Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

(...) sp. z o.o. w G. domagał się zasądzenia od pozwanego (...) S.A. w W. kwoty 225 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 4 kwietnia 2014 r. do dnia zapłaty, a także zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. Nakazem zapłaty z 24 lipca 2014 r. Sąd Rejonowy Bydgoszczy zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 225 zł z ustawowymi odsetkami oraz orzekł o kosztach procesu. W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

Sąd Rejonowy ustalił, iż 29 listopada 2013 r. miała miejsce kolizja , w której uczestniczył samochód marki M. (...) użytkowany przez poszkodowanego. Sprawca zdarzenia drogowego był ubezpieczony u pozwanego od odpowiedzialności cywilnej. W dniu 12 lutego 2014 r. poszkodowany zawarł z przedsiębiorstwem (...) sp. z o.o. w B. umowę najmu pojazdu zastępczego. Na podstawie tej umowy spółka (...) wynajęła poszkodowanemu samochód zastępczy a czynsz najmu wynosił 160 zł netto za dobę. Poszkodowany zlecił także spółce (...) wykonanie naprawy uszkodzonego pojazdu. W dniu 20 lutego 2014 r. poszkodowany odebrał naprawiony samochód marki oraz wydał najmowany samochód zastępczy. Po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego pozwany wypłacił poszkodowanemu odszkodowanie za naprawę uszkodzonego pojazdu w wysokości 6.313,56 złotych. Z tytułu najmu pojazdu zastępczego przedsiębiorstwo (...) sp. z o.o. w B. obciążyło poszkodowanego na kwotę 800 zł netto, tj. 984 zł brutto. Na fakturze oznaczono termin zapłaty tej wierzytelności do dnia 21 marca 2014 r. Faktura zawierała datę wystawienia na dzień 19 lutego 2014 r. W dniu 12 lutego 2014 r. poszkodowany zawarł z przedsiębiorstwem (...) sp. z o.o. w B. umowę przelewu wierzytelności polisy OC sprawcy, w celu pokrycia całkowitego kosztu najmu pojazdu zastępczego. Na podstawie tej umowy poszkodowany zbył na rzecz spółki (...) swoje roszczenie wobec pozwanego z tytułu wierzytelności o odszkodowanie za uszkodzenie samochodu Zgodnie z umową, w/w wierzytelność miała pokryć koszt najmu pojazdu zastępczego, który poszkodowany najął od spółki (...) sp. z o.o. W dniu 19 lutego 2014 r. przedsiębiorstwo (...) sp. z o.o. zawarło z powodem umowę o powierniczy przelew wierzytelności w celu jej ściągnięcia z polisy OC sprawcy. Na podstawie tej umowy spółka (...) zbyła rzecz powoda wierzytelność z tytułu najmu pojazdu zastępczego w związku z uszkodzeniem samochodu marki M. (...) w celu wyegzekwowania tej wierzytelności od pozwanego. W dniu 1 lipca 2014 r. pozwany wypłacił powodowi odszkodowanie za najem pojazdu zastępczego w kwocie 575 zł.

