Pełny tekst orzeczenia

322/4/B/2014

POSTANOWIENIE
z dnia 11 sierpnia 2014 r.
Sygn. akt Ts 168/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Zubik,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej M.K. w sprawie zgodności:
§ 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 czerwca 2010 r. w sprawie podmiotów, w których jest wykonywana kara ograniczenia wolności oraz praca społecznie użyteczna (Dz. U. Nr 98, poz. 634) z art. 66 oraz art. 68 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. W skardze konstytucyjnej, sporządzonej przez adwokata ustanowionego pełnomocnikiem z urzędu i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 7 czerwca 2013 r. (data nadania), M.K. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność § 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 czerwca 2010 r. w sprawie podmiotów, w których jest wykonywana kara ograniczenia wolności oraz praca społecznie użyteczna (Dz. U. Nr 98, poz. 634; dalej: rozporządzenie z 2010 r.) – w zakresie, w jakim, „pozwala [on] na takie jego rozumienie, które umożliwia wykonywanie nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne oraz pracy społecznie użytecznej orzeczonej prawomocną karą ograniczenia wolności, bez poddania osób skazanych obowiązkowi wykonania badań zdrowotnych” – z art. 66 oraz art. 68 Konstytucji.

2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym: Skarżąca wystąpiła z powództwem przeciwko Gminie Sosnowiec o zapłatę: 500,00 zł tytułem odszkodowania za doznany rozstrój zdrowia oraz 1000,00 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych w związku z dopuszczeniem jej do wykonywania, zasądzonych wobec niej, prac społecznych w Centrum Usług Socjalnych i Wsparcia dla Osób Dorosłych z Niepełnosprawnością Intelektualną w Sosnowcu bez przeprowadzenia wstępnych badań lekarskich oraz nieskierowaniu jej na szkolenie z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Powództwo to zostało oddalone przez Sąd Rejonowy w Sosnowcu – I Wydział Cywilny wyrokiem z 20 lutego 2012 r. (sygn. akt I C 471/11), w którym stwierdził, że pozwana gmina – w świetle § 4 rozporządzenia z 2010 r. – nie miała obowiązku skierowania skarżącej na wstępne badania lekarskie. Apelację skarżącej od powyższego orzeczenia oddalił Sąd Okręgowy w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy wyrokiem z 4 września 2012 r. (sygn. akt III Ca 486/12).

3. Zdaniem skarżącej kwestionowany przepis narusza prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prawo do ochrony zdrowia przez to, że nie przewiduje wobec osoby skierowanej do wykonywania prac społecznych obowiązku wykonania wstępnych badań lekarskich, o których mowa w art. 229 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.; dalej: k.p.).

4. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 25 lutego 2014 r. (doręczonym pełnomocnikowi skarżącej 4 marca 2014 r.) skarżąca została wezwana do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: nadesłanie kopii uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z 4 września 2012 r.; nadesłanie kopii uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego w Sosnowcu z 20 lutego 2012 r.; uzupełnienie uzasadnienia zarzutu naruszenia art. 66 i art. 68 Konstytucji przez zaskarżony § 4 rozporządzenia z 2010 r.

5. We piśmie procesowym wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 11 marca 2014 r. (data nadania) pełnomocnik skarżącej nadesłał kopię uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego w Sosnowcu z 20 lutego 2012 r. oraz poinformował, że „uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z 4 września 2012 r., sygn. III C 486/12, nie zostało sporządzone, ani skarżąca występująca w sprawie osobiście, ani też pełnomocnik pozwanego nie złożyli bowiem w sprawie wniosku o jego sporządzenie w terminie”. Ponadto pełnomocnik skarżącej powtórzył argumentację przedstawioną w uzasadnieniu skargi oraz oświadczył, że „skarżąca w pełni podtrzymuje uzasadnienie zarzutów przedstawione w treści skargi pełnomocnika z 13 maja 2013 r.”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga spełnia warunki określone przez prawo, a także czy postępowanie wszczęte na skutek wniesienia skargi podlegałoby umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

2. Podstawę do złożenia skargi konstytucyjnej skarżąca wiąże z wydaniem przez Sąd Okręgowy w Katowicach wyroku z 4 września 2012 r., w którym została oddalona jej apelacja od niekorzystnego dla niej wyroku Sądu Rejonowego w Sosnowcu z 20 lutego 2012 r. W uzasadnieniu skargi skarżąca podała, że odpis sentencji wyroku sądu drugiej instancji otrzymała 16 maja 2013 r. Skarga konstytucyjna została natomiast wniesiona do Trybunału Konstytucyjnego 7 lipca 2013 r.

2.1. Działając z urzędu – na podstawie art. 19 ust. 1 ustawy o TK – oraz na podstawie oświadczenie pełnomocnika skarżącej Trybunał ustalił, co następuje: po pierwsze – w terminie przewidzianym przez art. 387 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) skarżąca nie złożyła wniosku o sporządzenie uzasadnienia i doręczenie jej wyroku sądu drugiej instancji wraz z uzasadnieniem; po drugie – w dniu 2 października 2012 r. skarżąca złożyła do Sądu Rejonowego w Sosnowcu wniosek o przyznanie jej pełnomocnika z urzędu do sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej; po trzecie – postanowieniem z 5 marca 2013 r. (sygn. akt I Co 5238/12) Sąd Rejonowy w Sosnowcu – I Wydział Cywilny uwzględnił wniosek skarżącej, a pismem z 2 kwietnia 2013 r. (L.Dz. U/560/13) Okręgowa Rada Adwokacka w Katowicach wyznaczyła adwokata do sporządzenia skargi konstytucyjnej w imieniu skarżącej, zaś pismo to adwokat otrzymał 9 kwietnia 2013 r.; po czwarte – pismem z 29 kwietnia 2013 r. pełnomocnik skarżącej zwrócił się do Sądu Rejonowego w Sosnowcu o przesłanie mu odpisu wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z 4 września 2012 r.; po piąte – 16 maja 2013 r. pełnomocnik otrzymał jedynie kopię sentencji wyroku sądu drugiej instancji.

2.2. W związku z powyższym Trybunał musiał rozstrzygnąć, czy analizowana skarga konstytucyjna została wniesiona w terminie.
Jak wynika z uzasadnienia skargi, za początek terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej skarżąca przyjmuje 16 maja 2013 r., czyli dzień, w którym jej pełnomocnik z urzędu otrzymał, na swój wniosek, kopię sentencji wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z 4 września 2012 r. Tymczasem dla rozpatrywanej sprawy istotne jest to, że – jak wynika z ustaleń poczynionych przez Trybunał – po ogłoszeniu (4 września 2012 r.) przez sąd drugiej instancji wyroku skarżąca nie złożyła wniosku o sporządzenie uzasadnienia tego orzeczenia i doręczenia jej wyroku wraz z uzasadnieniem. Oznacza to, że skarżąca – jako strona postępowania – zrezygnowała z uzyskania (otrzymania) w przepisanym trybie odpisu orzeczenia, o którym mowa w art. 46 ust. 1 w związku z art. 47 ust. 2 ustawy o TK.
W przypadku, gdy podmiot inicjujący postępowanie skargowe przed Trybunałem Konstytucyjnym nie wystąpił w przepisanym trybie o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu drugiej instancji, termin do wniesienia skargi konstytucyjnej rozpoczyna swój bieg w dniu ogłoszenia wyroku (zob. wyrok TK z 13 grudnia 2007 r., SK 37/06 , OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 157, a także postanowienia TK z 6 stycznia 2010 r., Ts 197/09, OTK ZU nr 3/B/2010, poz. 227 oraz 15 lipca 2013 r., Ts 22/13, OTK ZU nr 4/B/2013, poz. 440).
W związku z powyższym w rozpatrywanej sprawie bieg terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej rozpoczął bieg 4 września 2012 r., czyli w dniu wydania przez Sąd Okręgowy w Katowicach wyroku oddalającego apelację skarżącej. Następnie bieg tego terminu – z mocy art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK – uległ zawieszeniu, ponieważ 2 października 2012 r. skarżąca złożyła do Sądu Rejonowego w Sosnowcu wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej; zawieszenie to ustało w związku z doręczeniem 9 kwietnia 2013 r. adwokat A.Sz. pisma Okręgowej Rady Adwokackiej w Katowicach o wyznaczeniu jej na pełnomocnika skarżącej. To zaś implikuje zastosowanie reguł obliczania terminu do wniesienia skargi, przewidzianych w art. 111-115 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.) w związku z art. 165 § 1 k.p.c. w związku z art. 20 ustawy o TK.
Zgodnie z art. 20 ustawy o TK w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Z kolei art. 165 § 1 k.p.c. w zakresie obliczania terminów odsyła do przepisów prawa cywilnego. Kodeks cywilny stanowi zaś, że: termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia (art. 111 § 1); jeżeli początkiem terminu oznaczonego w dniach jest pewne zdarzenie, nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu dnia, w którym to zdarzenie nastąpiło (art. 111 § 2); termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca (art. 112 zdanie pierwsze); jeżeli termin jest oznaczony na początek, środek lub koniec miesiąca, rozumie się przez to pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca (art. 113 § 1); termin półmiesięczny jest równy piętnastu dniom (art. 113 § 2); jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za dni trzydzieści, a rok za dni trzysta sześćdziesiąt pięć (art. 114); jeżeli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa dnia następnego (art. 115).

2.3. Termin do wniesienia analizowanej skargi rozpoczął bieg 4 września 2012 r. i uległ zawieszeniu dwadzieścia osiem dni później, czyli 3 października 2012 r. (w związku ze złożeniem przez skarżącą wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu). Następnie bieg terminu uległ odwieszeniu 9 kwietnia 2013 r. (w związku z otrzymaniem przez adwokat A.Sz. pisma Okręgowej Rady Adwokackiej o wyznaczeniu jej na pełnomocnika skarżącej) i upłynął sześćdziesiąt trzy dni później, czyli w poniedziałek 10 czerwca 2013 r. Skarżąca wniosła skargę konstytucyjną 7 czerwca 2013 r., a zatem z dochowaniem ustawowego terminu.

3. Przedmiotem analizowanej skargi konstytucyjnej skarżąca uczyniła § 4 rozporządzenia z 2010 r., który stanowi: „1. Podmiot [tj. podmiot wyznaczony przez właściwy organ gminy, obowiązany do przyjęcia skazanych w celu wykonywania pracy w rozumieniu § 1 ust. 2 pkt 1 tego rozporządzenia] jest obowiązany przyjąć skazanego skierowanego przez sądowego kuratora zawodowego w celu wykonywania pracy, pouczyć go o obowiązku sumiennej pracy oraz konieczności przestrzegania ustalonego w miejscu pracy porządku i dyscypliny. 2. Przy przydziale pracy uwzględnia się wiek skazanego, stan jego zdrowia oraz w miarę możliwości posiadane kwalifikacje. 3. Nie wolno przydzielać: 1) skazanym, którzy w chwili podejmowania pracy nie będą mieli ukończonych 18 lat – prac wzbronionych młodocianym; 2) kobietom – prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia. 4. Podmiot jest obowiązany: 1) zapoznać skazanego z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie odpowiednim dla wykonywanej pracy; 2) zapewnić skazanemu bezpieczne i higieniczne warunki pracy, środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, przewidziane na danym stanowisku pracy”.

4. Z uwagi na to, że skarżąca kwestionuje brak w zaskarżonej regulacji prawnej, Trybunał zobligowany był ustalić, czy przedmiotem skargi konstytucyjnej jest zaniechanie czy pominięcie legislacyjne. O ile bowiem zaniechanie prawodawcze rozumiane jako nieuchwalenie (niewydanie) aktu normatywnego wbrew istniejącemu obowiązkowi prawnemu, znajduje się poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego, o tyle pominięcie prawodawcze, polegające na zbyt wąskim określeniu zakresu zastosowania normy prawnej, mieści się w zakresie kompetencyjnym tego organu. W tym drugim wypadku Trybunał bada, czy w przepisach obowiązującego aktu normatywnego nie brakuje unormowań, bez których może on budzić wątpliwości natury konstytucyjnej (zob. wyroki TK z: 6 maja 1998 r., K 37/97, OTK ZU nr 3/1998, poz. 33; 9 października 2001 r., SK 8/00, OTK ZU nr 7/2001, poz. 211 oraz 16 listopada 2004 r., P 19/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 106). Zarzut niekonstytucyjności może więc dotyczyć zarówno tego, co prawodawca w danym akcie unormował, jak i tego, co w nim pominął, choć – postępując zgodnie z Konstytucją – powinien był unormować.

4.1. W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że rozpoznanie merytoryczne analizowanej skargi konstytucyjnej jest niedopuszczalne, gdyż jej przedmiotem jest zaniechanie legislacyjne, które pozostaje poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego. W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżąca wskazuje na brak regulacji pozytywnej dotyczącej obowiązku poddania osób skierowanych do wykonywania prac społecznych wstępnym badaniom lekarskich, o których mowa w art. 229 § 1 k.p. Materia ta, jak słusznie zauważa skarżąca, nie została unormowana (w przeciwieństwie do poprzednio obowiązujących § 4 ust. 3 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 marca 2004 r. w sprawie podmiotów, w których jest wykonywana kara ograniczenia wolności oraz praca społecznie użyteczna [Dz. U. Nr 56, poz. 544], czy § 3 ust. 3 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 25 sierpnia 1998 r. w sprawie wyznaczania zakładów pracy, w których jest wykonywana kara ograniczenia wolności oraz praca społecznie użyteczna orzeczona w zamian nieściągalnej grzywny, szczegółowych obowiązków tych zakładów w zakresie zatrudniania skazanych i zasad gospodarowania uzyskanymi z tego tytułu środkami oraz przysługujących ulg zakładom, [Dz. U. Nr 113, poz. 720]). Zatem skoro w rozporządzeniu z 2010 r. normodawca całkowicie zaniechał uregulowania wskazanego problemu, to nie sposób przyjąć, że mamy do czynienia jedynie z pominięciem prawodawczym. W rozpatrywanej sprawie nie chodzi bowiem o niepełne – ze względu na wymagania konstytucyjne – uregulowanie pewnych kwestii, lecz o ich całkowite pozostawienie poza regulacją normatywną. Sytuacja prawna skarżącej (oddalenie je powództwa przez sąd z powodu stwierdzonego braku regulacji normatywnej nakazującej stronie pozwanej skierowanie skarżącej na badania lekarskie) wynika zatem z braku jakichkolwiek przepisów, które dotyczyłyby wskazywanego przez skarżącą problemu.

4.2. W związku z powyższym – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – należało odmówić nadania dalszego biegu analizowanej skardze konstytucyjnej z powodu niedopuszczalności orzekania.

4.3. Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę na to, że w aktualnym stanie prawnym skarżąca nie została pozbawiona zwykłych środków prawnych do dochodzenia ochrony swoich praw w związku z brakiem wskazywanej przez nią regulacji normatywnej, w wyniku którego doznała ona – jak twierdzi – rozstroju zdrowia. Zgodnie bowiem z art. 4171 § 4 k.c. przysługuje jej powództwo o naprawienie szkody z tytułu niewydania regulacji normatywnej, a niezgodność z prawem niewydania określonego unormowania stwierdza rozpoznający sprawę sąd powszechny.

5. Niezależnie od stwierdzonej wyżej samoistnej podstawy odmowy Trybunał wskazuje również na inne uchybienia formalne rozpoznawanej skargi.

5.1. Jednym z wzorców konstytucyjnych wskazanych w rozpatrywanej sprawie jest art. 68 Konstytucji.

5.2. Artykuł 68 ustawy zasadniczej nie jest w niniejszej sprawie adekwatnym wzorcem kontroli, gdyż dotyczy wyłącznie prawa każdego do ochrony zdrowia (ust. 1) w powiązaniu (zob. L. Garlicki, op.cit.) z: zapewnieniem przez władze publiczne obywatelom równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (ust. 2) oraz szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku (ust. 3), obowiązkiem władz publicznych zwalczania chorób epidemiologicznych i zapobiegania negatywnym skutkom degradacji środowiska (ust. 4), a także z popieraniem przez władze publiczne rozwoju kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży (ust. 5). Z kolei kwestionowany § 4 rozporządzenia z 2010 r. dotyczy kwestii formalnych związanych z przyjęciem do pracy osób mających wykonywać nieodpłatną, kontrolowaną pracę na cele społeczne oraz pracę społecznie użyteczną, orzeczoną w zamian za grzywnę, której egzekucja okazała się bezskuteczna.
W związku z powyższym – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – należało odmówić nadania dalszego biegu analizowanej skardze w zakresie badania zaskarżonego przepisu z art. 68 Konstytucji z powodu na niedopuszczalności orzekania.

W związku z powyższym Trybunał postanowił jak w sentencji.