Pełny tekst orzeczenia

283/4/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 15 lipca 2013 r.

Sygn. akt Ts 252/12



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Marek Zubik,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej J.B. w sprawie zgodności:

art. 2 ust. 2 w związku z art. 47 pkt 1 i 3 w związku z art. 67 pkt 2 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali i dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. Nr 105, poz. 509, ze zm.) w brzmieniu obowiązującym do 23 października 1997 r. z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 71, poz. 733) z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 11 października 2012 r. (data nadania) J.B. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności: po pierwsze: art. 2 ust. 2 w związku z art. 47 pkt 1 i 3 w związku z art. 67 pkt 2 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali i dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. Nr 105, poz. 509, ze zm.; dalej: ustawa o najmie) w brzmieniu obowiązującym do 23 października 1997 r. z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji – w zakresie, w jakim przepisy te, uchylając art. 691 k.c., na podstawie którego osobom bliskim najemcy, w razie jego śmierci, przysługiwało uprawnienie do wstąpienia w stosunek najmu, jednocześnie wyłączały stosowanie ustawy o najmie do osób bliskich najemcy lokalu pozostającego w dyspozycji jednostek organizacyjnych podlegających Ministrowi Obrony Narodowej; po drugie, ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 71, poz. 733; dalej: ustawa o ochronie praw lokatorów z 2001 r.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji – w zakresie, w jakim ustawa ta nie zawierała regulacji, zgodnie z którą decyzje administracyjne o przydziale lokalu wydane przed wejściem w życie ustawy o najmie oznaczają najem na czas nieoznaczony.

Skargę konstytucyjną wniesiono w związku z następującą sprawą. W dniu 11 marca 1960 r. dziadkowi skarżącego – Edwardowi P., żołnierzowi zawodowemu, przydzielono jako kwaterę stałą lokal mieszkalny. Kwatera ta była i jest własnością Skarbu Państwa, obecnie w zarządzie Wojskowej Agencji Mieszkaniowej (dalej: WAM) Oddział Regionalny w Warszawie. Skarżący, jego rodzice oraz wuj mieszkali w tym lokalu razem z Edwardem P. do chwili jego śmierci, tj. do 1 października 1997 r. Skarżący wraz z rodzicami wyprowadził się z lokalu w 2002 r. W dniu 7 sierpnia 2009 r. skarżący wystąpił z powództwem o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu przedmiotowego lokalu z dniem 1 października 1997 r. W toku procesu skarżący zgłosił roszczenie ewentualne – na podstawie art. 44 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 86, poz. 433, ze zm.; dalej: ustawa o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych z 1995 r.) w brzmieniu obowiązującym na dzień 1 października 1997 r. – o zobowiązanie pozwanej WAM do zawarcia ze skarżącym umowy najmu tegoż lokalu. Sąd Rejonowy dla WarszawyMokotowa – XVI Wydział Cywilny oddalił oba powództwa wyrokiem z 17 października 2011 r. (sygn. akt XVI C 485/09). Od powyższego orzeczenia skarżący wniósł apelację, którą Sąd Okręgowy w Warszawie – V Wydział Cywilny-Odwoławczy oddalił wyrokiem z 24 maja 2012 r. (sygn. akt V Ca 893/12).

W skardze konstytucyjnej skarżący zarzucił niekonstytucyjność art. 2 ust. 2 w związku z art. 47 pkt 1 i 3 oraz art. 67 pkt 2 ustawy o najmie. Zdaniem skarżącego swoista luka prawna, która powstała wraz z wejściem w życie ustawy o najmie, a zatem brak podstawy prawnej do wstąpienia, w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego będącego w dyspozycji jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej, przez jego osoby bliskie w stosunek najmu tegoż lokalu narusza zasadę przyzwoitej legislacji, zasadę dostatecznej określoności prawa, zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasadę pewności i bezpieczeństwa prawnego, a także zasadę ochrony praw nabytych, w tym ekspektatyw (art. 2 Konstytucji), zasadę równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji) oraz zasadę ochrony praw majątkowych – stosunku najmu, a także ekspektatywy wstąpienia w ten stosunek (art. 64 ust. 2 Konstytucji).

