Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2012 roku po rozpoznaniu sprawy z powództwa H. K. przeciwko (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w B. o ustalenie:

1.  oddalił powództwo;

2.  zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 77 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Z. K. wniósł pozew przeciwko (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w B. o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. statusu prawnego użytkowanej wyłącznie przez niego piwnicy jako pomieszczenia przynależnego do lokalu mieszkalnego, którego jest właścicielem. W uzasadnieniu podał, że piwnica będąca w jego wyłącznym użytkowaniu na podstawie protokołu zdawczo - odbiorczego z dnia 24 października 1980 r. została zaliczona do części składowych posiadanego przez niego lokalu mieszkalnego. W uchwale nr 98 zarządu pozwanej z 2004 r. określającej przedmiot odrębnej własności lokali mieszkalnych w nieruchomości zaliczono piwnice do pomieszczeń przeznaczonych do wspólnego użytkowania, co było niezgodne ze stanem faktyczny. Zdaniem powoda uchwała ta okazała się także sprzeczna z ustawą o spółdzielniach mieszkaniowych z 14 czerwca 2007 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy w uzasadnieniu wyroku z dnia 10 września 2008 r., sygn. akt I C 2009/07, stwierdził, że piwnica jako część składowa nie może być odrębnym przedmiotem praw własności i innych praw rzeczowych, a zatem nie można piwnicy, tak jak czyni pozwana, traktować jako odrębny przedmiot niezależny od prawa do lokalu mieszkalnego.

Pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. W uzasadnieniu podniosła zarzut powagi rzeczy osądzonej wskazując na prawomocny wyrok Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 10 września 2008 r., sygn. akt I C 2009/07, oddalający powództwo o zobowiązanie (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w B. do ustanowienia na rzecz powoda odrębnej własności lokalu mieszkalnego i piwnicy. Ponadto wskazała na brak interesu prawnego powoda w wytoczeniu powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny.

Powodowi przysługuje prawo odrębnej własności lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku wielorodzinnym przy ul. (...) w B.. Powód jest również użytkownikiem znajdującego się w tym budynku pomieszczenia piwnicznego

Uchwała Zarządu (...) Spółdzielni Mieszkaniowej nr (...)/2003 określająca przedmiot odrębnej własności nieruchomości przy ulicy (...) została podjęta dnia 29 grudnia 2004 r. i nie została zaskarżona w trybie przewidzianym ustawą, ani przez powoda, ani przez żadną inną osobę, która posiadała do tego legitymację czynną.

Na podstawie w/w uchwały w nieruchomości przy ul. (...) nie zaliczano piwnic jako pomieszczeń przynależnych do lokali mieszkalnych, lecz jako część wspólną nieruchomości.

Uwzględniając powyższe bezsporne ustalenia Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności dokonał oceny zarzutu powagi rzeczy osądzonej, wskazując, że zgodnie z art. 199 §1 pkt 2 k.p.c. Sąd odrzuci pozew, jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona.

Sąd podkreślił, że powaga rzeczy osądzonej ( res iudicata) zachodzi, jeżeli w sprawie uprzednio już osądzonej prawomocnym wyrokiem oraz w sprawie później wniesionej występuje tożsamość stron oraz identyczność przedmiotów rozstrzygnięcia w związku z podstawami obu powództw. Granice przedmiotowe powagi rzeczy osądzonej, którą w procesie ma tylko wyrok, wyznacza przedmiot rozstrzygnięcia sądu w związku z podstawą sporu, zakresem zaś podmiotowym powagi rzeczy osądzonej objęte są strony. Zasadniczy, niejako negatywny, aspekt powagi rzeczy osądzonej wyraża się w niedopuszczalności ponownego rozstrzygnięcia tej samej sprawy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2007 r., sygn. II CSK 452/06).

Z tego względu zachodziła konieczność zbadania, czy poddane pod osąd roszczenie jest tożsame z roszczeniem zgłoszonym w sprawie I C 2009/07.

Tożsamość roszczenia w rozumieniu art. 199 §1 pkt 2 k.p.c. zachodzi tylko wówczas, gdy identyczne są nie tylko przedmiot, ale i podstawa sporu (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1971 r., sygn. II CZ 59/71, OSN 1971, Nr 12, poz. 226).

