470/5/B/2014
POSTANOWIENIE
z dnia 29 kwietnia 2014 r.
Sygn. akt Ts 9/14
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Małgorzata Pyziak-Szafnicka,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej K.B. w sprawie zgodności:
art. 40 ust. 1 i 5 zdanie pierwsze ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2012 r. poz. 1356, ze zm.) oraz § 5 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 4 lutego 2004 r. w sprawie trybu doprowadzania, przyjmowania i zwalniania osób w stanie nietrzeźwości oraz organizacji izb wytrzeźwień i placówek utworzonych lub wskazanych przez jednostkę samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 20, poz. 192, ze zm.) z art. 2 w związku z art. 7 oraz art. 41 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 10 stycznia 2014 r. K.B. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 40 ust. 1 i 5 zdanie pierwsze ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2012 r. poz. 1356, ze zm.; dalej: ustawa o wychowaniu w trzeźwości) oraz § 5 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 4 lutego 2004 r. w sprawie trybu doprowadzania, przyjmowania i zwalniania osób w stanie nietrzeźwości oraz organizacji izb wytrzeźwień i placówek utworzonych lub wskazanych przez jednostkę samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 20, poz. 192, ze zm.; dalej: rozporządzenie) z art. 2 w związku z art. 7 oraz art. 41 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego. W dniu 29 marca 2013 r. skarżący został doprowadzony w celu wytrzeźwienia do Miejskiego Centrum Profilaktyki Uzależnień (izby wytrzeźwień) w Krakowie, gdzie podjęto decyzję o jego przyjęciu do Działu Opieki nad Osobami Nietrzeźwymi. Na doprowadzenie i umieszczenie go w izbie wytrzeźwień skarżący złożył zażalenie, które zostało oddalone postanowieniem Sądu Rejonowego dla Krakowa-Śródmieścia w Krakowie – Wydział II Karny z 19 czerwca 2013 r. (sygn. akt XIV Kp 242/13/S).
Zdaniem skarżącego art. 40 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości ustanawia arbitralną przesłankę pozbawienia wolności (zachowanie dające powód do zgorszenia w miejscu publicznym lub zakładzie pracy), której zaistnienie jest dowolnie oceniane przez osoby stosujące prawo. Skarżący zaznaczył, że w jego przekonaniu przesłanka ta jest stosowana bez jasnych kryteriów ustawowych. Ponadto stwierdził, że zatrzymanie w celu wytrzeźwienia na skutek zachowania dającego powód do zgorszenia w miejscu publicznym nie jest konieczne dla ochrony moralności publicznej. Wskazana przesłanka nie spełnia więc wymogu proporcjonalności ograniczenia wolności osobistej gwarantowanej przez art. 41 ust. 1 Konstytucji. Sposób jej sformułowania narusza natomiast zasadę określoności przepisów prawa, wywodzoną z art. 2 i art. 7 Konstytucji. Pojęcie dawania powodu do zgorszenia jest bowiem niejasne, a przy jego wykładni nie można posiłkować się orzecznictwem sądów rejonowych rozpoznających skargi na doprowadzenie do izb wytrzeźwień, gdyż jest ono niepublikowane.
