Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 138/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Iwulski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Krzysztof Staryk
Protokolant Grażyna Grabowska
w sprawie z powództwa M. G.
przeciwko Wytwórni […] Ś. S.A. z siedzibą w Ś.
o odszkodowanie i zadośćuczynienie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 18 września 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w L.
z dnia 14 czerwca 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punktach I i III i oddala apelację
powoda od wyroku Sądu Rejonowego w L. z dnia 28 grudnia 2012
r., w zakresie dotyczącym odszkodowania za niezgodne z
prawem wypowiedzenie umowy o pracę oraz zasądza od powoda
na rzecz strony pozwanej kwotę 960 (dziewięćset sześćdziesiąt)
zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego i kwotę
150 (sto pięćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 28 grudnia 2012 r., Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w L. oddalił powództwo M. G. przeciwko Wytwórni […] o
odszkodowanie i zadośćuczynienie, a ponadto orzekł o kosztach procesu.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód był zatrudniony u strony pozwanej
od dnia 1 sierpnia 1983 r. na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy,
przy czym od dnia 1 listopada 2001 r. świadczył pracę na stanowisku zastępcy
Głównego Dyspozytora w Służbie Dyspozytorskiej. Do zakresu obowiązków
służbowych na tym stanowisku należało koordynowanie ciągłości produkcji
przedsiębiorstwa, monitorowanie przebiegu produkcji i wysyłki podstawowych
wyrobów, kontrolowanie zabezpieczenia wyrobów według przydzielonych
asortymentów, aktualizowanie deficytów, przeprowadzanie analiz i symulacji w celu
przedstawienia wniosków i zagrożeń Głównemu Dyspozytorowi, sprawowanie
obowiązków Głównego Dyspozytora w czasie jego nieobecności, koordynowanie
działań i prowadzenie właściwej komunikacji pomiędzy komórkami organizacyjnymi
w razie wystąpienia awarii związanej ze środowiskiem, bezpieczeństwem i higieną
pracy lub majątkiem przedsiębiorstwa. Służba Dyspozytorska, będąca jedną z kilku
jednostek organizacyjnych pozwanej spółki, podlegała służbowo Dyrektorowi
Operacyjnemu, który pełnił zarazem funkcję członka zarządu spółki. Służba
Dyspozytorska uległa likwidacji z dniem 1 kwietnia 2011 r., a jej zadania zostały
rozdzielone pomiędzy inne jednostki. Oprócz powoda w Służbie Dyspozytorskiej
pracowało kilka innych osób, które po likwidacji Służby otrzymały propozycje
zatrudnienia na stanowiskach kontrolerów w dziale kontroli produkcji i kontroli
dostaw. Od 4 maja 2011 r. do 3 października 2011 r. powód był niezdolny do pracy z
powodu choroby i dlatego pracodawca nie złożył mu propozycji zatrudnienia na
innym stanowisku. Pozostali zastępcy Głównego Dyspozytora w tym czasie
otrzymali takie oferty. Po powrocie ze zwolnienia chorobowego powód oznajmił
pracodawcy gotowość świadczenia pracy, przy czym z uwagi na likwidację Służby
Dyspozytorskiej wnioskował o powierzenie mu innego stanowiska adekwatnego do
jego wykształcenia i doświadczenia zawodowego. Pracodawca początkowo
zaoferował powodowi objęcie stanowiska robotnika rozdzielni za wynagrodzeniem
3
zasadniczym w wysokości 3.200 zł, na co powód nie wyraził zgody. W dniu 4
października 2011 r. pracodawca przedstawił powodowi kolejną propozycję zmiany
warunków zatrudnienia, tym razem oferując mu stanowisko planisty za
wynagrodzeniem zasadniczym w wysokości 3.200 zł, jednak powód po raz drugi
odmówił. Od 5 do 7 października 2011 r. powód korzystał z urlopu wypoczynkowego,
zaś od 8 października 2011 r. przebywał ponownie na zwolnieniu lekarskim. W dniu
10 października 2011 r. pracodawca zawiadomił Związek Zawodowy […] o zamiarze
wypowiedzenia powodowi warunków pracy i płacy w części dotyczącej stawki
wynagrodzenia zasadniczego, stanowiska i dodatku funkcyjnego w zamian za
propozycję objęcia stanowiska planisty za wynagrodzeniem zasadniczym w kwocie
3.200 zł miesięcznie, bez dodatku funkcyjnego. Jako przyczynę zamierzonego
wypowiedzenia zmieniającego pracodawca wskazał likwidację dotychczasowego
stanowiska pracy. Po zapoznaniu się z treścią tego zawiadomienia powód w dniu 11
października 2011 r. złożył oświadczenie o odmowie przyjęcia nowych warunków
zatrudnienia. Z uwagi na to, że powód przebywał na zwolnieniu chorobowym a
wcześniej dwukrotnie nie wyraził zgody na propozycję zatrudnienia na innych
stanowiskach (pracownika rozdzielni oraz planisty), strona pozwana w dniu 10
października 2011 r. na podstawie art. 42 § 4 k.p. powierzyła powodowi pisemnie
wykonywanie obowiązków planisty w okresie od 10 października 2011 r. do 31
grudnia 2011 r. Powód zapoznał się z treścią tego pisma w dniu 10 października
2011 r. Do obowiązków planisty należało prowadzenie harmonogramu kontroli
wytwarzanych elementów na wydziale produkcyjnym, planowanie zapotrzebowania
części na potrzeby produkcji, współdziałanie z innymi wydziałami oraz dbanie o
terminowe spływy detali z wydziałów kooperacyjnych. Praca planisty nie była
tożsama z pracą wykonywaną przez robotnika rozdzielni. Powierzenie powodowi
wykonywania obowiązków planisty nie spowodowało obniżenia jego wynagrodzenia
zasadniczego. Stawka płacy zasadniczej powoda wynosiła 3.698 zł od 1 czerwca
2011 r. oraz 3.978 zł od 1 grudnia 2011 r. Decyzją Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 30 kwietnia 2012 r. powodowi przyznano świadczenie
rehabilitacyjne w okresie od 8 maja do 5 sierpnia 2012 r. i od 6 sierpnia do 3
listopada 2012 r. W dniu 4 października 2012 r. strona pozwana rozwiązała z
powodem umowę o pracę bez wypowiedzenia w trybie art. 53 k.p.
4
W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne Sąd Rejonowy uznał roszczenia
powoda za nieuzasadnione. Według Sądu pierwszej instancji, powierzenie
powodowi obowiązków planisty w piśmie z dnia 10 października 2011 r. nie było
wypowiedzeniem zmieniającym w rozumieniu art. 42 § 1-3 k.p., lecz jedynie
powierzeniem pracownikowi w okresie przejściowym innej pracy zgodnej z jego
kwalifikacjami (art. 42 § 4 k.p.). Wypowiedzenia warunków pracy i płacy nie można
uznać za dokonane, jeśli pracownikowi nie zaproponowano na piśmie nowych
warunków zatrudnienia. Taka właśnie sytuacja zaistniała w rozpoznawanym
przypadku. Z ustaleń faktycznych wynika bowiem jedynie tyle, że pracodawca
zawiadomił reprezentującą powoda organizację związkową o zamiarze dokonania
pracownikowi wypowiedzenia zmieniającego, ale ostatecznie pracodawca takiego
oświadczenia nie złożył z uwagi na nieobecność powoda w pracy spowodowaną
jego pobytem na urlopie wypoczynkowym i zwolnieniu chorobowym. "W zamian za
to" pracodawca sporządził pismo, w którym na podstawie art. 42 § 4 k.p. powierzył
powodowi okresowo wykonywanie obowiązków planisty. W ocenie Sądu
Rejonowego, taka decyzja pracodawcy odpowiada w pełni instytucji przewidzianej
w art. 42 § 4 k.p. i dlatego należy ją traktować jako powierzenie powodowi na okres
przejściowy (nieprzekraczający 3 miesięcy w roku kalendarzowym) innej pracy,
zwłaszcza że wymagały tego uzasadnione potrzeby pracodawcy. Sąd Rejonowy
zwrócił uwagę, że po upływie okresu przeniesienia pracownikowi przysługuje prawo
powrotu do poprzedniej pracy. W sytuacji, w której pracodawca zamierza zatrudniać
pracownika nadal na stanowisku "przejściowym", powinien dokonać wypowiedzenia
zmieniającego, chyba że pracownik w sposób wyraźny lub dorozumiany akceptuje
decyzję pracodawcy. W przedmiotowej sprawie nie miało to miejsca, a to z tej
przyczyny, że powód przebywał na zwolnieniu lekarskim, co doprowadziło
ostatecznie do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia w trybie art. 53 k.p.
Powierzenie powodowi obowiązków planisty w piśmie z dnia 10 października 2011 r.
nie było sprzeczne z ustawą (nie naruszało przewidzianego w niej maksymalnego
okresu trzymiesięcznego) a z okoliczności sprawy nie wynika, aby ta czynność
pracodawcy spowodowała obniżenie wynagrodzenia zasadniczego powoda.
Powierzona powodowi praca planisty w okresie przejściowym plasowała się na
niższym szczeblu organizacyjnym niż praca świadczona poprzednio, tym niemniej
5
odpowiadała ona jego kwalifikacjom zawodowym. W tych okolicznościach
roszczenie o zapłatę odszkodowania z tytułu wadliwego (niezgodnego z prawem)
wypowiedzenia warunków pracy i płacy - z oczywistych względów - podlegało
oddaleniu, bo stosunek pracy powoda nie uległ rozwiązaniu w następstwie
naruszenia przez pracodawcę przepisów o wypowiadaniu warunków zatrudnienia.
Według Sądu pierwszej instancji na uwzględnienie nie zasługiwało także
drugie z roszczeń o zapłatę kwoty 10.000 zł tytułem zadośćuczynienia za
naruszenie godności pracowniczej w następstwie przeniesienia powoda na
stanowisko rażąco poniżej jego kwalifikacji zawodowych. Ustalenia faktycznie
sprawy nie pozwalają uznać, że pozwany pracodawca bezprawnie naruszył dobro
osobiste (godność) powoda oraz że intencjonalnie zmierzał do poniżenia
pracownika i jego szykany. Powierzenie powodowi obowiązków planisty
wydziałowego było wynikiem zreorganizowania struktury przedsiębiorstwa i
zlikwidowania stanowiska uprzednio zajmowanego przez powoda a zatem było
usprawiedliwione okolicznościami sprawy. Co więcej, powód w ogóle nie podjął
pracy w charakterze planisty, a zatem faktycznie nie doszło do jego przeniesienia.
Świadczy to o tym, że naruszenie godności powoda pozostawało wyłącznie w
sferze jego subiektywnych odczuć, niepopartych żadnymi obiektywnymi
przesłankami.
Nadto Sąd Rejonowy wywiódł, że "nie było podstaw do wydania wyroku
częściowego; poczynione ustalenia i ich ocena prawna, nie uzasadniały bowiem
uznania, że umowa o pracę łącząca strony rozwiązała się z dniem 31 stycznia
2012 r. i od dnia 1 lutego 2012 r. nie łączy stron stosunek pracy".
Od wyroku Sądu pierwszej instancji powód wniósł apelację. Wyrokiem z dnia
14 czerwca 2013 r., Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L.: 1)
zmienił częściowo wyrok Sądu Rejonowego w ten sposób, że zasądził od strony
pozwanej na rzecz powoda kwotę 13.672,05 zł tytułem odszkodowania oraz 60 zł
tytułem kosztów procesu; 2) w pozostałej części oddalił apelację, a ponadto 3)
rozstrzygnął o kosztach postępowania apelacyjnego, wzajemnie znosząc te koszty
pomiędzy stronami. Sąd drugiej instancji ocenił jako uzasadnione żądanie
odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie warunków pracy i płacy, do
którego doszło w piśmie pozwanego pracodawcy z dnia 10 października 2011 r. Sąd
6
odwoławczy zgodził się z apelującym powodem, że powierzenie mu obowiązków
planisty w tym piśmie stanowiło "faktycznie" wypowiedzenie dotychczasowych
warunków pracy i płacy w rozumieniu art. 42 § 1-3 k.p. Według Sądu Okręgowego,
Sąd pierwszej instancji nieprawidłowo uznał, że strona pozwana w oparciu o art. 42
§ 4 k.p. powierzyła powodowi w okresie przejściowym inną pracę niż wynikającą z
umowy o pracę, bez naruszenia interesów pracownika. Skoro niezdolność powoda
do pracy trwała od 4 maja 2011 r. a dział, w którym dotychczas pracował oraz jego
stanowisko pracy uległy likwidacji z dniem 1 kwietnia 2011 r., to w okresie od 1
kwietnia do 4 maja 2011 r. powód pozostawał w dyspozycji pozwanego pracodawcy
i nie korzystał ze zwolnienia lekarskiego. Według Sądu Okręgowego, przedstawione
powodowi przez pracodawcę w październiku 2011 r. propozycje nowej pracy
wiązały się z istotną zmianą obowiązków, znacznym obniżeniem prestiżu,
odpowiedzialności, uprawnień, sposobu podporządkowania oraz z obniżeniem
wynagrodzenia zasadniczego z poziomu 3.698 zł do 3.200 zł przy utracie prawa do
dodatku funkcyjnego. Sąd Okręgowy nie podzielił oceny Sądu Rejonowego co do
zbliżonego charakteru obowiązków na stanowisku zastępcy Głównego Dyspozytora
i planisty. Powierzenie powodowi stanowiska planisty nie odpowiadało jego
kwalifikacjom, bo te znacznie przewyższały wymagania stawiane planiście.
