Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 11 września 2012 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny-Odwoławczy

w składzie:

Protokolant: sekr. sądowy Grażyna Dwórznik

po rozpoznaniu w dniu 11 września 2012 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z wniosku W. B.

z udziałem B. B. i A. B.

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Grodzisku Mazowieckim

z dnia 14 marca 2012 r. sygn. akt I Ns 790/08

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  zasądzić od W. B. na rzecz B. B. kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

W. B. wnosił o stwierdzenie, że po zmarłym w dniu 15.11.2004r. J. B. spadek na podstawie ustawy nabyli B. B., A. B. i W. B.- wszyscy po 1/3 części. W uzasadnieniu swego wniosku wskazał, iż spadkodawca nie pozostawił testamentu, dlatego do dziedziczenia zastosowanie znajdują przepisy ustawy.

Uczestniczki postępowania B. B. i A. B. wniosły o stwierdzenie, że spadek po J. B. na podstawie testamentu ustnego z dnia 07.11.2004r. nabyła w całości B. B.. W uzasadnieniu tego stanowiska powołano się na oryginał protokołu ze sporządzenia testamentu ustnego oraz wskazano trzech świadków testamentu ustnego.

Wnioskodawca na rozprawie w dniu 30.03.2009r. podniósł, iż sporządzony przez J. B. testament ustny jest nieważny, ponieważ nie został podpisany przez spadkodawcę, a ponadto w chwili sporządzania testamentu nie istniała obawa rychłej śmierci.

Postanowieniem z dnia 14.03.2012r. Sąd Rejonowy w Grodzisku Mazowieckim stwierdził, że spadek po J. B., zmarłym w dniu 15.11.2004r. w G., ostatnio stale zamieszkałym w M. na podstawie testamentu ustnego z dnia 07.11.2004r. nabyła żona B. B., córka Z. i A. w całości, nadto zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki B. B. kwotę 360zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Rejonowy w Grodzisku Mazowieckim po przeprowadzeniu postępowania dowodowego ustalił, że w dniu 06.11.2004r. spadkodawca został przyjęty w trybie nagłym do Szpitala (...) w G. w stanie ogólnym ciężkim, z rozpoznaniem raka płuc, zatorowości płucnej, żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. W dniu 07.11.2004r. spadkodawca w obecności D. M., W. U. i K. B. oświadczył, że cały swój majątek zapisuje jedynemu, wyłącznemu spadkobiercy - swojej żonie B. B.. W tym samym dniu W. U. spisał treść testamentu, którą podpisali wszyscy trzej świadkowie, obecni przy oświadczeniu ostatniej woli spadkodawcy. Stan zdrowia spadkodawcy pogarszał się i w dniu 15.11.2004r. zmarł on w szpitalu w G.. Spadkodawca w chwili śmierci był żonaty z B. B.. Miał dwoje dzieci W. B. i A. B..

Sąd Rejonowy poczynił ustalenia stanu faktycznego tej sprawy w oparciu o zeznania świadków, dowody z dokumentów oraz opinie z zakresu psychiatrii i neurologii, które nie budziły zastrzeżeń, co do wiarygodności.

W świetle dokonanych ustaleń Sąd I instancji uznał, że w stanie tej sprawy istniały przesłanki z art. 952 § 1 kc do sporządzenia testamentu ustnego, bowiem zachodziła obawa rychłej śmierci, a nadto zachodziły okoliczności szczególne, które spowodowały, że zachowanie zwykłej formy testamentu było niemożliwe lub bardzo utrudnione. Sąd Rejonowy podkreślił, że stan spadkodawcy w chwili przyjęcia do szpitala był ciężki, zagrażający życiu i systematycznie ulegał pogorszeniu, aż doprowadził do śmierci spadkodawcy w dniu 15.11.2004r. Spadkodawca cierpiał na chorobę nowotworową, był świadomy konsekwencji braku postępów w leczeniu. Zarówno spadkodawca, jak i świadkowie testamentu byli przekonani, że śmierć może nastąpić w każdej chwili. Sąd Rejonowy oceniający, iż u spadkodawcy zachodziła obawa rychłej śmierci w momencie testowania, opierał się na opinii biegłych oraz dokumentacji lekarskiej. Nadto, Sąd I instancji przyjął, iż w dacie sporządzenia testamentu ustnego stan fizyczny spadkodawcy powodował, iż sporządzenie testamentu w innej formie niż ustna było znacznie utrudnione. Sąd Rejonowy uznał również, iż brak jest podstaw do przyjęcia, iż spadkodawca sporządzając w dniu 07.11.2004r. testament ustny znajdował się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Sąd I instancji uznał, iż J. B. sporządził ważny testament ustny, na podstawie, którego jedynym spadkobiercą została żona spadkodawcy B. B..

