Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Jelenia Góra, dnia 9 maja 2013 r.

Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze Wydział II Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

PrzewodniczącySSO Beata Kostaś/spr/

SędziowieSSO Alicja Izydorczyk, SSO Jadwiga Jakubowska

ProtokolantSylwia Bańbor - Mężyk

po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2013 r. w Jeleniej Górze

na rozprawie

sprawy z powództwa PHU (...) (...)Spółka jawna w Ś.

przeciwko A. W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Jeleniej Górze

z dnia 20 listopada 2012 r., sygn. akt I C 1330/12

I.  apelację oddala;

II.  zasądza od pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 1.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej.

Sygn. akt II Ca 213/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 20.11.2012 r. Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze zasądził od pozwanej A. W. na rzecz strony powodowej PHU (...) Sp. Jawna w Ś. kwotę 21.550 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 10 lutego 2011 r. do dnia zapłaty oraz orzekł o kosztach procesu.

Rozstrzygnięcie powyższe zostało wydane w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

Sąd Rejonowy w Chorzowie prawomocnym nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 05.02.2010 r. (sygn. akt VIII GNc 1936/09) zasądził od Ł. S. na rzecz powoda kwotę 15.960,66 zł wraz z odsetkami ustawowymi i kosztami procesu.

Powód skierował egzekucję do nieruchomości położonej w W. dłużnika Ł. S., dla której Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze prowadzi księgę wieczystą nr (...). Postępowanie egzekucyjne zostało umorzone, bowiem dłużnik przestał być właścicielem przedmiotowej nieruchomości w dniu 29.07.2010 r.

W dniu 14.04.2010 r. pozwana A. W. zawarła umowę darowizny przedmiotowej nieruchomości położonej w W. z bratem Ł. S.. W wyniku tej umowy stała się właścicielem przedmiotowej nieruchomości.

W dniu 13.10.2010 r. powód wezwał pozwaną do zapłaty kwoty 21.440,34 zł. W piśmie tym jednocześnie wskazał, że wezwanie jest podyktowane wyzbyciem się przez Ł. S. nieruchomości na jej rzecz i oświadczył, że zamierza wystąpić z żądaniem uznania czynności darowizny wobec niego za bezskuteczną.

Pozew w sprawie o uznanie umowy darowizny nieruchomości za bezskuteczną przeciwko pozwanej został złożony w dniu 16.11.2010 r.

Po wytoczeniu skargi pauliańskiej przez powoda, w dniu 09.02.2011 r. pozwana sprzedała przedmiotową nieruchomość za kwotę 168.000 zł K. B..

Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze w sprawie o sygn. akt I C 1060/10 w dniu 21.03.2011 r. uznał za bezskuteczną wobec powoda (...)Sp. j. w Ś.umowę darowizny nieruchomości położonej w W.stanowiącej niezabudowane działki gruntu, dla której Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze prowadzi księgę wieczystą nr (...), zawartą w dniu 14.04.2010 r. w J.pomiędzy Ł. S.a pozwaną A. W.przed Notariuszem M. D.– akt notarialny rep. A nr (...)w zakresie wierzytelności w kwocie 21.550 zł wynikającej z nakazu zapłaty Sądu Rejonowego w Chorzowie z dnia 05.02.2010 r. (sygn. akt VIII GNc 1936/09) oraz postanowienia Komornika przy Sądzie Rejonowym w Jeleniej Górze D. B.z dnia 04.05.2010 r. (sygn. akt KM 709/10).

Przy tych ustaleniach faktycznych Sąd Rejonowy ocenił powództwo oparte na treści przepisu art. 531 § 2 kc, 532 kc oraz art. 405 kc za uzasadnione.

W ocenie Sądu I instancji odpłatne zbycie przez osobę trzecią w toku procesu ze skargi pauliańskiej przedmiotów majątkowych, których dotyczyła czynność prawna objęta skargą uzasadnia roszczenie wierzyciela wobec tej osoby o zwrot korzyści uzyskanych ze zbycia w oparciu o art. 405 i n. kc. Chodzi o takie zbycie, które nie spełnia przesłanek określonych w art. 531 § 2 kc – odpłatne rozporządzenie na rzecz osoby, która pozostawała w dobrej wierze.

