Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 67/05
POSTANOWIENIE
Dnia 14 października 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie z powództwa S. R.
przeciwko E. S. i S.(...) sp. z o.o. z siedzibą w W. o zobowiązanie, po rozpoznaniu w
Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 14 października 2005 r., zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 15 listopada
2004 r., sygn. akt I ACa (…):
"Czy zważywszy na treść art. 36 ust. 1 ustawy z 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe
(Dz. U. Nr 5 poz. 24 ze zm.), wymienione w ustępie czwartym tego artykułu przypadki,
kiedy wydawca i redaktor mogą odmówić zamieszczenia ogłoszeń i reklamy są
wyczerpujące?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny rozpatrując apelacje powoda S. R. od wyroku Sądu Okręgowego
w W. z dnia 23 stycznia 2004 r., oddalającego powództwo przeciwko E. S. i S.(...) Sp. z
o.o. z siedzibą w W., powziął istotne wątpliwości i w trybie art. 390 § 1 k.p.c. przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne sformułowane w sentencji
swojego postanowienia z dnia 15 listopada 2004 r. Zagadnienie to powstało na tle
następującego stanu faktycznego.
2
W dniu 28 lutego 2003 r. powód zawarł umowę dotyczącą zamieszczenia
w gazecie „N.(…)" ogłoszenia stanowiącego reklamę książki jego autorstwa, pt. „P.(…)".
Po zawarciu tej umowy pracownicy pozwanego stwierdzili, że tekst reklamy zawiera
treści naruszające dobra osobiste innych osób i na tej podstawie uznali, że w świetle art.
36 ust. 2 Prawa prasowego w zw. z art. 387 k.c., umowa jest nieważna. Redakcja
zwróciła powodowi zapłaconą przez niego cenę usługi i odmówił zamieszczenia
ogłoszenia.
W pozwie z dnia 12 czerwca 2003 r. powód Stanisław Remuszko wniósł
o nakazanie pozwanym: E. S. jako redaktorowi naczelnemu „N.(…)" oraz wydawcy tego
pisma S.(...) Sp. z o.o. z siedzibą w W., zamieszczenia na redakcyjnych stronach
„N.(…)" płatnego ogłoszenia według załączonej do pozwu treści, którego opublikowania
redakcja wcześniej odmówiła. Pozwani wnieśli o odrzucenie pozwu z uwagi na
niedopuszczalność drogi sądowej, ewentualnie o oddalenie powództwa.
Rozpatrujący sprawę Sąd Okręgowy uznał, iż powództwo zmierzające do
zobowiązania pozwanych do złożenia oświadczenia woli, mocą którego dojdzie do
zawarcia umowy o dzieło polegającej na zamieszczeniu w „N.(…)" określonej reklamy
książki powoda, jest niezasadne. Jednocześnie Sąd I instancji stwierdził, że redaktor
naczelny lub wydawca mieli prawo odmówić zamieszczenia ogłoszenia powoda. Zasada
swobody umów wyrażona w art. 3531
k.c. nie doznaje bowiem ograniczeń w ustawie z
dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (Dz. U. Nr 15, poz. 24 ze zm.). Ustawa ta nie
zawiera obowiązku zamieszczenia ogłoszenia czy reklamy, tak jak to czyni w przypadku
komunikatów i ogłoszeń wymienionych w art. 34 i 35. Przepis zaś art. 36, daje wydawcy
jedynie możliwość, a nie obowiązek zamieszczania reklam i ogłoszeń odpłatnych.
Ponadto w ocenie tego Sądu wymienione w § 2 i 4 przyczyny odmowy zamieszczenia
reklamy czy ogłoszenia są przykładowe, a w zasadzie nakładają obowiązek odmowy,
jeżeli treść reklamy jest sprzeczna z prawem, zasadami współżycia społecznego lub
linią programową gazety.
Sąd Okręgowy stwierdził ponadto, że obowiązujący u pozwanego regulamin w
sprawie ogłoszeń i reklamy z uwagi na brzmienie § 12, przewidującego prawo odmowy
zamieszczenia ogłoszenia, i to bez podania przyczyny, nie stanowi oferty w rozumieniu
art. 66 § 1 k.c.
Odnosząc się natomiast do zarzutu stosowania przez pozwanego cenzury, Sąd
zauważył, że o cenzurze mogłaby być mowa, tylko w sytuacji, gdyby to organ władzy
wpływał na treść zamieszczanych w prasie publikacji np. ograniczając swobodę
3
wypowiedzi. Z przytoczonych względów wyrokiem z dnia 23 stycznia 2004 r. Sąd
Okręgowy w W. powództwo oddalił i orzekł o kosztach procesu.