Sąd Rejonowy zważył , iż pozwany nie kwestionował faktu wystąpienia kolizji drogowej na skutek, czego uszkodzony został uszkodzony samochód osobowy marki M. (...). W ocenie Sądu z uwagi na podniesiony przez pozwanego zarzut braku legitymacji czynnej po stronie powoda należało rozważyć czy po stronie powodowej istnieje legitymacja do wytoczenia powództwa. Sąd zważył, że zgodnie z art. 509 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Ponieważ warunkiem skutecznej cesji wierzytelności jest istnienie tego prawa – przelew wierzytelności przyszłej pełny skutek wywiera dopiero z chwilą powstania wierzytelności. W dacie przelewu cedent przenosi na cesjonariusza jedynie ekspektatywę przyszłego prawa. Należy podkreślić, że roszczenie o zwrot kosztów wynajmu pojazdu zastępczego ma inny charakter niż roszczenie o zwrot kosztów naprawy pojazdu. W przypadku zwrotu kosztów wynajmu pojazdu zastępczego szkoda powstaje nie w momencie zaistnienia samej szkody, lecz dopiero wówczas, gdy poszkodowany koszty te już poniesie. Szkodę w tym wypadku można wiązać jedynie z wydatkami poniesionymi przez poszkodowanego na wynajem, a nie z samym faktem, iż on pozbawiony możliwości korzystania z rzeczy. Wynagrodzenie za przejściową utratę możliwości korzystania z rzeczy oznaczałoby w istocie nieprzewidywane prawem zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w postaci odczucia przykrości i dyskomfortu. Ta dolegliwość nie stanowi szkody majątkowej albowiem nie prowadzi do zmniejszenia majątku właściciela uszkodzonego pojazdu.W konsekwencji, z chwilą dokonania cesji wierzytelności przyszłej nie następuje więc przejście wierzytelności na cesjonariusza, wierzytelność ta bowiem jeszcze nie istnieje w chwili zbycia. Wynikająca z takiej umowy oznaczona wierzytelność zostaje przeniesiona na cesjonariusza dopiero z chwilą jej powstania, zatem skutek rozporządzający nie następuje w chwili zawarcia umowy cesji (wyrok SN z dnia 9 sierpnia 2005 r., IV CK 157/05, LEX nr 346081; wyż. wskazana uchwała SN z dnia 19 września 1997 r., III CZP 45/97; wyrok SN z dnia 26 września 2002 r., III CKN 346/01, niepubl.).

W niniejszej sprawie powstanie wierzytelności wiązało się ze szkodą w majtku poszkodowanego. Tymczasem, powód nie wykazał, aby poszkodowany zapłacił powodowi czynsz najmu pojazdu zastępczego, a więc, że w jej majątku powstał określony uszczerbek z tytułu poniesienia kosztów najmu pojazdu zastępczego w czasie naprawy pojazdu uszkodzonego na skutek zdarzenia drogowego z dnia 29 listopada 2013 r., co stanowiłoby normalny skutek szkody (por. wyrok Sądu Najwyższego z 8 września 2004 r., IV CK 672/03). Nadto, co istotne, wynajmujący wystawił fakturę na kwotę 984 zł z tytułu czynszu najmu pojazdu zastępczego dopiero w dniu 19 lutego 2014 r., a więc już po zawarciu umowy przelewu wierzytelności z poszkodowanym, która została zawarta w dniu 12 lutego 2014 r. W istocie więc, wynajmujący nie obciążył poszkodowanego czynszem najmu pojazdu zastępczego, a poszkodowany nigdy nie poniósł kosztów najmu pojazdu zastępczego. W konsekwencji, po stronie poszkodowanej nie powstała wierzytelność, którą poszkodowany mógłby zbyć na rzecz spółki (...) lub innej osoby trzeciej, a spółka (...) nie mogła skutecznie dokonać powierniczego przelewu tej wierzytelności na rzecz powoda.

Niezależnie od powyższego, Sąd zważył, iż gdyby nawet przyjąć, iż powód skutecznie wstąpił w prawa i obowiązki poszkodowanego, to powództwo w ocenie Sądu i tak nie zasługiwało na uwzględnienie. W ocenie Sądu zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r. III CZP 5/11 (OSNC 2012/3/28, LEX nr 1011468, Biul.SN 2011/11/5, G.Prawna 2011/223/11) odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego; nie jest ona uzależniona od niemożności korzystania przez poszkodowanego z komunikacji zbiorowej. Jednakże Sąd Najwyższy wykluczył, by szkodę majątkową stanowiła sama utrata możliwości korzystania z pojazdu. Fakt braku możliwości korzystania z pojazdu mechanicznego może być źródłem szkody o charakterze majątkowym wówczas, gdy spowoduje po stronie poszkodowanego na poniesienie kosztów najmu pojazdu zastępczego. Są to bowiem wydatki poniesione w następstwie zdarzenia szkodzącego, które by nie powstały bez tego zdarzenia, prowadzące do powypadkowego zmniejszenia majątku poszkodowanego, czyli straty (por. uchwałę SN z dnia 22 listopada 2013 r. III CZP 76/13 lex nr 1392609).

