Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 299/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Skoczkowska (przewodniczący)
SSN Przemysław Kalinowski
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Wełpa
w sprawie J. N.
skazanego z art. 178a § 4 kk w zw. z art. 64 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 27 października 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego
od wyroku Sądu Rejonowego w G.
z dnia 24 października 2013 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w zakresie orzeczenia o karze
grzywny wymierzonej na podstawie art. 71 § 1 k.k.,
2. wydatkami postępowania kasacyjnego obciąża Skarb
Państwa.
2
UZASADNIENIE
J. N. został oskarżony o to, że: w dniu 7 lipca 2013 r., około godz. 18.00 w
S. prowadził na drodze publicznej - ul. G. samochód marki Mitsubishi Colt, nr
rej.[…], będąc w stanie nietrzeźwości - 0,53 mg/l alkoholu w wydychanym
powietrzu, nie stosując się przy tym do orzeczonego przez Sąd Rejonowy w M.
wyrokiem z dnia 19 marca 2007 r., sygn. akt … 657/06, zakazu prowadzenia
pojazdów mechanicznych na okres 6 lat, obowiązującego od 10 września 2007 r.
do 10 września 2013 r., przy czym czynu tego dopuścił się będąc skazanym
wyrokiem Sądu Rejonowego w M. z dnia 19 marca 2007 r., sygn. akt … 657/06, za
czyn z art. 244 k.k. na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności oraz wyrokiem
łącznym Sądu Rejonowego w G. z dnia 29 czerwca 2009 r., sygn. ... 90/09,
obejmującym wyrok Sądu Rejonowego w G., sygn. akt … 32/09, skazujący J. N. za
czyn z art. 244 k.k. w zw. z art. 178a § 1 k.k. na karę 10 miesięcy pozbawienia
wolności i przed upływem 5 lat od odbycia kary w okresie od warunkowego
zwolnienia w dniu 24 listopada 2010 r., tj. o przestępstwo określone w art. 178a § 4
k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k.
Akt oskarżenia został w tej sprawie skierowany do Sądu Rejonowego w G.
dnia 21 sierpnia 2013 r. (k.32-33). Podczas rozprawy w dniu 24 października 2013
r. oskarżony przyznał się do dokonania zarzucanego mu przestępstwa, zaś
obrońca w jego imieniu złożył wniosek o skazanie w trybie art. 387 § 1 i 2 k.p.k.
bez przeprowadzenia postępowania dowodowego i wymierzenie J. N. kary 5
miesięcy pozbawienia wolności oraz kary grzywny w wysokości 100 stawek
dziennych, po 15 zł każda oraz orzeczenie środka karnego w postaci zakazu
prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 5 lat. Prokurator
obecny na rozprawie zaakceptował powyższy wniosek (k. 48 - 49).
W związku z tym Sąd Rejonowy w G. nie dostrzegając, że wniosek obrońcy
w zakresie postulowanej kary grzywny został złożony z obrazą prawa
materialnego, albowiem sankcja zamieszczona w art. 178a § 4 k.k. przewiduje
możliwość orzeczenia tylko kary pozbawienia wolności, wyrokiem z dnia 24
października 2013 r., sygn. akt … 806/13, oskarżonego J. N. uznał za winnego
popełnienia zarzucanego mu czynu z ustaleniem, że oskarżony odbywał karę
pozbawienia wolności do warunkowego przedterminowego zwolnienia w dniu 14
kwietnia 2010 r., tj. przestępstwa z art. 178a § 4 k.k. w zw. z art. 64 § I k.k. i za to
3
na podstawie tych przepisów wymierzył mu karę 5 miesięcy pozbawienia wolności.
Nadto w oparciu o art. 42 § 2 k.k., orzekł wobec oskarżonego zakaz prowadzenia
wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 5 lat, zaś na podstawie art. 71 § 1
k.k. wymierzył oskarżonemu karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych po
15 zł każda. Jednocześnie zwolnił oskarżonego od obowiązku zapłaty kosztów
sądowych, obciążając nimi Skarb Państwa (k. 50).
Wyrok ten uprawomocnił się bez kontroli instancyjnej w dniu 1 listopada
2013 r. (k. 62), jednak został zaskarżony kasacją przez Prokuratora Generalnego
na korzyść J. N. w części dot. orzeczenia o karze grzywny.