Sąd I instancji wskazał, iż wprawdzie przedstawiciele doktryny opowiadają się przeciwko możliwości wystąpienia w stosunku do osoby trzeciej z roszczeniem z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jednak zdecydowana większość judykatury dopuszcza stosowanie w takich przypadkach przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Twierdzi się, że odpłatne zbycie przez osobę trzecią w toku procesu wytoczonego na podstawie art. 527 § 1 kc przedmiotów majątkowych objętych zaskarżoną czynnością prawną dłużnika, może uzasadniać roszczenie wierzyciela na podstawie art. 405 i n. kc o zwrot korzyści uzyskanych przez osobę trzecią w wyniku zbycia (uchwała SN z dnia 13 maja 2008 r., III CZP 55/2008, Biul. SN 2008, nr 6, OSNC 2009, nr 7-8, poz. 95).

Sąd I instancji uznał za uzasadnione zastosowanie w niniejszej sprawie przepisu art. 405 kc i z tego względu uwzględnił powództwo w całości.

Apelację od wyroku Sądu Rejonowego złożyła pozwana i zaskarżając go w całości zarzuciła:

1.  rażące naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 531 § 2 kc i art. 532 kc przez rozciągnięcie ochrony wierzyciela poza ramy wyraźnie określone wymienionymi przepisami, w sytuacji gdy przepisy tytułu X księgi III kc ze względu na szczególny charakter nie pozwalają na stosowanie wykładni rozszerzającej i wymagają ścisłego ich stosowania w zakresie instytucji skargi pauliańskiej;

2.  rażące naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 405 kc przez przyjęcie, iż może mieć on zastosowanie w drodze analogii lub jako roszczenie kondykcyjne jako podstawa prawna do dochodzenia roszczeń w przedmiotowej sprawie, w sytuacji gdy skarga pauliańska przewiduje tylko dwa skutki wymienione w art. 531 § 2 kc i art. 532 kc, a przepisy skargi pauliańskiej nie dopuszczają wykładni rozszerzającej z uwagi na ich szczególny charakter;

3.  naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 532 kc przez rozszerzenie odpowiedzialności osoby trzeciej wbrew przepisom ustawy poza przedmioty majątkowe (które na skutek czynności prawnej uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika lub do niego nie weszły) na cały majątek osoby trzeciej.

Składając te zarzuty wnosiła o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie I przez oddalenie powództwa;

2.  zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie II przez zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów zastępstwa procesowego za I instancję oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Kwestia ochrony wierzyciela w przypadku rozporządzenia przysporzeniem przez osobę trzecią, wobec której uwzględniono skargę pauliańską budzi szereg wątpliwości i kontrowersji. Według dominującego w orzecznictwie poglądu, gdy osoba trzecia rozporządziła przysporzeniem na rzecz innej osoby i nie zachodzą przesłanki do bezpośredniego pozwania tej osoby stosownie do art. 531 § 2 kc wierzyciel może dochodzić odszkodowania od osoby trzeciej, jeżeli jej zachowanie nosiło znamiona deliktu (art. 415 kc). Jeżeli osoba trzecia rozporządziła przedmiotem przysporzenia na rzecz innej osoby w okolicznościach niepozwalających na zastosowanie art. 531 § 2 kc, należy także dopuścić możliwość dochodzenia od osoby trzeciej przez wierzyciela, względem którego czynność dłużnika uznana za bezskuteczną, roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (wyrok SN z dnia 25.10.2012 r. w sprawie I CSK 139/12, a także orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia: 27 lutego 2004 r. V CK 272/03; 30 września 2004 r., IV CK 30/04; 3 lutego 2005 r., II CK 412/04; 27 stycznia 2006 r., III CSK 120/05; 12 czerwca 2008 r., III CZP 55/08; 24 lutego 2011 r., III CZP 132/10; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22.11.2012 r. w sprawie I ACa 609/12).

Z poglądem tym należy się zgodzić. Wskazać bowiem należy, iż przyjęcie odmiennego stanowiska i pozbawienia wierzyciela możliwości dochodzenia przeciwko osobie trzeciej roszczenia z bezpodstawnego wzbogacenia pozbawiłoby wierzyciela ochrony w razie odpłatnego zbycia przysporzenia czy też dobrej wiary nabywcy.