Wobec powyższego podkreślenia wymaga, iż powstanie wierzytelności z tytułu roszczenia o odszkodowanie za koszt najmu pojazdu zastępczego wiązałoby się ze szkodą w majtku poszkodowanego, który stanowił koszty najmu poniesione przez poszkodowanego – co Sąd wskazał powyżej. W tym miejscu należało również podnieść, iż nie wszystkie jednak wydatki pozostające w związku przyczynowym z wypadkiem komunikacyjnym mogą być refundowane, istnieje bowiem obowiązek wierzyciela zapobiegania szkodzie i zmniejszania jej rozmiarów (art. 354 § 2, art. 362 i 826 § 1 k.c.). Na dłużniku ciąży w związku z tym obowiązek zwrotu wydatków celowych i ekonomicznie uzasadnionych, pozwalających na wyeliminowanie negatywnych dla poszkodowanego następstw, niedających się wyeliminować w inny sposób, z zachowaniem rozsądnej proporcji między korzyścią wierzyciela a obciążeniem dłużnika.

W ocenie Sądu Rejonowego powód był obowiązany udowodnić celowość najmu przez poszkodowaną samochodu osobowego o wysokim standardzie. Powód nie wykazał także, iż w okresie naprawy uszkodzonego pojazdu przedsiębiorstwo poszkodowanego nie posiadało innego pojazdu, którym poszkodowany mógł wykorzystać, a więc, że najem pojazdu zastępczego był konieczny i niezbędny. Mając powyższe na uwadze, Sąd Rejonowy powództwo oddalił. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 99 k.p.c. stosując zasadę odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka zarzucając :

naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, a w szczególności:

-

naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. poprzez nadużycie zasady swobodnej oceny dowodów przy ocenie dowodu z dokumentów prywatnych

-

naruszenie przepisu art. 229 k.p.c. poprzez niezastosowanie na skutek nieuwzględnienia przez Sąd Rejonowy prawnie relewantnej okoliczności, iż pozwany, wdając się w spór merytoryczny w niniejszej sprawie, zawęził tenże spór jedynie do zagadnienia wysokości dobowej stawki najmu,

- naruszenie przepisu art. 227 k.p.c. i art. 217 k.p.c. w zw. z art. 187 § 2 pkt. 4 k.p.c. w zw. z art. 248 k.p.c. poprzez niezasadne pominięcie wniosków dowodowych , które zmierzały do wykazania zasadności twierdzeń i żądań powódki dochodzonych w niniejszym procesie,

naruszenie prawa materialnego poprzez:

- naruszenie przepisu art. 509 § 1 k.c. w zw. art. 822 k.p.c. w zw. z art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (t.j. Dz. U. z 2013 roku, poz. 392 ze zm.) poprzez ich niezastosowanie oraz uznanie, iż nie powstała wierzytelność, którą mogłaby skutecznie nabyć powódka i dochodzić z tego tytułu roszczeń przeciwko pozwanemu zakładowi ubezpieczeń

- naruszenie przepisu art. 361 i 363 k.c. poprzez błędną wykładnię na skutek wadliwego założenia, iż poszkodowana nie poniosła szkody z tytułu kosztów najmu pojazdu zastępczego.

Powódka wskazując na powyższe wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie żądania pozwu oraz o zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje, względnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów procesu za instancję odwoławczą wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna.

W ocenie Sądu odwoławczego ustalenia faktyczne stanowiące podstawę rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego są prawidłowe. Należy jednak wskazać , iż w § 3 umowy z dnia 12 lutego 2014 r. o przelew wierzytelności z polisy OC sprawcy zawartej celem pokrycia całkowitego kosztu najmu pojazdu zastępczego , strony tej umowy odroczyły termin wymagalności roszczeń o pokrycie owych kosztów do dnia następującego po dniu, w którym uprawomocni się orzeczenie kończące postępowanie prowadzone przez cesjonariusza przeciwko zakładowi ubezpieczeń. Jednocześnie w § 2 ust. 3 tej umowy postanowiono, że w przypadku braku potwierdzenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń w prawomocnie zakończonym postępowaniu sądowym, jak również w razie zasądzenia w takim postępowaniu odszkodowania w wysokości niepokrywającej w pełni kosztów najmu pojazdu zastępczego cedent (poszkodowany) zobowiązany będzie do natychmiastowego pokrycia całkowitych kosztów z tego tytułu.

Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do podważenia prawidłowości zaskarżonego wyroku. Nie ulega wątpliwości, że szkodę należy rozpatrywać jako różnicę pomiędzy stanem majątku poszkodowanego, który powstał po nastąpieniu zdarzenia sprawczego, a stanem, który by istniał bez tego zdarzenia (zob. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 1 września 1970 r., III CR 371/70, OSNCP 1971, nr 5, poz. 93, z dnia 3 lutego 1971 r., III CRN 450/70, OSNCP 1971, nr 11, poz. 205, z dnia 20 lutego 1981 r., I CR 17/81, OSNCP 1981, nr 10, poz. 199, z dnia 13 grudnia 1988 r., I CR 280/88, III CZP 57/01, OSNC 2002, nr 5, poz. 57 oraz z dnia 15 października 2010 r., V CSK 78/10, LEX nr 677911).

Zgodnie z poglądem doktryny pojęcie szkody w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. obejmuje także powstanie nowych lub zwiększenie się istniejących zobowiązań (pasywów), przy czym szkoda zwykle jest rozumiana jako uszczerbek w majątku danej osoby, który zachodzi bez jej woli i prawnego usprawiedliwienia. „Majątkiem” zgodnie z treścią art. 44 k.c. jest ogół praw i obowiązków majątkowych danego podmiotu (majątek sensu lagro), albo też ogół praw majątkowych (majątek w rozumieniu wąskim). Należy jednocześnie zwrócić uwagę, że część doktryny prawa cywilnego opowiada się za przyjęciem, że majątkiem w znaczeniu ekonomicznym są tylko aktywa. Mając na względzie zasadę zakazu bogacenia się poszkodowanego na własnej szkodzie, podkreśla się, że uznanie skuteczności roszczenia w przypadku, gdy nie doszło jeszcze do powstania czy też wykonania zobowiązania na rzecz osoby trzeciej, prowadzić może do wynagrodzenia szkody abstrakcyjnej po stronie poszkodowanego. Nie ma bowiem pewności, czy osoba trzecia będzie dochodzić wierzytelności względem poszkodowanego, gdyby zaś do tego nie doszło to wówczas przyznanie odszkodowania na rzecz dłużnika okazałoby się, już po wydaniu wyroku, sprzeczne z zasadą restytucji.

Niezależnie jednak od powyższego w orzecznictwie dominuje pogląd – który podziela także Sąd Okręgowy w składzie orzekającym w niniejszej sprawie – że pojęcie straty w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. może także obejmować wymagalne zobowiązanie poszkodowanego wobec osoby trzeciej. Zgodzić się należy, że zaciągnięcie zobowiązania i powstanie długu oznacza wprawdzie „zarezerwowanie” w majątku dłużnika określonych aktywów na poczet świadczenia, jednak jego spełnienie staje się bezwzględnie konieczne dopiero w terminie wymagalności (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2008 r. III CZP 62/08, OSNC 2009, Nr 7-8, poz. 106).

W ocenie Sądu Okręgowego z takim zobowiązaniem nie mamy jednak do czynienia w niniejszej sprawie. Podnieść trzeba, że strony umowy najmu pojazdu zastępczego klasy C z dnia 12 lutego 2014 r. – w § 3 umowy z tego samego dnia o przelew wierzytelności – odroczyły termin wymagalności roszczeń o pokrycie całkowitych kosztów takiego najmu. Zatem chociaż co do zasady nie można kwestionować istnienia zobowiązania z tego tytułu, to jednak nie można uznać aby w dacie orzekania było ono wymagalne.