Ustalone w sprawie okoliczności faktyczne świadczą o tym, że w dniu 10
października 2011 r. pracodawca "faktycznie" dokonał wypowiedzenia
zmieniającego w rozumieniu art. 42 § 1 k.p. Skoro pozwana spółka naruszyła ten
przepis, to "dopuściła się obejścia" przepisów Kodeksu pracy o wypowiadaniu
umów o pracę (nie wskazała powodowi na piśmie przyczyny wypowiedzenia
zmieniającego, nie określiła okresu wypowiedzenia ani nie pouczyła powoda o
treści art. 42 § 3 k.p.), i powodowi przysługuje odszkodowanie w wysokości
trzymiesięcznego wynagrodzenia (art. 42 § 1 w związku z art. 45 § 1 i art. 471
§ 1
k.p.). W tym zakresie orzeczenie Sądu Rejonowego wymagało - zdaniem Sądu
drugiej instancji - odpowiedniego skorygowania.
W pozostałym zakresie apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie,
bowiem Sąd odwoławczy nie dopatrzył się podstaw do zasądzenia na rzecz powoda
zadośćuczynienia. W tej części Sąd Okręgowy podzielił rozważania prawne Sądu
pierwszej instancji i przyjął, że chociaż powodowi zaproponowano stanowisko
7
poniżej jego kwalifikacji zawodowych i podporządkowano go - jako szeregowego
pracownika - kierownikowi działu, któremu wcześniej (będąc zastępcą Głównego
Dyspozytora) mógł wydawać polecenia służbowe, to jednak działania podjęte przez
pracodawcę nie mogą być traktowane jako bezprawne naruszenie dobra osobistego
(godności) powoda, intencjonalnie zmierzające do poniżenia pracownika i jego
szykany, bo usprawiedliwiały je okoliczności sprawy.
