Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 czerwca 2013 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku

V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Elżbieta Rosłoń

Protokolant: Irena Prochowicz

po rozpoznaniu w dniu 11 czerwca 2013 roku w Białymstoku

na rozprawie

sprawy M. P. i T. P.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

przy udziale H. B.

o odpowiedzialność za zaległe składki

na skutek odwołania M. P. i T. P.

od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

z dnia 11 marca 2013 roku Nr ZU-410- (...),

z dnia 11 marca 2013 roku Nr ZU-410- (...)

Zmienia zaskarżone decyzje i ustala, że T. P. i M. P. nie są odpowiedzialni za zaległości H. B. z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników.

sygn. akt V U 455/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 11 marca 2013 r. znak ZU-410- (...), Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego powołując się na przepis art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia
20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t. j. Dz. U. z 2008 r. nr 50, poz. 291 ze zm.) oraz art. 112 i 118 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.) po przeprowadzeniu postępowania w sprawie odpowiedzialności za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników H. B. za okres od 1 maja 2010 r. do 10 marca 2011 r. w kwocie 1107 zł, z czego odsetki
za zwłokę w kwocie 14 zł liczone od dnia nabycia gospodarstwa rolnego tj. od 11 marca 2011 r. orzekł odpowiedzialność M. P. za powyższą zaległość.

Decyzją z dnia 11 marca 2013 r. znak ZU-410- (...) Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego powołując się na przepisy jak wyżej orzekł odpowiedzialność T. P. za zaległość z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników H. B. za okres od 2 kwartału 2009 r. do 3 kwartału 2009 r. i od 1 października 2009 r. do 30 kwietnia 2010 r. w kwocie 1098,80 zł z czego odsetki za zwłokę w kwocie 104 zł liczone od dnia nabycia gospodarstwa rolnego tj. od 11 marca 2011 r. i koszty upomnienia
w kwocie 8,80 zł.

W uzasadnieniu obu decyzji wskazał, że zgodnie z art. 52 ust.1 pkt 1 ustawy
o ubezpieczeniu społecznym rolników, w sprawach nieuregulowanych w ustawie, do składek na ubezpieczenie społeczne stosuje się odpowiednio przepisy Ordynacji podatkowej. H. B. jako właścicielka gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków przekraczającej
1 hektar przeliczeniowy była obowiązana do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników we wskazanych w uzasadnieniu decyzji okresach. Ponieważ nie dopełniła tego obowiązku występuje zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników.
Na podstawie aktu notarialnego z dnia 11 marca 2011 r. Rep. A Nr (...) M. P. i T. P. nabyli od H. B. po ½ części nieruchomość rolną.
W związku z powyższym, na podstawie art. 112 Ordynacji podatkowej zostali zobowiązani jako nabywcy majątku dłużnika do opłacenia zaległych składek na ubezpieczenie społeczne rolników wraz z odsetkami za zwłokę liczonymi od dnia nabycia gospodarstwa rolnego, tj.
od 11 marca 2011 r. Kwota zobowiązania nie przekracza wartości nabytego majątku.

W odwołaniu od powyższych decyzji M. P. i T. P. wnieśli o ich uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania bądź o ich uchylenie i umorzenie postępowania w całości z uwagi na brak przesłanek do orzeczenia o ich odpowiedzialności za zobowiązania H. B..

Zarzucili naruszenie przez organ rentowy przepisu:

- art. 6 kpa w zw. z art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez zastosowanie art. 112 § 1 Ordynacji podatkowej podczas gdy przepis art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników odsyła do odpowiedniego stosowania przepisu art. 112 § 1 pkt 1 i 2 w nieobowiązującym już brzmieniu,

- art. 7 kpa w zw. z art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i art. 108 § 4 Ordynacji podatkowej poprzez naruszenie wyrażonej w nim zasady praworządności i wydanie decyzji orzekającej o odpowiedzialności skarżących mimo nieprzeprowadzenia egzekucji z posiadanego przez H. B. majątku ruchomego i nieruchomego,

- art. 8 kpa w zw. z art. 77 § 1 kpa tj. zasady prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie dla organów państwa poprzez zaniechanie zebrania i rozpatrzenia całego materiału dowodowego, zmierzającego do ustalenia stanu majątkowego H. B.,

- art. 9 kpa w zw. z art. 107 § 1 i 3 kpa tj. zasady informowania, poprzez zaniechanie w treści uzasadnienia decyzji wskazania faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów na których się oparł oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej oraz niewyjaśnienie podstawy prawnej decyzji,

