Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 71/14
POSTANOWIENIE
Dnia 17 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa A. J.
przeciwko Bankowi […] S.A. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 17 września 2014 r.,
zażalenia powódki na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 grudnia 2013 r.
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
zażaleniowego.
2
UZASADNIENIE
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 13 grudnia 2013 r. Sąd Apelacyjny
odrzucił skargę kasacyjną powódki jako nieopłaconą wskazując, że zawierała ona
wniosek o zwolnienie od opłaty, który został oddalony postanowieniem Sądu
Apelacyjnego z dnia 15 listopada 2013 r., doręczonym pełnomocnikowi powódki w
dniu 25 listopada 2013 r. Wniosek pełnomocnika powódki o doręczenie
uzasadnienia tego postanowienia został odrzucony postanowieniem Sądu
Apelacyjnego z dnia 4 grudnia 2013 r. Ponieważ opłata od skargi kasacyjnej nie
została uiszczona w terminie tygodniowym od doręczenia pełnomocnikowi powódki
odpisu postanowienia z dnia 15 listopada 2013 r. o odmowie zwolnienia od
kosztów, Sąd Apelacyjny odrzucił skargę kasacyjną na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c.
w zw. z art. 112 ust. 3 u.k.s.c.
W zażaleniu na powyższe postanowienie pełnomocnik powódki wniósł
o jego uchylenie zarzucając naruszenie art. 3986
§ 2 w zw. z art. 130 § 1 k.p.c.
przez odrzucenie skargi kasacyjnej bez wezwania pełnomocnika do uiszczenia
opłaty, naruszenie art. 394 § 1 pkt 2 k.p.c. przez jego niezastosowanie w wyniku
błędnego przyjęcia, że Sąd Apelacyjny oddalając wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych działa jako sąd drugiej instancji oraz naruszenie art. 102 ust. 1 i 2 u.k.s.c.
przez bezpodstawną odmowę zwolnienia powódki od opłaty od skargi kasacyjnej,
przy czym w tej ostatniej kwestii wnosił o rozpoznanie również, na podstawie art.
380 w zw. z art. 39821
k.p.c., niezaskarżalnego postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 listopada 2013 r. oddalającego wniosek powódki o zwolnienie od kosztów
sądowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bezzasadne są zarzuty naruszenia art. 3986
§ 2 w zw. z art. 130 § 1 k.p.c.
oraz art. 394 § 1 pkt 2 k.p.c.
W rozpoznawanej sprawie do obowiązku uiszczenia opłaty od skargi
kasacyjnej ma zastosowanie art. 112 ust. 3 u.k.s.c., zgodnie z którym w razie
oddalenia przez Sąd drugiej instancji zawartego w skardze kasacyjnej wniosku
o zwolnienie od opłaty od skargi kasacyjnej, sąd doręcza pełnomocnikowi odpis
3
postanowienia o odmowie zwolnienia od kosztów i pełnomocnik ma obowiązek
samodzielnego obliczenia należnej opłaty stałej lub stosunkowej oraz uiszczenia jej,
bez wezwania sądu, w terminie tygodniowym od daty doręczenia mu odpisu
postanowienia o odmowie zwolnienia od kosztów. W razie nieuiszczenia opłaty sąd
odrzuca skargę kasacyjną na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c.
Jak wielokrotnie wskazywał Sąd Najwyższy (porównaj między innymi
postanowienia z dnia 2 czerwca 2011 r. I CZ 51/11, z dnia 25 lipca 2013 r. II CZ
54/13 i z dnia 21 marca 2014 r. IV CZ 2/14, nie publ.), zmiana treści art. 112 u.k.s.c.
i nadanie mu obecnego brzmienia, dokonane ustawą z dnia 17 grudnia 2010 r.
o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. Nr 7, poz. 45) miało na celu przyśpieszenie postępowania w sytuacji, gdy
czynności za stronę wykonuje zawodowy pełnomocnik, a charakter tych czynności
nie wymaga dodatkowych wskazówek sądu. Pełnomocnik taki ma – co do zasady –
obowiązek samodzielnego określenia i wniesienia opłaty stałej lub stosunkowej,
obliczonej od podanej przez stronę wartości przedmiotu sporu lub zaskarżenia
(art. 1302
§ 1 k.p.c.), a w sytuacji, gdy został oddalony prawomocnie wniosek
o zwolnienie od kosztów, nie może być żadnych wątpliwości ani co do obowiązku
uiszczenia opłaty, ani co do jej wysokości. Zawodowy pełnomocnik jest zatem
w stanie bez żadnych trudności wykonać obowiązek nałożony nań w art. 112 § 3
u.k.s.c., który niewątpliwie nie prowadzi do dyskryminacji strony zastępowanej
przez takiego pełnomocnika, jak zarzucono w zażaleniu.
Nietrafnie również skarżąca powołuje się na uchwałę składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2010 r., II UZP 4/10 (OSNP 2011/3-
4/38) zapadłą na tle innego stanu prawnego i dotyczącą jedynie skutków uchylenia
art. 1302
§ 3 k.p.c., a nie regulacji zawartej w art. 112 u.k.s.c., który wówczas nie
został jeszcze zmieniony. Podobnie nie może odnieść skutku odwołanie się do
jednostkowego i odosobnionego stanowiska zajętego w postanowieniu z dnia
12 kwietnia 2013 r. IV CZ 25/13 (nie publ.).
Prawidłowo więc Sąd Apelacyjny stwierdził, że pełnomocnik powódki miał
obowiązek uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej w terminie tygodniowym od
4
doręczenia mu odpisu postanowienia oddalającego wniosek o zwolnienie od opłaty
od skargi kasacyjnej.
Bezzasadny jest również zarzut naruszenia art. 394 § 1 pkt 2 k.p.c., gdyż
przepis ten w ogóle nie ma zastosowania w sprawie. O dopuszczalności zażalenia
do Sądu Najwyższego stanowi bowiem art. 3941
k.p.c., który nie przewiduje
zażalenia na postanowienie Sądu oddalające wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych, niezależnie od tego, czy wydał je sąd pierwszej czy drugiej instancji.
Nie ulega też wątpliwości, że wbrew stanowisku skarżącej, Sąd Apelacyjny
rozstrzygający wniosek o zwolnienie od opłaty od skargi kasacyjnej jest nadal
sądem drugiej, a nie pierwszej instancji i od jego postanowienia w tym przedmiocie
nie przysługuje zażalenie (porównaj między innymi postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 30 kwietnia 1998 r. III CZ 52/98, nie publ. i wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 31 marca 2009 r. SK 19/08, OTK-A 2009/3/29). Dlatego
prawidłowo Sąd Apelacyjny odrzucił, jako niedopuszczalny, wniosek pełnomocnika
powódki o doręczenie odpisu postanowienia tego Sądu z dnia 15 listopada 2013 r.,
oddalającego wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu
kasacyjnym.
Przechodząc do rozpoznania, na podstawie art. 380 w zw. z art. 39821
k.p.c., powyższego postanowienia należy stwierdzić, że Sąd Apelacyjny oddalając
wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych uznał za niewiarygodne oświadczenie
powódki o stanie rodzinnym i majątkowym, bowiem powódka nie wskazała w nim
wszystkich swoich źródeł dochodów i nie wyjaśniła skąd czerpie środki na wydatki,
przenoszące jej stałe dochody, którymi są renta rodzinna w kwocie 831,15 zł
miesięcznie i odsetki od obligacji w kwocie 315 zł miesięcznie. Nie wskazała też na
jaki cel zaciągnęła kredyt hipoteczny i czy uzyskuje lub może uzyskać dochody
z nieruchomości, na którą kredyt ten zaciągnęła, jak również nie poparła żadnym
dowodem twierdzenia o utracie obecnie zdolności kredytowej. Ponadto Sąd
stwierdził, że powódka posiada akcje spółki giełdowej o wartości 15 000 zł oraz
obligacje korporacyjne wartości 50 000 zł, a ponieważ nie wskazała żadnych
bliższych okoliczności dotyczących tych papierów wartościowych, należy uznać, że
może je zbyć, a więc ma środki na pokrycie opłaty od skargi kasacyjnej wynoszącej
20 334 zł.
5
Rozważając powyższe stanowisko Sądu Apelacyjnego należy stwierdzić,
że zgodnie z art. 102 ust. 2 u.k.s.c., strona ubiegająca się o zwolnienie od kosztów
sądowych powinna przedstawić w załączonym do wniosku oświadczeniu
szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania.
Braki formalne oświadczenia podlegają uzupełnieniu w trybie przewidzianym w art.
130 § 1 k.p.c. (porównaj postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia
2014 r. I CZ 103/13 i z dnia 29 maja 2007 r. V CZ 38/07, nie publ.), a wszystkie
dane w nim zawarte podlegają ocenie sądu, z uwzględnieniem zasad
przewidzianych w art. 233 k.p.c. Jeżeli jednak sąd uzna, że podane w oświadczeniu
dane budzą wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego strony ubiegającej
się o zwolnienie od kosztów, czy też zawierają braki merytoryczne, powinien
zarządzić stosowne dochodzenie, o którym mowa w art. 109 ust. 1 u.k.s.c.
Bez zarządzenia takiego dochodzenia zmierzającego do wyjaśnienia kwestii
wątpliwych czy też uzupełnienia braków merytorycznych w informacjach zawartych
w oświadczeniu, sąd nie może wprost oddalić wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych na tej podstawie, że oświadczenie zawiera niepełne, niewiarygodne czy
nierzetelne informacje o stanie majątkowym strony. Podkreślić też trzeba, że
w razie wątpliwości co wiarygodności danych, sąd może od strony ubiegającej się
o zwolnienie od kosztów sądowych odebrać przyrzeczenie, o którym mowa w art.
102 ust. 3 u.k.s.c.
W rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny nie zarządził stosownego
dochodzenia ani nie odebrał od powódki przyrzeczenia, choć stwierdził, że
oświadczenie zawiera opisane wyżej braki merytoryczne co do informacji w nim
zawartych i jest „zupełnie niewiarygodne”. Jednak bez wykorzystania wskazanych
w art. 109 ust. 1 i art. 102 ust. 3 u.k.s.c. środków mających na celu dokładne
i wiarygodne wyjaśnienie sytuacji majątkowej i rodzinnej strony ubiegającej się
o zwolnienie od kosztów sądowych oraz usunięcie merytorycznych braków
w podanych informacjach, taka ocena Sądu Apelacyjnego jest dowolna, a odmowa
zwolnienia od kosztów sądowych przedwczesna i oparta na niewystarczających
podstawach. Tym samym przedwczesne też było odrzucenie skargi kasacyjnej jako
nieopłaconej.
6
Biorąc to pod uwagę Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
w zw. z art.
3941
§ 3 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie i w tym zakresie przekazał sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.