Zarzut niekonstytucyjności art. 40 ust. 5 zdanie pierwsze [w skardze błędnie określonego jako art. 40 ust. 3 zdanie pierwsze] ustawy o wychowaniu w trzeźwości oraz § 5 pkt 1 i 2 rozporządzenia skarżący wiąże natomiast z tym, że wskazany przepis ustawy w ogóle nie zawiera przesłanek podjęcia decyzji o przyjęciu danej osoby do izby wytrzeźwień. Przesłanki te są natomiast określone w przepisie rangi podustawowej (§ 5 pkt 1 i 2 rozporządzenia). Skarżący zaznaczył, że – jego zdaniem – przepis rozporządzenia daje podstawy do podjęcia decyzji o zatrzymaniu danej osoby w izbie wytrzeźwień (którą to decyzję należy oddzielić od decyzji o doprowadzeniu do izby wytrzeźwień), podczas gdy z art. 40 ust. 5 ustawy o wychowaniu w trzeźwości wynika, że zatrzymanie osoby doprowadzonej do izby wytrzeźwień do wytrzeźwienia jest obligatoryjne. Tym samym § 5 rozporządzenia, który wprowadza samoistną podstawę wydania decyzji o zatrzymaniu w izbie wytrzeźwień, narusza ustawę, a art. 40 ust. 5 ustawy o wychowaniu w trzeźwości stanowi nieproporcjonalną ingerencję w wolność osobistą. Jest więc niezgodny z art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W myśl jej art. 46 ust. 1 skargę konstytucyjną można wnieść po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw i określenia sposobu ich naruszenia. Z kolei zgodnie z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o TK skarżący musi uzasadnić zarzut niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów. Ponadto w myśl art. 36 ust. 3 ustawy o TK, mającego zastosowanie w sprawach rozpatrywanych w trybie skargi konstytucyjnej na podstawie art. 49 tejże ustawy, Trybunał Konstytucyjny, w toku wstępnego rozpoznania wniesionej skargi, odmawia nadania jej dalszego biegu, jeżeli jest ona oczywiście bezzasadna.
Analiza skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że skarga ta nie spełnia warunków nadania jej dalszego biegu określonych w ustawie o TK.
Na wstępie Trybunał ustalił, że przedmiotem zaskarżenia w punkcie II rozpatrywanej skargi jest art. 40 ust. 5 zdanie pierwsze, nie zaś – jak błędnie wskazano w petitum skargi – art. 40 ust. 3 zdanie pierwsze ustawy o wychowaniu w trzeźwości. Skarżący wyraźnie stwierdza bowiem, że kwestionuje zgodność z Konstytucją przepisu przewidującego, iż „[o]soba doprowadzona do izby wytrzeźwień lub placówki albo jednostki Policji pozostaje tam aż do wytrzeźwienia, nie dłużej niż 24 godziny”. Do 31 grudnia 2013 r. treść ta była zawarta w art. 40 ust. 3 zdanie pierwsze ustawy o wychowaniu w trzeźwości, 1 stycznia 2014 r. weszła jednak w życie ustawa z dnia 4 stycznia 2013 r. o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. poz. 1563; dalej: ustawa nowelizująca), na mocy której art. 40 ustawy o wychowaniu w trzeźwości uległ zmianie. Od tej daty wskazana treść normatywna znajduje się w art. 40 ust. 5 zdanie pierwsze zakwestionowanej ustawy. Nie ulega więc wątpliwości, że przepisem zaskarżonym w punkcie II skargi jest art. 40 ust. 5 zdanie pierwsze ustawy o wychowaniu w trzeźwości, nie zaś art. 40 ust. 3 zdanie pierwsze, który dotyczy obowiązku sporządzenia protokołu z doprowadzenia do izby wytrzeźwień.
Następnie Trybunał stwierdził, że sformułowane przez skarżącego zarzuty wobec art. 40 ust. 5 zdanie pierwsze ustawy o wychowaniu w trzeźwości oraz § 5 pkt 1 i 2 rozporządzenia zarzuty nie uwzględniają zmian dokonanych ustawą nowelizującą, a tym samym – w obecnym stanie prawnym – są oczywiście bezzasadne. Skarżący zakwestionował bowiem brak uregulowania w ustawie możliwości podjęcia decyzji o przyjęciu danej osoby do izby wytrzeźwień oraz przesłanek tej decyzji. Tymczasem wprowadzone ustawą nowelizującą art. 401 i art. 403 ustawy o wychowaniu w trzeźwości przewidują konieczność podjęcia decyzji o przyjęciu do izby wytrzeźwień oraz precyzują, że odbywa się ono na podstawie wyniku badania zawartości alkoholu w organizmie, wskazującego na stan nietrzeźwości. Wraz z przesłankami doprowadzenia danej osoby do izby wytrzeźwień art. 401 i art. 403 ustawy o wychowaniu w trzeźwości stanowią więc ustawową regulację dotyczącą przyjęcia lub odmowy przyjęcia do takiej placówki. Istnienie takich podstaw powoduje, że w obecnym stanie prawnym zarzuty sformułowane przez skarżącego wobec art. 40 ust. 5 zdanie pierwsze ustawy o wychowaniu w trzeźwości oraz § 5 pkt 1 i 2 rozporządzenia są oczywiście bezzasadne. Jednocześnie skarżący nie wykazał, że orzekanie o konstytucyjności poprzednio obowiązującego stanu prawnego jest konieczne dla ochrony jego konstytucyjnych wolności i praw (art. 39 ust. 3 ustawy o TK). Dlatego w tym zakresie skardze konstytucyjnej należało odmówić nadania dalszego biegu na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK.