- art. 10 kpa w zw. z art. 61 § 4 kpa tj. zasady czynnego udziału strony w postępowaniu poprzez niezawiadomienie strony o wszczętym z urzędu postępowaniu w sprawie orzeczenia o odpowiedzialności osób trzecich oraz niezawiadomienie strony o możliwości wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów,

- art. 112 § 1 Ordynacji podatkowej poprzez jego niewłaściwe zastosowanie tj. dokonanie błędnej subsumcji normy prawnej wyrażonej w tym przepisie w stosunku do stanu faktycznego zaistniałego na tle rozpatrywanej sprawy, poprzez jego zastosowanie w sytuacji gdy przedmiotem nabycia nie było przedsiębiorstwo ani też jego zorganizowana część, podczas gdy jedynie nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa odpowiada solidarnie z podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości. W uzasadnieniu powołał się na argumentację jak w uzasadnieniu zaskarżonych decyzji. Dodatkowo wskazał, że stosownie do treści art. 112 § 1 Ordynacji podatkowej, nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o tych zaległościach. Odwołujący nie ubiegali się o zaświadczenie o wysokości zaległości podatkowych zbywcy. W związku z powyższym organ rentowy wydał przedmiotowe decyzje. Powołał się na wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 stycznia 2013 r. (III AUa 1037/12) jak również wskazał, że zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. z dnia 6 sierpnia 2009 r. (I SA/Go 269/09) możliwość wydania decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej, nie jest uzależniona od skuteczności prowadzonej egzekucji wobec podatnika.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył co następuje.

T. P. i M. P. w dniu 25 stycznia 2011 r. zawarli z H. B. w formie aktu notarialnego przedwstępną umowę sprzedaży nieruchomości rolnej
a następnie na podstawie umowy sprzedaży z dnia 11 marca 2011 r. sporządzonej przed notariuszem P. F. w formie aktu notarialnego Rep. A 863/2011 nabyli
od H. B. niezabudowaną nieruchomość rolną położoną w obrębie Z., gmina Z., powiat (...), województwo (...) oznaczoną w ewidencji gruntów jako działka nr (...) o pow. 1,01 ha w udziałach po ½ części za kwotę 47 tysięcy zł. Dla nieruchomości tej Sąd Rejonowy w Białymstoku IX Wydział Ksiąg Wieczystych prowadził księgę wieczystą Kw (...), w której to księdze w dziale I wpisana była nieruchomość rolna o powierzchni 3,55 ha. W skład tej nieruchomości oprócz działki nr (...) o pow. 1,01 ha będącej przedmiotem umowy sprzedaży, wchodziły również inne działki. W dziale II księgi jako właściciel była wpisana H. B., zaś w dziale III wpisana była dożywotnia nieodpłatna służebność mieszkania na rzecz M. F.
i E. F. polegająca na prawie zamieszkiwania w jednym pokoju od strony północnej z prawem do korzystania ze wspólnej kuchni oraz korzystanie z budynków gospodarczych w rozmiarze niezbędnym do zaspokojenia bieżących potrzeb. Innych wpisów w tym dziale nie było. W dziale IV żadnych wpisów nie było.

Taki stan prawny wynikający z księgi wieczystej istniał w dacie zawierania umowy sprzedaży pomiędzy H. B. a M. P. i T. P.. Zaległości H. B. z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników nie były
w tej księdze ujawnione, mimo, że jak wynika z zaskarżonych decyzji dotyczą one okresu
2 i 3 kwartału 2009 r., okresu od 1 października 2009 r. do 30 kwietnia 2010 r., od 1 maja 2010 r. do 10 marca 2011 r.

Dnia 11 marca 2013 r. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wydał zaskarżone decyzje w sprawie odpowiedzialności za zaległości H. B. z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników.

Decyzją znak ZU-410- (...), orzekł o odpowiedzialności M. P. za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników H. B. za okres od 1 maja 2010 r. do 10 marca 2011 r. w kwocie 1107 zł, z czego odsetki za zwłokę w kwocie 14 zł liczone od dnia nabycia gospodarstwa rolnego tj. od 11 marca 2011 r. a decyzją znak ZU-410- (...) orzekł o odpowiedzialności T. P. za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników H. B. za okres od 2 kwartału 2009 r. do 3 kwartału 2009 r. i od 1 października 2009 r. do 30 kwietnia 2010 r. w kwocie 1098,80 zł z czego odsetki za zwłokę w kwocie 104 zł liczone od dnia nabycia gospodarstwa rolnego tj. od 11 marca 2011 r. i koszty upomnienia w kwocie 8,80 zł. Powyższe Sąd ustalił
na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach organu rentowego.

