesie cywilnym. Komentarz do przepisów kodeksu postępowania cywilnego uwzględniający nowelizację z 2000 roku, Warszawa 2000, s. 48). Pozwana jako współwłaściciel nieruchomości może uzyskiwać od organów administracji informacje na jej temat. Poszukiwanie informacji za pomocą sądu mogłoby ewentualnie nastąpić, gdyby pozwana wykazała, że wystąpiła o udzielenie stosownych informacji, ale otrzymała odmowę. Taka sytuacja nie miała miejsca.

Wreszcie, pozwana po doręczeniu opinii i zakreśleniu pełnomocnikowi terminu do ustosunkowania się i zgłoszenia zastrzeżeń i wniosków nie sformułowała tychże zastrzeżeń i wniosków w wyznaczonym terminie poza zawartymi w piśmie z dnia 02.10.2013 r. Uwagi zgłoszone w pismach z dnia 14.01.2014 r. i 17.02.2104 r. nie odnosiły się do żadnych nowych, nieznanych uprzednio okoliczności. Tym samym zgłoszone przez pozwaną wnioski należało uznać za spoźnione na podstawie art. 207 § 3 kpc w brzmieniu sprzed dnia 03.05.2012 r. znajdującego zastosowanie w sprawie z uwagi na datę wpływu sprawy.

Z tych przyczyn wnioski dowodowe pozwanej należało uznać za pozbawione usprawiedliwionych podstaw.

Nieuzasadniony był także wniosek pozwanej o zawieszenie postępowania zawarty w odpowiedzi na pozew. Sąd w sprawie o zachowek dokonuje samodzielnie ustaleń składu oi wartości spadku i fakt prowadzenia równolegle z udziałem pozwanej i osób trzech postępowania o zniesienie współwłasności czy dział spadku nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu.

Sąd oddalił z kolei wniosek powódki o zobowiązanie pozwanej do wskazania wszytskch składników spadku. Ciężar wykazania podstawy do wyliczenia zachowku spoczywa na powodzie dochodzącym takiego roszczenia. Jeżeli uprawniony nie zna składu spadku, to powinien – jeszcze przed wytoczeniem powództwa o zachowek – wystąpić do sądu spadku, czyli właściwego sądu rejonowego z wnioskiem o zabezpieczenie spadku lub spis inwentarza na podstawie art. 635 i 637 kpc.

W skład spadku po J. D. wchodziły zatem:

- udział wynoszący 1/6 w nieruchomości o wartości 413 000 zł (działka nr (...)) – wartość udziału wynosi 68 833, 33 zł,

- udział wynoszący 1/2 w nieruchomości o wartości 267 000 zł (działki nr (...)) – wartość udziału wynosi 133 500 zł,

- udział wynoszący 1/2 w nieruchomości o wartości 977 000 zł (działka nr (...)) – wartość udziału wynosi 488 500 zł,

- udział wynoszący 1/4 w nieruchomości o wartości 118 000 zł (działki nr (...)) – wartość udziału wynosi 29 500 zł,

- udział wynoszący 1/4 w nieruchomości o wartości 134 000 zł (działka nr (...)) – wartość udziału wynosi 33 500 zł,

- prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) o wartości 300 000 zł.

Łączna wartość majątku spadkowego wynosiła 1 053 833, 33 zł.

Sąd uznał za uzasadniony zarzut pozwanej dotyczący wyłączenia z rozliczenia zachowku w zakresie lokalu mieszkalnego przy ul. (...). Prawo to zostało przeniesione przez pozwaną na jej ojca 5 miesięcy przed jego śmiercią. Z zeznań pozwanej i świadka K. D. wynika, że darowizna została dokonana na rzecz spadkodawcy w celu zapewnienia mu pewności prawnej co do posiadania mieszkania zapewniającego gwarancję spokojnego zamieszkiwania, co było konsekwencją postępowania współspadkobierców po A. D. wobec J. D.. Pozwana kierowała się chęcia zapewnienia ojcu miejsca pobytu, gdzie miałby zapewniony spokój i kontakt z osobami nastawionymi jak najbardziej życzliwie, ale także wskazanej pewności prawnej co do sytuacji mieszkaniowej.

Z tych względów domaganie się przez powódkę rozliczenia na potrzeby zachowku także tego składnika majątkowego należało uznać za nadużycie prawa do zachowku.

Zatem przy wyliczaniu należnego powódce zachowku sąd pominął wartość lokalu mieszkalnego.