Na zasadzie art. 523 § 1 k.p.k., art. 526 § 1 k.p.k. oraz art. 537 § 1 i 2 k.p.k.
Prokurator Generalny zarzucił wyrokowi Sądu Rejonowego w G. rażące i mające
istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisów prawa procesowego i
materialnego, to jest art. 387 § 2 k.p.k. i art. 71 § 1 k.k., polegające na
uwzględnieniu przez Sąd wadliwego wniosku obrońcy oskarżonego, któremu nie
sprzeciwił się prokurator i wymierzeniu J. N. za popełnienie czynu z art. 178a § 4
k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. bezwzględnej kary 5 miesięcy pozbawienia wolności
oraz kary grzywny na podstawie art. 71 § 1 k.k., podczas gdy wymieniony przepis
daje podstawę do wymierzenia kary grzywny jedynie w przypadku warunkowego
zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności i tylko wówczas, gdy
wymierzenie jej na innej podstawie nie jest możliwe.
Powołując się na powyższe skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w części dotyczącej orzeczenia o karze i umorzenie w tym zakresie
postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego okazała się zasadna w stopniu
oczywistym i podlegała uwzględnieniu na posiedzeniu bez udziału stron w trybie
art. 535 § 5 k.p.k.
Podniesiony w kasacji zarzut okazał się w całości zasadny albowiem
skarżący trafnie podniósł, że zaskarżony wyrok, który zapadł trybie
konsensualnym przewidzianym w art. 387 k.p.k., został wydany z rażącym
naruszeniem art. 387 § 2 k.p.k. i art. 71 § 1 k.k.
W realiach przedmiotowej sprawy wniosek obrońcy o wydanie wyroku
4
skazującego bez przeprowadzenia rozprawy i wymierzenie J. N. za czyn z art.
178a § 4 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. kary 5 miesięcy pozbawienia wolności oraz
grzywny w wysokości 100 stawek dziennych po 15 zł każda, złożony w imieniu
tego oskarżonego na rozprawie w dniu 24 października 2013 r., w momencie
zakończenia pierwszego przesłuchania J. N., zaaprobowany przez prokuratora,
nie mógł zostać uwzględniony przez Sąd Rejonowy, bowiem przypisany
oskarżonemu czyn z art. 178a § 4 k.k. zagrożony jest tylko karą pozbawienia
wolności, w wymiarze od 3 miesięcy do 5 lat. Zatem, wykluczone jest orzeczenie
za to przestępstwo kary grzywny samoistnej określonej w art. 33 § 1 k.k. Sąd
meriti wymierzając oskarżonemu karę pozbawienia wolności bez warunkowego
zawieszenia jej wykonania nie mógł orzec za ten czyn obok tej kary także kary
grzywny kumulatywnej na podstawie art. 33 § 2 k.k., gdyż przestępstwo z art. 178a
§ 4 k.k. nie jest czynem popełnionym w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub
czynem, którego skutkiem jest uzyskanie takiej korzyści. W analizowanej sytuacji
wyłączona była również możliwość wymierzenia kary grzywny na podstawie
powołanego przez Sąd Rejonowy art. 71 § 1 k.k., albowiem grzywna orzekana z
mocy tego przepisu ma charakter akcesoryjny i związana jest ściśle z
zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności, skoro z treści art. 71 § 1
k.k. jednoznacznie wynika, że orzeczenie przewidzianej w nim kary grzywny
dopuszczalne jest tylko w wypadku wymierzenia kary pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania, w sytuacji gdy wymierzenie grzywny na
innej podstawie nie jest możliwe (zob. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26
marca 2013 r., V KK 10/13, Prok.i Pr.-wkł.2013/6/7).
