Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 82/14
POSTANOWIENIE
Dnia 28 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa L. C.
przeciwko P. T. S.A. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 listopada 2014 r.,
zażalenia strony pozwanej na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok, pozostawiając rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania zażaleniowego w orzeczeniu
kończącym postępowanie w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Powódka domagała się zasądzenia od pozwanej kwoty 249.658,64 zł
tytułem odszkodowania, wynikającego z niewykonania obowiązku sprzedaży
mieszkania i nieuregulowania stanu prawnego nieruchomości, na której wzniesiony
został przez poprzednika pozwanego budynek mieszkalny.
Wyrokiem z dnia 27 czerwca 2013 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił
powództwo, uznając, że roszczenie odszkodowawcze na podstawie art. 471 k.c.
może być dochodzone, jeżeli została zawarta umowa. Tymczasem Pakiet
Gwarancji Socjalnych Pracowników Elektrociepłowni W. Spółki Akcyjnej, jak
również Regulamin w sprawie zasad i trybu sprzedaży mieszkań przez
Elektrociepłownie, nie mogą stanowić podstawy powództwa. Nie było podstaw do
uznania, że gdyby pozwany kontynuował postępowanie w sprawie użytkowania
wieczystego gruntu, na pewno dochodzone prawo by uzyskał. Szkoda powódki
obejmuje lucrum cessans, która ma charakter hipotetyczny; nie było przesłanek do
przyjęcia, że rzeczywiście wystąpiła. Roszczenie uległo przedawnieniu, skoro bieg
terminu przedawnienia należało liczyć od daty uchwalenia Regulaminu.
Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu apelacji powódki, uchylił wyrok Sądu
Okręgowego i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Na
podstawie dokonanych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych, uznanych za
własne, Sąd Apelacyjny dokonał odmiennej oceny prawnej roszczenia powódki.
Stwierdził, że pakiet gwarancji socjalnych zawarty został pomiędzy Zakładowymi
Organizacjami Związkowymi działającymi w Elektrociepłowniach S.A. a V. AB oraz
Elektrociepłowniami W. S.A. Stosownie do treści § 1 stanowił on integralną część
umowy sprzedaży akcji pomiędzy Skarbem Państwa a V. AB. Wskazuje to,
że w istocie jego postanowienia stanowią umowę pomiędzy Skarbem Państwa, V.
AB i Elektrociepłowniami S.A. Postanowienia pakietu weszły w życie w dniu 27
stycznia 2000 r., w dniu zawarcia umowy sprzedaży akcji.
Uregulowanie stanu prawnego mieszkań stanowiło obowiązek
Elektrociepłowni S.A. (§ 16 ust. 4); strony pakietu obowiązały się do opracowania
nowego regulaminu sprzedaży mieszkań, określającego w sposób jednoznaczny
3
zasady wykupu mieszkań zakładowych oraz ustalającego bonifikatę ceny kupna
w wysokości 90% kwoty oszacowania. Nowy regulamin opracowany został przez
V. H. P. S.A., którą to nazwę przyjęły Elekrtociepłownie, w dniu 10 maja 2002 r.
Nabywcą lokalu mieszkalnego znajdującego się w budynkach stanowiących
własność Elektrociepłowni W. S.A. mogli być najemcy, w tym pracownicy, byli
pracownicy, emeryci, renciści, osoby bliskie najemców, razem z nimi
zamieszkujący i osoby, które wstąpiły w stosunek najmu. W aneksie nr 1 z dnia 28
listopada 2002 r do regulaminu, prawo do bonifikaty obejmowało 5% za każdy
przepracowany rok, nie więcej niż 90 %, przysługiwała ona pracownikom,
małżonkom zmarłych pracowników, emerytom i rencistom.
Treść postanowień pakietu socjalnego zawiera zobowiązanie
Elektrociepłowni W. S.A. wobec swoich pracowników do uregulowania stanu
prawnego swoich nieruchomości, a następnie do wystąpienia względem najemcy
lub jego osoby bliskiej z propozycją sprzedaży. Zobowiązania objęte regulaminem
precyzowały postanowienia pakietu socjalnego i były z nim powiązane. Pozwana
nie wywiązała się z tych zobowiązań w stosunku do najemców lokali położonych w
budynku przy ulicy R. 9. W toku postępowania o przyznanie prawa użytkowania
wieczystego, cofnęła wniosek i przekazała budynek w zarząd miastu W., nie
doprowadziła do zagwarantowania najemcom prawa wykupu lokali mieszkalnych.
Pozwana mogła uzyskać decyzję o ustanowieniu prawa użytkowania wieczystego;
cofnęła wniosek już po wydaniu pozytywnej decyzji, którą zaskarżyła w części
obejmującej wysokość ustalonej opłaty.
Regulamin w sprawie zasad i trybu sprzedaży mieszkań jest źródłem
zobowiązania Elektrociepłowni, a z jego niewykonaniem łączy się
odpowiedzialność odszkodowawcza względem uprawnionych najemców na
podstawie art. 471 k.c. Dochodzenie roszczenia przez najemcę wynika
z konstrukcji przewidzianej w art. 393 k.c. Skoro pozwana zrezygnowała
z uzyskania prawa wieczystego użytkowania w dniu 8 listopada 2005 r.
i przekazała budynek gminie, czym uniemożliwiła wykupienie lokali mieszkalnych
przez uprawnione osoby, to termin przedawnienia roszczenia odszkodowawczego
mógł rozpocząć bieg z dniem 21 marca 2006 r. (protokolarne przekazanie
budynku). Roszczenie powódki nie uległo przedawnieniu.
4
Pomiędzy zaniechaniem pozwanej a szkodą powódki istnieje związek
przyczynowy. Szkoda ma charakter hipotetyczny, ale można stwierdzić z dużym
prawdopodobieństwem, że utrata korzyści w postaci 90% wartości mieszkania
nastąpiła.
