Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 280/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 maja 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z powództwa Samodzielnego Publicznego Szpitala Wojewódzkiego
[…]
przeciwko Narodowemu Funduszowi Zdrowia w Warszawie – L. Oddziałowi
Wojewódzkiemu
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 10 maja 2006 r.,
kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 21 grudnia 2004 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I i przekazuje sprawę w tym
zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2004r. Sąd Okręgowy w L. oddalił powództwo
Samodzielnego Publicznego Szpitala Wojewódzkiego […] przeciwko Narodowemu
Funduszowi Zdrowia o zasądzenie kwoty 14 614 958,50 zł. z ustawowymi
odsetkami tytułem zwrotu wypłaconej przez powoda jego pracownikom ustawowej
podwyżki wynagrodzeń. Oddalając powództwo Sąd pierwszej instancji nie odciążył
strony powodowej kosztami procesu.
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 21 grudnia 2004r. Sąd Apelacyjny oddalił
apelację powoda oraz zażalenie pozwanego od powyższego wyroku i również nie
obciążył strony powodowej kosztami postępowania.
Sądy ustaliły, że w latach 2001- 2003 stronę powodową łączyły z L.
Regionalną Kasą Chorych (poprzedniczką prawną pozwanego) umowy o udzielanie
świadczeń zdrowotnych przysługujących ubezpieczonym w ramach powszechnego
ubezpieczenia zdrowotnego. Poczynając od dnia 1 stycznia 2001r. strona
powodowa zobowiązana była wypłacić swoim pracownikom podwyżkę
wynagrodzeń o przynajmniej 203 zł. miesięcznie, co przewidywał art. 4a ustawy
z dnia 19 grudnia 1994r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu
przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.
U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.), wprowadzony do tej ustawy przez ustawę
nowelizacyjną z dnia 22 grudnia 2000 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 5, poz. 45). Powód
wypłacił częściowo przewidziane podwyżki i domagał się od strony pozwanej
zwrotu wypłaconych kwot, które zwiększały koszt świadczeń zdrowotnych
udzielanych przez niego ubezpieczonym na podstawie umów zawartych
z pozwanym. Strona pozwana odmówiła zwrotu wypłaconych kwot jak również
renegocjacji zawartych umów, które nie przewidywały zwiększenia należnych
stronie powodowej świadczeń ze względu na konieczność wykonania przez nią
obowiązku nałożonego przez art. 4a wskazanej wyżej ustawy.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sądy obu instancji stwierdziły, iż nie ma
żadnych podstaw prawnych pozwalających na obciążenie strony pozwanej
obowiązkiem zwrotu powodowi kwot podwyżek wynagrodzeń wypłaconych
pracownikom. Uznały, że takiej podstawy nie stanowi wskazany wyżej art. 4a
3
ustawy z dnia 19 grudnia 1994 r., który stanowi źródło roszczeń pracowników
w stosunku do pracodawców o wypłatę podwyżki, ale nie nakłada na pozwany
Fundusz obowiązku zwrotu pracodawcom wypłaconych podwyżek. Nie ma także
żadnych podstaw, zdaniem Sądów, do przyjęcia, że w związku ze wzrostem
wynagrodzeń pracowników służby zdrowia i wzrostem składki ubezpieczeniowej,
która wpłynęła do pozwanego Funduszu, powstał dla niego obowiązek renegocjacji
kontraktów i podwyższenia stawki za świadczenia, których koszt zwiększył się wraz
ze wzrostem wynagrodzeń. Nie ma zatem podstaw do rozważania
odpowiedzialności strony pozwanej na gruncie art. 471 k.c. Źródłem zgłoszonego
roszczenia o świadczenie nie może być także art. 357(1) k.c. przewidujący jedynie
możliwość określenia przez sąd wysokości świadczenia umownego w razie
nadzwyczajnej zmiany stosunków.