W skardze konstytucyjnej skarżący przywołał zmiany stanu prawnego dotyczące instytucji wstąpienia w stosunek najmu. Zaznaczył, że – zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego i wbrew twierdzeniom sądów orzekających w jego sprawie – decyzja o przydziale kwatery stałej żołnierzowi zawodowemu oznaczała powstanie stosunku najmu. Do wejścia w życie ustawy o najmie stosunek ten oraz prawa najemców, takich jak dziadek skarżącego, były regulowane przez ustawę z dnia 10 kwietnia 1974 r. – Prawo lokalowe (Dz. U. z 1987 r. Nr 30, poz. 165, ze zm.; dalej: Prawo lokalowe), przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.), a także ustawę z dnia 20 maja 1976 r. o zakwaterowaniu sił zbrojnych (Dz. U. z 1992 r. Nr 5, poz. 19 ze zm.; dalej: ustawa o zakwaterowaniu z 1976 r.). Przy czym wstąpienie w stosunek najmu przez osoby bliskie najemcy w razie jego śmierci regulował art. 691 k.c. Zgodnie z tym przepisem „[w] razie śmierci najemcy mieszkania osoby bliskie najemcy, które stale z nim mieszkały aż do chwili jego śmierci, wstępują w stosunek najmu. Jednakże osoby te mogą wypowiedzieć najem z zachowaniem ustawowych terminów wypowiedzenia; w razie wypowiedzenia najmu przez niektóre z nich najem kończy się względem tych, które wypowiedzenia dokonały. W braku osób bliskich stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa”.

Wraz z wejściem w życie ustawy o najmie sytuacja prawna osób bliskich najemcy lokalu będącego w dyspozycji jednostek organizacyjnych podlegających Ministrowi Obrony Narodowej, w razie śmierci tego najemcy, uległa – jak podkreśla skarżący – daleko idącym zmianom, które nie gwarantowały tym osobom ochrony ich praw. Na podstawie art. 67 ustawy o najmie moc utraciło Prawo lokalowe, a art. 47 ustawy o najmie zmienił brzmienie art. 680 k.c. oraz uchylił art. 689 i art. 691 k.c. Instytucja wstąpienia w stosunek najmu osób bliskich najemcy, w razie jego śmierci, została uregulowana w art. 8 ustawy o najmie, w myśl którego w razie śmierci najemcy jego zstępni, wstępni, pełnoletnie rodzeństwo oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z najemcą, mieszkający z nim stale do chwili jego śmierci, wstępują w stosunek najmu lokalu, chyba że się tego prawa zrzekną wobec wynajmującego. Nie dotyczy to osób, które w chwili śmierci najemcy miały tytuł prawny do zajmowania innego lokalu mieszkalnego. Jednocześnie – jak podkreśla skarżący – art. 2 ust. 2 ustawy o najmie wyłączył stosowanie przepisów tej ustawy do lokali mieszkalnych będących w dyspozycji jednostek organizacyjnych podlegających m.in. Ministrowi Obrony Narodowej.

Oznacza to, zdaniem skarżącego, że po wejściu w życie ustawy o najmie, a więc po 12 listopada 1994 r., w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego będącego w dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, jego osoby bliskie nie mogły wstąpić w stosunek najmu ani na podstawie art. 691 k.c., który został uchylony art. 47 pkt 3 ustawy o najmie, ani na podstawie art. 8 ustawy o najmie, którego stosowanie zostało wyłączone na mocy art. 2 ust. 2 tej ustawy.

