Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 30 czerwca 2014 r. w sprawie z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w Ł. przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w O. o zapłatę Sąd Rejonowy dla Łodzi–Widzewa w Łodzi zasądził od strony pozwanej na rzecz powodowej Spółki kwotę 5293,37 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 28 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty, kwotę odsetek ustawowych od kwoty 13834,94 zł za okres od dnia 8 października 2012 r. do dnia 29 listopada 2012 r., kwotę odsetek ustawowych od kwoty 9289,89 zł za okres od dnia 30 listopada 2012 r. do dnia 27 grudnia 2012 r. i kwotę 3109 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz umorzył postępowanie w pozostałym zakresie.

[wyrok k.356-357]

W rozpoznawanej sprawie Sąd Rejonowy poczynił ustalenia faktyczne, które Sąd Okręgowy podzielił w całości i przyjął za własne. W tej sytuacji nie istnieje potrzeba ich powtarzania, bowiem - jak wielokrotnie podkreślał Sąd Najwyższy - w wypadku orzeczenia oddalającego apelację, wydanego na podstawie materiału zgromadzonego w postępowaniu w pierwszej instancji, bez uzupełniania postępowania dowodowego, sąd odwoławczy nie musi powtarzać dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych; wystarczy stwierdzenie, że ustalenia sądu pierwszej instancji podziela i przyjmuje za swoje tak m. in. Sąd Najwyższy w orzeczeniach z dnia 13.12.1935 r., C III 680/34, Zb. Urz. 1936, poz. 379, z dnia 14.02.1938 r., C II 2613/37, Przegląd Sądowy z 1938 r., poz. 380, z dnia 10.11.1998 r., III CKN 792/98, OSNC z 1999 r., nr 4, poz. 83, z dnia 6 lipca 2011 r., I CSK 67/11, nie publ., z dnia 14.02.2013r., II CSK 292/12, Lex 1318346).

[uzasadnienie k.358-363 odwr.]

Strona pozwana zaskarżyła powyższy wyrok w zakresie pkt 1, zarzucając w bardzo szeroko sformułowanych zarzutach naruszenie przepisów art. 54 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej poprzez jego błędne niezastosowanie, co skutkowało uznaniem roszczenia powoda, art. 5 k.c. przez jego błędne zastosowanie, art. 518 § 1 pkt 1 k.c., art. 65 § 2 w zw. z art. 83 k.c. i art. 233 § 1 k.p.c. W konkluzji strona apelująca wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów za obie instancje.

[apelacja k.367-376, protokół rozprawy k.432]

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik strony powodowej wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

[odpowiedź na apelację k.410-413]

W piśmie z dnia 19 stycznia2015 r. pełnomocnik strony powodowej podniósł, że nawet w przypadku uznania bezzasadnych twierdzeń pozwanego, że powodowa Spółka nie może domagać się świadczenia z uwagi na bezskuteczność umowy poręczenia, to podstawa faktyczna żądania daje możliwość uwzględnienia roszczenia strony powodowej jako świadczenia spełnionego nienależnie.

[pismo k.419-420]

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna.

W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które nie były kwestionowane przez żadną ze stron postępowania. Z uwagi na powyższe Sąd Odwoławczy podziela i przyjmuje za własne dokonane przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne. Jednakże Sąd Rejonowy w sposób błędny zinterpretował mające zastosowanie w rozpoznawanej sprawie normy prawa materialnego, co musiało skutkować zmianą zaskarżonego wyroku.

Trafny jest zarzut skarżącego naruszenia art. 54 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej. Przepisy te były wielokrotnie przedmiotem zainteresowania w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Sąd Okręgowy w pełni podziela i przyjmuje za własną argumentację Sądu Najwyższego przedstawioną w uzasadnieniu wyroku z dnia 6 czerwca 2014 r. (I CSK 428/13). W przywołanym orzeczeniu Sąd Najwyższy wskazał, iż istnieją podstawy do uznania za nieważną umowę poręczenia obejmującą należności kontrahentów wobec Szpitala (dłużnika głównego w rozumieniu art. 876 k.c.). Sąd Najwyższy argumentował, iż podstawowe znaczenie ma cel i charakter regulacji prawnej zawartej w art. 53 ust. 6 i 7 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej i art. 54 ust. 5 i 6 ustawy o działalności leczniczej. Przewidziano w niej nie tylko zakaz dokonywania czynności prawnych prowadzących do zmiany wierzyciela zakładu opieki zdrowotnej, ale nawet szczególną reglamentację prawną obrotu wierzytelnościami „szpitalnymi” i to w interesie ogólnym, a nie tylko w interesie samej jednostki leczniczej. Świadczą o tym wskazane w ustawie przesłanki udzielenia (odmowy) wyrażenia zgody (konieczność zapewnienia ciągłości udzielenia świadczeń zdrowotnych, analiza finansowa i wynik finansowy zakładu za rok poprzedni), czas udzielenia zgody ( ex ante, nie ex post), procedura jej udzielania (opinia kierownika zakładu, tym samym też możliwość selekcji ewentualnych poręczycieli), a także przyznanie legitymacji czynnej organowi założycielskiemu w procesie o stwierdzenie nieważności czynności prowadzącej do zmiany wierzyciela. Zgoda organu założycielskiego stanowi tu niewątpliwie wyraz wstępnej kontroli finansowej zakładu opieki zdrowotnej i możliwości sprawnego wykonywania usług medycznych przez te podmioty, a nie tylko zwykłą, formalno-prawną przesłankę skuteczności czynności prawnej wierzyciela zakładu. Reglamentacyjny charakter omawianej regulacji potwierdza także przyjęcie kategorycznej sankcji w postaci nieważności czynności prawnej, dokonanej bez zgody organu założycielskiego. Zdaniem Sądu Najwyższego nie sposób zakładać, że w art. 53 ust. 6 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej doszło do wyczerpującego określenia katalogu typowych czynności prawnych ( verba legis „czynność prawna mająca na celu zmianę wierzyciela”), których musiałaby dotyczyć zgoda organu założycielskiego. Zamierzeniem ustawodawcy było na pewno wskazanie raczej ogólnie na takie czynności prawne z punktu widzenia ich celu jurydycznego, przewidywanego przez strony czynności, niezależnie od ich dogmatyczno-prawnej konstrukcji oraz typowej dla nich funkcji. Innymi słowy, chodziło o eliminowanie takich sytuacji, w których w wyniku określonej czynności prawnej pojawi się nowy (inny) wierzyciel zakładu opieki zdrowotnej, dochodzący należności wynikającej z pierwotnie zawartej umowy. Krąg czynności prawnych określony w art. 53 ust. 6 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej nie może zatem ograniczać się np. do samej cesji (w tym cesji powierniczej), faktoringu, subrogacji umownej (przy założeniu jej prawnej dopuszczalności de lege lata, co jest sporne), indosu wekslowego. Argumentem decydującym w tym zakresie nie mogła być treść art. 53 ust. 7 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, w którym pierwotnie legitymację czynną organu założycielskiego (w procesie o stwierdzenie nieważności czynności dokonanej bez zgody tego organu) ograniczono jedynie do przelewu wierzytelności. Zgodnie z art. 54 ust. 6 ustawy o działalności leczniczej, legitymacja taka przysługuje już w przypadku dokonania każdej „czynności prawnej mającej na celu zmianę wierzyciela”. Nadto w ocenie Sądu Najwyższego należy także brać pod uwagę ratio legis art. 53 ust. 6 i 7 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej (obecnie art. 53 ust. 5 i 6 ustawy o działalności leczniczej). Mają one na względzie zapobieżenie narastaniu zadłużenia poszczególnych zakładów opieki zdrowotnej, co stanowi z reguły efekt komercyjnego obrotu wierzytelnościami niezależnie od przyjętej in concreto formuły prawnej takiego obrotu i etapu uzyskiwania wspomnianego efektu (np. bezpośrednio po dokonaniu cesji wierzytelności, zawarcia umowy faktoringowej lub tylko pośrednio w wyniku zawarcia umowy poręczenia i po jej wykonaniu uzyskanie przez poręczyciela prawnego statusu subrogowanego wierzyciela zakładu opieki zdrowotnej). Zakłady opieki zdrowotnej mają bowiem do spełnienia funkcje lecznicze w interesie ogólnym, a ich uczestniczenie w obrocie prawnym (zawieranie umów dostawy, sprzedaży sprzętu medycznego, korzystania z usług innych podmiotów) powinny sprzyjać niezakłóconemu wypełnianiu tych funkcji. Reasumując, w ocenie Sądu Najwyższego nieważne jest poręczenie udzielone za zobowiązania zakładu opieki zdrowotnej bez wymaganej zgody organu założycielskiego (art. 53 ust. 6 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej; obecnie art. 54 art. 5 ustawy o działalności leczniczej). Poręczenie takie należy bowiem do grupy „czynności prawnych mających na celu zmianę wierzyciela” w rozumieniu wskazanych przepisów.