W kasacji opartej na pierwszej podstawie wskazanej w art. 393(1) k.p.c.
obowiązującym do dnia 5 lutego 2005 r., strona powodowa zarzuciła naruszenie
art. 68 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 471 i art. 56 k.c. przez ich niezastosowanie
wskazując, że Sąd Apelacyjny pominął, iż zobowiązania dłużnika kontraktowego
wynikają także z ustaw i zasad współżycia społecznego. W uzasadnieniu wniosku
o przyjęcie kasacji do rozpoznania wskazano także na naruszenie art. 4a ustawy
z dnia 16 grudnia 1994 r. w zw. z art. 56 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie należy wskazać, że zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia
2004 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – prawo
o ustroju sądów powszechnych (Dz. U z 2005 r., Nr 13, poz. 98), kasacja strony
powodowej wniesiona od wyroku Sądu drugiej instancji wydanego przed wejściem
w życie powyższej nowelizacji k.p.c. (przed 6 lutym 2005 r.) podlega rozpoznaniu
według przepisów tego kodeksu obowiązujących przed zmianą.
Jak słusznie stwierdziły Sądy obu instancji kwestia źródeł finansowania
przewidzianej w art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie
kształtowania przyrostu wynagrodzeń (…) podwyżki wynagrodzeń pracowników
samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz podmiotu
zobowiązanego do pokrycia zakładom opieki zdrowotnej wypłaconych pracownikom
4
należności budziła zasadnicze kontrowersje i wywoływała rozbieżności
w judykaturze, w tym także w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Trybunał
Konstytucyjny w orzeczeniach z dnia 18 grudnia 2002 r. K 43/01 (OTK-A 2002, nr
10, poz. 229) i z dnia 5 kwietnia 2005 r. (OTK-A 2005, nr 4, poz. 43) stwierdzając
zgodność z konstytucją omawianego przepisu wskazał jednocześnie na brak
prawidłowej regulacji źródeł i podmiotu zobowiązanego do pokrycia wzrostu
wynagrodzeń i orzekł, że rozstrzygnięcie o zgodności wskazanego przepisu
z konstytucją uwarunkowane jest rozumieniem go jako tworzącego
współodpowiedzialność systemu finansów publicznych za jego wykonanie.
Współodpowiedzialność tę odniósł do konstytucyjnych (art. 68 Konstytucji RP)
obowiązków władzy publicznej w zakresie ochrony zdrowia i wskazał, że środki
publiczne, w tym pochodzące ze zwiększonych składek na ubezpieczenie
społeczne, powinny być przeznaczone na zapewnienie realizacji obowiązku
podwyższenia wynagrodzeń wynikającego z art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994
r. Stwierdził, że kasy chorych (poprzedniczki prawne pozwanego Funduszu)
będące podmiotami finansów publicznych w zakresie gromadzenia
i gospodarowania składkami oraz racjonalnego kształtowania odpłatności za usługi
służby zdrowia, zobowiązane są w zakresie swych funkcji do wykonywania
postanowień omawianej ustawy.
W ten nurt wykładni art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. wpisało się też
orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2005 r. III CK 405/04 (OSNC 2006,
nr 2, poz. 36), w którym przyjęto, że wskazany przepis stanowi podstawę prawną
także dla roszczeń samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej wobec
kas chorych a później Narodowego Funduszu Zdrowia, jako właściwych podmiotów
systemu finansów publicznych, o pokrycie wydatków poniesionych na podwyżki
wynagrodzeń pracowników w zakresie, w jakim w danych okolicznościach nie
można było wymagać ich sfinansowania przez te zakłady z własnych środków.
Inne stanowisko w tym przedmiocie zajął Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia
24 września 2003 r. I CK 143/03 (OSNC 2004, nr 11, poz. 179) i z dnia 11 sierpnia
2005 r. V CK 79/05 (nie publ.), w których stwierdził, iż brak podstaw prawnych do
obciążania kas chorych, a obecnie Narodowego Funduszu Zdrowia, obowiązkiem
zwrotu wydatków samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej na
5
pokrycie podwyżki wynagrodzeń przewidzianej w art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia
1994 r., który to przepis nie może stanowić podstawy prawnej takiego roszczenia.
Ostatecznie jednak Sąd Najwyższy rozstrzygając to zagadnienie w uchwale
siedmiu sędziów z dnia 30 marca 2006 r. III CZP 130/05 (jeszcze nie publikowanej)
stwierdził, że art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie
kształtowania przyrostu wynagrodzeń (…) stanowi – w związku z art. 56 k.c. –
podstawę roszczenia samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej
w stosunku do kasy chorych (Narodowego Funduszu Zdrowia) o zwrot kosztów
zwiększonego wynagrodzenia pracowników, jeżeli zakład ten, mimo prawidłowego
gospodarowania środkami uzyskanymi na podstawie umowy o udzielenie
świadczeń zdrowotnych, nie mógł tych kosztów pokryć w całości lub w części.
Sąd Najwyższy wskazał między innymi, że na kasach chorych, jako na
instytucji finansów publicznych dysponującej i gospodarującej środkami uzyskanymi
ze składek na ubezpieczenie społeczne, ciążył obowiązek takiego kształtowania
kontraktów zawieranych z publicznymi zakładami opieki zdrowotnej, by umożliwiały
one realizację świadczeń zdrowotnych i nie podważały ekonomicznych podstaw
funkcjonowania tych instytucji. Natura umownego stosunku zobowiązaniowego
wymaga od obu podmiotów kształtowania i realizowania umowy w taki sposób, by
uwzględnione zostały także skutki nakładanych na jeden z podmiotów obowiązków
ustawowych. Skoro wynagrodzenie za pracę, o którym mowa w art. 4a ustawy
z dnia 16 grudnia 1994 r., stanowi także koszt wykonania świadczeń opieki
zdrowotnej określonych w umowach samodzielnych publicznych zespołów opieki
zdrowotnej zawieranych z kasami chorych (Narodowym Funduszem Zdrowia), to
umowy te powinny zostać zmodyfikowane po wejściu w życie omawianego przepisu
w taki sposób, by uwzględniały nałożony na s.p.z.o.z. obowiązek podwyższenia
wynagrodzeń zwiększający koszt świadczeń zamówionych przez kasę. Wymaga
tego art. 56 k.c., w myśl którego czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej
wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, zasad współżycia społecznego
i ustalonych zwyczajów. Włączenie do systemu prawnego przepisu art. 4a ustawy
z dnia 16 grudnia 1994 r. i wynikającego zeń obciążenia dla publicznych z.o.z.
powoduje konieczność włączenia go także do stosunku zobowiązaniowego stron
o udzielenie świadczeń zdrowotnych, co prowadzi do istotnej modyfikacji tego
6
stosunku a konkretnie do rozszerzenia zobowiązania do finansowania tych
świadczeń.
Sąd Najwyższy podkreślił jednak, że art. 4a, który spowodował jednorazowy
wzrost wynagrodzenia i kosztów świadczeń medycznych, nie podważył zasady
samofinansowania się publicznych zakładów opieki zdrowotnej i, jak wskazał
Trybunał Konstytucyjny, zamiarem ustawodawcy było obciążenie obu podmiotów
umów wydatkami związanymi z jego wprowadzeniem. Zatem zakłady opieki
zdrowotnej powinny wykorzystać wszystkie dostępne środki na realizację
obowiązku wprowadzonego omawianym przepisem, zaś kasy chorych (Narodowy
Fundusz Zdrowia) obowiązane są do pokrycia wydatków na podwyżki wynagrodzeń
pracowników jedynie w takim zakresie, w jakim w danych okolicznościach nie
można było wymagać sfinansowania ich przez s.p.z.o.z, przy zachowaniu przez nie
wszelkich zasad prawidłowego gospodarowania otrzymywanymi środkami
publicznymi.
Podzielając powyższe stanowisko zajęte w uchwale siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego stwierdzić trzeba skuteczność zarzutów kasacyjnych, co prowadzi do
uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego
(art. 393(13) § 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 393(19) k.p.c.).
jc