W odniesieniu do 40 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości skarżący formułuje dwa zarzuty: nieproporcjonalności ograniczenia wolności osobistej (naruszenie art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji) oraz niejasności przesłanek wskazanych w tym przepisie (naruszenia art. 2 w związku z art. 7).
Pierwszy ze wskazanych zarzutów należało uznać za oczywiście bezzasadny. Skarżący podnosi bowiem, że ze względu na ukształtowane w polskim społeczeństwie poglądy dotyczące obcowania z osobami nietrzeźwymi nie ma konieczności ograniczania wolności osób nietrzeźwych, które swoim zachowaniem daje powód do zgorszenia w miejscu publicznym lub zakładzie pracy. Tak sformułowany zarzut nie znajduje jednak uzasadnienia. Wbrew twierdzeniom skarżącego zachowanie osoby nietrzeźwej może stanowić naruszenie porządku publicznego w stopniu przekraczającym normy kulturowe i społeczne oraz charakteryzować się znaczną uciążliwością dla osób trzecich. W takiej sytuacji ze względu na ochronę zarówno moralności publicznej, jak i porządku publicznego, konieczne jest ograniczenie wolności osobistej takiej osoby przez doprowadzenie jej do izby wytrzeźwień. Jednocześnie ustawodawca wprowadził rozwiązanie pozwalające na mniej dotkliwą ingerencję w wolność osobistą osoby, której zachowanie wypełnia dyspozycje art. 40 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości, a mianowicie doprowadzenia jej do miejsca zamieszkania lub pobytu. Co więcej, zgodnie z art. 40 ust. 3 pkt 7 ustawy o wychowaniu w trzeźwości osoba doprowadzająca osobę w stanie nietrzeźwości do izby wytrzeźwień ma obowiązek wskazać (w protokole doprowadzenia) okoliczności uniemożliwiające doprowadzenie tej osoby do jej miejsca zamieszkania lub pobytu. Ustawodawca wskazuje więc, że wtedy, gdy jest to możliwe, doprowadzenie osoby nietrzeźwej do takiego miejsca powinno mieć pierwszeństwo przed umieszczeniem jej w izbie wytrzeźwień. Artykuł 40 ust. 5 ustawy o wychowaniu w trzeźwości określa natomiast maksymalny czas przebywania osoby doprowadzonej w tej placówce. Ustawodawca wprowadził więc rozwiązania, mające na celu zapewnienie, by dokonywana na podstawie zakwestionowanego przepisu ingerencja w wolność osobistą jednostki nie była nadmierna. Przed arbitralnością stosowania tego przepisu ma natomiast chronić art. 40 ust. 6 ustawy o wychowaniu w trzeźwości, który przewiduje sądową kontrolę doprowadzenia do izby wytrzeźwień oraz zatrzymania osoby nietrzeźwej w tej placówce. W związku z powyższym, również w zakresie zarzutu niezgodności art. 40 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości z art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji skardze konstytucyjnej należało odmówić nadania dalszego biegu na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK.