W apelacji od powyższego wyroku powód zarzucił: 1) naruszenie prawa
materialnego: art. 32 i 54 Konstytucji RP w zw. z art. 1 Prawa prasowego, art. 6 k.c. w
zw. z art. 36 Prawa prasowego i art. 66 k.c. poprzez pominięcie; art. 36 ust. 2 i 4 w zw. z
art. 1 i 10 Prawa prasowego, przez błędną interpretację; art. 71 i 3531
k.c. poprzez
nienależyte zastosowanie. Ponadto skarżący zarzucił naruszenie przepisów
postępowania cywilnego, art. 229, 233, i 328 § 2 k.p.c.
Rozpatrując apelację Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że redakcja art. 36 Prawa
prasowego, którego naruszenie zarzucił skarżący, budzi wątpliwości. Z jednej strony w
ustępie pierwszym przepis ten formułuje ogólna zasadę, że prasa ma prawo
zamieszczania odpłatnie ogłoszeń i reklam. Oznacza to, że – w przeciwieństwie do
wypadków określonych w art. 34 i 35 Prawa prasowego, które wymieniają rodzaje
ogłoszeń, co do których redaktor naczelny dziennika ma obowiązek publikacji –
zamieszczanie innych ogłoszeń oraz reklam jest fakultatywne. Takie rozumienie art. 36
Prawa prasowego dobrze koresponduje z wynikającą z art. 1 tej ustawy ideą wolnej
prasy oraz z podstawowymi zasadami prawa cywilnego, które mogą tu wchodzić w grę
tj. zasadą swobody zawierania umów i zasadą wolności gospodarczej.
Z drugiej strony redakcja art. 36 ust. 2 i 4 Prawa prasowego może być rozumiana
w ten sposób, że pomimo, iż zamieszczenie reklamy lub ogłoszenia pozostawiono
swobodnemu uznaniu redaktora pisma lub wydawcy, to w istocie mogą oni odmówić
publikacji tylko w czterech przypadkach, a mianowicie gdy materiał zgłoszony do
opublikowania jest sprzeczny: 1) z prawem, 2) z zasadami współżycia społecznego, 3) z
linią programową pisma lub 4) z charakterem pisma. W taki też sposób omawiany
przepis z reguły interpretuje się w piśmiennictwie i do takiego jego rozumienia przychylił
się Sąd Apelacyjny.
Jeżeli jednak podzielić taki sposób rozumienia art. 36 Prawa prasowego, to
zdaniem Sądu Apelacyjnego, rodzi się istotne pytanie jaką wartość o większym
znaczeniu niż zasada swobody umów, czy wolności gospodarczej, miałoby chronić ich
wyraźne ograniczenie w tym przepisie. W ocenie Sądu Apelacyjnego w grę może
wchodzić tylko wolność wypowiedzi. Zakładając, że reklama lub płatne ogłoszenie
mieszczą się w pojęciu wypowiedzi, ograniczenie swobody umów i swobody
prowadzenia działalności gospodarczej, mogłoby znaleźć uzasadnienie w wolności i
swobodzie wypowiedzi, chronionej w art. 19 Międzynarodowego Paktu Praw
4
Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) oraz w art. 10
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. (Dz. U. z
1993 r., Nr 61, poz. 284).
Ponadto Sąd Apelacyjny podkreślił, że zgoda na reglamentowanie przez
redaktora pisma lub wydawcę reklam lub płatnych ogłoszeń, w razie gdy nie zachodzą
przewidziane w ustawie przypadki, które upoważniają do odmowy ich zamieszczenia
(art. 36 ust. 2 i 4 Prawa prasowego) może prowadzić w istocie do nieograniczonej
możliwości decydowania przez redaktora lub wydawcę o zamieszczeniu ogłoszenia lub
reklamy, co byłoby równoznaczne ze swoistą cenzurą wykonywaną przez osoby
prywatne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak wynika z uzasadnienia wyroku Sądu I instancji, w rozpoznawanej sprawie
istnieją podstawy do przyjęcia, że odmowa zamieszczenia przez pozwanych płatnego
ogłoszenia stanowiącego reklamę książki autorstwa powoda, które chciał on umieścić w
gazecie „N.(…)” znajduje usprawiedliwienie w art. 36 ust. 2 Prawa Prasowego. Jak
wynika z uzasadnienia Sądu I instancji podstawą uznania umowy zawartej z pozwanym
w sprawie zamieszczenia reklamy jego książki, było przekonanie pozwanych, iż reklama
ta może naruszać prawa osób trzecich. W tej sytuacji obowiązkiem Sądu I instancji
ewentualnie Sądu rozpatrującego apelację powoda było ustalenie czy rzeczywiście
reklama, której zamieszczenia domagał się powód, może naruszać prawa osób trzecich.
