Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 351/13
POSTANOWIENIE
Dnia 9 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
w sprawie z wniosku M. D.
przy uczestnictwie F. P., Ł. P., Z. D., L. K., M. P.-K. i W. D.
o zniesienie współwłasności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 grudnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni M. D. oraz skargi kasacyjnej
uczestników Z. D. i W. D.
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 19 kwietnia 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie w pkt. 1 (pierwszym)
w części dotyczącej pkt. VII, VIII, IX, X oraz w pkt. 2 (drugim),
3 (trzecim) i 4 (czwartym), i w tym zakresie przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania oraz
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 19 kwietnia 2013 r. zmienił
postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 29 kwietnia 2008 r. w ten sposób, że w pkt
1. II dokonał opisu lokali, w pkt 1. V, VI orzekł o dopłatach, w pkt 1. VII oddalił
roszczenie współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy, w pkt 1. VIII i IX orzekł o
pobranych pożytkach, w pkt 1. X o kosztach za pierwszą instancję, po czym w pkt 2,
3 i 4 o wniesionych apelacjach w pozostałym zakresie.
Skarga kasacyjna wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Okręgowego
w części dotyczącej pkt 1. VII, VIII, X oraz pkt 2, 3, 4 - oparta na obu podstawach
z art. 3983
- zawiera zarzut naruszenia art. 391 § 1, 382, 386 § 1, 373, 328, 618 § 1,
316 § 1 k.p.c., a także art. 206, 207, 224 § 2, 225 k.c., i zmierza do uchylenia tego
postanowienia w zaskarżonej części oraz przekazania sprawy w tej części do
ponownego rozpoznania.
Skarga kasacyjna uczestników postępowania Z. D. i W. D. od postanowienia
Sądu Okręgowego w części dotyczącej pkt 1. VII, X oraz pkt 2, 3, 4 - oparta na obu
podstawach z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut naruszenia art. 373, 325, 618 § 1
k.p.c., art. 206, 224, 225 k.c., i zmierza do uchylenia tego postanowienia w
zaskarżonej części oraz przekazania sprawy w tej części do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 618 § 1 k.p.c. w postępowaniu o zniesienie współwłasności
sąd rozstrzyga spory o prawo żądania zniesienia współwłasności, spory o prawo
własności oraz wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy,
które podlegają rozpoznaniu według zasad ogólnych. Sąd o roszczeniach z tytułu
posiadania rzeczy orzeka tylko na żądanie zainteresowanych współwłaścicieli.
Przed wszczęciem postępowania o zniesienie współwłasności roszczenia z tego
tytułu rozpoznawane są w postępowaniu procesowym; do postępowania
o zniesienie współwłasności - w wypadku czasowego zbiegu - przekazane zostały
w imię kompleksowości załatwiania spraw i eliminowania zbędnych postępowań
sądowych.
3
Zgłaszając roszczenia z tytułu posiadania rzeczy uczestnik postępowania
musi przeto dokładnie oznaczyć ich wysokość i podstawę faktyczną. Sąd zaś
orzekając o tych roszczeniach, dla zapewnienia postanowieniu pełnej
jednoznaczności, powinien nie tylko ujmować poszczególne o nich rozstrzygnięcia,
zamieszczone w jego sentencji, w odrębnie oznaczone punkty, lecz także w razie
uwzględnienia danego roszczenia jedynie w pewnym zakresie, dokładnie
wskazywać, iż sąd żądanie częściowo oddala. Taka praktyka stwarza jasność
co do dalszych środków prawnych przysługujących zainteresowanym uczestnikom
postępowania: postanowienie podlega zaskarżeniu na zasadach ogólnych,
w wypadku zaś niepełnego rozstrzygnięcia co do omawianego roszczenia -
postanowienie, na podstawie art. 351 w zw. z 13 § 2 k.p.c., może zostać
uzupełnione. Nie można więc aprobować koncepcji zastępowania sentencji,
chociażby tylko częściowo, uzasadnieniem. Rozstrzygnięcie sądu o żądaniach
uczestników wymienione jest tylko w art. 325 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. jako
obligatoryjny element sentencji postanowienia, a nie jego uzasadnienia, które
aczkolwiek ma ścisły związek z jego wydaniem, gdyż stanowi odzwierciedlenie
procesu myślowego i decyzyjnego sądu, to jednak nie może być surogatem
sentencji. Takie też stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia
14 grudnia 2011 r., I CSK 138/11 (OSNC 2012/7-8/89) i Sąd Najwyższy w obecnym
składzie, celem uniknięcia zbędnych powtórzeń, odwołuje się do dalszych
przytoczonych tam motywów.
W świetle tych założeń uprawniony jest pogląd skarżącej, że pominięcie
przez Sąd Rejonowy w sentencji orzeczenia rozstrzygnięcia o roszczeniu z tytułu
pożytków zgłoszonym przez uczestników Ł. P. i F. P. stworzyło po ich stronie
uprawnienie do domagania się uzupełnienia orzeczenia. Nie dało im natomiast
podstawy do zaskarżenia z tej przyczyny orzeczenia. Nie można bowiem zaskarżyć
orzeczenia, które nie istnieje. Substrat zaskarżenia jest nieodzowny. Skoro Sąd
Okręgowy wyszedł z odmiennych założeń i w tej części apelacji nie odrzucił, przeto
zasadny okazał się zarzut naruszenia wskazanych w skardze przepisów.