Skarżący zauważył, że niekonstytucyjność przedstawionej sytuacji dostrzegł sam ustawodawca. W ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych oraz o zmianie ustawy – Prawo spółdzielcze (Dz. U. Nr 111, poz. 723; dalej: ustawa zmieniająca) art. 2 ust. 2 ustawy o najmie lokali otrzymał nowe brzmienie, zgodnie z którym „do lokali mieszkalnych będących w dyspozycji jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Szefa Urzędu Ochrony Państwa, jak też jednostek organizacyjnych Służby Więziennej podległych Ministrowi Sprawiedliwości, a także do lokali mieszkalnych będących w dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej przepisy ustawy stosuje się, jeżeli przepisy odrębne dotyczące tych lokali nie stanowią inaczej”. Skarżący podkreślił przy tym, że ustawa o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych z 1995 r. (podobnie jak ustawa o zakwaterowaniu z 1976 r.) nie zawierała odmiennych regulacji w zakresie kryteriów wstąpienia w stosunek najmu.

Zdaniem skarżącego to „błędy legislacji i brak synchronizacji zmian wprowadzanych do k.c., ustawy o najmie (…), ustawy o zakwaterowaniu (…) z 1976 r. oraz ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych z 1995 r., spowodował[y] powstanie w okresie od 11 listopada 1994 r. (…) do 23 października 1997 r. pewnego rodzaju »luki prawnej«, a mającej w istocie postać braku ochrony (pozbawienie ochrony) stosunku najmu, w tym ekspektatywy wstąpienia w to prawo”. Gdyby bowiem Edward P. zmarł przed 12 listopada 1994 r., skarżący mógłby – jak twierdzi – wstąpić w stosunek najmu lokalu na podstawie art. 691 k.c., gdyby zaś zmarł po 24 października 1997 r. i wejściu w życie ustawy zmieniającej, podstawą wstąpienia byłby art. 8 ustawy o najmie. Sądy orzekające w jego sprawie musiałyby bowiem na podstawie art. 55 i art. 56 ustawy o najmie uznać, że decyzja o przydziale kwatery oznaczała powstanie stosunku najmu na czas nieoznaczony i że do takiego stosunku prawnego należy stosować przepisy ustawy o najmie – zwłaszcza art. 8. Sądy nie byłyby również uprawnione do niewłaściwej, jak zaznacza skarżący, interpretacji przepisów ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych. Tymczasem niekonstytucyjne brzmienie zaskarżonej regulacji obowiązujące w chwili śmierci dziadka skarżącego spowodowało, że skarżący, będący osobą bliską najemcy i zamieszkującą z nim do chwili jego śmierci, nie ma prawa do wstąpienia w stosunek najmu. Zdaniem skarżącego różnicowanie praw podmiotów znajdujących się w tej samej sytuacji (czyli osób bliskich najemcy, w razie jego śmierci), skutkujące pozbawieniem części tych podmiotów prawa majątkowego (wstąpienia w stosunek najmu) ze względu na datę śmierci najemcy, nie znajduje uzasadnienia i jest niezgodne z art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji.

Według skarżącego „niczym nieuzasadnione zmiany zakresu stosowania przepisów o najmie lokali mieszkalnych, w tym przede wszystkim permanentne zmiany regulacji definiujących osoby oraz warunki uprawniające do wstąpienia w stosunek najmu po śmierci najemcy naruszają wynikające z art. 2 Konstytucji (…) zasady przyzwoitej legislacji, dostatecznej określoności prawa, zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz pewności i bezpieczeństwa prawnego”.

Skarżący zarzucił również niekonstytucyjność ustawy o ochronie praw lokatorów z 2001 r. w zakresie, w jakim ustawa ta nie zawierała regulacji, zgodnie z którą decyzje administracyjne o przydziale lokalu wydane przed wejściem w życie ustawy o najmie oznaczają najem na czas nieoznaczony. Do 10 lipca 2001 r. kwestie te były unormowane w art. 56 ustawy o najmie i art. 680 k.c.

