Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 152/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 sierpnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Zbigniew Strus
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa Centrum Rehabilitacji […]
przeciwko Narodowemu Funduszowi Zdrowia
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 4 sierpnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 kwietnia 2005 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny oddalił apelację powodowego Centrum Rehabilitacji od
wyroku oddalającego powództwo o zasądzenie od Narodowego Funduszu
Zdrowia kwoty 453 100,17 zł, stanowiącej należność, którą strona powodowa
wypłaciła swym pracownikom na podstawie art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u
przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze
zm. - dalej jako „ustawa z dnia 16 grudnia 1994 r."), wprowadzonego ustawą z dnia
22 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowania
przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych
ustaw i ustawy o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2001 r. Nr 4, poz. 45 - dalej
jako: „ustawa nowelizacyjna z dnia 22 grudnia 2000 r.").
W rozpoznawanej sprawie dokonane zostały następujące ustalenia:
Strony łączyła umowa z dnia 29 grudnia 1999 r. w zakresie świadczenia
przez stronę powodową usług medycznych lecznictwa zamkniętego do końca
2001 r. W styczniu i sierpniu 2001 r. strony zawarły aneksy do wspomnianej
umowy, na podstawie których - jak ustalił Sąd Apelacyjny - przyjęto „nowe kwoty
z tytułu wartości świadczeń”. Strony łączyła także umowa z dnia 10 grudnia 2000 r.
dotycząca ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, do której wprowadzone zostały
w 2001 r. aneksy określające wysokość kwot na realizację świadczeń zdrowotnych
wykonanych ponad limit. W dniu 6 kwietnia 2001 r. strona powodowa wezwała
pozwanego do uwzględnienia skutków ustawy nowelizacyjnej z dnia 22 grudnia
2000 r. W aneksie z dnia 31 stycznia 2002 r. do umowy z dnia 29 grudnia 1999 r.
strony dokonały ostatecznego rozliczenia należności z tytułu realizacji świadczeń
przysługujących za okres do 31 grudnia 2001 r. W aneksie z dnia 19 kwietnia
2002 r. strony złożyły zgodne oświadczenia, że wszelkie roszczenia strony
powodowej wobec poprzednika prawnego strony pozwanej za powyższy okres
zostały rozliczone.
3
Sąd Apelacyjny podkreślając, że regulacja zawarta w art. 4a ustawy z dnia
16 grudnia 1994 r. jest „prawem z lukami o treści nieracjonalnej (skoro koszty
faktycznie przerzucono na tych, którzy nie dysponowali środkami)” uznał -
odmiennie niż Sąd Okręgowy - że usprawiedliwia to tezę o istnieniu
nadzwyczajnych okoliczności w rozumieniu art. 3571
k.c. Roszczenie z art. 3571
k.c., aby mogło być przedmiotem rozważań, to umowa łącząca strony nie może
zostać wykonana, a ustalenia w tym zakresie pozwalają na stwierdzenie, że umowy
łączące strony zostały wykonane. Złożone przez stronę powodową oświadczenia
w 2002 r. o wykonaniu przez stronę pozwaną obowiązków wynikających z umów
łączących strony, to w istocie pokwitowanie, potwierdzające brak zobowiązań
poprzednika strony pozwanej wobec strony powodowej - złożone, co podkreślił Sąd
Apelacyjny, w warunkach świadomości powoda o stanowisku strony pozwanej
w sprawie regulacji świadczeń z ustawy nowelizacyjnej z dnia 22 grudnia 2000 r.
(k. 74 - 75 akt).
Sąd Apelacyjny akceptując wyrok oddalający powództwo wskazał ponadto,
że odmowa renegocjacji umów przez stronę pozwaną nie stanowi samodzielnej
podstawy dla przypisania pozwanej kontraktowej odpowiedzialności
odszkodowawczej. Kwitując wykonanie umowy za rok 2001 powód oświadczył, że
w zakresie możliwym do osiągnięcia jego interesy wierzycielskie wobec pozwanego
zostały zaspokojone. Zdarzenie to miało miejsce po odmowie dalszych renegocjacji
umów, twierdzenie zatem, że mimo wykonania umowy pozwany wyrządził szkodę
jest „sprzeczne z wcześniejszym oświadczeniem wiedzy powoda”.
Już tylko na marginesie swych rozważań Sąd Apelacyjny wskazał, że
przyczyna ewentualnego uszczerbku po stronie powodowej leży w nierzetelnej
legislacji, a za skutki takiej legislacji odpowiedzialność ponosi władza publiczna.