Zdaniem Sądu drugiej instancji podzielić należy pogląd, że chociaż istnieje możliwość refundacji wydatków za najem pojazdu zastępczego poniesionych przez poszkodowanego, jednakże podlegać jej mogą wyłącznie wydatki rzeczywiście poniesione na taki najem. Taki pogląd wyrażony został w uzasadnieniu uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r., III CZP 5/11 (OSNC 2012, nr 3, poz. 28), natomiast w uzasadnieniu uchwały z dnia 22 listopada 2013 r., III CZP 76/13 (OSNC 2014, nr 9, poz. 85) Sąd ten wyjaśnił, że niemożność korzystania z pojazdu może być źródłem szkody o charakterze majątkowym tylko wtedy gdy spowoduje wydatki posiadacza uszkodzonego pojazdu na najem pojazdu zastępczego. Stratą w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. będą w tym przypadku wyłącznie wydatki służące ograniczeniu negatywnych następstw zdarzenia.

Nie można również zgodzić się ze stanowiskiem powódki, zgodnie z którym dokonanie w niniejszej sprawie przez poszkodowanego przelewu wierzytelności przysługującej mu względem pozwanego zakładu ubezpieczeń z tytułu najmu pojazdu zastępczego (a właściwie – zgodnie z treścią umowy przelewu – wierzytelności z polisy OC sprawcy ) było równoznaczne z zapłatą za ten najem w formie bezgotówkowej. Jak bowiem słusznie zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 października 2008 r., I CSK 100/08 (OSNC-ZD 2009, nr 3, poz. 63) przelew przez dłużnika na wierzyciela „dla rozliczenia się” wierzytelności przysługującej temu dłużnikowi względem osoby trzeciej może wprawdzie stanowić świadczenie w miejsce wykonania w rozumieniu art. 453 k.c. ( cessio in solutum) i powodować wygaśnięcie zobowiązania dłużnika już w chwili dokonania przelewu, jednak stanie się tak tylko w razie wyrażenia przez strony umowy przelewu niewątpliwej i bezwarunkowej woli jego umorzenia w drodze jego zastępczego wykonania. Cesjonariusz w miejsce wierzytelności umorzonej nabędzie wówczas definitywnie nową (inną) wierzytelność wobec dłużnika cedenta i z tym momentem nastąpi skutek zapłaty w formie innej niż w pieniądzu.

Zasadą jest jednak, że jeśli dłużnik przelewa na wierzyciela swoją wierzytelność wobec osoby trzeciej w celu zapłaty ( cessio solutionis causa) co do zasady zobowiązanie dłużnika wygaśnie dopiero w chwili spełnienia świadczenia przez dłużnika przelanej wierzytelności. Dopóki zatem dłużnik przelanej wierzytelności nie spełni świadczenia na rzecz cesjonariusza, dopóty cesjonariuszowi przysługuje zarówno wierzytelność nabyta, jak i wynikająca z zobowiązania, w celu zapłaty którego przelew nastąpił (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2006 r., V CSK 253/06, OSNC 2007, nr 9, poz. 141). W niniejszej sprawie jednak w umowie przelewu z dnia 12 lutego 2014 r. w istocie rzeczy chodzi o tą samą wierzytelność (przelew wierzytelności z polisy OC sprawcy m.in. z tytułu najmu pojazdu zastępczego miałby służyć „zapłacie” wierzytelności z tego samego tytułu), a wyraźnie zaznaczono ponadto, że termin wymagalności roszczeń o pokrycie kosztów wynajmu pojazdu zastępczego został odroczony, a pełne ich zaspokojenie miało nastąpić w pierwszej kolejności poprzez ich dochodzenie przez cesjonariusza od zakładu ubezpieczeń, dopiero w dalszej zaś (przy niekorzystnym dla cesjonariusza rozstrzygnięcia sądu) od samego poszkodowanego. W związku z powyższym za bezzasadne należało uznać wszystkie zarzuty podniesione w apelacji zmierzające w istocie do wykazania , iż powód poniósł szkodę z tytułu kosztów najmu pojazdu zastępczego.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c. a kosztach postępowania odwoławczego orzekł zgodnie z art. 98 kpc.