Wbrew twierdzeniom pozwanej przyznanie powodowi (wierzycielowi) roszczenia z art. 405 kc i następne nie oznacza naruszenia przepisu art. 532 kc poprzez rozszerzenie odpowiedzialności osoby trzeciej ani też nie oznacza rozszerzenia skutków określonych w art. 531 § 2 kc i art. 532 kc.

Podkreślić należy, iż uprzednie uwzględnienie skargi pauliańskiej ma jedynie wpływ na ocenę przesłanek odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

W uzasadnieniu wyroku z dnia 25.10.2012 r. (sygn. akt I CSK 139/12) Sąd Najwyższy wskazał, iż „wyrok wydany w wyniku uwzględnienia powództwa opartego na art. 527 § 1 kc ma charakter konstytutywny. Z chwilą jego uprawomocnienia się zaskarżona przez wierzyciela czynność prawna dłużnika z osobą trzecią staje się bezskuteczna względem wierzyciela. Skutek ten następuje z mocą wsteczną. Po uprawomocnieniu się wyroku pauliańskiego zaskarżoną czynność prawną dłużnika z osobą trzecią należy zatem uważać za bezskuteczną względem wierzyciela już od chwili jej dokonania. Wsteczny w tym zakresie skutek wyroku pauliańskiego jest przejawem ogólnej zasady, że konsekwencje uchybień zaistniałych przy podejmowaniu aktu prawnego zostają odniesione w razie późniejszego jego podważenia z powodu tych uchybień (wzruszenia, unieważnienia, zaczepienia, ubezskutecznienia) do chwili jego podjęcia” (zob. np. art. 84 i 87 kc, a także wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2003 r., II CK 438/02 i 9 października 2003 r., I CK 150/02). Jakkolwiek możliwość prowadzenia przez wierzyciela przewidzianej w art. 532 kc rozszerzonej egzekucji powstaje dopiero po uprawomocnieniu się wyroku pauliańskiego, to jednak ze względu na wsteczną moc ubezskutecznienia zaskarżonej czynności prawnej wierzyciel powinien się móc zaspokoić z jej przedmiotu w granicach korzyści uzyskanej przez osobę trzecią od dłużnika. Już więc od chwili dokonania przez dłużnika czynności prawnej uznanej za bezskuteczną względem wierzyciela przeznaczeniem korzyści majątkowej uzyskanej przez osobę trzecią od dłużnika jest jej użycie w celu zaspokojenia wierzyciela. Tytuł prawny nabycia korzyści przez osobę trzecią jest więc od samego początku bezskuteczny względem wierzyciela.

Niewątpliwie doszło do zubożenia wierzyciela, bowiem na skutek działania pozwanej został on pozbawiony możliwości prowadzenia egzekucji z nieruchomości i zaspokojenia wierzytelności w kwocie 21.550 zł.

Nie budzi także wątpliwości, iż pozwana wzbogaciła się kosztem powoda. Gdyby bowiem nie doszło do sprzedaży nieruchomości, zaspokojenie wierzyciela uszczupliłoby majątek pozwanej o kwotę 21.550 zł.

Związek między zubożeniem i wzbogaceniem jest oczywisty. Wprawdzie wyrok uwzględniający skargę pauliańska zapadł w dniu 21.03.2011 r., a zatem po sprzedaży nieruchomości, to jednak pozew o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną został złożony w dniu 16.11.2010 r.

Zauważyć także należy, iż strona powodowa w dniu 13.10.2010 r. uprzedziła pozwaną o zamiarze wystąpienia z powództwem o uznanie czynności prawnej w postaci darowizny z dnia 14.04.2010 r. za bezskuteczną. Oznacza to, iż pozwana od tej daty winna była liczyć się obowiązkiem zwrotu wzbogacenia, które uzyskała kosztem strony powodowej bez podstawy prawnej.

Z tych względów apelacja pozwanej jako nieuzasadniona na podstawie przepisu art. 385 kpc podlegała oddaleniu. O kosztach procesu w instancji odwoławczej orzeczono na podstawie przepisu art. 98 kpc w zw. z art. 108 § 1 kpc.