Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 65/14
POSTANOWIENIE
Dnia 8 lipca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Halina Kiryło
w sprawie z odwołania J. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego w B. z dnia 29 grudnia 2011 r.,
o wznowienie wypłaty emerytury
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 lipca 2014 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 października 2013 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 10
października 2013 r,. na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Oddziału w B. od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w B. z dnia 12 lutego 2013 r. (mocą którego wznowiono postępowanie
zakończone prawomocnym wyrokiem tego Sądu z dnia 29 grudnia 2011 r. w
sprawie o sygn. akt … 1401/11 i zmieniono tenże wyrok w ten sposób, że
zmieniono decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. z 13
października 2011 r. i wznowiono wypłatę emerytury J. M., poczynając od dnia 1
października 2011 r. do dnia 21 listopada 2012 r., a w pozostałym zakresie
postępowania umorzono, zaś żądanie zasądzenia odsetek przekazano do
2
rozpoznania organowi rentowemu), zmienił zaskarżony wyrok i oddalił skargę o
wznowienie postępowania oraz zasądził od J. M. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddziału w B. kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego za drugą instancję.
Powyższy wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną wnioskodawcy. Skargę
oparto na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego: art. 103a ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.) w związku z art. 28
ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych (Dz.U.
Nr 257, poz. 1726), przez ich zastosowanie mimo ich niezgodności z zasadą
zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji
RP). Ponadto skargę oparto na podstawie naruszenia przepisów postępowania, tj.
art. 4011
k.p.c., przez uznanie, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13
listopada 2012 r. (K 2/12, OTK-A 2012 Nr 10, poz. 121) nie ma zastosowania do
wnioskodawcy, a w szczególności nie stanowi wystarczającej podstawy w
rozumieniu art. 4011
k.p.c. do wznowienia postępowania zakończonego
prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w B. z dnia 29 grudnia 2011 r. w
sprawie o sygn. akt … 1401/11 i zmiany orzeczenia zgodnie z żądaniem
wnioskodawcy. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz
przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania oraz
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Jako przesłankę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazano jej
oczywistą zasadność. Oczywistą zasadność skargi kasacyjnej skarżący motywuje
natomiast występowaniem w sprawie istotnego zagadnienia prawnego, które
formułuje następująco: „czy wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada
2012 r., zapadły w sprawie K 2/12, w którym to wyroku Trybunał Konstytucyjny
orzekł, że art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach
publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726) w związku z
art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 16 grudnia
2010 r., w zakresie w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do
emerytury przed dniem 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku
3
pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i
stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej opublikowany w Dzienniku Ustaw z dnia 22 listopada 2012 r. (Dz. U. 2012
poz. 1285) dotyczy wszystkich ubezpieczonych, którym przyznano prawo do
emerytury i którzy realizowali to prawo przed dniem 1 stycznia 2011 r., bez
konieczności rozwiązania stosunku pracy i którym zawieszono prawo do emerytury
na podstawie art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia
2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych z dniem 1 października 2011 r.,
czy dotyczy tylko ubezpieczonych, którzy nabyli prawo do emerytury w okresie od
dnia 8 stycznia 2009 r. do dnia 31 grudnia 2010 r. i którym również zawieszono
prawo do emerytury na podstawie wskazanych wyżej przepisów z dniem 1
października 2011 r.”