Od wyroku Sądu Okręgowego w zakresie zmieniającym orzeczenie Sądu
pierwszej instancji i rozstrzygającym o kosztach postępowania odwoławczego (w
zakresie punktów I oraz III sentencji) strona pozwana wniosła skargę kasacyjną, w
której zarzuciła naruszenie: 1) art. 65 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. polegające
na pominięciu obowiązujących reguł wykładni oświadczeń woli w odniesieniu do
oświadczenia woli pozwanej zawartego w piśmie skierowanym do powoda w dniu
10 października 2011 r., powodujące błędne przyjęcie, że stanowiło ono
"wypowiedzenie zmieniające", podczas gdy prawidłowa wykładnia gramatyczna
tego oświadczenia jednoznacznie wskazuje na zamiar wywołania innego skutku, to
jest powierzenia pracownikowi w trybie art. 42 § 4 k.p. innej pracy niż określona w
umowie o pracę na czas nieprzekraczający trzech miesięcy; 2) art. 65 § 1 w
związku z art. 300 k.p. przez nieprawidłowe zastosowanie reguł wykładni
oświadczenia woli powoda zawartego w piśmie z dnia 11 października 2011 r.,
powodujące uznanie odmowy przyjęcia przez niego nowych warunków pracy i płacy
zaproponowanych pismem pracodawcy z dnia 10 października 2011 r., podczas
gdy właściwa wykładania tego oświadczenia woli prowadzi do wniosku, że powód
jedynie odmówił wykonania polecenia pracodawcy oddelegowującego go na okres
nieprzekraczający trzech miesięcy do wykonywania innej pracy niż określona w
umowie o pracę i w żadnym zakresie nie uznawał pisma pozwanej z dnia 10
października 2011 r. za wypowiedzenie zmieniające; 3) art. 42 § 1-3 k.p. przez ich
niewłaściwe zastosowanie do sytuacji, w której zamiarem pracodawcy nie było
wypowiedzenie powodowi warunków pracy i płacy, lecz tylko czasowe przeniesienie
go do innej pracy na zasadzie art. 42 § 4 k.p.; 4) art. 42 § 4 k.p. przez "zbyt wąskie"
rozumienie pojęcia "powierzenie pracy odpowiadającej kwalifikacjom",
sprowadzające się do nieuprawnionej tezy, że w przypadku powoda należy pod tym
pojęciem rozumieć wyłącznie stanowiska kierownicze, a także przez zbyt wąskie
8
rozumienie pojęć "uzasadnione potrzeby pracodawcy" i "obniżenie wynagrodzenia";
5) art. 386 § 1 k.p.c. przez uwzględnienie apelacji powoda, mimo braku
rzeczywistych podstaw do wydania takiego orzeczenia; 6) art. 385 k.p.c. przez jego
niezastosowanie, chociaż apelacja powoda była w całości bezzasadna. W
uzasadnieniu podstaw kasacyjnych pozwana wywiodła w szczególności, że gdyby
zamierzała wypowiedzieć powodowi dotychczasowe warunki zatrudnienia, to z
pewnością sformułowałaby pismo skierowane do niego w sposób odpowiadający
wymaganiom przewidzianym w art. 42 § 1 k.p., proponując w nim inną pracę, ze
wskazaniem przyczyny wypowiedzenia zmieniającego oraz zamieszczając
pouczenie o możliwości wniesienia odwołania do sądu. Tymczasem okoliczności
rozpoznawanej sprawy świadczą o tym, że powód jedynie odmówił wykonania
szczególnego rodzaju polecenia służbowego pracodawcy oddelegowującego
pracownika czasowo do wykonywania pracy innej niż ta, która została określona w
umowie o pracę i w żadnym wypadku nie traktował pisma pozwanej z dnia 10
października 2011 r. jako wypowiedzenia warunków pracy i płacy. Powierzenie
przez pozwanego pracodawcę powodowi spornej pracy odpowiadało wymaganiom
zawartym w art. 42 § 4 k.p., bowiem ta praca odpowiadała przynajmniej częściowo
kwalifikacjom powoda i nie powodowała obniżenia jego wynagrodzenia. W związku
z tym strona pozwana wniosła o uchylenie wyroku Sądu drugiej instancji w
zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do
istoty sprawy przez oddalenie apelacji powoda w całości oraz rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o odmowę przyjęcia skargi
do rozpoznania, a na wypadek przyjęcia jej do rozpoznania, o oddalenie skargi, a
także o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Na rozprawie kasacyjnej strony podtrzymały wnioski i argumenty zawarte
odpowiednio w skardze kasacyjnej oraz odpowiedzi na skargę.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
9
Na wstępie należy stwierdzić, że skargą kasacyjną strony pozwanej objęto
wyłącznie część wyroku, na mocy której Sąd Okręgowy zmienił orzeczenie Sądu
pierwszej instancji i uwzględnił roszczenie o zapłatę odszkodowania z tytułu
niezgodnego z prawem wypowiedzenia warunków pracy i płacy (punkt I sentencji; a
także rozstrzygnięcie o kosztach procesu, punkt III sentencji). Prawomocne
orzeczenie Sądu Okręgowego w zakresie oddalającym apelację powoda od wyroku
Sądu pierwszej instancji (punkt II sentencji) nie zostało zaskarżone przez powoda,
który nie wniósł skargi kasacyjnej. W związku z tym nie podlega rozpoznaniu Sądu
Najwyższego trafność orzeczenia Sądu drugiej instancji w zakresie oddalenia
apelacji powoda w pozostałym zakresie, czyli co do oddalenia powództwa o zapłatę
zadośćuczynienia z tytułu naruszenia dóbr osobistych, a także co do zgłaszanego
jako ewentualne żądania ustalenia innego trybu i daty rozwiązania umowy o pracę.