Zgodnie z art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r., Nr 50, poz. 291 ze zm.), w sprawach nieuregulowanych w ustawie, do składek na ubezpieczenie stosuje się odpowiednio art. 112 § 1 Ordynacji podatkowej. Przepis ten stanowi, że nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o tych zaległościach.

W pierwszej kolejności należało zatem ustalić czy wnioskodawcy nabyli przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część, w rozumieniu powyższego przepisu, przy jego odpowiednim zastosowaniu na gruncie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Nie ulega bowiem wątpliwości, że zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne rolników dotyczyły H. B., która zbyła wnioskodawcom jedynie część nieruchomości rolnej, tj. niezabudowaną nieruchomość rolną o powierzchni 1,01 ha oznaczoną nr 42. Według powołanej wyżej księgi wieczystej H. B. była właścicielką nieruchomości rolnej o powierzchni łącznej 3,55 ha.

Stosownie do treści art. 6 pkt 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników przez gospodarstwo rolne rozumie się każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej, przy czym działalność rolnicza to zgodnie z treścią art. 6 pkt 3 tej ustawy to działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej. Wnioskodawcy już w odwołaniach od decyzji zarzucili, że nie są rolnikami a przedmiotowa nieruchomość co najmniej od 6 lat nie jest uprawiana, jest porośnięta chaszczami i leży odłogiem, podobnie jak całe gospodarstwo (...).
W piśmie procesowym z dnia 14 maja 2013 r. i na rozprawie w dniu 11 czerwca 2013 r. dodatkowo wskazali, że kupili ją z zamiarem przekształcenia na działkę budowlaną. Obecnie wyrównali teren na tej działce i zamierzają zbudować domy mieszkalne. Ponieważ organ rentowy nie wypowiedział się co do tych twierdzeń, Sąd uznał powyższe fakty za przyznane na podstawie art. 230 kpc, biorąc pod uwagę wyniki całej rozprawy.

Niezależnie od powyższych ustaleń, Sąd uznał, że wnioskodawcy dochowali należytej staranności przy nabywaniu od H. B. przedmiotowej nieruchomości. Przede wszystkim zapoznali się z treścią księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości.
Po stwierdzeniu, że w dziale III tej księgi oprócz wskazanej wyżej służebności mieszkania -która nie obciążała działki nr (...) ponieważ działka ta jest niezabudowana –istnieje wpis ostrzeżenia o toczącej się egzekucji z nieruchomości z wniosku wierzyciela (...) S.A. Oddział w W. sprawie CK KM 726/10 prowadzonej przez komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym w Białymstoku C. K.
i wpis ostrzeżenia o przyłączeniu się (...) S.A. Oddział
w W. w sprawie egzekucyjnej CK KM 604/10 do toczącej się egzekucji
z nieruchomości w sprawie egzekucyjnej CK KM 726/10, zawarli 25 stycznia 2011 r.
z H. B. umowę przedwstępną sprzedaży w formie aktu notarialnego. Mocą tej umowy strony postanowiły, że wnioskodawcy nabędą nieruchomość oznaczoną numerem 42 pod warunkiem wykreślenia z działu III księgi wieczystej opisanych wyżej ostrzeżeń
o toczącej się egzekucji i ostrzeżenia o przyłączeniu do toczącej się egzekucji a wszystko to najpóźniej do dnia 15 marca 2011 r. Na poczet umówionej ceny wnioskodawcy zapłacili kwotę 19 tysięcy złotych tytułem zadatku (k. 38 akt). Warunki powyższe zostały przez zbywcę dochowane, bowiem w dniu 11 marca 2011 r. a więc wtedy, kiedy była zawierana umowa sprzedaży, wpisy o toczącej się egzekucji i przyłączeniu do niej nie figurowały
w księdze wieczystej.

Stosownie do treści art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych
i hipotece (t.j. Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm.) księgi wieczyste prowadzi się
w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości. Przepis art. 7 tej ustawy wymienia przypadki niedziałania rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych (pojmowanej w sensie negatywnym), co oznacza, że nabywca nabędzie nieruchomość wraz z obciążeniem prawami i służebnościami wymienionymi w tym przepisie, mimo że nie były one ujawnione
w księdze wieczystej. Przepis ustępu 1 tego artykułu stanowi, że rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie działa m.in. przeciwko prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od wpisu. W aktualnym stanie prawnym nie ma praw obciążających nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od wpisu. Prawem takim do dnia 5 czerwca 2001 r. stosownie do ówczesnego brzmienia art. 34 § 1 Ordynacji podatkowej była przysługująca Skarbowi Państwa i jednostce samorządu terytorialnego hipoteka ustawowa z tytułu zobowiązań podatkowych, która obciążała pozaksięgowo z mocy samego prawa nieruchomości podatnika. Ustawa z dnia 11 kwietnia 2001 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 39, poz. 459) zniosła z dniem 5 czerwca 2001 r. hipotekę ustawową. Hipoteki ustawowe wpisane do księgi wieczystej przed tym dniem stały się hipotekami przymusowymi.