Sąd zwrócił uwagę, że zgodnie z poglądami wyrażanymi w doktrynie i orzecznictwie dla tożsamości roszczeń potrzeba tożsamości podstawy faktycznej i prawnej, czyli normy prawnej roszczenia (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1997 r., sygn. I CKU 65/96; orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1967 r. sygn. I CR 570/66, OSPiKA 1968 r., z. 7-8, poz. 158).

Uwzględniając powyższe zdaniem Sądu Rejonowego mimo, że w obu sprawach zachodzi tożsamość stron to jednak nie zachodzi tożsamość roszczeń. W sprawie I C 2009/07 powód na podstawie art. 64 k.c. w związku z art. 1047§1 k.p.c. domagał się zobowiązania pozwanej do złożenia oświadczenia woli - ustanowienia prawa odrębnej własności lokalu mieszkalnego i piwnicy jako lokalu przynależnego do lokalu mieszkalnego wraz z udziałem w prawie współwłasności nieruchomości gruntowej. W niniejszej sprawie powód żądał na mocy art. 189 k.p.c. ustalenia statusu prawnego użytkowanej przez niego piwnicy, jako pomieszczenia przynależnego do lokalu mieszkalnego, którego jest właścicielem.

Z powyższego wynika, że oba żądania były odmienne i opierały się na innych przepisach prawa. Sąd jednak nie wydał postanowienia o odmowie odrzucenia pozwu albowiem strona pozwana nie zgłosiła wniosku o odrzucenia pozwu.

W dalszej kolejności Sąd Rejonowy zważył, że zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Powództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego jest, co do zasady, dopuszczalne tylko wtedy, gdy nie jest możliwe powództwo o świadczenie czy o ukształtowanie stosunku prawnego. Interes prawny nie zachodzi z reguły, gdy zainteresowany może na innej drodze osiągnąć w pełni ochronę swoich praw (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2002 r., sygn.. IV CKN 1519/00, niepubl.; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2009 r., sygn. III CZP 79/09).

Sąd podkreślił, że powództwo o ustalenie jest zatem zasadne, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości. Z tego wynika, że powództwo o ustalenie istnienia prawa nie zasługuje na uwzględnienie, gdy powód może na innej drodze osiągnąć w pełni ochronę swoich praw i gdy powodowi przysługuje dalej idące roszczenie.

Jednocześnie Sąd stwierdził, że uwzględnienie żądania powoda doprowadziłoby do zmiany wysokości udziałów poszczególnych współwłaścicieli w nieruchomości wspólnej. Innymi słowy gdyby Sąd stwierdził, iż piwnica, z której korzysta powód przynależy do jego nieruchomości lokalowej, to doprowadziłoby to do sprzeczności z aktualnie istniejącym stanem udziałów poszczególnych współwłaścicieli w nieruchomości wspólnej, której częścią jest obecnie sporna piwnica. Co więcej zmiana ta odbyłaby się poza wiedzą i zgodą pozostałych współwłaścicieli. Ponadto uchwała określająca status spornej piwnicy nie została zaskarżona przez powoda i jest prawomocna.

W zaistniałej sytuacji w ocenie Sądu powód winien skorzystać z uprawnienia określonego w przepisie art. 211 k.c., który stanowi, że każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.

W sytuacji gdyby nie udało się dokonać umownego podziału nieruchomości wspólnej powód może zgłosić do Sądu żądanie podziału rzeczy wspólnej co doprowadzi do zniesienia współwłasności. Jest bowiem oczywiste, że w wyniku podziału powstają nowe przedmioty własności - samoistne, odrębne rzeczy, wydzielone z większej rzeczy macierzystej (poprzednio wspólnej). Przypadają one na wyłączną własność poszczególnym współwłaścicielom. Tym samym wygasa współwłasność macierzystej rzeczy wspólnej.

