Pełny tekst orzeczenia

221/3/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 11 lutego 2014 r.

Sygn. akt Ts 165/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Andrzej Rzepliński,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej A. i M. W. w sprawie zgodności:

§ 32 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (Dz. U. Nr 207, poz. 2109, ze zm.) z art. 92 ust. 1 i art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 6 czerwca 2013 r. A. i M. W. (dalej: skarżące) wystąpiły o stwierdzenie, że § 32 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (Dz. U. Nr 207, poz. 2109, ze zm.; dalej: rozporządzenie), „jako wydany z przekroczeniem upoważnienia zawartego w art. 159 ustawy [z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651, ze zm.; dalej: u.g.n.)]”, jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem skarżących zakwestionowany przepis narusza także art. 64 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Skarżące uczestniczyły w postępowaniu o zniesienie współwłasności zabudowanej budynkiem mieszkalnym. Postanowieniem z 5 czerwca 2007 r. (sygn. akt I Ns 1860/04/K) Sąd Rejonowy dla Krakowa-Krowodrzy w Krakowie (dalej: Sąd Rejonowy w Krakowie; sąd pierwszej instancji) dokonał podziału nieruchomości przez ustanowienie odrębnej własności 23 lokali mieszkalnych i stwierdził, że poszczególni uczestnicy postępowania otrzymują na własność lokale bliżej określone w sentencji orzeczenia. Ponadto zasądził od uczestników postępowania (osób fizycznych) na rzecz Gminy Miejskiej Kraków oraz Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta Krakowa wskazane w orzeczeniu kwoty tytułem dopłat pieniężnych w celu wyrównania wartości poszczególnych udziałów. Sąd pierwszej instancji ustalił wartość przedmiotu zniesienia współwłasności oraz obliczył dopłaty na podstawie opinii biegłego sporządzonej 6 lutego 2006 r.

Od powyższego orzeczenia apelację wniósł Skarb Państwa, w miejsce którego w trakcie postępowania (w związku z komunalizacją) wstąpiła Gmina Miejska Kraków. Postanowieniem z 21 grudnia 2012 r. (sygn. akt II Ca 65/12) Sąd Okręgowy w Krakowie – Wydział II Cywilny Odwoławczy (dalej: Sąd Okręgowy w Krakowie; sąd drugiej instancji) zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w Krakowie w ten sposób, że ustalił inną (wyższą) wartość nieruchomości będącej przedmiotem zniesienia współwłasności i w konsekwencji zasądził od uczestników postępowania (osób fizycznych) na rzecz Gminy Miejskiej Kraków wyższe kwoty wskazane w orzeczeniu tytułem dopłat pieniężnych w celu wyrównania wartości poszczególnych udziałów. Sąd drugiej instancji uznał, że zarzut błędnego ustalenia przez Sąd Rejonowy w Krakowie wartości nieruchomości wskutek naruszenia art. 156 ust. 3 u.g.n. jest trafny. Zgodnie bowiem z tym przepisem operat szacunkowy może być wykorzystywany do celu, w jakim został sporządzony, przez 12 miesięcy od daty jego opracowania, chyba że zmieniły się uwarunkowania prawne lub czynniki, o których mowa w art. 154 u.g.n. Sąd drugiej instancji powołał kolejnego biegłego. Na podstawie jego opinii sporządzonej 23 grudnia 2010 r., jego ustnych wyjaśnień oraz korekty opinii z 30 maja 2012 r. (w związku z kolejną zmianą cen nieruchomości), które skład orzekający ocenił jako w pełni wiarygodne i przekonujące, sąd ustalił wartość nieruchomości będącej przedmiotem podziału, a następnie – wartość wyodrębnionych lokali.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie zostało doręczone skarżącym wraz z uzasadnieniem 6 marca 2013 r.

W skardze konstytucyjnej skarżące zarzuciły, że Sąd Okręgowy w Krakowie, ustaliwszy na podstawie zakwestionowanego przepisu wartość rynkową lokali mieszkalnych, naruszył przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami. Sąd ten przyjął bowiem, że lokale mieszkalne będące przedmiotem postępowania o zniesienie współwłasności są odrębnymi nieruchomościami, a nie częściami składowymi nieruchomości (budynku). W ten sposób zawyżył wartość lokali, a tym samym – wartość zasądzonych dopłat. Skarżące stwierdziły również, że zakwestionowany przepis rozporządzenia jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji, ponieważ został wydany z przekroczeniem upoważnienia zawartego w art. 159 u.g.n.

Zarządzeniem z 20 września 2013 r. (doręczonym 11 października 2013 r.) sędzia Trybunału Konstytucyjnego wezwał pełnomocnika skarżących do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej, tj.: wskazania ostatecznego orzeczenia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji; dokładnego określenia przedmiotu skargi konstytucyjnej przez wyjaśnienie, czy skarżące kwestionują cały § 32 rozporządzenia, czy tylko konkretną jego część (tj. ust. 1, 2, 3 lub 4); sprecyzowania wzorca kontroli skargi konstytucyjnej, (wyjaśnienia, czy jest nim przywołany w petitum art. 92 ust. 1 Konstytucji, czy także przywołany w uzasadnieniu art. 64 Konstytucji); wskazania, jakie konstytucyjne prawa i wolności skarżących – i w jaki sposób – zostały naruszone; podania dokładnego opisu stanu faktycznego sprawy, w związku z którą skarżące wniosły skargę konstytucyjną; a także doręczenia pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżących w postępowaniu przed Trybunałem.

W piśmie procesowym z 18 października 2013 r. pełnomocnik odniósł się do zarządzenia. Wyjaśnił, że przedmiotem skargi jest cały § 32 rozporządzenia, który – zdaniem skarżących – jako uchwalony z przekroczeniem delegacji ustawowej, jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Przepis ten narusza także prawa skarżących określone w art. 64 Konstytucji, gdyż „daje podstawę do ustalenia wartości lokali nie będących nieruchomościami w rozumieniu art. 46 § 1 [ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.)] w taki sposób, jak dla lokali stanowiących odrębne nieruchomości, co powoduje znaczne zawyżenie ich wartości i skutkuje naruszeniem praw majątkowych wnioskodawców, którzy na skutek takiej wyceny obciążeni zostali zawyżonymi, nienależnymi dopłatami na rzecz innych współwłaścicieli nieruchomości, przekraczającymi rzeczywistą różnicę pomiędzy faktyczną wartością lokali, a wartością udziałów wnioskodawców w nieruchomości”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Jej merytoryczne rozpoznanie jest uzależnione od spełnienia warunków wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z art. 46-47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skargom konstytucyjnym niespełniającym tych warunków oraz skargom oczywiście bezzasadnym Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu.



2. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Przedmiotem skargi może być zatem tylko ten przepis, który był normatywną podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego i którego zastosowanie, a nie inne okoliczności prawne lub faktyczne, wywołało skutek, który skarżący ocenia jako naruszenie swoich praw podmiotowych.



3. Skarżące kwestionują § 32 rozporządzenia w brzmieniu: „1. Na potrzeby ustalenia ceny lokalu, ustanawianego jako przedmiot odrębnej własności, jego wartość określa się łącznie z pomieszczeniami przynależnymi do tego lokalu i udziałem w nieruchomości wspólnej. 2. Określenie wartości lokalu, o którym mowa w ust. 1, może nastąpić po uprzednim oznaczeniu przez właściciela przedmiotu odrębnej własności lokalu i po wydaniu zaświadczenia wymienionego w art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 oraz z 2004 r. Nr 141, poz. 1492). 3. Z wartości, o której mowa w ust. 1, wyodrębnia się wartość gruntu wchodzącego w skład nieruchomości wspólnej, odpowiadającą udziałowi właściciela lokalu w tej nieruchomości, jeżeli wymaga tego cel wyceny. Przepis stosuje się odpowiednio do udziału w prawie użytkowania wieczystego związanego z lokalem, o którym mowa w ust. 1. 4. Przepisy ust. 1 i 3 stosuje się odpowiednio przy określaniu wartości lokalu stanowiącego odrębną własność w chwili wyceny”.