Trzeba przy tym zauważyć, że w postępowaniu nieprocesowym nadal
aktualne jest postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 października 1969 r.,
II CR 732/69 (OSPiKA 1970, z. 9, poz. 193), w myśl którego, zgłoszenie
4
przez współwłaściciela roszczenia z tytułu współposiadania rzeczy dopiero
w postępowaniu rewizyjnym (obecnie więc apelacyjnym) w sprawie o zniesienie
współwłasności może mieć wpływ jedynie na orzeczenie o kosztach procesu
(art. 103 k.p.c.), nie może jednak zwolnić sądu od obowiązku oceny zasadności
samego roszczenia materialnoprawnego właściciela.
Poza tym, stosownie do treści art. 383 k.p.c. w postępowaniu apelacyjnym
dopuszczalne jest rozszerzenie żądania o świadczenia za dalsze okresy.
Przepis dotyczy wprawdzie żądania pozwu wniesionego w trybie procesowym,
ale z mocy art. 13 § 2 k.p.c. jego odpowiednie stosowanie w postępowaniu
nieprocesowym musi prowadzić do przyzwolenia każdemu uczestnikowi na
rozszerzenie jego żądania i to nawet niezależnie od tego czy wniósł on apelację.
Sąd, jak wskazano, orzekając o roszczeniach z tytułu posiadania rzeczy,
przewidzianych w art. 618 § 1 k.p.c., jest bezwzględnie związany zakresem
zgłoszonego roszczenia, co oznacza, że nie może orzekać co do przedmiotu, który
nie był objęty żądaniem ani ponad żądanie. Z treści uzasadnienia zaskarżonego
postanowienia wynika, jak zasadnie zarzuca skarżąca, że Sąd orzekł w pkt 1. VIII,
IX o uzyskanych przez nią pożytkach także za okres nie objęty wnioskami
uczestników Ł. P. i F. P.
Godzi się przypomnieć, że w akceptowanej przez Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym skargę kasacyjną uchwale składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 14 czerwca 1965 r., III CO 20/65 (OSPiKA 1966, z. 12,
poz. 272), która wpisana została do księgi zasad prawnych, Sąd Najwyższy
dokonując - w sposób odmienny niż w orzeczeniu tego Sądu z dnia 7 czerwca
1960 r., 2 CR 113/59 (OSN 1961, poz. 80) - wykładni przepisów prawa rzeczowego
wyjaśnił, że wierzytelność z tytułu czynszu najmu, podobnie jak inne przychody,
jakie rzecz wspólna przynosi, stanowi składnik pewnej gospodarczej całości, która
niejednokrotnie - jeżeli współwłaściciele nie korzystają z prawa domagania
się zniesienia współwłasności - ma byt długotrwały. Wierzytelność ta nie jest
przeto wierzytelnością przypadkowo powstałą dla kilku osób, lecz jest
wierzytelnością wspólną, przypadającą kilku osobom związanym węzłem
współwłasności i powstałą ze względu na tę współwłasność. W tych warunkach
5
żaden ze współwłaścicieli nie może żądać, aby inny współwłaściciel lub
współwłaściciele, którzy zajmują się zarządzaniem rzeczą wspólną, wypłacali do
jego rąk odpowiadającą jego udziałowi część każdej wierzytelności, jaka powstała
w związku z eksploatacją rzeczy wspólnej. Dopiero wyrażający się w określonej
kwocie dochód netto, pozostały po upływie roku gospodarczego, w którym
pokrywane były wydatki na rzecz wspólną, odrywa się całkowicie od przedmiotu
współwłasności i dzieli się na odrębne części, przypadające poszczególnym
współwłaścicielom. Chodzi więc, co wymaga podkreślenia, o prawo uczestników do
partycypowania w dochodach faktycznie uzyskanych, a nie potencjalnych.
Sąd Okręgowy zmieniając postanowienie Sądu Rejonowego w pkt 1.VII
oddalił żądanie skarżących zapłaty określonej kwoty tytułem uzyskanych korzyści
skierowane do uczestników Ł. P. i F. P. z tej tylko przyczyny, że skarżący nie
domagali się dopuszczenia do współposiadania bliżej określonego lokalu. Uszło
uwagi Sądu Okręgowego, że dla dochodzenia tego roszczenia nie jest
obowiązkowe dążenie do wyrównania uprawnień określonych w art. 206 k.c.
w naturze (np. w drodze roszczenia o dopuszczenie do współposiadania).
Stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 19 marca 2013 r., III CZP 88/12 (OSNC 2013/9/103) dokonując
- w sposób zbieżny, jak w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2006 r.,
III CZP 9/06 (OSNC 2007/3/37) - wykładni art. 206 k.c.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w postanowieniu.