Sąd Najwyższy rozpoznaje bowiem skargę kasacyjną tylko w granicach zaskarżenia
(art. 39813
§ 1 k.p.c.). Oznacza to, że nie mają znaczenia okoliczności faktyczne i
prawne dotyczące roszczenia o zadośćuczynienie, a nadto rozważania co do
zasadności skargi należy odnieść do stwierdzenia (w sferze faktów i ocen
prawnych), że umowa o pracę nie rozwiązała się wskutek czynności podjętej przez
pracodawcę w piśmie z dnia 10 października 2011 r., lecz doszło do tego w dniu 4
października 2012 r. (prawie rok później) na podstawie art. 53 k.p.
Przechodząc do analizy poszczególnych podstaw kasacyjnych, należy
zauważyć, że zarzuty naruszenia art. 65 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., byłyby
adekwatne, gdyby rzeczywiście Sąd drugiej instancji przepisy te zastosował. Jest to
wątpliwe, gdyż wywód Sądu drugiej instancji co do istoty sporu sprowadza się do
następującego stwierdzenia, "w okolicznościach sprawy stanowisko powoda, że w
dniu 10 października 2011 roku pracodawca faktycznie dokonał wypowiedzenia
zmieniającego warunki umowy o pracę i płacę w trybie § 1 art. 42 k.p. jest
uzasadnione; pozwany podejmując decyzję w formie przewidzianej w § 4 art. 42 k.p.
dopuścił się naruszenia przepisu § 1 art. 42 k.p., to jest obejścia przepisów ustawy
kodeks pracy o wypowiadaniu umowy o pracę; pozwany nie wskazał przyczyny
wypowiedzenia, nie określił okresu wypowiedzenia, nie pouczył powoda stosownie
do treści § 3 art. 42 k.p." Trudno zrozumieć co miał na myśli Sąd Okręgowy,
przyjmując, że " pracodawca faktycznie dokonał wypowiedzenia zmieniającego". W
10
każdym razie w wywodzie tym (ani w całym uzasadnieniu) art. 65 § 1 k.c. nie został
powołany ani nie użyto sformułowań prawniczych wskazujących na dokonywanie
wykładni oświadczeń woli.
Gdyby uznać, że Sąd Okręgowy stosował art. 65 § 1 k.c. i na jego podstawie
dokonał wykładni oświadczenia woli pracodawcy o czasowym powierzeniu innej
pracy na mocy art. 42 § 4 k.p., to zarzuty skargi w tym zakresie są uzasadnione
przede wszystkim dlatego, że powierzenie przez pracodawcę pracownikowi w trybie
art. 42 § 4 k.p. innej pracy niż uzgodniona w umowie o pracę, w ogóle nie jest
oświadczeniem woli, lecz jest dokonywane przez wydanie polecenia dotyczącego
pracy (służbowego) w ramach sprawowanego przez pracodawcę władztwa
kierowniczego nad przebiegiem (organizacją) procesu pracy (art. 100 § 1 k.p.). W
tej kwestii orzecznictwo Sądu Najwyższego jest utrwalone (por. przykładowo
uzasadnienia wyroków z dnia 8 sierpnia 1979 r., I PR 55/79, OSNCP 1980 nr 2,
poz. 30 i z dnia 25 lipca 2003 r., I PK 269/02, OSNP 2004 nr 16, poz. 280). Przepis
art. 42 § 4 k.p. - stanowiący wyjątek od zasady określonej w art. 42 § 1-3 k.p. -
zezwala pracodawcy (pod pewnymi warunkami) na czasową zmianę rodzaju pracy
pracownika w drodze polecenia służbowego, bez konieczności stosowania przez
pracodawcę wypowiedzenia zmieniającego, które podlega regułom wykładni
oświadczeń woli. Do powierzenia innej pracy na podstawie art. 42 § 4 k.p. nie mają
więc zastosowania przepisy o wypowiadaniu umowy o pracę. Powierzenie
pracownikowi innej pracy w trybie art. 42 § 4 k.p. następuje w drodze polecenia
pracodawcy i jest to czynność całkowicie odmienna od wypowiedzenia
zmieniającego dokonywanego przez złożenie oświadczenia woli. Wypowiedzenie
zmieniające (art. 42 § 1-3 k.p.) oraz powierzenie innej pracy (art. 42 § 4 k.p.) to
dwie odrębne czynności, które podlegają różnym reżimom prawnym. Powierzenie
innej pracy nie musi być dokonane na piśmie ani zawierać uzasadnienia, nie
wymaga uprzedniej konsultacji z reprezentującą pracownika organizacją związkową,
a pracodawca nie ma obowiązku informowania pracownika o możliwości odwołania
się do sądu. Jeżeli Sąd Okręgowy zastosował art. 65 § 1 k.c. w związku z art. 300
k.p., przyjmując, że powierzenie powodowi obowiązków planisty w piśmie z dnia 10
października 2011 r. było "faktycznie" wypowiedzeniem dotychczasowych
warunków pracy i płacy w rozumieniu art. 42 § 1-3 k.p., to naruszył art. 65 § 1 k.c.