Drugi z wymienionych zarzutów jest natomiast niedopuszczalny. Skarżący zarzuca niezgodność zakwestionowanych przepisów z art. 2 w związku z art. 7 Konstytucji. Jak jednak wielokrotnie podkreślał Trybunał Konstytucyjny, ani wynikająca z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) zasada określoności przepisów prawnych, ani wyrażona w art. 7 Konstytucji zasada legalizmu nie mogą być samodzielnymi wzorcami kontroli przepisów zakwestionowanych w skardze konstytucyjnej. Nie stanowią one bowiem źródła wolności i praw konstytucyjnych, których ochronie służy – w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji – skarga konstytucyjna, (zob. np. postanowienia TK z: 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53; 14 grudnia 2009 r., SK 49/07, OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 173 oraz 15 grudnia 2009 r., Ts 5/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 13, a także wyrok TK z 10 lipca 2007 r., SK 50/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 75 i cytowane tam orzecznictwo). Trybunał wielokrotnie podkreślał, że art. 2 Konstytucji może być w postępowaniu skargowym jedynie pomocniczym wzorcem kontroli, pod warunkiem, iż skarżący wskaże jednocześnie inną naruszoną normę konstytucyjną statuującą wolność lub prawo (zob. wyrok TK z 26 kwietnia 2005 r., SK 36/03, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 40). Zarzut niezgodności zakwestionowanych przepisów z zasadami ustrojowymi wynikającymi z art. 2 Konstytucji mógłby więc być rozpatrywany wyłącznie w ramach oceny sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw (zob. postanowienie TK z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02 oraz wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2), nie zaś jako zarzut samodzielny. Z treści skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie wynika natomiast, że skarżący formułuje w niej zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji jedynie w związku art. 7, który również ustanawia zasadę ustrojową, nie gwarantuje natomiast konstytucyjnego prawa lub wolności (zob. np. wyrok TK z 26 kwietnia 2005 r., SK 36/03, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 40 oraz postanowienie TK z 19 kwietnia 2006 r., SK 12/05, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 50). W zakresie zarzutu naruszenia art. 2 w związku z art. 7 Konstytucji skardze konstytucyjnej należało więc odmówić nadania dalszego biegu na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.
Ponadto nawet jeśli przyjąć, że sformułowany w rozpatrywanej skardze konstytucyjnej zarzut naruszenia zasady określoności przepisów prawa pozostaje w związku z zarzutem naruszenia wolności osobistej (art. 41 ust. 1 Konstytucji), to w tym zakresie – podobnie jak w odniesieniu do pozostałych wzorców kontroli powołanych przez skarżącego – należałoby stwierdzić, że skarga konstytucyjna jest oczywiście bezzasadna. Jak wielokrotnie stwierdzał Trybunał Konstytucyjny w swoim orzecznictwie, samo posługiwanie się przez prawodawcę pojęciami niedookreślonymi (klauzulami generalnymi) jest konieczne w każdym systemie prawnym. Służą one bowiem uelastycznieniu systemu oraz zapewnieniu organom stosującym prawo pewnej swobody decyzyjnej, przesuwając obowiązek konkretyzacji normy na etap stosowania prawa. Nie można zatem stawiać zarzutu naruszenia Konstytucji jedynie w oparciu o stwierdzenie, że użyty w przepisie zwrot ma charakter nieostry. Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału, ustawodawca ma prawo posłużyć się zwrotami niedookreślonymi, umożliwiającymi sądom dokonanie wyważonej, zindywidualizowanej oceny konkretnej sprawy. Prawodawca nie narusza w ten sposób Konstytucji, lecz utrzymuje się w granicach konstytucyjnej swobody regulacji. Nakłada natomiast na organy stosujące prawo, w tym wypadku na sądy, obowiązek wypełnienia tych zwrotów treścią oraz rzetelnego uzasadnienia komunikowanego adresatom rozstrzygnięcia (zob. np. wyroki TK z: 17 października 2000 r., SK 5/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 254; 31 marca 2005 r., SK 26/02, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29 i 9 października 2007 r., SK 70/06, OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 103 oraz postanowienie TK z 15 kwietnia 2009 r., Ts 185/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 26). Pojęcie zachowania dającego powód do zgorszenia w miejscu publicznym lub zakładzie pracy jest nieostre, ale nie narusza zasady określoności przepisów prawa. Jego znaczenie może być bowiem ustalone na podstawie praktyki stosowania prawa. Ponadto – jak słusznie zauważył skarżący – pojęcie wywołania zgorszenia w miejscu publicznym jest użyte również w innych przepisach prawa (m.in. w art. 51 § 1 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń [Dz. U. z 2013 r. poz. 482]). Wykładnia tego pojęcia na gruncie tych przepisów, może więc stanowić wskazówkę również co do rozumienia zakwestionowanego art. 40 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości.
Wziąwszy pod uwagę powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.