Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 8 lutego 2013 roku powód – Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - domagał się uznania za niedozwolone i zakazania wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowień wzorca umowy stosowanych przez pozwanego – (...) w G. o treści:

1.1  "Kasa uprawniona jest do zmiany wysokości pobieranych opłat i prowizji oraz innych kosztów związanych z udzieleniem i obsługą pożyczki/kredytu w następujących przypadkach:

a)  wzrostu wskaźników (miesięcznych kwartalnych, półrocznych i rocznych) cen towarów i usług konsumpcyjnych ogłaszanych przez GUS,

b)  wzrostu cen energii,

c)  wzrostu cen usług pocztowych i telekomunikacyjnych, z których korzysta Kasa przy wykonywaniu czynności,

oraz w zakresie wynikającym ze zmian tych parametrów.”,

1.2  " Kasa zastrzega sobie prawo do zmiany niniejszego Regulaminu. Zmiana Regulaminu może nastąpić wyłącznie z ważnych powodów. Za ważne powody o jakich mowa w ust. 1 uważa się: (…) zmianę zasad lub warunków świadczenia usług, a w szczególności rozszerzenie funkcjonalności istniejących produktów i usług, rezygnacji lub zmiany dotychczas oferowanych produktów lub usług mających wpływ na udzielenie lub obsługę pożyczek/kredytów".

Nadto wniósł o zasądzenie kosztów procesu.

Powód wskazał, iż pozwany w prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie udzielania pożyczek gotówkowych i kredytów posługiwał się wzorcem umowy zawierającym przytoczone postanowienia.

W ocenie powoda wskazane postanowienie wzorca umowy stanowi niedozwoloną klauzulę, gdyż jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów. Wypełniałoby tym hipotezę art. 385[1] § 1 k.c., zgodnie z którym niedozwolonymi są postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione z nim indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy – z wyłączeniem postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W szczególności powód wskazuje, iż zakwestionowane postanowienia są odpowiednikiem niedozwolonych postanowień wskazanych w art. 385 [3] w pkt 9 i 19 k.c.

Pozwany wniósł odpowiedź na pozew w dniu 15 kwietnia 2013 roku. W treści pisma pozwany wniósł o oddalenie powództwa z uwagi na to, iż zakwestionowane postanowienia nie wypełniają przesłanek określonych w art. 385 [1] k.c. oraz o zasądzenie od powoda kosztów procesu według norm przepisanych. Ponadto pozwany oświadczył, iż zaniechał stosowania postanowień objętych pozwem, a od dnia 16 lipca 2012 roku do czasu wejścia w życie zmian tj. do dnia 7 listopada 2012 roku nie korzystał z zakwestionowanych postanowień wobec członków Kasy.

Na rozprawie w dniu 5 lutego 2015 roku pełnomocnik powoda poparł stanowisko zawarte w pozwie i w jego uzasadnieniu oraz wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany – (...) w G. prowadzi działalność gospodarczą na rzecz członków Kasy w zakresie udzielania pożyczek gotówkowych i kredytów. W ramach tej działalności posługiwał się w obrocie z konsumentami postanowieniami zawartymi w „Regulaminie udzielania kredytów i pożyczek konsumenckich” oraz w „Regulaminie udzielania pożyczek odnawialnych” o treści:

1.1  "Kasa uprawniona jest do zmiany wysokości pobieranych opłat i prowizji oraz innych kosztów związanych z udzieleniem i obsługą pożyczki/kredytu w następujących przypadkach:

a)  wzrostu wskaźników (miesięcznych kwartalnych, półrocznych i rocznych) cen towarów i usług konsumpcyjnych ogłaszanych przez GUS,

b)  wzrostu cen energii,

c)  wzrostu cen usług pocztowych i telekomunikacyjnych, z których korzysta Kasa przy wykonywaniu czynności,

oraz w zakresie wynikającym ze zmian tych parametrów.”,

1.2  " Kasa zastrzega sobie prawo do zmiany niniejszego Regulaminu. Zmiana Regulaminu może nastąpić wyłącznie z ważnych powodów. Za ważne powody o jakich mowa w ust. 1 uważa się: (…) zmianę zasad lub warunków świadczenia usług, a w szczególności rozszerzenie funkcjonalności istniejących produktów i usług, rezygnacji lub zmiany dotychczas oferowanych produktów lub usług mających wpływ na udzielenie lub obsługę pożyczek/kredytów".

Pozwany zaniechał stosowania postanowień objętych pozwem, a wykorzystywane przez niego wzorce umowne w prowadzonej działalności zostały zmienione z dniem 7 listopada 2012 roku.