Sąd, rozstrzygając wniosek oskarżonego lub jego obrońcy o wydanie
wyroku skazującego i wymierzenie oskarżonemu określonej kary lub środka
karnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, jest przede wszystkim
zobowiązany sprawdzić zaistnienie w konkretnej sprawie warunków
dopuszczalności uwzględniania tego wniosku przewidzianych w art. 387 § 1 i 2
k.p.k. Jednocześnie treść wskazanych przepisów nie daje sądowi możliwości
wymierzenia kary innej niż proponowana we wniosku o dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności karnej, jaka została zaakceptowana przez uprawnionych
uczestników tego postępowania. Z drugiej strony oskarżony lub jego obrońca w
5
ramach wskazanego trybu konsensualnego nie ma możliwości wynegocjowania
takich warunków wymiaru kary, bądź środków karnych, jakie nie są dopuszczalne
w odniesieniu do zarzucanego oskarżonemu przestępstwa w przepisach prawa
karnego materialnego. Dlatego wówczas, gdy zgłoszony przez oskarżonego lub
jego obrońcę wniosek tychże unormowań materialno-prawnych nie respektuje,
niewątpliwą powinnością sądu jest albo uzależnienie uwzględnienia wniosku od
dokonania w nim stosownej zmiany (art. 387 § 3 k.p.k.), albo też rozpoznanie w
dalszym ciągu sprawy na zasadach ogólnych.
Tak też powinien postąpić Sąd Rejonowy w sprawie niniejszej, skoro
obrońca złożył wniosek o wymierzenie oprócz bezwzględnej kary pozbawienia
wolności także kary grzywny, której orzeczenie in concreto było sprzeczne z
przepisami prawa karnego materialnego (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia
10 lipca 2014 r., IV KK 115/14, LEX nr 1480342, z dnia 10 czerwca 2014 r., III KK
144/14, LEX nr 1498814, z dnia 28 listopada 2013 r., IV KK 389/13, Prok.i Pr.-wkł.
2014/2/12, z dnia 15 listopada 2013 r., III KK 333/13, Prok.i Pr.-wkł. 2014/2/13, z
dnia 18 kwietnia 2013 r., II KK 98/13, Prok.i Pr.-wkł. 2013/7-8/10).
Ponieważ Sąd Rejonowy w G. przeoczył to uchybienie wniosku obrońcy
oskarżonego i wydając zaskarżony wyrok uwzględnił zawarte w nim propozycje
rozstrzygnięcia, to w sposób rażący naruszył art. 387 § 2 k.p.k., a w konsekwencji
także przepis art. 71 § 1 k.k., które to naruszenie miało istotny wpływ na treść
zaskarżonego wyroku.
Analizując z kolei wniosek kasacyjny Prokuratora Generalnego w
kontekście art. 118 k.p.k. należy stwierdzić, że skarżący postulując w nim o
uchylenie zaskarżonego wyroku w części dotyczącej orzeczenia o karze odnosił
go jedynie do orzeczenia o karze grzywny, skoro tak oznaczył granice zaskarżenia
wyroku Sądu meriti. Do takiej konkluzji prowadzi również treść podniesionego
zarzutu kasacyjnego, z którego wprost wynika, że uchybienie Sądu meriti
ograniczyło się jedynie do uwzględnienia wniosku obrońcy w zakresie orzeczenia
oskarżonemu kary grzywny wbrew dyspozycji art. 71 § 1 k.k. Natomiast
wymierzona J. N. bezwzględna kara 5 miesięcy pozbawienia wolności była zgodna
z wnioskiem obrońcy, została zaakceptowana przez prokuratora i pozostawała w
granicach sankcji przewidzianej za przestępstwo z art. 178a § 4 k.k., a zatem jej
6
orzeczenie było możliwe w ramach trybu przewidzianego w art. 387 k.p.k.,
podobnie jak zastosowanie na podstawie art. 42 § 2 k.k. proponowanego przez
obrońcę środka karnego.
Niewątpliwie Prokurator Generalny mógł zaskarżyć wyrok Sądu
Rejonowego w całości oraz wnioskować w kasacji o jego uchylenie z
przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji,
skoro tryb konsensualny określony w art. 387 k.p.k. warunkuje jego zastosowanie
w przypadku uwzględnienia całego wniosku oskarżonego, a nie tylko jego części,
zaś przy braku akceptacji wniosku przez sąd skutkuje prowadzeniem sprawy na
zasadach ogólnych.
