Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 33/14
POSTANOWIENIE
Dnia 24 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa K. S.A. w P.
przeciwko C. & C. S.A. w W.
z udziałem interwenienta ubocznego po stronie pozwanej Przedsiębiorstwa
Produkcji i Handlu "E." Spółki z o.o. w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 czerwca 2014 r.,
zażalenia strony powodowej na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 września 2013 r.
oddala zażalenie, pozostawiając rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym
postępowanie w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z 14 sierpnia 2012 r. Sąd Okręgowy w W. zasądził od C.&C. S.A.
w W. na rzecz K. S.A. w P. kwotę 4.000.000 zł z odsetkami ustawowymi od 29
marca 2011 r. (pkt 1), w pozostałej części powództwo oddalił (pkt 2) i orzekł o
kosztach postępowania.
Sąd Okręgowy ustalił, że 14 lutego 2008 r. pozwany (poprzednio pod nazwą
K. N. S.A.) wystawił weksel na zlecenie T. – M. S.A. w B., na kwotę 4 000 000 zł,
którą zobowiązał się zapłacić bez protestu do 31 maja 2008 r. Weksel ten został
zbyty indosami z 15 marca 2008 r. przez T. – M. S.A. na rzecz S. C. F. sp. z o.o. i z
3 marca 2011 r. przez S. C. F. sp. z o.o. na rzecz powoda.
Pismem z 31 marca 2011 r. powód wezwał pozwanego o zapłatę sumy
wekslowej z odsetkami za opóźnienie w płatności, w terminie do 28 marca 2011 r.
Pozwany nie wykupił weksla, za to w toku postępowania przedłożył umowę
przelewu wierzytelności, którą zawarł z powodem 15 grudnia 2009 r., umowę
inwestycyjną z 24 października 2010 r. oraz umowę sprzedaży nieruchomości
z 30 lipca 2011 r., na dowód, że suma wekslowa została zapłacona.
Sąd Okręgowy oddalił wnioski dowodowe pozwanego częściowo dlatego,
że okoliczności, na które zostały powołane „stoją w sprzeczności z zebranym
materiałem dowodowym w sprawie" i miały jedynie na celu przedłużenie
postępowania, zaś częściowo z uwagi na ich zgłoszenie w warunkach prekluzji.
Sąd uznał powództwo za zasadne dlatego, że powód nabył weksel własny
zupełny i tym samym związaną z nią wierzytelność w kwocie 4 000 000 zł
poprzez ciąg indosów. Na wekslu brak jest wzmianki o dokonaniu jego zapłaty.
Umowy, na które powoływał się pozwany, w tym w szczególności umowa
sprzedaży nieruchomości z 30 lipca 2011 r., nie potwierdziła zawiłej wersji
pozwanego o braku wierzytelności wekslowej powoda z uwagi na jej zaspokojenie
przez przeniesienie własności nieruchomości na jego rzecz.
Zgodnie z art. 104 pr. weksl., odpowiedzialność wystawcy weksla własnego
jest taka sama jak wystawcy weksla trasowanego. Odpowiada on za przyjęcie
i za zapłatę weksla. Z kolei zgodnie z art. 17 pr. weksl. osoby, przeciwko którym
3
dochodzi się prawa z weksla nie mogą wobec posiadacza zasłaniać się zarzutami
opartymi na swych stosunkach osobistych z wystawcą lub posiadaczami
poprzednimi, chyba że posiadacz nabywając weksel, działał świadomie na szkodę
dłużnika. Zarzuty przysługujące dłużnikom wekslowym są ograniczone lub nawet
ulegają wyłączeniu jeżeli prawa z weksla zostały przeniesione przez indos.
Zarzut pozwanego, że powód działa świadomie na jego szkodę, gdyż
wierzytelność wekslowa została zaspokojona nie jest poparty żadnymi dowodami.
Twierdzenia pozwanego o przelewie wierzytelności nie mogły odnieść skutku,
ponieważ zgodnie z art. 517 k.c. przepisów o przelewie nie stosuje się do
wierzytelności związanych z dokumentem na okaziciela lub z dokumentem
zbywalnym przez indos. Zgodnie z art. 9219
§ 3 k.c. do przeniesienia praw
z dokumentu - papieru wartościowego na zlecenie, wymagane jest jego wydanie
oraz istnienie nieprzerwanego szeregu indosów.
W świetle art. 38 pr. weksl. za częściowo zasadny Sąd Okręgowy uznał
zarzut pozwanego dotyczący skutków przedstawienia weksla do zapłaty. Skoro
powód dopiero w piśmie z 24 marca 2011 r. wezwał pozwanego do wykupu weksla
i wyznaczył mu terminu do 28 marca 2011 r., to dopiero po tej dacie pozwany
popadł w zwłokę i odsetki ustawowe od należności głównej obowiązany jest płacić
od 29 marca 2011 r.