Powyższy stan faktyczny został ustalony przez Sąd w oparciu o twierdzenia zawarte w wniesionych przez strony pismach procesowych oraz dokumentach, które zostały do nich załączone.

Zgodnie z art. 227 k.p.c. przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. W konsekwencji nie mogły być przedmiotem postępowania dowodowego okoliczności przedmiotowo nieistotne, zaś postępowanie dowodowe zostało ograniczone do normatywnie wyrażonych przez ustawodawcę przesłanek uznania postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo w niniejszej sprawie zasługiwało na uwzględnienie.

Okolicznością sporną między stronami było, czy przedmiotowe postanowienie miało charakter niedozwolony w myśl art. 385[1] § 1 k.c.

W pierwszej kolejności należało zważyć, że nie zasługuje na uwzględnienie i nie może mieć wpływu na toczące się postępowanie fakt, który wskazał pozwany w odpowiedzi na pozew, iż z dniem 7 listopada 2012 roku zaniechał stosowania kwestionowanych postanowień. Stosownie do treści art. 479 [39] k.p.c., z żądaniem uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone można wystąpić również wtedy, gdy pozwany zaniechał jego stosowania, jeżeli od tego zaniechania nie minęło sześć miesięcy. Skoro zatem, w przedmiotowej sprawie, powód wystąpił z pozwem w lutym 2013 roku, zaniechanie stosowania przez pozwanego zaskarżonych zapisów w listopadzie 2012 roku nie ma wpływu na bieg przedmiotowego postępowania.

Przechodząc do oceny postanowień wzorca pod kątem ich niedozwolonego charakteru, wskazać należy, co następuje.

Stosownie do treści art. 385[1] §1 k.c., aby dane postanowienie umowne mogło być uznane za niedozwolone, musi ono spełniać cztery przesłanki tj.: (I) postanowienie nie zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem, (II) ukształtowane przez postanowienie prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami, (III) powyższe prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta oraz (IV) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron.

Analiza kwestionowanego postanowienia umownego wykazała, że nie dotyczy ono głównych świadczeń stron w umowie, którymi w niniejszej sprawie jest po stronie Kasy zobowiązanie do udzielenia i obsługi pożyczki/kredytu członkom Kasy, a po stronie konsumenta korzystanie z pożyczki/kredytu na warunkach określonych w umowie. Zaskarżone postanowienie dotyczy więc zasad wykonywania przez członków Kasy umowy pożyczki/kredytu. Wobec powyższego, w ocenie Sądu zapis objęty pozwem nie dotyczy głównych świadczeń stron.

Przesłanka braku indywidualnego uzgodnienia nie może w tej sprawie mieć znaczenia wobec abstrakcyjnego charakteru kontroli postanowienia wzorca umownego. Sąd nie bada w niniejszym postępowaniu konkretnych stosunków istniejących pomiędzy kontrahentami, ale wzorzec i treść hipotetycznych stosunków, jakie powstałyby pomiędzy pozwanym, a potencjalnym konsumentem. Nie ma zatem znaczenia, czy jakaś konkretna umowa była między stronami negocjowana ani nawet czy wzorzec był, czy też nie był zastosowany przy zawieraniu jakiejkolwiek konkretnej umowy. Kontrola ta ma bowiem charakter oceny ex ante i obejmuje wzorzec, nie zaś konkretną umowę. Istotny jest zatem fakt, że pozwany wprowadził oceniany wzorzec do obrotu poprzez wystąpienie z ofertą zawarcia umowy z wykorzystaniem go.

Dla zastosowania omawianego przepisu przesłanki II (sprzeczność z dobrymi obyczajami) i III (rażące naruszenie interesów konsumenta) muszą zachodzić równocześnie. Z reguły rażące naruszenie interesu konsumenta jest naruszeniem dobrych obyczajów, ale nie zawsze zachowanie sprzeczne z dobrymi obyczajami rażąco narusza ten interes.

Poprzez dobre obyczaje rozumiemy pewien powtarzalny wzorzec zachowań, który jest aprobowany przez daną społeczność lub grupę. Są to pozaprawne normy postępowania, którymi przedsiębiorcy winni się kierować. Ich treści nie da się określić w sposób wyczerpujący, ponieważ kształtowane są przez ludzkie postawy uwarunkowane zarówno przyjmowanymi wartościami moralnymi, jak i celami ekonomicznymi i związanymi z tym praktykami życia gospodarczego. Wszystkie one podlegają zmianom w ślad za zmieniającymi się ideologiami politycznymi i społeczno – gospodarczymi oraz przewartościowaniami moralnymi. W szczególności zaś, dobre obyczaje to normy postępowania polecające nienadużywanie w stosunku do słabszego uczestnika obrotu posiadanej przewagi ekonomicznej.

