Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 140/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Gierszon (przewodniczący)
SSN Jarosław Matras
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
Protokolant Teresa Jarosławska
w sprawie M. J.
obwinionego z art. 97 kw
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 10 czerwca 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść
od wyroku Sądu Okręgowego w z dnia 23 grudnia 2013 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w B.
z dnia 28 sierpnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim w mocy wyrok Sądu
Rejonowego w B. i uniewinnia M. J. od popełnienia zarzucanego mu
czynu, zaś kosztami postępowania obciąża Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy w B. wyrokiem z dnia 28 sierpnia 2013 r., uznał M. J. za
winnego tego, że w dniu 1 września 2012 r., około godz. 16.45 w B. przy ul. G.,
będąc instruktorem nauki jazdy prowadził zajęcia w zakresie części praktycznej
szkolenia podstawowego w ruchu drogowym w ten sposób, że przewoził w
pojeździe nauki jazdy marki Nissan Micra osobę nieuprawnioną według przepisów
§ 11 pkt 1 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 13 lipca 2012 r., w sprawie
szkolenia osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami,
instruktorów i wykładowców, tj. wykroczenia z art. 97 k.w. i za to na podstawie tego
przepisu wymierzył mu karę 200 zł grzywny oraz obciążył obwinionego kosztami
postępowania.
Od powyższego wyroku obwiniony złożył apelację, w której zarzucił Sądowi I
instancji dokonanie błędnych ustaleń faktycznych, w sposób chaotyczny i mało
czytelny argumentując swoje stanowisko. Powołując się na tak postawiony zarzut
wniósł on o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości, nie formułując wniosku o
orzeczenie następcze.
Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z dnia 23 grudnia 2013 r., utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok, obciążając obwinionego kosztami sądowymi za II instancję.
Wyrok Sądu odwoławczego zaskarżył kasacją wniesioną na korzyść M. J.
Prokurator Generalny, który na podstawie art. 111 k.p.s.w., art. 526 § 1 k.p.k. oraz
art. 537 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 112 k.p.s.w. zarzucił temu orzeczeniu rażące
naruszenie prawa procesowego i prawa materialnego mające istotny wpływ na
treść orzeczenia – art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 440 k.p.k. i art. 109 § 2 k.p.s.w.,
polegające na przeprowadzeniu wadliwej kontroli odwoławczej i wydaniu rażąco
niesprawiedliwego orzeczenia, utrzymującego w mocy błędny wyrok Sądu
Rejonowego w B., skazujący obwinionego z naruszeniem art. 2 § 1 k.w. za czyn z
art. 97 k.w., który w chwili orzekania przez Sąd I instancji, wobec zmiany prawa
materialnego, nie wyczerpywał ustawowych znamion ww. wykroczenia.
W związku z tym, wniósł on o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz
utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu I instancji i uniewinnienie M. J. od
popełnienia zarzucanego mu wykroczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
3
Kasacja Prokuratora Generalnego wniesiona na korzyść obwinionego
okazała się oczywiście zasadna, dlatego podlegała uwzględnieniu na posiedzeniu
w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
Rację ma skarżący, że Sąd Okręgowy w B. nie dostrzegł, iż art. 4 ustawy z
dnia 22 lipca 2010 r., o zmianie ustawy - Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych
innych ustaw z dniem 4 września 2010 r. wprowadził zmianę w art. 97 k.w., który
uzyskał następujące brzmienie: „Uczestnik ruchu lub inna osoba znajdująca się na
drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu, a także właściciel lub
posiadacz pojazdu, który wykracza przeciwko innym przepisom ustawy z dnia 20
czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2012 poz. 1137 i 1448) lub
przepisom wydanym na jej podstawie, podlega karze grzywny do 3 000 zł albo
karze nagany”.
Należy podkreślić, że wskazany przepis w tym kształcie obowiązywał w
dacie popełnienia zarzucanego obwinionemu czynu, tj. 1 września 2012 r.
Natomiast kolejna zmiana art. 97 k.w. wprowadzona na mocy art. 2 ustawy z dnia
23 października 2013 r. o zmianie ustawy - Prawo o ruchu drogowym oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2013 r., poz. 1446), ograniczyła się do
wyeliminowania z dyspozycji tego przepisu wskazania organu promulgacyjnego, w
którym została opublikowana ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu
drogowym, a zatem w sposób istotny nie zmodyfikowała jego brzmienia.