4. Trybunał stwierdza, że zakwestionowany w skardze § 32 rozporządzenia można wprawdzie przyjąć za podstawę orzeczenia, z którym skarżące wiążą naruszenie swoich praw majątkowych, ale w tym sensie, że zgodnie z określonymi w nim zasadami biegły sporządził operat szacunkowy, który sąd przyjął za podstawę ustalenia wartości nieruchomości będącej przedmiotem podziału, a następnie – wartości lokali, które zostały wyodrębnione, w konsekwencji zaś – wysokości dopłat. Przepis ten nie spełnia jednak drugiego z powyżej przedstawionych wymogów.



4.1. To nie treść norm w nim zawartych była podstawą zasądzenia od skarżących wyższych dopłat.



4.2. Sąd Okręgowy w Krakowie uznał opinię biegłego za wiarygodną i przekonującą z dwóch powodów. Po pierwsze – na podstawie przepisów działu IV rozdziału 1 u.g.n. oraz przepisów rozporządzenia biegły sporządza opinię będącą operatem szacunkowym w rozumieniu art. 156 ust. 3 u.g.n. Po drugie – jak stwierdził Sąd Okręgowy w Krakowie – zarzuty dotyczące opinii biegłego wydanej w postępowaniu odwoławczym były niezasadne (sąd odniósł się do zarzutu stronniczości, a także do zarzutu, jakoby wycena wartości nieruchomości powinna dotyczyć całej kamienicy, nie zaś sumy wartości poszczególnych lokali). Sąd stwierdził, że „biegły przekonywująco umotywował przyjęty sposób wyceny. Biegły opisał i, określając wartość nieruchomości, uwzględnił wszystkie istotne czynniki wpływające na wartość nieruchomości, w szczególności przeznaczenie nieruchomości, bezpośrednie sąsiedztwo i otoczenie, konstrukcje, stan techniczny budynku oraz w odniesieniu do poszczególnych lokali powierzchnię użytkową, kondygnację, układ funkcjonalno-użytkowy, wykończenie i stan techniczny. (…) [O]pinia nie obejmowała nakładów poczynionych przez współwłaścicieli. Uczestnicy wycofali swoje roszczenia z tytułu nakładów na etapie postępowania w I instancji, w toku postępowania nie żądali też ich ustalenia jako nowo powstałych”.



4.3. Sąd Okręgowy w Krakowie – w ramach swobodnej oceny dowodów przyjął – na podstawie przepisów działu IV rozdziału 1 u.g.n. oraz przepisów rozporządzenia – dowód z opinii biegłego sądowego (rzeczoznawcy majątkowego). Operat szacunkowy w tej sprawie miał istotne znaczenie dla ustalenia wartości nieruchomości podlegającej podziałowi.



4.4. Operat jako jeden z dowodów wykorzystywanych w postępowaniu, jego prawidłowość i wiarygodność podlega kontroli sądu.

Operat szacunkowy jest narzędziem sądu, ale tylko w takim zakresie, w jakim do ustalenia stanu faktycznego konieczna jest wiedza specjalistyczna i w granicach kompetencji biegłego wyznaczonych w odpowiednich przepisach.

Rzeczoznawca nie wyręcza sądu w jego podstawowym zadaniu, którym jest ustalenie stanu faktycznego sprawy i zastosowanie do niego właściwych przepisów.