W niniejszej sprawie dobrym obyczajem jest, by przedsiębiorca nie wykorzystywał swej uprzywilejowanej pozycji kontraktowej, będącej rezultatem stosowania przez niego jednostronnie ustalonego wzorca umowy. Przedstawianie konsumentom do akceptacji warunków umowy zawierających zapisy, kształtujące ich prawa i obowiązki w sposób mniej korzystny niż wynika to z powszechnie obowiązujących przepisów prawa, niewątpliwie przeczy powyższemu. Oczekiwanym jest także, by pozwany przedsiębiorca nie przenosił na konsumenta ryzyka związanego z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, które w kontekście niniejszej sprawy wiąże się z uprawnieniem kontrahenta konsumenta do wiążącej interpretacji umowy oraz zmiany istotnych warunków umowy bez podania ważnej przyczyny.

W zakresie oceny stopnia naruszenia interesów konsumentów Sąd tutejszy podziela opinię Sądu Apelacyjnego w Warszawie (wyrok z dnia 2006-06-27, sygn. akt VI ACa 1505/05), że naruszenie interesów konsumenta, aby było rażące, musi być doniosłe czy też znaczące. Natomiast interesy konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale też każdy inny, chociażby niewymierny. Zaliczyć tu można również dyskomfort konsumenta, spowodowany takimi okolicznościami jak strata czasu, naruszenie prywatności, niedogodności organizacyjne, wprowadzenie w błąd oraz inne uciążliwości, jakie mogłyby powstać na skutek wprowadzenia do zawartej umowy ocenianego postanowienia. Przy określaniu stopnia naruszenia interesów konsumenta należy stosować nie tylko kryteria obiektywne (np. wielkość poniesionych czy grożących strat), lecz również względy subiektywne związane bądź to z przedsiębiorcą (np. renomowana firma), bądź to z konsumentem (np. seniorzy, dzieci). Konieczne jest zbadanie, jaki jest zakres grożących potencjalnemu konsumentowi strat lub niedogodności.

Częstokroć konieczne jest również ustalenie, jak wyglądałyby prawa i obowiązki konsumenta w sytuacji braku analizowanej klauzuli (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2007 roku, sygn. akt III SK 21/06 oraz z dnia 11 października 2007 roku, sygn. akt III SK 9/07). Jeżeli przepisy ogólne stawiają konsumenta w lepszej sytuacji niż postanowienia proponowanej umowy, to w zasadzie postanowienia te należy uznać za niedozwolone. Odstępstwo od tej zasady możliwe jest tylko, o ile zmiana jest uzasadniona specyfiką wzajemnych świadczeń lub jest kompensowana innymi postanowieniami wzorca.

Należy także wskazać, że klauzula generalna wyrażona w art. 385 [1] § 1 k.c. uzupełniona została listą niedozwolonych postanowień umownych zamieszczoną w art. 385 [3] k.c. Obejmuje ona najczęściej spotykane w praktyce klauzule uznane za sprzeczne z dobrymi obyczajami, zarazem rażąco naruszające interesy konsumenta. Ich wspólną cechą jest nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków lub ryzyka między stronami prowadzące do zachwiania równowagi kontraktowej. Są to takie klauzule, które jedną ze stron (konsumenta) z góry, w oderwaniu od konkretnych okoliczności, stawiają w gorszym położeniu. Wyliczenie to ma charakter niepełny, przykładowy i pomocniczy. Funkcja jego polega na tym, iż zastosowanie we wzorcu umowy postanowień odpowiadających wskazanym w katalogu ma znacząco ułatwić wykazanie, że spełniają one przesłanki niedozwolonych postanowień umownych objętych klauzulą generalną art. 385 [1] §1 k.c.