Skarżący zaznaczył również, że choć przepisy będące przedmiotem wniesionej skargi konstytucyjnej w zakwestionowanym brzmieniu nie obowiązują, to jednak nadal regulują sytuację prawną obywateli, w tym skarżącego, pozbawiając ich praw słusznie nabytych. Dlatego też, w świetle art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), wydanie orzeczenia przez Trybunał, w ocenie skarżącego, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych praw i wolności. Skarżący złożył również wniosek o wydanie przez Trybunał postanowienia tymczasowego i ustanowienie w nim dla WAM zakazu zbywania i obciążania przedmiotowego lokalu mieszkalnego, a także zawierania umów obligacyjnych, w tym umów najmu, dzierżawy albo użyczenia.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony konstytucyjnych praw i wolności, którego merytoryczne rozpoznanie uzależniono od spełnienia wielu przesłanek wynikających bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w przepisach ustawy o TK.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji „[k]ażdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub inny organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”. W myśl art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK skarżący jest zobligowany do dokładnego określenia przedmiotu wnoszonej skargi, a więc przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego orzeczono ostatecznie o jego konstytucyjnych wolnościach lub prawach. W konsekwencji skarżący może uczynić przedmiotem zaskarżenia wyłącznie przepisy wykazujące podwójną kwalifikację – prowadzące do naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw skarżącego i będące podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w indywidualnej sprawie skarżącego przez sąd lub organ administracji publicznej.

Analizowana skarga konstytucyjna nie spełnia powyższego warunku, co przesądza o konieczności odmowy nadania jej dalszego biegu.

Zarzut skargi konstytucyjnej sprowadza się do zakwestionowania art. 2 ust. 2 w związku z art. 47 pkt 1 i 3 oraz z art. 67 pkt 2 ustawy o najmie w zakresie, w jakim osoby bliskie, którym na podstawie art. 691 k.c. przysługiwało prawo do wstąpienia w stosunek najmu, w razie śmierci najemcy lokalu pozostającego w dyspozycji jednostek organizacyjnych (WAM) podległych Ministrowi Obrony Narodowej, zostały – na gruncie zaskarżonej regulacji – pozbawione tego uprawnienia. Innymi słowy, naruszenie swoich praw konstytucyjnych skarżący upatruje w jednoczesnym uchyleniu art. 691 k.c. regulującego wstąpienie w stosunek najmu do wejścia w życie ustawy o najmie, i wyłączeniu stosowania w odniesieniu do lokali będących w dyspozycji WAM art. 8 tejże ustawy, który miał art. 691 k.c. zastąpić.

Aby ocenić, czy skarga konstytucyjna spełnia warunki formalne konieczne jest odniesienie się do stanu faktycznego i orzeczeń sądów wydanych w sprawie, w związku z którą rozpoznawana skarga została wniesiona. Skarżący wystąpił – na podstawie art. 189 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) w związku z art. 8, art. 55 i art. 56 ustawy o najmie – z powództwem o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu lokalu mieszkalnego po zmarłym dziadku (emerycie wojskowym), któremu lokal ten został przydzielony jako kwatera stała. Sąd Okręgowy, podzieliwszy argumentację Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa, uznał, że prawo do kwatery, które przysługiwało dziadkowi skarżącego, nie jest – wbrew tezie Sądu Najwyższego zawartej w uchwale z 24 listopada 2006 r. (sygn. akt III CZP 107/06) – stosunkiem najmu, ale podobnym do najmu stosunkiem cywilnoprawnym, uregulowanym w ustawie o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych z 1995 r., do którego stosuje się przepisy o najmie jedynie w drodze odesłania. Sąd stwierdził zatem, że art. 8 ustawy o najmie, na podstawie którego skarżący – jak podnosi – wstąpił w stosunek najmu w związku ze śmiercią dziadka, nie miał zastosowania do skarżącego, ponieważ jego dziadek nie był najemcą przedmiotowego lokalu, ale emerytem wojskowym uprawnionym do kwatery. Prawo do kwatery wygasło zaś z chwilą śmierci dziadka skarżącego, gdyż nie zostało nabyte przez członków jego rodziny na podstawie art. 23 ust. 2 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych z 1995 r.

Sądy przeanalizowały jednak sytuację prawną skarżącego, również przy założeniu, że jego dziadek był najemcą. Wskazały, że przy tym założeniu, art. 2 ust. 2 ustawy o najmie w brzmieniu obowiązującym w chwili śmierci dziadka skarżącego wyłączałby zastosowanie art. 8 ustawy o najmie.