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 520 § 2 kpc.

Z rozstrzygnięciem Sądu Rejonowego nie zgodził się wnioskodawca, który wywiódł apelację zaskarżając postanowienie Sądu Rejonowego w Grodzisku Mazowieckim z dnia 14.03.2012r. w całości.

Zaskarżonemu postanowieniu apelujący zarzucił naruszenie prawa materialnego w postaci naruszenia art. 952 § 3 kc przez jego błędną wykładnię oraz naruszenie prawa procesowego mogącego mieć wpływ na rozstrzygnięcie w postaci art. 233 kpc poprzez dokonanie dowolnej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie. Wnioskodawca wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez stwierdzenie, że spadek po zmarłym w dniu 15.11.2004r. w G. J. B. na podstawie ustawy nabyli żona B. B., córka A. B. oraz syn W. B. - po 1/3 części każde z nich, ewentualnie o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu powyższego środka odwoławczego wnioskodawca wskazał, iż jego zdaniem w niniejszej sprawie nie zachodziła obawa rychłej śmierci spadkodawcy, ponieważ spadkodawca przebywał w szpitalu przez 10 dni aż do swojej śmierci i była to wystarczająca ilość czasu, aby sporządzić testament notarialny lub allograficzny. Nadto, wnioskodawca zakwestionował dokonaną przez Sąd Rejonowy ocenę dowodów. Nie zgodził się ze stwierdzeniem Sądu I instancji, że pogorszenie stanu zdrowia spadkodawcy miało charakter nagły oraz wskazał, że ciężki stan zdrowia nie jest niczym niezwykłym przy przewlekłej chorobie. Ponadto, w ocenie wnioskodawcy pogorszenie stanu zdrowia spadkodawcy w sposób, który uzasadniałby obawę rychłej śmierci nastąpiło dopiero w dniu 09.11.2004r., wobec czego, twierdzenie Sądu Rejonowego o wystąpieniu obawy rychłej śmierci u spadkodawcy było nieuprawnione.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 11.09.2012r. wnioskodawca poparł zarzuty i wnioski apelacji, uczestniczka B. B. wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania za drugą instancję, uczestniczka A. B. przyłączyła się do stanowiska uczestniczki B. B. i wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje;

Apelacja wnioskodawcy nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż zarzuty na jakich została oparta – jako pozbawione podstawy prawnej - nie mogą wywołać zamierzonych przez skarżącego skutków.

Zdaniem Sądu odwoławczego, Sąd Rejonowy nie dopuścił się żadnego z zarzucanych mu uchybień, a zaskarżone rozstrzygnięcie jest trafne i w pełni odpowiadające prawu.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia stanu faktycznego poczynione przez Sąd Rejonowy i przyjmuje je w całości za własne. Podobnie, całkowitej akceptacji Sądu odwoławczego podlega ocena prawna przedmiotu niniejszej sprawy.

W ocenie Sądu okręgowego, Sąd I instancji trafnie przyjął, w odniesieniu do właściwej analizy ujawnionych okoliczności i materiałów przedmiotowej sprawy, że istnieją wystarczające podstawy do uznania za wykazane, iż w dniu 07.11.2004r. J. B. sporządził testament, spełniający wszystkie przesłanki ważnego testamentu ustnego, którego treść została prawidłowo stwierdzona w przewidziany prawem sposób i w którym to powołał swego jedynego spadkobiercę w osobie uczestniczki B. B..

Rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego zostało oparte na trafnych ustaleniach stanu faktycznego, które Sąd I instancji poddał wnikliwej i słusznej analizie prawnej, wyjaśniając w pisemnym uzasadnieniu swego orzeczenia zarówno znaczenie norm prawnych, które mają zastosowanie w sprawie, jak i ich szczegółowe odniesienie do okoliczności konkretnego przypadku.

Sąd Rejonowy przeprowadził we wszystkich istotnych elementach tej sprawy w pisemnym uzasadnieniu swego orzeczenia trafny wywód, przedstawiając rzeczową i poprawnie uzasadnioną argumentację zajętego stanowiska – co Sąd Okręgowy w pełni podziela, nie znajdując potrzeby powtarzania tych samych motywów na obecnym etapie postępowania.

Apelujący zaskarżając postanowienie odwołuje się do rzekomego uchybienia prawa procesowego przez Sąd I instancji, podnosząc, iż naruszenie art. 233 kpc, które mogło mieć wpływ na rozstrzygnięcie, polegało na dokonaniu dowolnej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie.

Apelujący kwestionuje ustalenie Sądu Rejonowego, że pogorszenie stanu zdrowia spadkodawcy miało charakter nagły przytaczając informację z wywiadu lekarskiego, w którym widnieje zapis, iż dolegliwości u spadkobiercy utrzymywały się od dwóch dni przed przyjęciem do szpitala. Dalej wskazuje, że ciężki stan zdrowia nie jest niczym niezwykłym przy przewlekłej chorobie.

W uzasadnieniu apelacji wnioskodawca formułuje myśl, która zawiera niekonsekwencję, albowiem wskazuje, iż „twierdzenie Sądu, iż przyjęcie spadkodawcy do szpitala nie nastąpiło w trybie nagłym, przekracza zasady logicznego rozumowania”.

Wskazany powyżej zarzut apelacji należy zdaniem Sądu Okręgowego uznać za bezzasadny.

Zauważyć należy, że nie może być przesłanką twierdzenia o naruszeniu zasady swobodnej oceny dowodów okoliczność, że apelujący nie zgadza się z ustaleniami sądu.

Do uznania określonego ustalenia sądu za przekraczające granice swobodnej oceny dowodów nie jest wystarczy też samo przypisanie, przez stronę, innej doniosłości poszczególnych dowodów i ich odmienna ocena (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2000 roku, V CKN 17/2000, OSNC 2000/10/188).

Normy swobodnej oceny dowodów wyznaczane są wymogami prawa procesowego, doświadczeniem życiowym oraz regułami logicznego myślenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia 1999, II UKN 76/99, OSNP 2000/19/732), których naruszenia, w zakresie charakteru pogorszenia zdrowia spadkodawcy, apelujący nie wykazał.

Nadto, odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 233 kpc Sąd odwoławczy wskazuje, iż aby zarzut ten mógł zostać skutecznie podniesiony, musi wskazywać, jakich konkretnie uchybień w zakresie logicznego rozumowania dokonał Sąd Rejonowy. Podniesiony przez apelującego zarzut wskazuje jedynie, iż Sąd Rejonowy miał dokonać dowolnej oceny materiału dowodowego, jednak nie określono, na czym konkretnie miała polegać owa dowolność. Sama polemika z oceną Sądu I instancji jest niewystarczająca, by wzruszyć zapadłe orzeczenie.

W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy dokonując ustaleń stanu faktycznego w niniejszej sprawie nie uchybił zasadom logicznego myślenia, ani doświadczeniu życiowemu. Podkreślić należy, iż Sąd I instancji trafnie uznał, iż przyjęcie spadkodawcy do szpitala nastąpiło w trybie nagłym, na co wskazuje historia choroby, gdyż spadkodawca został skierowany do szpitala przez (...). Nadto słusznie Sąd Rejonowy ustalił, że stan zdrowia spadkodawcy po przyjęciu do szpitala systematycznie się pogarszał, co znajduje odzwierciedlenie w historii choroby oraz zeznaniach świadków, które zostały prawidłowo ocenione przez Sąd pierwszej instancji.

Zauważyć należy, iż wzmianka o dolegliwościach utrzymujących się od dwóch dni, na którą powołuje się apelujący próbując wykazać, iż pogorszenie się stanu zdrowia nie miało charakteru nagłego, dotyczy jedynie bólów i obrzęku lewej łydki.

Za niedorzeczną uznał Sąd Okręgowy uwagę poczynioną przez apelującego, iż ciężki stan zdrowia nie jest niczym niezwykłym przy przewlekłej chorobie, jaką jest choroba nowotworowa płuc. Zdaniem Sądu Okręgowego nie można zgodzić się ze stanowiskiem prezentowanym przez apelującego, jakoby sprzeczne z logiką i doświadczeniem życiowym było przyjęcie przez Sąd Rejonowy, że pogorszenie stanu zdrowia spadkodawcy miało charakter nagły, biorąc pod uwagę, że stan zdrowia spadkobiercy w krótkim czasie doprowadził go do śmierci.

Sąd odwoławczy uznał także za chybiony zarzut naruszenia art. 952 § 1 kc poprzez jego błędną wykładnię.

Na marginesie Sąd Okręgowy zwraca uwagę, iż sformułowany przez profesjonalnego pełnomocnika zarzut apelacji dotyczył naruszenia art. 952 § 3 kc, zaś z treści uzasadnienia wynikało, że chodziło o naruszenie art. 952 §1 kc, dlatego Sąd Okręgowy potraktował ten zarzut, jako dotyczący art. 952 § 1 kc a nie § 3.

W tym zakresie wskazać należy, iż Sąd Rejonowy dokonał pozytywnego ustalenia odnośnie zaistnienia przesłanki obawy rychłej śmierci – jak wynika z treści pisemnego uzasadnienia kwestionowanego orzeczenia - biorąc pod uwagę całokształt zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym dokumentacji medycznej, choć niemałe znaczenie dla ustaleń tej okoliczności faktycznej miały dla Sądu również zeznania świadków, będących zarazem świadkami testamentu ustnego spadkodawcy.