Uwzględnienie żądania powoda doprowadziłoby do „wyłączenia" piwnicy spod przedmiotu współwłasności i stałaby się ona przynależnością nieruchomości lokalowej powoda. Sądowe postępowanie w przedmiocie zniesienia współwłasności toczy się w trybie nieprocesowym (art. 617 k.p.c. i n.). We wniosku o zniesienie współwłasności powód winien wskazać wszystkich uczestników postępowania, do których zalicza się współwłaścicieli rzeczy (lub ich następców prawnych), a także inne podmioty posiadające interes prawny w rozumieniu art. 510 k.p.c. (w szczególności: wierzyciele współwłaścicieli). Udział pozostałych współwłaścicieli w takim postępowaniu jest kluczowy i ewidentnie wskazuje, że uwzględnienie żądania powoda w niniejszym postępowaniu pozbawiłoby ich prawa współwłasności piwnicy bez ich udziału w procesie. Trudno by zatem przyjąć, aby sama spółdzielnia mieszkaniowa była legitymowana biernie i mogła reprezentować ich interes.

W realiach niniejszej sprawy należy przyjąć, że interes prawny powoda może być zaspokojony w innym postępowaniu, w szczególności w postępowaniu o zniesienie współwłasności poprzez podział fizyczny rzeczy. Skoro interes prawny może być zrealizowany w innym postępowaniu to nie zachodzi potrzeba udzielenia ochrony prawnej w niniejszym procesie.

Biorąc pod uwagę powyższe Sąd Rejonowy oddalił powództwo.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Koszty, jakie poniosła pozwana to kwota 77 zł, co obejmuje 60 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika powoda ustalonego w oparciu o §6 pkt 1 w zw. z § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) i kwota 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Wyrok Sądu Rejonowego zaskarżył apelacją w całości powód zarzucając :

- niewłaściwą wykładnię art. 189 k.p.c. poprzez uznanie, że powodowi nie przysługuje powództwo o ustalenie statusu prawnego piwnicy, jako pomieszczenia przynależnego do stanowiącego jego własność lokalu mieszkalnego;

- niewłaściwą ocenę dowodów wskazanych przez powoda, w tym wyroku Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 10 września 2008 roku oraz Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 22 kwietnia 2009 roku, a także aktu notarialnego którym doszło do zawarcia umowy sprzecznej z prawem, wskutek czego Sąd naruszył art. 233 k.p.c.

Wskazując na powyższe zarzuty powód wnosił o:

- zmianę zaskarżonego wyroku

ewentualnie

- uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Pozwana w odpowiedzi na apelację wnosiła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów procesu.

S ą d O k r ę g o w y z w a ż y ł, c o n a s t ę p u j e :

Apelacja nie jest zasadna. Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne z rozważeniem całokształtu materiału dowodowego bez przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów, o jakiej mowa w art. 233 §1 k.p.c., które to ustalenia Sąd Okręgowy w całości podziela i przyjmuje za własne.

Przystępując do rozpoznania apelacji Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności zwraca uwagę, że zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 roku o własności lokali (tj. Dz. U. z 2000 roku, nr 80 , poz. 903) umowa o ustanowieniu odrębnej własności lokalu powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego; do powstania tej własności niezbędny jest wpis do księgi wieczystej.

Z ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że ustanowienie odrębnej własności lokalu mieszkalnego na rzecz powoda zostało dokonane w formie aktu notarialnego, a następnie na tej podstawie prawo własności odrębnego lokalu zostało ujawnione w księdze wieczystej.

Bezsporne również pomiędzy stronami było, że umowa ustanowienia odrębnej własności lokalu i przeniesienie własności lokalu na rzecz powoda (członka spółdzielni) zostało poprzedzone podjęciem przez zarząd pozwanej Spółdzielni uchwały nr 157/2003 z dnia 29 grudnia 2003 roku, w której przyjęto, że pomieszczenia i urządzenia wspólne (ogólnego użytku), na które składają się między innymi piwnice, klatki schodowe, pralnie, suszarnie dźwigi osobowe, wózkownie, pomieszczenia węzła cieplnego, itp., dlatego w umowie ustanowienia odrębnej własności lokalu zapisano, że piwnica nie stanowi pomieszczenia przynależnego do lokalu powoda.