Dlatego też, w dacie zdarzenia pozostawał w mocy § 13 rozporządzenia
Ministra Infrastruktury z dnia 27 października 2005 r. w sprawie szkolenia,
egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami, instruktorów
i egzaminatorów ( Dz. U. z 2005 r. Nr 217, poz.1834 ze zm.), który regulował
zasady przewożenia osób w pojeździe, w trakcie szkolenia kandydatów na
kierowców. Przepis ten został wydany na podstawie art. 115 ust. 1 pkt 1 - 4 ustawy
Prawo o ruchu drogowym, a zatem jego naruszenie w dniu 1 września 2012 r.
skutkowało odpowiedzialnością za wykroczenie z art. 97 k.w.
Należy zauważyć, że przed wydaniem orzeczeń przez Sądy obu instancji art.
115 ust. 1 ustawy- Prawo o ruchu drogowym został uchylony przez art. 125 pkt 10
lit. g ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (Dz. U. z 2011 r. Nr
30, poz. 151). Jednocześnie art. 137 cyt. ustawy zastrzegł, iż dotychczasowe
4
przepisy wykonawcze wydane, m. in na podstawie art. 115 ustawy- Prawo o ruchu
drogowym, zachowują moc do dnia wejścia w życie przepisów wykonawczych
wydanych na podstawie upoważnień określonych w ustawie z dnia 5 stycznia 2011
r. o kierujących pojazdami, nie dłużej jednak niż przez okres 18 miesięcy od dnia
wejścia w życie ustawy. Ustawa ta w analizowanym zakresie, weszła w życie z
dniem 19 stycznia 2013 r., na co wskazuje jej art.139. Poza tym, na podstawie art.
32 ust. 2 tejże ustawy, w dniu 13 lipca 2012 r. Minister Transportu Budownictwa i
Gospodarki Morskiej wydał rozporządzenie w sprawie szkolenia osób
ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami, instruktorów i
wykładowców, które w § 11 uregulowało zasady przewożenia osób w trakcie zajęć
praktycznych szkolenia podstawowego w ruchu drogowym. (Dz. U. z 2012 r., poz.
1019). Rozporządzenie to na podstawie § 34 weszło w życie w dniu 19 stycznia
2013 r. i z tą datą nastąpiła utrata mocy obowiązującej art. 115 ustawy- Prawo o
ruchu drogowym oraz wydanego na jego podstawie rozporządzenia Ministra
Infrastruktury z dnia 27 października 2005 r. w sprawie szkolenia, egzaminowania i
uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów.
Prowadzi to do wniosku, że w dniu 19 stycznia 2013 r. zarzucany
obwinionemu czyn, zgodnie z art. 2 § 1 k.w., przestał być wykroczeniem z art. 97
k.w. W związku z tym Sąd Rejonowy orzekając w dniu 28 sierpnia 2013 r. rażąco
naruszył te przepisy, nie stosując ustawy nowej, w sytuacji gdy ustawa
obowiązująca poprzednio nie była względniejsza dla sprawcy. Sąd Okręgowy
rozpoznając sprawę jedynie w ramach postawionego zarzutu opartego na trzeciej
podstawie odwoławczej wskazanej w art. 438 k.p.k., nie dostrzegł potrzeby
stosowania przepisów prawa intertemporalnego i powielił błąd Sądu I instancji,
wbrew unormowaniu art. 2 § 1 k.w. i art. 97 k.w., co trafnie zarzucił Prokurator
Generalny. W ten sposób naruszył on i to w sposób rażący art. 433 § 1 k.p.k. w
zakresie w jakim przepis ten stanowi, że sąd odwoławczy orzeka w granicach
zaskarżenia, ponieważ w kontrola odwoławcza wyroku Sądu I instancji nie objęła
oceny czynu obwinionego, w kontekście przepisów obowiązujących po zmianie
stanu prawnego. Należy podkreślić, że te uchybienia miały istotny wpływ na treść
zaskarżonego wyroku, skoro doprowadziły do utrzymania w mocy wyrok Sądu
5
meriti, podczas gdy należało go zmienić i uniewinnić obwinionego od popełnienia
przypisanego mu wykroczenia
Natomiast nie można się zgodzić ze skarżącym, że w omawianej sprawie
doszło do rażącego naruszenia art. 440 k.p.k. Niewątpliwie ze wskazanych wyżej
powodów wyrok Sądu odwoławczego należy uznać za rażąco niesprawiedliwy,
skoro dotknięty jest on uchybieniami mieszczącymi się we względnych przyczynach
odwoławczych (art. 109 § 2 k.p.s.w. w zw. z art. 438 k.p.k.), zaś ich stopień
natężenia powodował taką niesprawiedliwość, która jest rażąca i nie można jej
pogodzić z zasadami rzetelnego procesu. (zob. postanowienia SN: z dnia 13
grudnia 2013 r., III KK 315/13, Prok.i Pr.-wkł. 2014/3/22, z dnia 2 kwietnia 2012 r.,
III KK 98/12, LEX nr 1163194, wyrok SN z dnia 28 stycznia 2005 r. V KK 364/04,
LEX nr 145153). Jednak Sąd odwoławczy może stosować art. 440 k.p.k.
niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, jest to bowiem jeden z
przypadków określonych w art. 433 § 1 k.p.k. pozwalających na orzekanie poza
granicami środka odwoławczego.