Wobec powyższego, w ocenie Sądu, wnioskodawcy dochowali należytej staranności celem ustalenia stanu prawnego nabywanej nieruchomości łącznie z ustaleniem zobowiązań obciążających nieruchomość. Księgi wieczyste stanowiące urzędowy rejestr praw rzeczowych na nieruchomości nie tylko pełnią funkcję ewidencji, ale także poprzez ujawnienie stanu prawnego nieruchomości zapewniają maksymalne bezpieczeństwo obrotu. Wnioskodawcy działali w zaufaniu do rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych i jak wskazano wyżej, podejmowali odpowiednie działania celem nabycia nieruchomości bez obciążeń. Tym samym Sąd uznał, że przesłanki z art. 112 § 1 Ordynacji podatkowej zarówno co do nabycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa jak i niedochowania należytej staranności nie wystąpiły po stronie wnioskodawców.

W ocenie Sądu niedochowanie należytej staranności można ewentualnie przypisać organowi rentowemu, z tej racji, że mimo zaistnienia przesłanek nie dokonał wpisu hipoteki przymusowej z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Składki te jak wskazano wyżej obejmowały okres poczynając od 2 kwartału 2009 r. Przepis art. 52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników stanowi, że w sprawach nieuregulowanych
w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Przepis art. 26 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r., Nr 205, poz. 1585 ze zm.) stanowi, że dla zabezpieczenia należności z tytułu składek Zakładowi przysługuje hipoteka przymusowa na wszystkich nieruchomościach dłużnika. Podstawą ustanowienia hipoteki przymusowej jest m.in. doręczona decyzja o określeniu wysokości należności z tytułu składek. Decyzja nie musi być ostateczna, wystarcza dowód jej doręczenia. Zatem organ rentowy mógł zabezpieczyć powyższe należności w taki sposób aby były one znane potencjalnym nabywcom. Tym bardziej, że organ rentowy posiadał wiedzę co do tego, że dla nieruchomości rolnej będącej własnością H. B. jest prowadzona księga wieczysta. Jak wynika z akt organu rentowego Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego już wcześniej, wnioskiem
z dnia 1 czerwca 1999 r. wystąpił do Sądu Rejonowego w Białymstoku o wpis hipoteki przymusowej z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie społeczne rolników (k. 56 akt KRUS). Następnie hipoteka ta została wykreślona (k. 154 akt KRUS). Zatem organ rentowy nie mógł skutecznie powoływać się na przepis art. 306 a i g Ordynacji podatkowej i obciążać wnioskodawców skutkami związanymi z tym, że nie wystąpili oni do organu rentowego o wydanie zaświadczeń stwierdzających istnienie zaległości bądź jej brak. Dochowali oni należytej staranności poprzez zapoznanie się z treścią księgi wieczystej, natomiast obowiązek złożenia wniosku wieczystoksięgowego w takim czasie, który by pozwalał na skuteczne zabezpieczenie należności z tytułu zaległych składek obciążał organ rentowy. Ustalenie stanu prawnego nieruchomości na podstawie wpisów w księdze wieczystej jest w ocenie Sądu dochowaniem należytej staranności, o której mowa w art. 112 ust. 1 Ordynacji podatkowej.

Na zakończenie, w odniesieniu do większości zarzutów wnioskodawców, dotyczących naruszenia przez organ rentowy szeregu przepisów kpa wskazać należy, że postępowanie sądowe, w tym w sprawach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, skupia się na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego pozostaje
w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania. W postępowaniu przed sądem w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zastosowanie znajdują przepisy kpc, a nie przepisy kpa, w związku z czym nie ma możliwości badania w świetle przepisów tego kodeksu prawidłowości wydanej przez organ rentowy decyzji. Sąd ubezpieczeń społecznych - jako sąd powszechny - może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego jako przedmiotu odwołania (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 16 kwietnia 2013 r. sygn. III AUa 1599/12).

Mając powyższe na uwadze, Sąd uznał, że odwołania są zasadne i na podstawie
art. 477 ¹⁴ § 2 kpc orzekł jak w wyroku.