Na podstawie powyższych ustaleń Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że będąca przedmiotem wniesionej skargi norma w zakwestionowanym zakresie nie ukształtowała sytuacji prawnej skarżącego. W swoim orzecznictwie Trybunał wielokrotnie podkreślał, że za podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia mogą być uznane tylko te przepisy, które wyrażają normy prawne bezpośrednio określające sytuację prawną skarżącego w chwili wydania ostatecznego orzeczenia. Powołanie przez sąd w sentencji bądź w uzasadnieniu orzeczenia określonych przepisów nie przesądza jeszcze o tym, że należy je uznać za podstawę prawną wydanego rozstrzygnięcia (zob. postanowienie TK z 22 maja 2007 r., SK 38/05, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 59 i wskazane tam orzeczenia TK). Trybunał wskazuje, że zaskarżony przepis jest podstawą indywidualnego rozstrzygnięcia zasadniczo tylko wtedy, kiedy owo rozstrzygnięcie – przy tym samym przedmiocie i zakresie sprawy – byłoby lub mogło być inne w przypadku nieobowiązywania normy prawnej o treści kwestionowanej przez skarżącego (zob. postanowienie z 9 listopada 1999 r., Ts 19/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 181). W sprawie skarżącego przesłanką oddalenia powództwa była niemożność zastosowania art. 8 ustawy o najmie, regulującego wstąpienie w stosunek najmu po zmarłym najemcy, wynikająca z tego, że dziadek skarżącego nie był najemcą. Zaskarżona norma – interpretowana z treści art. 2 ust. 2 w związku z art. 47 pkt 1 i 3 oraz z art. 67 pkt 2 ustawy o najmie – w zakresie, w jakim pozbawiła prawa wstąpienia w stosunek najmu osoby bliskie najemcy, którym na podstawie art. 691 k.c. prawo to przysługiwało, nie ukształtowała zatem sytuacji prawnej skarżącego. Przesłanka odmowy uwzględnienia powództwa o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu – wynikająca z niezaliczenia prawa do kwatery jako stosunku najmu – miała w przypadku skarżącego charakter samoistny i to na jej podstawie sądy rozstrzygnęły sprawę. Poczyniona natomiast analiza sytuacji prawnej przy założeniu, że dziadek skarżącego był najemcą, i wywód dotyczący braku możliwości stosowania art. 8 ustawy o najmie ze względu na wyłączenie z art. 2 ust. 2 tejże ustawy, stanowią jedynie dodatkową argumentację, potwierdzającą prawidłowość rozstrzygnięcia sądu. Przesądza to – zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – o niedopuszczalności nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Nawet gdyby przyjąć, że podstawą oddalenia powództwa był art. 2 ust. 2 ustawy o najmie i uznanie przez sądy stosunku łączącego dziadka skarżącego z WAM za stosunek najmu, to i tak sposób sformułowania zarzutów w skardze konstytucyjnej przesądzałby o konieczności odmowy nadania jej dalszego biegu. Sądy orzekające w sprawie, odnosząc się do podnoszonego przez skarżącego naruszenia uprawnień przyznanych na gruncie art. 691 k.c., wskazały (powołując się również na uchwałę Sądu Najwyższego z 30 czerwca 1979 r.), że przed wejściem w życie ustawy o najmie członkowie rodzin uprawnionego do kwatery żołnierza, emeryta wojskowego lub rencisty wojskowego nie podlegali normie wyrażonej w art. 691 k.c. Zagadnienia dotyczące przydzielania kwater i korzystania z nich uregulowane zostały zatem w ustawie o zakwaterowaniu z 1976 r., a następnie ustawie o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych z 1995 r. Ustawa ta, stanowiąc lex specialis zarówno w odniesieniu do k.c., jak i do ustawy o najmie, odrębnie regulowała kwestie praw do lokalu będącego kwaterą. Innymi słowy, nawet gdyby art. 2 ust. 2 ustawy o najmie nie wyłączał – jak podnosi to skarżący – stosowania przepisów tejże ustawy do lokali mieszkalnych będących w dyspozycji WAM, podstawą do lokalu mieszkalnego dla osób bliskich emeryta wojskowego byłyby przepisy ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych z 1995 r. W myśl art. 23 ust. 2 pkt 2 tejże ustawy w razie śmierci emeryta wojskowego prawo do kwatery nabywali wspólnie zamieszkujący z nim w kwaterze w dniu jego śmierci członkowie rodziny uprawnieni do wojskowej renty rodzinnej. Natomiast członkowie rodziny zmarłych żołnierzy, emerytów wojskowych i rencistów wojskowych, którzy nie nabyli prawa do kwatery, mogli – zgodnie z art. 44 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych z 1995 r. – zamieszkiwać w dotychczasowym lokalu na podstawie umowy najmu zawartej z dyrektorem oddziału terenowego WAM.