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie warto podkreślić, iż Sąd Najwyższy, jako sąd kasacyjny, nie jest
sądem powszechnym zwykłej, trzeciej instancji, zaś skarga kasacyjna (podobnie
jak uprzednio kasacja) nie jest środkiem zaskarżenia przysługującym od każdego
rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, a to z
uwagi na przeważający w charakterze skargi kasacyjnej element interesu
publicznego. Zgodnie z takim modelem skargi kasacyjnej jej rozpoznanie następuje
tylko z przyczyn kwalifikowanych, wymienionych w art. 3989
§ 1 k.p.c., tj. wówczas,
gdy w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, bądź istnieje potrzeba
wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących
rozbieżności w orzecznictwie sądów, czy też zachodzi nieważność postępowania
lub gdy skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. W konsekwencji tegoż w
art. 3984
§ 2 k.p.c. wśród istotnych wymagań skargi kasacyjnej ustawodawca
wymienił obowiązek złożenia wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania i jego
uzasadnienie. Wymóg ten wiąże się z tzw. przedsądem, polegającym m.in. na
możliwości odmowy przez Sąd Najwyższy przyjęcia skargi kasacyjnej do
rozpoznania (art. 3989
§ 2 k.p.c.), a jego spełnienie powinno przybrać postać
4
wyodrębnionego wywodu prawnego, w którym skarżący wykaże, jakie występujące
w sprawie okoliczności pozwalają na uwzględnienie wniosku o przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania i jednocześnie uzasadnieniu, dlaczego odpowiadają one
ustawowemu katalogowi przesłanek. Ustawodawca nieprzypadkowo, konstruując
wymagania skargi kasacyjnej, wyodrębnił w oddzielnych przepisach art. 3984
k.p.c.
obowiązek przytoczenia podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia (§ 1) i obowiązek
przedstawienia wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania i jego uzasadnienia (§ 2).
Chodzi zatem o dwa odrębne, kreatywne elementy skargi kasacyjnej, które
spełniają określone cele i podlegają ocenie Sądu Najwyższego, na różnych etapach
postępowania kasacyjnego. Wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania i jego
uzasadnienie podlegają analizie na etapie przedsądu, natomiast przytoczone
podstawy kasacyjne i ich uzasadnienie oceniane są dopiero po przyjęciu skargi do
rozpoznania, w trakcie jej merytorycznego rozpoznawania. Oba te elementy muszą
być więc przez skarżącego wyodrębnione, oddzielnie przedstawione i uzasadnione,
a dla spełnienia wymogu z art. 3984
§ 2 k.p.c. nie wystarczy odwołanie się do
podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia, bo choć dla obu tych przesłanek
argumenty mogą być podobne, to Sąd Najwyższy w ramach przedsądu bada tylko
wskazane w skardze okoliczności uzasadniające przyjęcie jej do rozpoznania, nie
analizuje zaś podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia. Skarga kasacyjna powinna
być tak zredagowana i skonstruowana, aby Sąd Najwyższy nie musiał poszukiwać
w uzasadnieniu jej podstaw pozostałych elementów konstrukcyjnych skargi, ani tym
bardziej się ich domyślać. Skarga kasacyjna jest wszak szczególnym środkiem
zaskarżenia, realizującym przede wszystkim interes publiczny, polegający na
usuwaniu rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych oraz na
wspomaganiu rozwoju prawa, zatem uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi do
rozpoznania powinno koncentrować się na wykazaniu, iż takie okoliczności w
sprawie zachodzą (postanowienia: Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r.,
II UK 246/07, LEX nr 449007, z dnia 10 marca 2008 r., III UK 4/08, LEX nr 459291,
z dnia 9 czerwca 2008 r., II UK 38/08, LEX nr 404134 i z dnia 19 czerwca 2008 r.,
II UZ 18/08, LEX nr 406392).