Sąd Okręgowy w pełni podziela i przyjmuje za własne zaprezentowane stanowisko Sądu Najwyższego. W rozpoznawanej sprawie powód nie wykazał, iż organ założycielski pozwanego udzielił zgody na zawarcie umów o współpracy w zakresie obsługi wierzytelności i udzielenia poręczeń, tym samym wskazane umowy należy uznać za nieważne. Zatem powód nie posiada legitymacji procesowej.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił pkt 1 zaskarżonego wyroku, w tej sposób, że oddalił powództwo w opisanym tam zakresie.

Ponieważ zarzut skarżącego naruszenia art. 54 ust. 5 i 6 ustawy o działalności leczniczej okazał się zasadny i skutkował zmianą wyroku w zaskarżonej części, to analiza pozostałych zarzutów apelacyjnych jest bezprzedmiotowa.

Na końcu należy odnieść się do pisma pełnomocnika strony powodowej z dnia 19 stycznia 2015 r., w którym podniósł on, że w przypadku uznania twierdzeń pozwanego, że powód nie może domagać się świadczenia z uwagi na bezskuteczność umowy poręczenia, to podstawą prawną roszczenia powodowej Spółki są przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i n. k.c.).

W rozpoznawanej sprawie przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie mają zastosowania. Powodowa Spółka, obsługiwana przez fachowego pełnomocnika, dobrowolnie zawarła z kontrahentami strony pozwanej umowę o współpracy w zakresie obsługi wierzytelności i udzielania poręczeń. Sam fakt uznania, że umowa ta jest nieważna, nie może skutkować uznaniem, że pozwany zobowiązany jest do zapłaty powodowi dochodzonej kwoty na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Nie ma ku temu żadnych przesłanek. Ponadto należy podkreślić, że w przypadku stwierdzenia nieważności umowy, każdej ze stron takiej umowy służą określone środki w celu dochodzenia swoich roszczeń od kontrahenta.

Zmiana zaskarżonego wyroku skutkować musiała również zmianą rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed Sądem I instancji. Ostatecznie strona pozwana wygrała proces w całości, tym samym Sąd Okręgowy, na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c., zasądził od (...) Spółki Akcyjnej w Ł. na rzecz pozwanego Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w O. kwotę 2417 zł. Na wskazaną kwotę składa się: 17 zł opłaty skarbowej od pełnomocnictwa oraz 2400 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, którego wysokość została ustalona w oparciu o § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tj. Dz. U. z 2013 r., poz. 490 z późn. zm.).

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł również w oparciu o przepis art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Strona pozwana wygrała apelację w całości, zatem Sąd Okręgowy zasądził na jej rzecz od strony powodowej tytułem zwrotu tychże kosztów kwotę 1200 zł, na którą składa się jedynie wynagrodzenie pełnomocnika ustalone na podstawie § 6 pkt 4 oraz § 12 ust. 1 pkt 1 powołanego wyżej rozporządzenia.

O nieuiszczonych kosztach sądowych Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 r., poz. 1025 z późn. zm.) w zw. z art. 98 k.p.c. Sąd Odwoławczy nakazał pobrać od powodowej Spółki na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi–Widzewa w Łodzi kwotę 265 zł tytułem nieuiszczonej opłaty od apelacji, od której uiszczenia strona pozwana została zwolniona postanowieniem z dnia 13 sierpnia 2014 r. (k.405).

Na podstawie art. 350 § 1 i 3 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w pkt 1 wyroku i sprostował z urzędu oczywistą omyłkę w komparycji i sentencji zaskarżonego wyroku poprzez wpisanie prawidłowej nazwy pozwanego.