Sąd Apelacyjny zaznaczył, że „jakkolwiek pozwana i jej poprzednik prawny
stanowili swoistą emanację Państwa w stosunkach z placówkami zdrowia, to ich
odpowiedzialność wobec osób trzecich łączy się z ich działalnością, a nie
działalnością Państwa w sferze tworzenia prawa (art. 40 k.c.)”. Strona pozwana
działała w granicach prawa i brak jest podstaw - jak podkreślił Sąd Apelacyjny - do
uznania, by to pozwany działał bezprawnie nie zabezpieczając środków dla
realizacji postanowień ustawy nowelizacyjnej z dnia 22 grudnia 2000 r.
4
Skarga kasacyjna strony powodowej oparta została na podstawie naruszenia
prawa materialnego, tj.: art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r., wprowadzonego
ustawą nowelizacyjną z dnia 22 grudnia 2000 r. oraz art. 471 i 56 k.c. przez błędną
ich wykładnię prowadzącą do uznania, że nie mogą stanowić podstawy roszczenia
strony powodowej w stosunku do strony pozwanej o zwrot kosztów zwiększonego
wynagrodzenia pracowników; art. 3571
, art. 405 w zw. z art. 414 k.c., a także art.
415 k.c. - przez ich nie zastosowanie. Strona skarżąca wnosiła o „uchylenie
zaskarżonego wyroku", ewentualnie o jego zmianę przez uwzględnienie powództwa
w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie z powodu naruszenia
przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia
1994 r. W ocenie Sądu Apelacyjnego przepis ten, jako „dotknięty lukami o treści
nieracjonalnej", stworzył wprawdzie stan nadzwyczajnej okoliczności w rozumieniu
art. 3571
k.c., ale wobec wykonania umów łączących strony, art. 3571
k.c., nie mógł
mieć zastosowania. Dokonując takiej interpretacji Sąd Apelacyjny w istocie uznał,
że art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. nie stanowi samodzielnej podstawy
dochodzonych roszczeń przeciwko stronie pozwanej. Sąd Apelacyjny rozważając -
jak sam zaznaczył - tylko marginesowo kwestię możliwości uznania art. 4a ustawy
z dnia 16 grudnia 1994 r. jako samodzielnej podstawy odpowiedzialności
odszkodowawczej za szkodę wyrządzoną stronie pozwanej, uznał, że przepis ten
może stanowić podstawę roszczenia odszkodowawczego, ale przeciwko Skarbowi
Państwa, nie zaś przeciwko stronie pozwanej. Z przedstawioną interpretacją nie
można się zgodzić. Ponadto przepis art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. ma
podstawowe znaczenie dla rozstrzygnięcia zaistniałego sporu, nie powinien więc
zostać potraktowany marginesowo przez Sąd Apelacyjny. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego przepis ten był rozpatrywany zarówno jako podstawa prawna
dochodzenia przez samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej zwrotu
równowartości podwyżki wynagrodzeń pracowniczych przeciwko Narodowemu
Funduszowi Zdrowia, jako następcy prawnego Kas Chorych, jak również jako
podstawa prawna roszczenia odszkodowawczego przeciwko Skarbowi Państwa
z tytułu zaniechania legislacyjnego (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
5
24 września 2003 r. I CK 143/03, OSNC 2004, nr 11, poz. 179 oraz wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 17 marca 2005 r. III CK 405/04, OSNC 2006, nr 2, poz. 36).
Wobec braku jednolitości oceny we wskazanym zakresie Sąd Najwyższy podjął
w składzie siedmiu sędziów uchwałę z dnia 30 marca 2006 r., III CZP 130/05
(dotychczas niepubl.), w której uznał, że art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
stanowi - w związku z art. 56 k.c. - podstawę roszczenia samodzielnego
publicznego zakładu opieki zdrowotnej w stosunku do Kasy Chorych (Narodowego
Funduszu Zdrowia) o zwrot kosztów zwiększonego wynagrodzenia pracowników,
jeżeli zakład ten, mimo prawidłowego gospodarowania środkami uzyskanymi na
podstawie umowy o udzielenie świadczeń zdrowotnych, nie mógł tych kosztów
pokryć w całości lub w części. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu tej uchwały wskazał
- w ślad za orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego (wyrok z dnia 18 grudnia
2002 r., K 43/01, OTK-A 2002, nr 10, poz. 229 oraz postanowienie z dnia 5 kwietnia
2005 r., K 43/01, OTK-A 2005, nr 4, poz. 43 oraz wyrokiem Sądu Najwyższego
z dnia 17 marca 2005 r., III CK 405/04, OSNC 2006, nr 2, poz. 36) - że
uregulowanie zawarte w art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. tworzy,
w odniesieniu do konstytucyjnych obowiązków władzy publicznej w zakresie
ochrony zdrowia, współodpowiedzialność systemu finansów publicznych za jego
wykonanie. Kasy Chorych (obecnie NFZ), będące podmiotami finansów
publicznych, powinny więc w zakresie swych funkcji wykonywać postanowienia
ustawy nowelizującej z dnia 22 grudnia 2000 r.