Wartość pozostałych składników spadku łącznie wynosi 753 833, 33 zł. Powódce i pozwanej przy dziedziczeniu ustawowym przypadłyby udziały wynoszące po 1/2 spadku, czyli o wartości po 376 916, 67 zł.

Powódka wskazała, że jej zachowek winien być wyliczany jako 2/3 udziału spadkowego z uwagi na niezdolność do pracy. Zwiększony zachowek przysługuje osobie trwale niezdolnej do pracy. Powódka przedstawiła dokumenty potwierdzające uzyskanie w Niemczech, gdzie na stałe zamieszkuje, prawa do renty z tytułu utraty zdolności do wykonywania pracy zarobkowej. W decyzji z dnia 25.10.2010 r., a zatem wydanej jeszcze przed śmiercią spadkodawcy (trwała niezdolność do pracy musi zachodzić w dacie otwarcia spadku) zostało wskazane, iż przyznanie świadczenia nastąpiło w związku z trwałym ograniczeniem zdolności do pracy zarobkowej oraz na czas niezoznaczony. Nie może być zatem wątpliwości co do istnienia po stronie powódki cech osoby trwale niezdolnej do pracy w rozumieniu art. 991 § 1 kc, co oznacza, że usprawiedliwione zostało jej twierdzenie, że należny zachowek podlega wyliczeniu według zwiększonego wskaźnika.

Wyliczenie to przedstawiać się winno zatem jako 376 916, 67 zł x2/3 = 251 277, 78 zł.

Sąd zasądził zatem od pozwanej W. D. na rzecz powódki E. W. zachowek w kwocie 251 277, 78 zł.

Odsetki ustawowe od kwoty zasądzonego zachowku przypadają powódce od dnia wydania wyroku, tj. 24.06.2014 r. Sąd ustala wartość majątku spadkowego według cen z daty orzekania o zachowku, tym samym dopiero w dacie wydania wyroku można mówić o wymagalności roszczenia o zachowek, wobec czego ewentualne odsetki mogą przypadać uprawnionemu do zachowku dopiero od tego dnia, na co wskazał Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 02.03.2012 r., I ACa 110/12.

Wobec częściowego uwzględnienia żądania pozwu o kosztach procesu należało orzec zgodnie z wyrażoną w art. 100 kpc zasadą ich stosunkowego rozdzielenia.

Powódka wygrała sprawę w 53, 31 %, pozwana zaś w 46, 69 %.

Koszty poniesione przez powódkę objęły: opłatę od pozwu – 11 784 zł, zastępstwo adwokackie (pozew został pierwotnie wniesiony przez adwokata, także w trakcie procesu powódka ustanawiała zawodowego pełnomocnika) – 7 217 zł, zaliczkę na poczet kosztów opinii biegłego – 500 zł, tj. łącznie 19 501 zł, z czego 53, 31 % wynosi 10 395, 98 zł. Koszty poniesione przez pozwaną objęły: zastępstwo adwokackie – 7 217 zł oraz zaliczkę na poczet kosztów opinii biegłego – 500 zł, tj. łącznie 7 717 zł, z czego 46, 69 % wynosi 3 603, 07 zł. Różnica między wskazanymi kwotami wynosi 6 792, 91 zł i przypada powódce.

Nieopłacone koszty sądowe obejmujące nieuiszczoną połowę opłaty od pozwu, od której powódka została zwolniona, otaz niepokryte zaliczką wynagrodzenie biegłego podlega na podstawie art. 113 uksc pokryciu przez strony w stosunku odpowiadającym wygranej. Wynagrodzenie biegłego wyniosło 6 688, 49 zł + 180 zł = 6 868, 49 zł, zostało pokryte z zaliczki do kwoty 1 000 zł, zatem pozostaje do uregulowania na rzecz Skarbu Państwa 5 868, 49 zł. Opłata od pozwu wynosiła 23 567 zł, z czego powódka uiściła 11 784 zł, zatem pozostaje do uregulowania na rzecz Skarbu Państwa 11 783 zł. Łącznie brakujące koszty sądowe wynoszą 11 783 zł + 5 868, 49 zł = 17 651, 49 zł. Pozwaną obciąża obowiązek pokrycia tych kosztów w 53, 31 %, tj. w kwocie 9 410 zł, powódkę zaś w pozostałym zakresie, tj. w kwocie 8 241, 49 zł.

Z uwagi na uznanie powództwa do kwoty 58 750 zł na podstawie art. 333 § 1 pkt 2 kpc wyrok podlegał zaopatrzeniu w rygor natychmiastowej wykonalności w tej części.

Mając powyższe okoliczności na uwadze sąd podjął rozstrzygnięcia zawarte w sentencji wyroku.