Jednak ze względu na układ procesowy jaki powstał w tej sprawie na etapie
postępowania kasacyjnego nie było potrzeby tak zasadniczej ingerencji w
orzeczenie Sądu Rejonowego, zważywszy na treść art. 536 k.p.k. normującego
granice orzekania w trybie kasacji, które w niniejszym postępowaniu zostały przez
skarżącego zakreślone wyłącznie do orzeczenia o karze grzywny wydanego na
podstawie art. 71 § 1 k.k., oraz ze względu na fakt, że wyrok Sądu meriti został
zaskarżony wyłącznie na korzyść oskarżonego, co oznacza, że w ewentualnym
postępowaniu ponownym funkcjonowałby pośredni zakaz reformationis in peius,
określony w art. 443 k.p.k., który praktycznie uniemożliwiłby wymiar kary
pozbawienia wolności i środka karnego na poziome innym od tego jaki został
oznaczony w zaskarżonym wyroku, ponieważ orzeczenia w tym zakresie zapadły
zgodnie z oczekiwaniami oskarżonego i jego obrońcy.
W związku z tym korekta zaskarżonego wyroku w postępowaniu
kasacyjnym mogła się sprowadzać tylko do uchylenia orzeczenia Sądu
Rejonowego w G. w części dotyczącej kary grzywny. Dlatego zbędnym było
wnioskowanie w kasacji o następcze umorzenie postępowania w zakresie
rozstrzygnięcia o karze, zwłaszcza że brak jest podstaw normatywnych do takiego
postąpienia w powstałej sytuacji procesowej. Nie wskazuje ich również treść
uzasadnienia kasacji.
Warto przypomnieć, że przepis art. 537 § 1 k.p.k. dopuszcza możliwość
uchylenia zaskarżonego orzeczenia przez sąd kasacyjny bez wydawania
przewidzianego w art. 537 § 2 k.p.k. orzeczenia następczego i merytorycznego
7
zakończenia sprawy tylko przez wyeliminowanie rozstrzygnięcia wydanego z
rażącym naruszeniem przepisów prawa (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10
czerwca 2014 r., III KK 140/14, LEX nr 1498813, z dnia 3 lipca 2013 r., WK 5/13
LEX nr 1331418, z dnia 19 grudnia 2007 r., V KK 404/07, R - OSNKW 2007, poz.
2959 CD a także uzasadnienie postanowienia SN z dnia 25 II 2004 r. II KK 393/03,
OSNKW 2004/4/45 oraz postanowienie SN z dnia 20 II 1995 r. II KRN 256/94,
OSNKW 1995/5-6/ 36).
Częściowo wadliwa redakcja wniosku kasacyjnego nie powoduje jednak, że
przedmiotowa kasacja nie zasługiwała na uwzględnienie w całości, na podstawie
art. 535 § 5 k.p.k., bowiem wniosek zasadniczy rozpatrywanej skargi o uchylenie
zaskarżonego wyroku w części dotyczącej orzeczenia o karze grzywny, w
kontekście oceny postawionego w niej zarzutu rażącego naruszenia przepisu
prawa procesowego - art. 387 § 2 k.p.k., które skutkowało obrazą art. 71 § 1 k.k.,
był trafny i został w całości uwzględniony przez Sąd Najwyższy w ramach
oznaczonego w kasacji zakresu zaskarżenia i zgodnie z jej kierunkiem.
Trzeba podzielić stanowisko, że „…oczywistą zasadność kasacji wiązać
należy przede wszystkim z oceną trafności uchybień, jakie, stosownie do
obowiązku wynikającego z treści art. 526 § 1 k.p.k. oraz na podstawach
wskazanych w art. 523 § 1 k.p.k., zostały w skardze podane, a które - w granicach
zaskarżenia i podniesionych zarzutów (art. 536 k.p.k.) - rozważane są przez sąd
kasacyjny….” (zob. wyrok SN z dnia 26 stycznia 2001 r., IV KKN 578/00, OSNKW
2001/5-6/49).
Z tych względów, orzekając w granicach wyznaczonych dyspozycją art. 536
k.p.k., Sąd Najwyższy na podstawie art. 537 § 1 k.p.k. uchylił zaskarżony wyrok
w części dot. orzeczenia o karze grzywny wymierzonej na podstawie art. 71 § 1
k.k. Orzeczenie o kosztach oparto na podstawie art. 638 k.p.k.