Przedstawiona interpretacja art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
w powiązaniu z art. 56 k.c., zgodnie z którym czynność prawna wywołuje nie tylko
skutki w niej wyrażone, lecz także te, które wynikają między innymi z ustawy,
prowadzi to do wniosku, że zawarte na lata 2001 i 2002 r. umowy o udzielanie
ubezpieczonym świadczeń zdrowotnych stanowią podstawę roszczeń
samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej wobec Narodowego
Funduszu Zdrowia jako następcy prawnego Kas Chorych o zapłatę kwot
niezbędnych do pokrycia kosztów związanych z realizacją obowiązku wynikającego
z art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
Na taki kierunek wykładni art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
z oczywistych względów nie może rzutować - wbrew temu co podniesione zostało
6
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku - możliwość dochodzenia przez samodzielne
zakłady opieki zdrowotnej roszczeń z tytułu odpowiedzialności odszkodowawczej
od władzy publicznej za szkodę powstałą wskutek istotnych niedostatków
uregulowania zawartego w tym przepisie. Tego rodzaju ewentualność, jako służąca
rozwiązywaniu sytuacji patologicznych, nie może zastąpić mechanizmu rozliczeń
między zakładami opieki zdrowotnej a NFZ-em (por. wyrok SN z dnia 24 września
2003 r., I CK 143/03, OSNC 2004, nr 11, poz. 179, a zwłaszcza wyrok SN z dnia
17 marca 2005 r., III CK 405/04, OSNC 2006, nr 2, poz.36).
Uznać zatem należy - przeciwnie niż to wywiódł Sąd Apelacyjny - że przepis
art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. umożliwia samodzielnym zakładom opieki
zdrowotnej dochodzenie zapłaty od NFZ, nie zaś od Skarbu Państwa kwot
niezbędnych na pokrycie kosztów związanych z realizacją obowiązku
przewidzianego w tym przepisie. Kwoty te z reguły stanowić będą tylko część
należnego umownego świadczenia pieniężnego. Nie można jednak wykluczyć,
zgodnie z art. 481 § 3 k.c., domagania się również naprawienia szkody doznanej
przez samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej wskutek zwłoki kontrahenta,
tj. nie otrzymania należnej kwoty w terminie z przyczyn, za które Kasa Chorych
(Narodowy Fundusz Zdrowia) ponosi odpowiedzialność (art. 476 w związku z art.
471 in fine i art. 472 k.c.).
Dopiero przy prawidłowej wykładni art.4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
możliwa jest prawidłowa ocena oświadczeń woli strony powodowej, którym Sąd
Apelacyjny przypisał znaczenie „pokwitowania”. Dla właściwej oceny roszczenia
strony powodowej rozważenia wymaga kwestia, czy powód prawidłowo
gospodarował środkami uzyskanymi na podstawie umów o udzielanie świadczeń
zdrowotnych. Tylko bowiem w przypadku stwierdzenia, że gospodarowanie tymi
środkami było prawidłowe, a mimo to powód nie mógł pokryć kosztów podwyżek
wynagrodzeń w całości lub w części, istnieją podstawy do uwzględnienia w całości
lub w części roszczeń z tytułu kosztów poniesionych na wspomniane podwyżki
wynagrodzeń (zob. także wyroki SN z dnia 10 maja 2006 r. wydane w sprawach
oznaczonych sygnaturami akt III CK 196/05 i III CK 280/05).
7
Z przytoczonych względów, uznając skargę kasacyjna za uzasadnioną
należało orzec, jak wyżej (art. 39815
§ 1 k.p.c.).