Trzeba jednak zaznaczyć, że spadkodawca od wielu lat zmagał się z chorobą nowotworową, która była powiązana z licznymi dolegliwościami somatycznymi i w związku z czym, ogólny stan zdrowia spadkodawcy był zły i od chwili przyjęcia do szpitala stale się pogarszał, co doprowadziło do śmierci spadkodawcy w dniu 15.11.2004r.

Istotnie – zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie Sądu Najwyższego i powszechnie w doktrynie akceptowanym poglądem – dla przyjęcia obawy rychłej śmierci w rozumieniu normy art. 952 § 1 kc nie wystarcza, że spadkodawca cierpi na chorobę przewlekłą, a nawet śmiertelną. Dla spełnienia się omawianej przesłanki normatywnej testamentu ustnego konieczne jest tego rodzaju zdarzenie, takie pogorszenie stanu zdrowia spadkodawcy, które wskazuje na możliwość rychłego (szybkiego, w najbliższym czasie) zgonu tej osoby. Przekonanie spadkodawcy o rychłej śmierci może uzasadniać każda przyczyna (zły stan zdrowia, podeszły wiek, znajdowanie się w sytuacji zagrażającej bezpośrednio życiu), która w świetle aktualnej wiedzy i doświadczenia życiowego, przy uwzględnieniu indywidualnych właściwości organizmu spadkodawcy, może być przyczyną jego bliskiej śmierci. Nie można, bowiem całkowicie pomijać "przeczucia śmierci", mimo że nie można go w pełni racjonalnie wyjaśnić. Obawa rychłej śmierci zachodzi także wówczas, jeżeli po sporządzeniu testamentu okazało się, że okoliczności uzasadniające przekonanie spadkodawcy o jego bliskiej śmierci w rzeczywistości nie zachodziły. Obawa ta musi istnieć w chwili sporządzania testamentu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2006r. I CSK 37/10,LEX nr 694228).

W stanie zdrowia spadkodawcy, który cierpiał na liczne schorzenia, w tym na chorobę nowotworową, doszło do takiego istotnego i nagłego pogorszenia stanu zdrowia, które doprowadziło w krótkim czasie do zgonu spadkodawcy. Okoliczność, iż spadkodawca zmarł w przeciągu dziesięciu dni od przyjęcia go do szpitala nie eliminuje w ocenie Sądu drugiej instancji przesłanki obawy rychłej śmierci, albowiem należy oceniać ją w chwili sporządzania testamentu. Trafnie przyjął Sąd Rejonowy, iż w dniu 07.11.2004r. w chwili sporządzania testamentu ustnego zachodziła obawa rychłej śmierci spadkodawcy i zarówno spadkodawca, jak i świadkowie testamentu mieli świadomość, że możliwa jest rychła śmierć spadkodawcy. Zaś stanowisko prezentowane przez apelującego, że do obawy rychłej śmierci doszło dopiero w dniu 09.11.2004r. a nie w dacie sporządzenia testamentu w ocenie Sądu Okręgowego jest nieuprawnione, albowiem ocenie podlega moment sporządzania testamentu, a nie wskazany przez apelującego dzień.

Sąd odwoławczy nie podzielił również stanowiska apelującego, jakoby w niniejszej sprawie była wystarczająca ilość czasu, by sporządzić testament notarialny lub allograficzny. Podkreślić raz jeszcze należy, że spadkodawca, jak ustalono w oparciu o zeznania wiarygodnych świadków, zdawał sobie sprawę z poważnego stanu zdrowia i dążył do ostatecznego uregulowania swych spraw majątkowych, w sposób wówczas jemu dostępny.

Sąd Rejonowy wykazał również, że w przedmiotowej sprawie zachodziła nie tylko obawa rychłej śmierci, ale również zaszły szczególne okoliczności, które utrudniły spadkodawcy zachowanie zwykłej formy testamentu. Na drugą okoliczność powołaną przez Sąd Rejonowy apelujący w ogóle nie zwrócił uwagi. Słusznie ustalił Sąd Rejonowy, że stan, w jakim znajdował się spadkodawca, znacznie utrudniał mu sporządzenie własnoręcznie testamentu, czy choćby jego podpisanie. Sąd Okręgowy w pełni podziela wywód przedstawiony przez Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu postanowienia, dotyczący faktycznych możliwości sporządzenia innej formy testamentu.

Wobec powyższego należały uznać, że w pełni uprawniony jest pogląd Sądu Rejonowego, że w omawianym przypadku doszło do spełnienia podstawowych przesłanek pozwalających na skorzystanie z testamentu szczególnego w postaci testamentu ustnego.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 385 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc Sąd Okręgowy oddalił apelację wnioskodawcy, o czym orzekł w punkcie I. sentencji.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 2 kpc w zw. z § 9 pkt 2 i § 13 ust.1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.