11
Zastosował bowiem przepis o wykładni oświadczenia woli w odniesieniu do
polecenia pracodawcy dotyczącego pracy.
Nadto, treść pisma pracodawcy z dnia 10 października 2011 r. (jako ustalona
okoliczność faktyczna), jest całkowicie jednoznaczna. Wskazano w tym piśmie
wszystkie elementy wymagane w art. 42 § 4 k.p. i powołano wprost ten przepis jako
podstawę powierzenia innej pracy, a nie wskazano żadnej treści, z której można by
wyprowadzić wniosek o dokonaniu przez pracodawcę wypowiedzenia
dotychczasowych warunków pracy i płacy na podstawie art. 42 § 1-3 k.p. Również
inne ustalone w sprawie okoliczności faktyczne świadczą dobitnie o tym, że
pracodawca nosił się z zamiarem wypowiedzenia powodowi warunków zatrudnienia
(który to zamiar konsultował z organizacją związkową), ale czynności tej nie dokonał
z uwagi na usprawiedliwioną nieobecność powoda w pracy i postanowił zastosować
art. 42 § 4 k.p. Po dokonaniu tej czynności (czasowym powierzeniu innej pracy),
pracodawca nie uważał, że umowa o pracę uległa rozwiązaniu wskutek odmowy
przyjęcia przez pracownika zaproponowanych warunków pracy lub płacy (art. 42 §
3 k.p.), traktował powoda jak pracownika, a umowę o pracę rozwiązał z nim prawie
rok później na podstawie art. 53 k.p.
Przedstawiony fragment uzasadnienia zaskarżonego wyroku może
przemawiać za tym, że Sąd drugiej instancji nie dokonywał jednak wykładni
oświadczenia woli pracodawcy zawartego w piśmie z dnia 10 października 2011 r.
(nie stosował art. 65 § 1 k.c.). Sąd Okręgowy wywiódł bowiem, że pozwana spółka
naruszyła art. 42 § 1 k.p., bo "dopuściła się obejścia" przepisów Kodeksu pracy o
wypowiadaniu umów o pracę. Sąd nie przedstawił jednak żadnej konstrukcji
prawnej owego "obejścia ustawy" (być może miał na myśli art. 58 § 1 k.c.) ani nie
wskazał dlaczego zastosowanie art. 42 § 4 k.p. (czasowe powierzenie innej pracy)
miałoby oznaczać obejście przepisów o wypowiadaniu umów o pracę. Jak już wyżej
wywiedziono są to dwie odrębne instytucje prawa pracy, podlegające różnym
regulacjom prawnym. Podstawową różnicę między nim stanowi to, że
wypowiedzenie zmieniające może prowadzić do rozwiązania umowy o pracę (art. 42
§ 3 k.p.) a czasowe powierzenie innej pracy na podstawie art. 42 § 2 k.p. takiego
skutku (samodzielnie) nie powoduje. Zastosowanie przez pracodawcę art. 42 § 4
k.p. nie może więc być kwalifikowane jako "obejście" art. 42 § 1-3 k.p. Zarzut
12
naruszenia tych przepisów stanowi tym samym usprawiedliwioną podstawę skargi
kasacyjnej.