Na podstawie powyższych ustaleń Trybunał stwierdza, że sformułowany w skardze konstytucyjnej zarzut, jakoby z wejściem w życie ustawy o najmie (przez uchylenie art. 691 k.c. i wyłączenie stosowania art. 8 ustawy o najmie) skarżący został pozbawiony prawa do wstąpienia w stosunek najmu, nie znajduje zatem uzasadnienia. Kwestia konstytucyjności normy będącej przedmiotem rozpoznawanej skargi w zaskarżonym zakresie nie ma związku z sytuacją prawną skarżącego. Trybunał przypomina, że gdy kontroli w trybie skargi konstytucyjnej poddawany jest przepis, który nie narusza wolności ani praw konstytucyjnych skarżącego, orzekanie o skardze jest niedopuszczalne. Trybunał Konstytucyjny zauważa przy tym, że nie jest upoważniony do korygowania rozstrzygnięć sądowych i oceny właściwości zastosowanych rozwiązań.

W odniesieniu do zarzutu dotyczącego niekonstytucyjności ustawy o ochronie praw lokatorów z 2001 r. Trybunał zauważa, że ustawa ta nie miała zastosowania w sprawie skarżącego. Podstawą oceny powództwa o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu był stan prawny z 1 października 1997 r. Skarżący nie wskazał, w jaki sposób brak regulacji będącej odpowiednikiem art. 56 ustawy o najmie i art. 680 k.c. ukształtował jego sytuację prawną, nie określił ani nie uprawdopodobnił sposobu naruszenia wolności i praw. Rozpoznawana skarga w zakresie zarzutu niekonstytucyjności ustawy o ochronie praw lokatorów z 2001 r. ma w istocie charakter actio popularis, co przesądza o konieczności odmowy nadania jej dalszego biegu w tym zakresie na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 ustawy o TK.

Niezależnie od powyższego Trybunał postanowił zwrócić uwagę na pozostałe braki formalne wniesionej skargi konstytucyjnej. Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, skarga powinna zawierać wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa, i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone. Obowiązek precyzyjnego wskazania przez skarżącego naruszonych wolności lub praw wynika z zasady wyrażonej w art. 66 ustawy o TK, zgodnie z którą Trybunał, orzekając, jest związany granicami wnoszonej skargi. W następstwie tego unormowania skarżący musi szczegółowo przedstawić wzorzec kontroli kwestionowanych przepisów i nie może go w tym zakresie zastąpić, działający z własnej inicjatywy, Trybunał Konstytucyjny. Prawidłowe wykonanie powyższego obowiązku polega nie tylko na wskazaniu przepisów konstytucyjnych naruszonych przez kwestionowaną regulację, lecz także na uprawdopodobnieniu postawionych zarzutów niekonstytucyjności.

W skardze konstytucyjnej skarżący zarzucił naruszenie art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji. W pierwszej kolejności Trybunał zwraca uwagę, że art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji nie mogą co do zasady być samodzielnymi wzorcami w trybie kontroli inicjowanej wniesieniem skargi konstytucyjnej, ponieważ nie są źródłem wolności ani praw konstytucyjnych. Przepisy te mogą być powoływane w procedurze skargi tylko wyjątkowo, jako wzorce związkowe, gdy w sposób jasny i niebudzący wątpliwości można powiązać z ich naruszeniem również naruszenie innych wolności lub praw konstytucyjnych. W rozpoznawanej skardze warunek ten został spełniony w odniesieniu do art. 32 ust. 1 Konstytucji, którego naruszenie skarżący wskazał w kontekście ochrony praw majątkowych. Z naruszenia art. 2 Konstytucji skarżący czyni jednak odrębny zarzut. Wskazanie tego przepisu Konstytucji jako samodzielnego wzorca kontroli przesądza o niemożności nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w tym zakresie.