4.5. Zważywszy na to Trybunał stwierdza, że chociaż skarżące postawiły zarzuty wobec opinii biegłego wydanej w postępowaniu apelacyjnym, to jednak zakwestionowany w skardze § 32 rozporządzenia nie był podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie. To operat szacunkowy, jako jeden z dowodów w sprawie został sporządzony – na żądanie sądu – na podstawie tego przepisu.

Okoliczność ta jest – w myśl art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania dalszego biegu skardze w zakresie zarzutu niezgodności § 32 rozporządzenia z art. 64 Konstytucji.



5. Niezależnie od powyższego Trybunał stwierdza, że nawet gdyby zakwestionowany przepis był podstawą postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie, to trzeba byłoby uznać, że skarżące w istocie wiążą naruszenie swych praw majątkowych nie z treścią tego przepisu, ale z jego wykładnią dokonaną w ich sprawie przez sąd.



5.1. Zaskarżony § 32 rozporządzenia miał bowiem takie samo brzmienie przez cały okres trwania postępowania z udziałem skarżących, a sąd pierwszej instancji, oceniwszy opinię wydaną przez biegłego, dokonał odmiennej interpretacji zakwestionowanego przepisu niż sąd drugiej instancji. Sąd Rejonowy uznał za prawidłowy operat szacunkowy sporządzony w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, a Sąd Okręgowy stwierdził, że opinia pierwszego biegłego (poza tym, że została nieprawidłowo wykorzystana w celu, w jakim została opracowana, bo po upływie 12 miesięcy od daty sporządzenia) zawiera błędy, i w związku z tym powołał drugiego rzeczoznawcę. Skarżące de facto kwestionują zatem ocenę obu operatów szacunkowych dokonaną przez sąd drugiej instancji.



5.2. Orzekanie w sprawie zarzutów do treści opinii biegłych albo orzeczeń sądów nie podlega kognicji Trybunału. Przedmiotem kontroli Trybunału nie są akty stosowania prawa, a więc decyzje lub orzeczenia wydane w indywidualnych sprawach, lecz akty normatywne będące podstawą tych rozstrzygnięć.



5.3. Prawo do skargi konstytucyjnej na gruncie art. 79 ust. 1 Konstytucji dotyczy naruszeń konstytucyjnych praw i wolności (verba legis: „w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie”). Kontrola konstytucyjności nie obejmuje więc meritum orzeczeń ani innych rozstrzygnięć dokonanych na podstawie tych przepisów (por. wyrok TK z 12 listopada 2002 r., SK 40/01, OTK ZU nr 6/A/2002, poz. 81).



6. Zdaniem skarżących § 32 rozporządzenia jest niezgodny także z art. 92 ust. 1 Konstytucji. W odniesieniu do tego zarzutu Trybunał stwierdza, że wskazane postanowienie Konstytucji nie może być wzorcem kontroli w postępowaniu wszczętym na podstawie skargi konstytucyjnej, ponieważ nie jest źródłem praw podmiotowych przysługujących skarżącym. Wyznacza ono jedynie podmiotowe i przedmiotowe zasady wydawania rozporządzeń jako powszechnie obowiązujących aktów podustawowych; jego adresatem są wyłącznie organy wskazane w Konstytucji (zob. postanowienia TK z: 21 marca 2006 r., Ts 125/05, OTK ZU nr 2/B/2006, poz. 104; 15 października 2007 r., Ts 220/06, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 58; 24 czerwca 2009 r., Ts 68/07, OTK ZU nr 3/B/2009, poz. 160 oraz 20 listopada 2012 r., Ts 235/11, niepubl.).

Wniesiona skarga konstytucyjna w zakresie, w jakim skarżące zarzucają niezgodność § 32 rozporządzenia z art. 92 ust. 1 Konstytucji, nie spełnia podstawowej przesłanki określonej w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Okoliczność ta jest – w myśl art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania skardze dalszego biegu.



W związku z powyższym Trybunał postanowił jak na wstępie.