Powierzenie pracownikowi przez pracodawcę innej pracy niezgodnie z
art. 42 § 4 k.p. może uzasadniać różne roszczenia. Na przykład może uzasadniać
przyznanie zadośćuczynienia z tytułu naruszenia dóbr osobistych (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 21 lutego 2008 r., II PK 171/07, OSNP 2009 nr 9-10, poz. 118).
Powód dochodził takiego roszczenia, ale powództwo w tym zakresie zostało
prawomocnie oddalone i nie jest to już przedmiotem postępowania kasacyjnego. W
pewnych sytuacjach pracownik przeniesiony do innej pracy może dochodzić
odszkodowania na podstawie art. 471 k.c. (w związku z art. 300 k.p.), ale wówczas
musi wykazać bezprawność czynu pracodawcy polegającą na niewykonaniu lub
nienależytym wykonaniu zobowiązania (powierzenie innej pracy z naruszeniem
art. 42 § 4 k.p.) oraz szkodę i jej wysokość, a także związek przyczynowy między
zachowaniem pracodawcy a powstałą szkodą. Powód takiego roszczenia nie
dochodził, a nadto jest dość oczywiste, że nie poniósł szkody (w rozumieniu art. 361
k.c.), skoro w ogóle nie przystąpił do wykonywania pracy powierzonej mu w piśmie
z 10 października 2011 r., bo następnie przebywał na długotrwałym zwolnieniu
lekarskim (od 8 października 2011 r. do 3 listopada 2012 r.), a więc nie otrzymywał
wynagrodzenia za pracę. Powód dochodził szczególnego (zryczałtowanego)
odszkodowania z art. 471
w związku z art. 45 § 1 k.p. Ponieważ powierzenie innej
pracy na podstawie art. 42 § 4 k.p. nie prowadzi do rozwiązania umowy o pracę (in
conreto nie doprowadziło do takiego skutku w okolicznościach faktycznych sprawy),
to takie roszczenie było bezzasadne, bez potrzeby rozważania, czy czynność
pracodawcy była zgodna z art. 42 § 4 k.p. Jak bowiem trafnie wywiódł Sąd
Najwyższy w powołanym wyroku z dnia 25 lipca 2003 r., I PK 269/02, pracownikowi,
któremu pracodawca na podstawie art. 42 § 4 k.p. powierzył inną pracę, nie
przysługują roszczenia przewidziane w razie nieuzasadnionego lub naruszającego
przepisy wypowiedzenia umowy o pracę (art. 45 § 1 k.p.) albo jej warunków (art. 45
§ 1 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p.).
Sąd Najwyższy pomija omówienie kasacyjnych zarzutów naruszenia art. 385
i 386 § 1 k.p.c. jako zgłoszonych całkowicie zbędnie (por. przykładowo wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 28 października 2005 r., II CK 37/05, LEX nr 186853 oraz z
13
dnia 16 grudnia 2008 r., I PK 96/08, OSNP 2010 nr 11-12, poz. 138).
Usprawiedliwioną podstawą skargi kasacyjnej strony pozwanej jest natomiast zarzut
naruszenia prawa materialnego, to jest art. 42 § 1-3 oraz art. 42 § 4 k.p. Ponieważ
skarga zawiera wniosek o wydanie orzeczenia co do istoty sprawy, to Sąd
Najwyższy dokonał stosownej zmiany orzeczenia Sądu Okręgowego przez
oddalenie apelacji powoda od wyroku Sądu pierwszej instancji w zakresie
dotyczącym roszczenia o odszkodowanie za niezgodne z prawem wypowiedzenie
warunków pracy i płacy (art. 39816
zdanie pierwsze k.p.c.). O kosztach
postępowania apelacyjnego i kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.
oraz § 12 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 490). W
rozstrzygnięciu tym uwzględniono, że przedmiotem sporu w postępowaniu
apelacyjnym były dwa roszczenia (o odszkodowanie i zadośćuczynienie), wartość
przedmiotu zaskarżenia w apelacji była więc wyższa niż w postępowaniu
kasacyjnym.