Takiego ustalenia brak, a ma ono decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia
rozpoznawanej sprawy. Sądy orzekające w niniejszej sprawie podjęły natomiast próbę
określenia, czy na tle art. 36 szczególnie jego ustępu 2 i 4 Prawa prasowego, można
mówić o ograniczeniu zasady swobody umów.
Trafnie Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę na to, że nieprecyzyjna redakcja art. 36
Prawa prasowego może być przyczyną rozbieżności w jego interpretacji. Wykładnia
językowa tego przepisu wsparta wnioskowaniem a contrario rzeczywiście zdaje się
uzasadniać wniosek, iż odmowa zamieszczenia ogłoszenia lub reklamy, może nastąpić
tylko w czterech przypadkach określonych w art. 36 ust. 2 i 4 Prawa prasowego. Jeżeli
bowiem ustawodawca zakładałby, że wydawca i redaktor mogą swobodnie decydować o
tym czy zamieścić ogłoszenie lub reklamę, to w istocie wskazywanie przypadków kiedy
mogą oni odmówić ich zamieszczenia, byłoby regulacją zbędną. Z tych zapewne
względów w piśmiennictwie zdecydowanie przeważa pogląd, do którego skłonny jest
również przychylić się Sąd Apelacyjny, że w art. 36 ust. 4 Prawa prasowego nastąpiło w
5
sposób celowy lub niezamierzony ograniczenie swobody zawierania umów, którą
faktycznie w odniesieniu do umów dotyczących zamieszczania reklam lub ogłoszeń
uchylono. Innymi słowy wydawca lub redaktor nie mogą odmówić umieszczenia reklamy
lub ogłoszenia, poza przypadkami określonymi w art. 36 ust. 2 i 4. W tym obszarze nie
obowiązuje więc zasada swobody zawierania umów lecz obowiązek kontraktowania
nałożony na wydawcę(redaktora).
Teza, że Prawo prasowe w tak wyraźny sposób ogranicza swobodę wydawcy
bądź redaktora jest jednak trudna do zaakceptowania. Przeciwko takiemu stanowisku
przemawia wiele argumentów, które mają swoje oparcie zarówno w Prawie prasowym,
w przepisach Konstytucji jak i konwencji międzynarodowych, wiążących Polskę.
Przesądzanie, która z opisanych wyżej interpretacji art. 36 Prawa prasowego jest
zasadna, na obecnym etapie rozpoznawania sprawy jest niepotrzebna. Jeżeli bowiem
Sąd Apelacyjny dokona oceny ogłoszenia, którego zamieszczenia domaga się powód i
dojdzie do przekonania, że ogłoszenie to rzeczywiście jest sprzeczne z prawem, tak jak
to twierdzą pozwani, to zbędnym stanie się rozpoznawania zagadnienia prawnego
sformułowanego w jego postanowieniu. Nie ulega bowiem żadnej wątpliwości, że
zgodnie z wyraźną dyspozycją art. 36 ust. 2 Prawa prasowego, pozwani nie mają
obowiązku zamieszczania reklamy sprzecznej z prawem. Dopiero więc w razie gdyby
się okazało, że ogłoszenie którego zamieszczenia domaga się powód jest zgodne z
prawe, może powstać potrzeba oceny, czy odmowa zamieszczenia tego ogłoszenia
przez pozwanych jest uzasadniona z innych przyczyn, także nie wymienionych wprost w
art. 36 ust. 2 i 4 Prawa prasowego.
Zgodnie z art. 390 k.p.c. sąd może przedstawić Sadowi Najwyższemu
zagadnienie prawne, którego rozstrzygnięcie jest potrzebne dla rozpoznania konkretnej
sprawy. Skoro zaś przedstawione przez Sąd Apelacyjny zagadnienie prawne, budzi
wprawdzie poważne wątpliwości, ale jego rozstrzygniecie, przed dokonaniem ustaleń, o
których mowa wyżej nie jest potrzebne, orzeczono jak w sentencji.