Odnosząc te rozważania do sprawy niniejszej należy zauważyć, że wyrok
Sądu I instancji został zaskarżony w całości na korzyść obwinionego, który apelację
sporządził osobiście. W związku z tym nie miał on obowiązku, ciążącego na
podmiotach wymienionych w art. 427 § 2 k.p.k., wskazania w środku odwoławczym
zarzutów stawianych rozstrzygnięciu. Obciążała go jedynie powinność wskazania
zaskarżonego rozstrzygnięcia lub ustalenia (art. 427 § 1 k.p.k.), a więc
sprecyzowania zakresu zaskarżenia. Apelacja obwinionego spełnia ten wymóg.
Skarżąc ustalenia faktyczne, które stanowiły podstawę oceny prawnej jego czynu,
objął on zaskarżeniem całość wyroku, co trafnie wskazał we wniosku odwoławczym
( art. 447 § 1 k.p.k. w zw. z art. 109 § 2 k.p.s.w.). W tym układzie procesowym,
zwłaszcza przy uwzględnieniu kierunku środka odwoławczego Sąd Okręgowy mógł
skorygować zaskarżone rozstrzygnięcie w ramach zakresu zaskarżenia
wywiedzionej apelacji, poprzez zastosowanie art. 2 § 1 k.w., bez konieczności
sięgania po art. 440 k.p.k. (zob. postanowienie SN z dnia 16 listopada 2009 r., IV
KK 101/09, OSNKW 2010/1/8).
Nie oznacza to jednak, że przedmiotowa kasacja nie zasługiwała na
uwzględnienie w całości, na podstawie art. 535 § 5 k.p.k., bowiem wniosek
6
zasadniczy rozpatrywanej skargi, w kontekście oceny postawionych w niej
zarzutów, w tym akcentowanego błędu pierwotnego Sądów obu instancji w postaci
rażącej obrazy przepisów prawa materialnego, a to art. 2 § 1 i 97 k.w., jak też braku
należytej kontroli instancyjnej tego orzeczenia naruszającego w sposób rażący
dyspozycję art. 433 § 1 k.p.k. jest trafny, a rozstrzygnięcie Sądu kasacyjnego w
całości uwzględniło wniesioną przez Prokuratora Generalnego kasację w ramach
oznaczonego w tym środku zakresu zaskarżenia i zgodnie z jej kierunkiem.
Trzeba podzielić stanowisko, że „…oczywistą zasadność kasacji wiązać
należy przede wszystkim z oceną trafności uchybień, jakie, stosownie do
obowiązku wynikającego z treści art. 526 § 1 k.p.k. oraz na podstawach
wskazanych w art. 523 § 1 k.p.k., zostały w skardze podane, a które - w granicach
zaskarżenia i podniesionych zarzutów (art. 536 k.p.k.) - rozważane są przez sąd
kasacyjny. Jeśli ocena co do zaistnienia przynajmniej jednego uchybienia (art. 436
w zw. z art. 518 k.p.k.), jako powodującego konieczność wzruszenia
prawomocnego wyroku w nie mniejszym niż oznaczony w skardze zakresie
zaskarżenia i zgodnie ze wskazanym w niej (na korzyść) kierunkiem, nie nasuwa
żadnych wątpliwości i zastrzeżeń, których wyjaśnieniu służy przeprowadzenie w tej
kwestii rozważań w toku kontradyktoryjnej rozprawy, to określony przepisem art.
535 § 3 k.p.k. (aktualnie art. 535 § 5 k.p.k. – uwaga SN) warunek uwzględnienia
kasacji w całości wobec jej oczywistej zasadności jest spełniony (zob. wyrok SN z
dnia 26 stycznia 2001 r., IV KKN 578/00, OSNKW 2001/5-6/49).
Z tych powodów Sąd Najwyższy uwzględniając kasację Prokuratora
Generalnego uchylił zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim w mocy wyrok Sądu
Rejonowego i uniewinnił M. J. od popełnienia zarzucanego mu wykroczenia z art.
97 k.w. wobec faktu, że sygnalizowana wyżej zmiana stanu prawnego
spowodowała, iż zachowanie obwinionego nie stanowiło czynu zabronionego pod
groźbą kary w rozumieniu art. 1 § 1 k.w.
Orzeczenie o obciążeniu Skarbu Państwa kosztami postępowania oparto o
przepis art. 118 § 2 k.p.s.w.
7