W niniejszej sprawie rozważania dotyczące kwestionowanych postanowień należy rozpocząć od zapisu oznaczonego numerem 1.1 dotyczącego uprawnienia Kasy do zmiany wysokości pobieranych opłat i prowizji oraz innych kosztów związanych z udzieleniem i obsługą pożyczki/kredytu. Pozwany zastrzegł, iż jest to możliwe w przypadku: wzrostu wskaźników (miesięcznych kwartalnych, półrocznych i rocznych) cen towarów i usług konsumpcyjnych ogłaszanych przez GUS, wzrostu cen energii, wzrostu cen usług pocztowych i telekomunikacyjnych, z których korzysta Kasa przy wykonywaniu czynności -oraz w zakresie wynikającym ze zmian tych parametrów. Wskazać należy, iż przedmiotowy zapis umożliwia pozwanemu podwyższenie wartości opłat pobieranych od konsumentów (członków Kasy) w trakcie trwania umowy. Jak słusznie wskazał powód, udzielenie pożyczki/kredytu przez Kasę jest zobowiązaniem rozciągniętym w czasie, a więc istnieje ryzyko, iż niektóre koszty ulegną zmianie. Jednakże w ocenie Sądu możliwość kształtowania przez pozwanego opłat i prowizji z powodów wskazanych w kwestionowanym zapisie mieści się w zakresie ryzyka wynikającego z prowadzonej działalności, a przede wszystkim jest kwestią, która powinna być brana pod uwagę przez pozwanego przy zawieraniu umów długoterminowych. Ponadto w myśl art. 385 [3] pkt 19 k.c. niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia. Biorąc pod uwagę powyższe, kwestionowany zapis nie wskazuje ważnych powodów, które w ocenie Sądu uprawniałyby pozwanego do zmiany opłat i prowizji związanych z udzielonym kredytem/pożyczką, należących do istotnych cech świadczenia. Jednocześnie pozwany nie określa precyzyjnie zasad zmiany opłat i prowizji, tj. czy zmiany te będą również uwzględniać obniżenie kosztów czy tylko podwyższenie, przerzucając tym samym ryzyko związane ze wzrostem cen i wskaźników na konsumenta. Zgodnie z art. 385 [3] pkt 9 k.c. niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy, co w kontekście niniejszej sprawy wiąże się z możliwością dowolnego interpretowania wzrostu wskaźników i cen oraz swobodnego kształtowania opłat i prowizji przez pozwanego w umowach zawieranych z konsumentem. Konkludując zapis objęty pozwem jest niedopuszczalny, gdyż rażąco godzi w interesy ekonomiczne konsumentów.

Odnosząc się zaś do postanowienia oznaczonego numerem 1.2 uprawniającego pozwanego do zmiany regulaminu, wskazać należy co następuje. Pozwany w myśl kwestionowanego postanowienia zastrzegł, iż „zmiana regulaminu może nastąpić wyłącznie z ważnych powodów”. W dalszej części zapisu wskazał w jego ocenie ważne powody na mocy, których zmiany te zostaną wprowadzone. Podkreślić należy, iż pozwany w nieprecyzyjny sposób określił okoliczności w jakich może nastąpić zmiana regulaminu. W ocenie tutejszego Sądu użycie przez pozwanego sformułowania „w szczególności” prowadzi do wniosku, że okoliczności wymienione w kwestionowanym postanowieniu mogą ulegać zmianom (katalog otwarty). Wobec powyższego zaskarżone postanowienie z uwagi na otwarty katalog przyczyn determinujących zmianę regulaminu może prowadzić do modyfikacji istotnych warunków umowy bez podania ważnej przyczyny, co stanowi rażące naruszenie interesów konsumenta. Ponadto należy zauważyć, że zawarte w treści kwestionowanego zapisu zwroty o charakterze nieprecyzyjnym i niezrozumiałym dla konsumenta sprawiają, iż postanowienie jest odpowiednikiem niedozwolonej klauzuli zawartej w art. 385 [3] pkt. 9 k.c. tj. przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy. W rezultacie pozwany poprzez zwroty zawarte w zapisie objętym pozwem uzyska uprawnienie do wprowadzenia zmian w regulaminie z bliżej nieokreślonych przyczyn.

Konsekwencją powyższego jest uznanie, że zakwestionowane klauzule nie uwzględniają i nie zabezpieczają interesu konsumenta, jako słabszej strony umowy, co prowadzi do ukształtowania stosunku zobowiązaniowego w sposób nierównorzędny i rażąco dla niego niekorzystny. Przedmiotowe zapisy w ocenie Sądu, kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.

Mając więc na uwadze powyższe, na podstawie art. 385[1] §1 k.c. Sąd uznał przedmiotowe postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, zaś na podstawie art. 479[42] §1 k.p.c. zakazał ich wykorzystywania w obrocie konsumenckim.

O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o art. 98 k.p.c. zgodnie, z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Przyznane stronie koszty stanowią wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w wysokości 360 zł - ustalone na podstawie § 14 ust. 3 pkt 2 w zw. z § 2 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Mając na uwadze wynik sprawy, orzeczenie o nakazaniu pobrania od strony pozwanej opłaty od pozwu uzasadnia art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

O publikacji prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt strony pozwanej zarządzono na podstawie art. 479[44] k.p.c.

SSO Jacek Łabuda