W razie powołania tej przesłanki przedsądu, jaka jest oczywista zasadność
skargi kasacyjnej, należy w motywach wniosku zawrzeć wywód prawny
5
wyjaśniający, w czym wyraża się owa oczywista zasadność i przedstawić
argumenty na poparcie tego twierdzenia (postanowienia: Sądu Najwyższego z dnia
26 kwietnia 2006 r., II CZ 28/06, LEX nr 198531, z dnia 10 sierpnia 2006 r., V CSK
204/06, LEX nr 421035, z dnia 9 stycznia 2008 r., III PK 70/07, LEX nr 448289, z
dnia 11 stycznia 2008 r., I UK 283/07, LEX nr 448205, z dnia 3 kwietnia 2008 r.,
II PK 352/07, LEX nr 465859 i z dnia 5 września 2008 r., I CZ 64/08). O ile dla
uwzględnienia skargi wystarczy, że jej podstawa jest usprawiedliwiona, to dla
przyjęcia skargi do rozpoznania niezbędne jest wykazanie kwalifikowanej postaci
naruszenia przepisów prawa materialnego lub procesowego, polegającej na jego
oczywistości widocznej prima facie, przy wykorzystaniu podstawowej wiedzy
prawniczej, bez potrzeby wchodzenia w szczegóły czy dokonywania pogłębionej
analizy tekstu wchodzących w grę przepisów i doszukiwania się ich znaczenia
(postanowienia: Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2003 r., IV CZ 100/03, LEX
nr 82274, z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 218/07, LEX nr 375616, z dnia 26 lutego
2008 r., II UK 317/07, LEX nr 453107, z dnia 9 maja 2008 r., II PK 11/08, LEX nr
490364, z dnia 21 maja 2008 r., I UK 11/08, LEX nr 491538 i z dnia 9 czerwca
2008 r., II UK 38/08, LEX nr 494134). W judykaturze podkreśla się, iż przesłanką
przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania nie jest oczywiste naruszenie
konkretnego przepisu prawa materialnego lub procesowego, lecz sytuacja, w której
naruszenie to spowodowało wydanie oczywiście nieprawidłowego orzeczenia. Sam
zarzut naruszenia (nawet oczywistego) określonego przepisu (przepisów) nie
prowadzi wprost do oceny, że skarga kasacyjne jest oczywiście uzasadniona
(postanowienia: Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2003 r., I PK 227/02, OSNP
2004 nr 13, poz. 230, z dnia 11 stycznia 2008 r., I UK 285/07, LEX nr 442743, z
dnia 11 kwietnia 2008 r., I UK 46/08, LEX nr 469185 i z dnia 9 czerwca 2008 r.,
II UK 37/08, LEX nr 494133).
Niniejsza skarga kasacyjna w zakresie wniosku o przyjęcie jej do
rozpoznania nie czyni zadość wymaganiom stawianym temu nadzwyczajnemu
środkowi prawnemu. Istnienie jednej przesłanki przedsądu (oczywistej zasadności
skargi kasacyjnej) skarżący motywuje bowiem spełnieniem innej przesłanki
(występowaniem istotnego zagadnienia prawnego). Tymczasem przepis prawny,
którego wykładnia jest na tyle trudna i prowadzi do tak niejednoznacznych
6
wniosków, że konieczna jest ingerencja Sądu Najwyższego w jego interpretację, nie
może być jednocześnie przedmiotem oczywistego, widocznego gołym okiem
naruszenia przez Sąd drugiej instancji.
Niezależnie od wskazanej wyżej wadliwości konstrukcyjnej przedmiotowej
skargi warto zauważyć, że o istotności zagadnienia, którego istnienie stanowi
przyczynę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, powinien decydować brak
jego stanowczego rozstrzygnięcia w dotychczasowym orzecznictwie. Należy zatem
dostrzec zaprezentowane w licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego stanowisko
potwierdzające niekolizyjność zastosowania art. 103a ustawy o emeryturach
rentach z FUS wobec emerytów, którzy uzyskali prawo do emerytury przed dniem 8
stycznia 2009 r., z zasadą ochrony praw nabytych i zasadą zaufania obywateli do
Państwa i stanowionego przez nie prawa (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24
kwietnia 2013 r., II UK 299/12; z dnia 25 kwietnia 2013 r., I UK 593/12; z dnia 6
czerwca 2013 r., II UK 330/12; z dnia 6 sierpnia 2013 r., II UK 4/13; z dnia 14
sierpnia 2013 r., III UK 117/12 i III UK 118/12 – niepublikowane). Sąd Najwyższy
rozważył, że skoro Trybunał Konstytucyjny uchylił art. 28 ustawy o zmianie ustawy
o finansach publicznych tylko „w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób,
które nabyły prawo do emerytury przed dniem 1 stycznia 2011 r., bez konieczności
rozwiązania stosunku pracy”, to poza zakresem przedmiotowym tego orzeczenia
pozostają osoby, które nabyły prawo do emerytury przed dniem 1 stycznia 2011 r., i
których prawo do emerytury podlegało zawieszeniu bez względu na wysokość
przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez
uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego
wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w
decyzji organu rentowego. W tym kręgu pozostają osoby, które nabyły prawo do
emerytury realizowane na podstawie art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej,
obowiązującego od dnia 1 lipca 2000 r. na podstawie art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 21
stycznia 2000 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 9,
poz. 118) do dnia 8 stycznia 2009 r. na podstawie art. 37 pkt 5 lit. b ustawy z dnia
21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz.U. Nr 228, poz. 1507).
Wskutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego, art. 103a ustawy o emeryturach i
7
rentach z FUS obowiązuje w innym zakresie czasowym i w konsekwencji -
podmiotowym. Wątpliwość co do konstytucyjności dotyczyła tych – i tylko tych –
osób, które skutecznie nabyły i zrealizowały prawo do emerytury wówczas, gdy
treścią ryzyka emerytalnego było wyłącznie osiągnięcie wieku emerytalnego i stażu
ubezpieczeniowego, a realizacja świadczenia następowała niezależnie od dalszego
zatrudnienia. Dotyczyła więc tych tylko osób, które nabyły prawo do emerytury w
okresie od dnia 8 stycznia 2009 r. do dnia 31 grudnia 2010 r. Zastosowanie
art. 103a stawy o emeryturach i rentach z FUS wobec wszystkich pozostałych
emerytów, a więc tych, którzy uzyskali prawo do emerytury po dniu 1 stycznia
2011 r. i przed dniem 8 stycznia 2009 r., nie narusza wzorców konstytucyjnych
zastosowanych przez Trybunał. W chwili nabycia przez tych ubezpieczonych prawa
do emerytury nie mogło powstać po ich stronie przekonanie, że emerytura będzie
im wypłacana bez rozwiązania stosunku pracy. Pozostanie w zatrudnieniu w chwili
nabywania prawa do emerytury równało się z decyzją o zawieszeniu prawa do
emerytury. W wyniku zmiany prawa przez powrót dawnej regulacji po dniu 1
stycznia 2011 r. nie ustanowiono nowej, lecz tylko przywrócono regułę, stosowaną
w czasie nabycia przez nich prawa do emerytury, więc nie stanowiła ona o
nadużyciu ich zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Co więcej,
nieobowiązywanie przez pewien czas (od dnia 8 stycznia 2009 r. do dnia 31
grudnia 2010 r.) wspomnianego warunku wypłaty emerytury mogło być dla nich
tylko korzystne. W wyniku zmiany prawa przez powrót dawnej regulacji po dniu 1
stycznia 2011 r. nie ustanowiono nowej, lecz tylko przywrócono regułę, stosowaną
w czasie nabycia przez nich prawa do emerytury. W tych okolicznościach
zastosowanie art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS wobec emerytów,
którzy nabyli prawo do emerytury przed dniem 8 stycznia 2009 r., tj. pod rządem
art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a także jeszcze przed
wejściem w życie tego przepisu, nie naruszało zasady niedziałania prawa wstecz,
zasady ochrony praw nabytych ani zasady zaufania obywateli do Państwa i
stanowionego przez nie prawa, wynikających z art. 2 Konstytucji RP.
Reasumując: wobec niewykazania istnienia powołanej w skardze kasacyjnej
przesłanki przedsądu, z mocy art. 3989
§ 2 k.p.c. należało orzec jak w sentencji.
8

I UK 65/14

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia