Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 11/05
POSTANOWIENIE
Dnia 20 maja 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
ze skargi J. A. o wznowienie postępowania w sprawie z powództwa J. A.
przeciwko "I.(...)" S.A. w L.
o zapłatę, zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 8 lutego
2002 r., sygn. akt I ACa (…), po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym
w dniu 20 maja 2005 r., zażalenia powoda na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia
22 listopada 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
W dniu 29 sierpnia 2004 r. powód J. A. złożył skargę o wznowienie postępowania
zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 8 lutego 2002 r.,
wydanym w sprawie przeciwko „I.(...)” S.A. w L. o zapłatę, podnosząc, że w wydaniu
postanowienia z dnia 3 kwietnia 2002 r., odrzucającego jego kasację od tego wyroku,
brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy. Powołał się przy tym na wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 20 lipca 2004 r., SK 19/02.
Postanowieniem z dnia 22 listopada 2004 r. Sąd Apelacyjny odrzucił wniesioną
skargę, przytaczając w uzasadnieniu następujące ustalenia i wnioski.
Wskazany w skardze wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 8 lutego 2002 r. wydany
został w sprawie gospodarczej. Uprawomocnił się z dniem 12 czerwca 2002 r., w dniu
tym Sąd Najwyższy oddalił bowiem zażalenie powoda na postanowienie Sądu
Apelacyjnego z dnia 3 kwietnia 2002 r. odrzucające wniesioną przez niego kasację.
2
Skargę o wznowienie postępowania powód złożył natomiast dopiero 29 sierpnia 2004 r.,
podnosząc, że w wydaniu postanowienia z dnia 3 kwietnia 2002 r. brał udział sędzia
wyłączony z mocy ustawy.
Zgodnie z art. 47922
k.p.c., po upływie dwóch lat od uprawomocnienia się wyroku
nie można żądać wznowienia postępowania, chyba że strona była pozbawiona
możliwości działania lub nie była należycie reprezentowana (art. 401 pkt 2 k.p.c.).
Wskazane przez powoda okoliczności nie stanowią żadnej z wymienionych w
powołanym przepisie podstaw wyłączających skutki upływu dwuletniego terminu, wobec
czego wniesiona skarga o wznowienie ulega odrzuceniu (art. 410 § 1 k.p.c.).
W zażaleniu na to postanowienie powód zarzucił Sądowi Apelacyjnemu
naruszenie przepisów: art. 123 § 1 k.c., art. 379 pkt 4 k.p.c. oraz „rozdziału XXXV
Przepisów wprowadzających Kodeks Cywilny”. Wskazał, że podstawą wznowienia
postępowania w niniejszej sprawie jest art. 4011
k.p.c. w związku z art. 190 ust. 4
Konstytucji, gdyż, ze względu na działanie Sądu Apelacyjnego, w dniu 9 kwietnia 2002 r.
skierował do Trybunału Konstytucyjnego skargę konstytucyjną, na skutek której zapadł
wyrok z dnia 20 lipca 2004 r., SK 19/02. W tej sytuacji dwuletni termin przewidziany w
art. 47922
k.p.c. został, zdaniem żalącego, zachowany. W konkluzji żalący wnosił o
uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący, wnosząc o wznowienie postępowania, powołał się na wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 20 lipca 2004 r., SK 19/02, wydany na skutek złożonej przez
niego skargi konstytucyjnej, którym orzeczono, że art. 48 § 1 pkt 5 w związku z art. 401
pkt 1 i art. 379 pkt 4 k.p.c. – w zakresie, w jakim ogranicza wyłączenie sędziego z mocy
samej ustawy tylko do spraw, w których rozstrzyganiu brał udział w instancji
bezpośrednio niższej – jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji (OTK-A 2004, nr 7,
poz. 67). W takiej zaś sytuacji – gdyby istotnie chodziło o przywrócenie konstytucyjności
przez wzruszenie orzeczenia, które legło u podstaw skargi konstytucyjnej – nie można
byłoby przyjmować, że upływ dwuletniego terminu przewidzianego w art. 47922
k.p.c. stoi
na przeszkodzie żądaniu wznowienia postępowania z innego powodu niż pozbawienie
strony możliwości działania lub brak należytej reprezentacji. Wznowienie postępowania
wynikające z art. 190 ust. 4 Konstytucji – jak wskazał na to Trybunał Konstytucyjny w
uzasadnieniu wyroku z dnia 27 października 2004 r., SK 1/04 – dotyczy en block
postępowania sanacyjnego, zmierzającego do przywrócenia konstytucyjności przez
wzruszenie rozstrzygnięcia leżącego u podstaw skutecznej skargi konstytucyjnej, stąd
3
pomyślnie rozstrzygnięta dla skarżącego skarga konstytucyjna przewiduje na szczeblu
konstytucyjnym osiągnięcie effet utile co do sanacji rozstrzygnięcia spoczywającego u
podstaw tej skargi. Powinność osiągnięcia tego rezultatu dzieli się między ustawodawcę
normującego procedury, w ramach których ma nastąpić „wznowienie”, i orzekające o
tym „wznowieniu” sądy, które mają powinność doprowadzenia do celu przy pomocy
posiadanych instrumentów normatywnych oraz przy pomocy interpretacji, zgodnej z
zasadą wspomnianego effet utile, co do osiągnięcia celu „wznowienia” (zob. OTK-A
2004, nr 9, poz. 96). Z tej przyczyny – gdyby chodziło o przywrócenie konstytucyjności –
nie można by przyjmować – jak uczynił to Sąd Apelacyjny – że przepis art. 47922
k.p.c.
wyłącza możliwość wznowienia postępowania.
W sprawie zachodzą jednak podstawy, by stwierdzić, że zaskarżone
postanowienie mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu. Według twierdzeń
skarżącego, przepis art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c. miał doznać naruszenia z tej przyczyny, że w
wydaniu zarówno wyroku z dnia 8 lutego 2002 r., jak i postanowienia z dnia 3 kwietnia
2002 r., odrzucającego kasację, brał udział sędzia Sądu Apelacyjnego B. R. Uszło uwagi
skarżącego, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego, powołany przez niego jak podstawa
wznowienia, stwierdza niezgodność z Konstytucją art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c. jedynie w
zakresie, w jakim przepis ten ogranicza wyłączenie sędziego z mocy ustawy tylko do
spraw, w których rozstrzyganiu sędzia brał udział w instancji bezpośrednio niższej.
Zatem wyrok ten oznacza – jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 marca
2005 r., III CZP 97/04 (niepubl.) – że zgodnie ze standardami konstytucyjnymi
wyłączeniu z mocy samej ustawy od rozpoznania sprawy w wyższej instancji powinien
podlegać nie tylko sędzia, który brał udział w rozstrzyganiu sprawy (czyli w wydaniu
zaskarżonego orzeczenia) w instancji bezpośrednio niższej, ale także sędzia, który brał
udział w rozstrzyganiu sprawy w instancji jeszcze niższej. W niniejszej sprawie
żalącemu chodzi o udział sędziego w wydaniu wyroku, a następnie postanowienia w tej
samej instancji sądowej, takiej zaś sytuacji nie dotyczy powołany wyrok Trybunału
Konstytucyjnego. Pojęcie instancji sądowej nie zostało wprawdzie ustawowo
zdefiniowane, jednak jego treść – jak wskazał na to Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18
marca 2005 r., III CZP 97/04 – wynika z ustrojowej zasady organizacji sądownictwa,
jaką jest zasada instancyjności, wyrażona w art. 176 ust. 2 Konstytucji, rozwinięta w
przepisach ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.
U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) i skonkretyzowana w przepisach ustaw procesowych.
Instancyjność postępowania polega – ogólnie rzecz biorąc – na tym, że postępowanie w
4
sprawie składa się z dwu lub więcej stadiów, przeprowadzanych kolejno przed
hierarchicznie różnymi sądami, ażeby w ten sposób zapewnić kontrolę sądów wyższych
nad rozstrzygnięciami wydawanymi przez sądy niższe.
Z przedstawionych rozważań wynika, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego, na
który powołał się żalący, nie odnosi się do sytuacji, w której sędzia – w tej samej
instancji sądowej – brał udział w wydaniu wyroku, a następnie postanowienia
o odrzuceniu kasacji od tego wyroku, w takim wypadku sędzia nie jest bowiem
wyłączony z mocy samej ustawy od wydania postanowienia. Konkludując, zachodzą
podstawy, by stwierdzić, że wniesiona skarga ulegała odrzuceniu jako nieoparta na
ustawowej podstawie wznowienia (art. 410 § 1 k.p.c.).
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
i art. 3941
§ 3
k.p.c. postanowił, jak w sentencji.