Wyrokiem z 25 września 2013 r., wydanym po rozpoznaniu apelacji obu
stron od wyroku Sądu Okręgowego z 14 sierpnia 2012 r., Sąd Apelacyjny uchylił
ten wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd wyjaśnił, że orzeczenie to zapadło w wyniku uwzględnienia zarzutów
podniesionych w apelacji pozwanego. W ocenie Sądu drugiej instancji, Sąd
Okręgowy błędnie ograniczył rozpoznanie do zbadania kwestii formalnych
podlegających badaniu w procesie wekslowym, to jest do oceny, czy złożony
dokument posiada cechy weksla, czy był przenoszony w drodze indosu oraz czy
wystawca został wezwany do jego wykupu. Tymczasem pozwany we właściwym
czasie przeciwstawił roszczeniu powoda szereg okoliczności faktycznych, mających
świadczyć o jego zaspokojeniu przez wykonanie umowy sprzedaży nieruchomości
zawartej 30 lipca 2010 r. pomiędzy H. i S. P. a powodem, jak też o powstaniu po
4
stronie posiadacza weksla obowiązku wydania go uprawnionemu, zgodnie z
umową przelewu wierzytelności z 15 grudnia 2009 r., w powiązaniu z umową z 22
listopada 2007 r.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd Okręgowy musi rozważyć powyższe
zarzuty pozwanego, ponieważ powód nabył weksel 3 marca 2011 r., a więc
w drodze indosu poterminowego (po dacie płatności weksla ustalonej na 31 maja
2008 r.), który to indos – zgodnie z art. 20 w zw. z art. 103 pr. weksl. - ma skutek
zwykłego przelewu. W tej sytuacji dłużnik może posiadaczowi weksla, który żąda
od niego zapłaty sumy wekslowej przeciwstawić nie tylko zarzuty, jakie ma
osobiście wobec niego, ale i - zgodnie z art. 513 k.c. - wszelkie zarzuty
przysługujące mu względem indosanta w chwili powzięcia wiadomości o indosie
(wyrok Sądu Najwyższego z 11 maja 2012 r., II CSK 507/11). Indos po upływie
terminu ustanowionego do dokonania protestu z powodu niezapłacenia
ma skutki przelewu także wówczas, jeśli posiadacz weksla został zwolniony od
sporządzenia protestu (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 15 maja 2008 r., I CSK
488/07, OSNC-ZD 2009, nr 1, poz. 11 i z 30 października 2008 r. IV CSK 249/08).
W niniejszej sprawie termin ustanowiony dla protestu minął 2 czerwca 2008 r.
(art. 44 pr. weksl.).
Odmowa rozpoznania zarzutów pozwanego opartych na zasadnym
twierdzeniu, że indos, na podstawie którego powód wszedł w posiadanie weksla,
miał skutki zwykłego przelewu, stanowi nierozpoznanie istoty sprawy,
a zanegowanie celowości przeprowadzenia jakichkolwiek dowodów dotyczących
zarzutów podniesionych przez pozwanego oznacza zarazem, że konieczne jest
przeprowadzenie postępowania dowodowego w całości (powód cofnął własne
wnioski dowodowe tylko ze względu na oddalenie wniosków strony pozwanej).
Wobec kasatoryjnego rozstrzygnięcia odnośnie części skarżonego wyroku
zasądzającej należność główną, niemożliwe było uwzględnienie w jakimkolwiek
zakresie apelacji powoda, ponieważ dotyczyła ona odsetek od tej należności, której
wysokość ani zasadność nie została jeszcze przesądzona.
W zażaleniu na orzeczenie z 25 września 2013 r. powód zarzucił, że zapadło
ono z naruszeniem art. 386 § 4 k.p.c. przez niewłaściwą ocenę prawną sprawy
5
i przyjęcie, iż nie doszło do rozpoznania jej istoty. Powód zarzucił nadto,
że orzeczenie to zapadło z naruszeniem art. 386 § 4 k.p.c. w związku z mającymi
zastosowanie w sprawie przepisami prawa materialnego i procesowego, to jest
art. 216
, art. 9219
§ 1-3 k.c., art. 11, art. 101, art. 17 pr. weksl., art. 227 i art. 47914
§ 2 k.p.c.
Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia.
Pozwany wniósł o oddalenie zażalenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie jest skierowane przeciwko
uchyleniu przez sąd drugiej instancji wyroku lub postanowienia co do istoty sprawy
i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania. Wydanie takiego orzeczenia
prowadzi do przedłużenia się postępowania w sprawie, w warunkach gdy powinno
być ono zakończone merytorycznie. Uprawnienie do wniesienia zażalenia
na kasatoryjne orzeczenie sądu drugiej instancji przysługuje każdej ze stron
postępowania, a zatem także tej stronie, której apelacja spowodowała wydanie
orzeczenia kasatoryjnego. Każda ze stron postępowania ma bowiem interes w tym,
by jej prawo do sądu zostało urzeczywistnione przez sąd bez zbędnej zwłoki,
jak tego wymagają standardy konstytucyjne.