Nie doszło do zbadania przez Sąd Okręgowy zachowania powódki
w odniesieniu do sposobu, w jaki chciała sfinansować wykup mieszkania oraz czy
miała na ten cel zarezerwowane środki finansowe, a jedynie poddanie
w wątpliwość jej woli wykupu i posiadania odpowiednich środków. Zakres
wymaganego postępowania dowodowego obejmuje także ustalenie wartości prawa
odrębnej własności lokalu mieszkalnego, który zamierzała wykupić powódka.
Za konieczne uznał Sąd Apelacyjny uchylenie zaskarżonego wyroku na podstawie
art. 386 § 4 k.p.c.
Pozwana w zażaleniu zarzuciła naruszenie art. 386 § 4 w związku z art. 382
i art. 232 k.p.c. oraz art. 6 k.c. przez błędne przyjęcie, że konieczne jest
przeprowadzenie postępowania dowodowego w całości oraz, iż w tym zakresie
Sąd Okręgowy był zobowiązany do prowadzenia postępowania dowodowego.
Ponadto powołała naruszenie przepisów prawa materialnego przez niewłaściwe
zastosowanie art. 471 i art. 393 k.c., art. 118 i art. 120, a także art. 93 k.c.
Domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c., odnoszące się do uchylenia
przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania, ma na celu sprawdzenie, czy nie doszło do uchybienia
zasadzie pełnej apelacji, gdy sąd drugiej instancji w ramach kontroli instancyjnej
nie przeprowadza własnego postępowania rozpoznawczego, w szczególności
postępowania dowodowego, zmierzającego do wydania merytorycznego
rozstrzygnięcia. Taka sytuacja ma miejsce, gdy sąd drugiej instancji ogranicza się
wyłącznie do kontroli prawidłowości postępowania pierwszoinstancyjnego (zob.
postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 6 grudnia 2012 r., IV CZ 124/12, niepubl.,
z dnia 10 stycznia 2013 r., IV CZ 166/12, niepubl., z dnia 13 marca 2013 r., IV CZ
15/13, niepubl., z dnia 8 maja 2013 r., I CZ 26/13, niepubl., z dnia 4 lipca 2013 r.,
5
I CZ 61/13, niepubl. i z dnia 26 września 2013 r., II CZ 41/13, niepubl.).
Postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny, w związku z czym sąd
drugiej instancji nie może ograniczać się do oceny zarzutów apelacyjnych, lecz
musi - niezależnie od ich treści - dokonać ponownych własnych ustaleń,
a następnie poddać je ocenie pod kątem prawa materialnego (por. uchwałę składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07,
OSNC 2008, nr 6, poz. 55). Zasadne wniesienie apelacji powinno zatem prowadzić
przede wszystkim do wydania orzeczenia reformatoryjnego, a wyjątkowo tylko
orzeczenia kasatoryjnego.
Istota tego zażalenia, co Sąd Najwyższy stanowczo podkreśla, polega na
kontroli formalnej, skupiającej się na przesłankach uchylenia orzeczenia sądu
pierwszej instancji, bez wkraczania w kompetencje sądu merytorycznego. Sąd
Najwyższy sprawdza, czy rzeczywiście w postępowaniu przed sądem pierwszej
instancji doszło do nieważności postępowania (art. 386 § 2 k.p.c.); czy prawdziwe
jest stanowisko sądu drugiej instancji, że sąd pierwszej instancji nie rozpoznał
istoty sprawy albo czy rzeczywiście wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości (art. 386 § 4 k.p.c.), a zatem czy sąd drugiej
instancji prawidłowo zakwalifikował określoną sytuację procesową, jako
odpowiadającą przyjętej podstawie orzeczenia kasatoryjnego.
Ocena stanowiska sądu drugiej instancji dokonywana jest w ściśle
określonym zakresie. Oznacza to, że jeżeli podstawą uchylenia przez sąd drugiej
instancji wyroku sądu pierwszej instancji było stwierdzenie, iż wydanie wyroku
kończącego sprawę, wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego
w całości, to rolą Sądu Najwyższego jest zbadanie, czy sąd drugiej instancji
prawidłowo rozumiał pojęcie tej przesłanki, zawartej w art. 386 § 4 in fine k.p.c.
Podstawa ta, będąca także wyjątkiem od zasady merytorycznego rozstrzygnięcia,
nie może być rozszerzająco interpretowana, ponieważ prowadziłoby to do
sprzeczności z istotą postępowania apelacyjnego. Założeniem tego uregulowania
było dopuszczenie możliwości wydania wyroku kasatoryjnego w wypadkach
sporadycznych, w których nie doszło do przeprowadzenia żadnych dowodów.
Nawet zatem konieczność znacznego uzupełnienia postępowania dowodowego nie
wypełnia tej przesłanki.
6
W rozpoznawanej sprawie nie miała miejsca taka sytuacja. Określony przez
Sąd Apelacyjny zakres wymaganego postępowania dowodowego obejmuje
uzupełnienie postępowania przeprowadzonego przez Sąd Okręgowy. Doszło
zatem do błędnego zastosowania podstawy uchylenia wyroku, która
w rzeczywistości nie zachodzi.
Pozostałe zarzuty zażalenia nie skupiają się na kwestionowaniu wystąpienia
przesłanki do zastosowania art. 386 § 4 in fine k.p.c., a zatem nie mogły być
rozpoznane jako nieobjęte przedmiotem zaskarżenia.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok na
podstawie art. 39815
§ 1 w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. Orzeczenie o kosztach
postępowania zażaleniowego wynika z zasady przewidzianej w art. 108 § 2
w związku z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.