W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 64 ust. 2 (w związku z art. 32 ust. 1) Konstytucji zasadnicze znaczenia w niniejszej sprawie ma ustalenie, czy uprawnienie, którego domaga się skarżący, należy do kategorii praw konstytucyjnych chronionych na gruncie art. 64 ust. 2 Konstytucji. W swoim dotychczasowym orzecznictwie, Trybunał badając instytucję wstąpienia w stosunek najmu zauważył, że „wstąpienie w stosunek najmu wzmacnia ich (tj. osób wstępujących) sytuację prawną. Wstępujący uzyskuje nie tylko utrzymanie faktu korzystania z lokalu, ale zmienia się na lepszy jego tytuł tego korzystania. »Wstąpienie« nie oznacza bowiem »przedłużenia w czasie« ich dotychczasowego tytułu uprawniającego do korzystania z lokalu. Artykuł 691 k.c. nie dotyczy więc ochrony dotychczasowego prawa lokatora, ale przekształcenia tego prawa w prawo silniejsze. (…) Zmienia się tu bowiem podstawa prawna zajmowania lokalu. Dotychczas lokatora nie wiązał żaden stosunek prawny z wynajmującym, a korzystanie z lokalu czerpało swoją legitymację z prawa najemcy. Po śmierci najemcy »wstąpienie« w najem oznacza, że dotychczasowy lokator staje się stroną stosunku prawnego (najmu) wiążącego go z wynajmującym” (wyrok TK z 1 lipca 2003 r., P 31/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 58). W wyroku z 9 września 2003 r. Trybunał stwierdził ponadto, że „art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji mogą być podstawą ochrony pewnych praw osób stale zamieszkujących wraz z najemcą, ale nie mogą być traktowane jako podstawa do domagania się zastąpienia przysługującego im pochodnego tytułu prawnego nieporównanie silniejszym i trwalszym prawem najmu. Wskazane przepisy Konstytucji nie gwarantują nikomu polepszenia jego sytuacji majątkowej, mogą zapewniać co najwyżej jej niepogorszenie, o ile nie ogranicza to konstytucyjnie chronionych praw innych osób” (SK 28/03, OTK ZU nr 7/A/2003, poz. 74). W konsekwencji, Trybunał uznaje, że uprawnienie do wstąpienia w stosunek najmu nie kreuje konstytucyjnie chronionego prawa podmiotowego, ani nawet chronionej ekspektatywy jego uzyskania (zob. też postanowienie TK z 15 czerwca 2010 r., Ts 14/10, OTK ZU nr 3/B/2012, poz. 263). W świetle powyższych ustaleń rozpoznawana skarga konstytucyjna nie spełnia zatem przesłanki art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – wskazania konstytucyjnych wolności lub praw naruszonych w sprawie skarżącego. Przesądza to o konieczności odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Trybunał, odnosząc się do wniosku o wydanie postanowienia tymczasowego i ustanowienia w nim dla WAM zakazu zbywania i obciążania przedmiotowego lokalu, a także zawierania umów obligacyjnych, w tym umów najmu, dzierżawy albo użyczenia, uznaje ten wniosek za bezprzedmiotowy. Na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy o TK Trybunał może wydać postanowienie o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia w sprawie, której skarga dotyczy. Z art. 50 ustawy o TK wynika jednoznacznie, że treścią postanowienia tymczasowego może być tylko zawieszenie lub wstrzymanie wykonania orzeczenia, nie zaś – zawieszenie czy wstrzymanie działań polegających na realizacji uprawnień lub działań mających charakter tylko faktyczny.



W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.