Obowiązujący model postępowania cywilnego zakłada, że druga instancja
jest instancją merytoryczną, w ramach której rozpoznanie sprawy powinno nastąpić
ex novo i prowadzić do wydania rozstrzygnięcia kończącego spór między stronami.
Takie podejście do zakresu rozpoznania i orzekania w postępowaniu apelacyjnym
znajduje potwierdzenie w orzecznictwie (por. uchwałę składu siedmiu sędziów
z 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55).
Zgodnie z art. 386 § 2 i 4 k.p.c. uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji może nastąpić w razie
stwierdzenia nieważności postępowania przed tym sądem i zniesienia
postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością, nierozpoznania istoty sprawy
przez sąd pierwszej instancji oraz gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości. Zażalenie na orzeczenie kasatoryjne sądu
drugiej instancji ma służyć skontrolowaniu, czy zostało ono prawidłowo wydane
6
w jednej z wymienionych wyżej sytuacji.
Jeżeli wyrok został uchylony z powodu nierozpoznania istoty sprawy przez
sąd pierwszej instancji, a na tę przesłankę wskazał Sąd Apelacyjny w zaskarżonym
orzeczeniu, to rolą Sądu Najwyższego w postępowaniu zażaleniowym jest
zbadanie, czy sąd odwoławczy prawidłowo rozumiał to pojęcie oraz czy
jego merytoryczne stanowisko w sprawie uzasadniało taką ocenę postępowania
sądu pierwszej instancji.
Oceny, czy sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy, dokonuje się na
podstawie analizy żądań pozwu (wniosku) i przepisów prawa materialnego
stanowiących podstawę rozstrzygnięcia, nie zaś na podstawie ewentualnych
wad postępowania wyjaśniającego, czy błędów w związku z subsumpcją
ustalonych faktów pod normę materialnoprawną. Przez pojęcie „nierozpoznania
istoty sprawy” w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. należy rozumieć nierozstrzygnięcie
o żądaniu stron, czyli niezałatwienie przedmiotu sporu. Wykładnia językowa,
systemowa i funkcjonalna tego zwrotu pozwala na przyjęcie, że wszelkie
inne wady rozstrzygnięcia, dotyczące naruszeń prawa materialnego, czy też
procesowego (poza nieważnością postępowania i nieprzeprowadzeniem
postępowania dowodowego w całości), nie uzasadniają uchylenia wyroku
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Tego rodzaju braki
w postępowaniu dowodowym i uchybienia prawu materialnemu popełnione
w procesie subsumpcji powinny być w systemie apelacji pełnej załatwiane
bezpośrednio w postępowaniu apelacyjnym (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z 19 grudnia 2012 r., II CZ 141/12).
Za nierozpoznanie istoty sprawy w procesie dotyczącym roszczeń
wywodzonych z prawa wekslowego trzeba też uznać zaniechanie rozważenia
zarzutów zgłoszonych przez pozwanego opartych na jego zasadnym twierdzeniu,
że indos, z którego powód wywodzi swoje uprawnienie do dochodzenia sumy
wekslowej miał skutki zwykłego przelewu. Skoro nierozpoznanie takich zarzutów
spowodowało uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji przez Sąd Apelacyjny,
to kasatoryjne orzeczenie tego Sądu miało podstawę w art. 386 § 4 k.p.c.
7
Środek odwoławczy unormowany w art. 3941
§ 11
k.p.c., przy całej swojej
specyfice, pozostaje zażaleniem i nie służy ocenie prawidłowości czynności
procesowych sądu podjętych w celu wydania rozstrzygnięcia co do istoty sprawy
ani także zaprezentowanego przez ten sąd poglądu na temat wykładni prawa
materialnego mającego zastosowanie w sprawie. Przy jego rozpoznawaniu Sąd
Najwyższy nie bada istoty sprawy, a mianowicie tego, co w świetle zgłoszonego
żądania i jego podstawy faktycznej stanowiło przedmiot postępowania, lecz
jedynie ocenia, czy okoliczności powołane przez sąd odwoławczy jako przyczyny
wydania orzeczenia kasatoryjnego są tymi, które w świetle art. 386 § 4 k.p.c.
usprawiedliwiały jego wydanie, zamiast - co powinno być regułą - orzeczenia
reformatoryjnego. W tej sytuacji brak jest podstaw ku temu, by Sąd Najwyższy objął
rozpoznaniem pogląd Sądu Apelacyjnego wyrażony na tle wykładni art. 9216
,
art. 9219
§ 1-3 k.c., art. 11, art. 101, art. 17 pr. weksl.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39414
k.p.c. w zw. z 3941
§ 3
i art. 108 § 1 oraz art. 39821
k.p.c. - Sąd Najwyższy oddalił zażalenie, pozostawiając
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym
postępowanie w sprawie.