Uwzględniając powyższe Sąd Okręgowy zwraca uwagę, że skoro do powstania odrębnej własności lokalu i przeniesienia jego własności na rzecz powoda niezbędna była umowa w formie aktu notarialnego, a wpis do księgi wieczystej miał charakter konstytutywny, tym samym nie jest możliwe w drodze powództwa opartego na art. 189 k.p.c. ustalanie przez Sąd, że treść prawa jakie nabył powód jest inna, niż to wynika z treści aktu notarialnego oraz treści wpisu w księdze wieczystej.

Jednocześnie z uwagi na charakter powództwa opartego na art. 189 k.p.c. i treść art. 7 ust. 2 powołanej ustawy o własności lokali poza zakresem kognicji Sądu było czynienie dalszych rozważań i oceny ważności uchwały zarządu pozwanej spółdzielni, na co zwracał uwagę powód, tym bardziej, że prawo odrębnej własności lokali nie powstaje z mocy samego prawa, ale zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o własności lokali odrębną własność lokalu można ustanowić w drodze umowy, a także jednostronnej czynności prawnej właściciela nieruchomości albo orzeczenia sądu znoszącego współwłasność.

W tym miejscu Sąd Okręgowy wskazuje na pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 09.11.2011 roku w sprawie II CSK 104/11 (publ. Lex nr 1102262), że jeżeli do powstania prawa potrzebny jest wpis, to i do jego wygaśnięcia niezbędne jest wykreślenie wpisu. Nie jest wystarczające do usunięcia niezgodności wpisu konstytutywnego obalenie jego podstawy materialnoprawnej, konieczne jest bowiem obalenie także samego wpisu.

Sąd Najwyższy podkreślił, że wpis odrębnej własności lokalu wraz z udziałem w prawie użytkowania wieczystego gruntu ma charakter konstytutywny. Od momentu jego dokonania obowiązuje wynikające z art. 3 ustawy o k.w.h. domniemanie prawne zgodności tego wpisu z rzeczywistym staniem prawnym. Obalenie tego domniemania, z uwagi na konstytutywność wpisu, może nastąpić w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, wszczętym na podstawie art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (por. uchwała SN z dnia 13 stycznia 2011 r. oku, III CZP 123/10,. OSNC 2011/9/96, wyrok SN z dnia 16 lutego 2011 r., I CSK 305/10, Lex nr 798321).

Sąd Okręgowy podzielając powyższe stanowisko stwierdza, że powództwo o ustalenie, w kształcie zgłoszonym w rozpoznawanej sprawie w pozwie, trafnie podlegało przez Sąd Rejonowy oddaleniu z uwagi na nie wykazanie interesu prawnego strony powodowej w dochodzeniu roszczenia na podstawie art. 189 k.p.c., skoro właściwym sposobem zaspokojenia interesu strony powodowej było wytoczenie powództwa z art. 10 ustawy o k.w.h. Jak stwierdził Sąd Najwyższy to w tym bowiem postępowaniu podlega badaniu przez Sąd, jako przesłanka rozstrzygnięcia, ważność czynności prawnej stanowiącej materialnoprawną podstawę wpisu do księgi wieczystej.

W tym zakresie wprawdzie Sąd Rejonowy inaczej uzasadnił oddalenie powództwa, wskazując na możliwość wystąpienia przez powoda z wnioskiem o zniesienie współwłasności części wspólnej w postępowaniu nieprocesowym, ale pomimo to samo oddalenie powództwa o ustalenie w trybie art. 189 k.p.c. statusu prawnego użytkowanej wyłącznie przez niego piwnicy jako pomieszczenia przynależnego do lokalu mieszkalnego, którego jest właścicielem, pozostaje w zgodności z prawem, z uwagi na brak wykazania interesu prawnego.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy oddalił apelację jako niezasadną (art. 385 k.p.c.)

Jednocześnie zgodnie z art. 108 §1 k.p.c. w zw. z art. 98 k.p.c. Sąd Okręgowy zasądził od powoda na rzecz pozwanej zwrot kosztów procesu za drugą instancję w wysokości 60 zł według 50% stawki minimalnej wynagrodzenia radcy prawnego zastępującego pozwaną w tym postępowaniu (§12 ust.1 pkt 1 i §6 pkt 1 w zw. z §2 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, Dz. U. z 2002 roku, nr 163, poz. 1349 ze zm.)